كوتەرە بىلەيىك، كومەكتەسە جۇرەيىك
وسىدان ءبىراز بۇرىن الماتى قالالىق اكىمشىلىگىندە پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءبىر توپ مادەنيەت، ادەبيەت پەن ونەر وكىلدەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. ءوز باسىمىز ول جيىنعا قاتىسپاساق تا، (ەشكىم ءبىزدى شاقىرا دا قويماعانىن ايتام دا) نۇرەكەڭنىڭ تەلەديدار ارقىلى ايتقان ءبىر ءسوزى كوكەيىمدە قالىپ قويىپتى. كەيدە ۇدايى عانا وپپوزيسيادا جۇرەتىن جەكەلەگەن ازاماتتار، دەپ ەدى سوندا پرەزيدەنت، اۋزىنا كەلگەنىن اقتارىپ، بەت الدى بايبالام سالىپ جاتقاندا، ءبىزدىڭ زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ بىردە-بىرى: "ءاي، قويا تۇر!" — دەپ باسۋ ايتىپ، باسالقى بولعانىن كورمەپپىن، قايتا، كەرىسىنشە، "قاي جەڭگەنىڭ مەنىكى" دەگەندەي بەيتاراپ سىڭاي تانىتىپ، سىرتقارى قالا بەرگىسى كەلەتىندەرى بار. سويتە تۇرا: "بىزگە اناۋ كەرەك ەدى، مىناۋ كەرەك ەدى"، "ويتپەدىڭ، بۇيتپەدىڭ" دەپ وكپە ايتىپ، رەنىش ءبىلدىرىپ جاتاتىندارىن قايتەسىڭ!"
ءدال وسى سارىنداس ءبىر ءسوزدى و كىسى بۇدان بەس جىل بۇرىن تاعى دا ءبىرقاۋىم ادەبيەت پەن ونەر قايراتكەرلەرىن الماتىداعى ءوز رەزيدەنسياسىندا قابىلداعان كەزدە دە ايتقان بولاتىن. قازاقتىڭ ءبىر بالاسى بولا تۇرا، دەگەن وندا پرەزيدەنت، سول قازاق ەلىن باسقارىپ، حالقىنا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتىپ، ەل مەن جەرگە مەنىڭ دە جانىم اشىمايدى، ەل باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىققا مەنىڭ دە قابىرعام قايىسپايدى دەپ ويلايسىزدار ما؟ مەن دە ءوز ەلىمنىڭ اياعىنان تەز ارادا تىك تۇرىپ كەتۋى جولىندا جان بەرىپ، جان الىپ جۇرگەن اداممىن. ەل مەن جەردىڭ، ەڭبەكشىلەردىڭ، ءاربىر وتباسىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى، تۇرمىس-تىرشىلىگى جاقسارا بەرۋىن ويلاپ جار قۇلاعىم جاستىققا تيمەيدى. ءبىراق، امال جوق، بىردە قالاۋى تابىلماي، بىردە الاۋى جاعىلماي جاتادى، ءبىر-اق ورعىپ شىعۋعا، ءبىر-اق سەكىرىپ تۇسۋگە مۇمكىندىك بولا بەرمەيدى. سونى بىلە تۇرا كوپ بولىپ كوتەرمەلەپ، قولداپ، قۋاتتاپ جىبەرۋدىڭ ورنىنا بىرەۋلەرىڭىز اياققا ورالعى بولىپ، بىرەۋلەرىڭىز مەنى ىسكە العىسىز ەتە سىقپىرتا سوگىپ جاتاسىزدار. ءبارىن دە كورىپ، ءبارىن ەستىپ-بىلىپ جۇرەمىن. "بىلاي ەتسەك قايتەدى؟" — دەۋدىڭ ورنىنا ساپتاياققا اس قۇيىپ، سابىنان قاراۋىل قاراعانداي بولاسىزدار. سوعان كۇيىنەمىن، ىزا بولسام، سوعان ىزا بولامىن.
بالكي، پرەزيدەنت بۇل قاۋىمنىڭ اقىل-كەڭەسىنە دە، كوتەرمە، قولپاشىنا دا ءزارۋ ەمەس شىعار. الگى ءسوزدى دە ەلدەستەرىن، وتانداستارىن ۇلى ىسكە قاراي جىگەرلەندىرۋ، قايراي ءتۇسۋ ءۇشىن ايتقان بولار.
ءوز باسىم كەيىنگى پرەزيدەنت سايلاۋى الدىندا "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىندە جاريالانعان "مەن قانداي پرەزيدەنتتى قالايمىن؟" دەگەن شاعىن ماقالامدا وسى توڭىرەگىندە ءبىرشاما تاراتىپ ايتىپ ەدىم. سوندا بىرەۋلەر: "ءجون ەكەن، دۇرىس!" — دەپ قۇپتاعان، بىرەۋلەر: "جاعىمپازدانىپ بارا جاتقان جوقسىڭ با؟" — دەپ، جاراتا قويماعان سىڭاي تانىتقان.
مەن — قازاقستان ازاماتىمىن. قازاق اقىنىمىن. مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى اداممىن. كۇنى كەشە ەلمەن بىرگە پرەزيدەنت ءۇشىن داۋىس بەرگەمىن. ەندەشە ءوزىم قولداعان، داۋىسىمدا بەرگەن ادامدى سىيلاۋعا، قۇرمەتتەۋگە، ونىڭ وڭ باعىتقا وراي قۇرىلعان يدەولوگياسىن، ەل يگىلىگى جولىنداعى بار جاقسى باستاماسىن، ويىن، مۇرات-ماقساتىن قولداۋعا، قولداپ قانا قويماي اۋىر جۇگىن قولداسا، كوتەرۋگە، ءاربىر شۇعىل شارالاردى جۇزەگە اسىرۋعا ءوز بيىگىم، ءوز ءبىلىمىم، قابىلەتىم، قاۋقارىم جەتكەنشە ۇلەسىمدى قوسۋعا مىندەتتىمىن دەپ بىلەمىن.
پرەزيدەنت تە كوكتەن سالبىراپ تۇسكەن جوق، ول دا ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان ادام. ەلباسىنىڭ اتقارار ۇلى قىزمەتىندە بىردە ارتىق كەتىپ، بىردە كەم ءتۇسىپ جاتاتىن تۇستارى دا بولار. سويتە تۇرا، اينالىپ كەلگەندە، ءاربىر ىس-ارەكەتى، ءاربىر جارلىعى مەن ءامىرى ەل مۇددەسىنە ساي كەلىپ جاتىر ما، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋگە سەپتىگى تيە مە، ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى نە بولماق؟ پرەزيدەنت قاي جولمەن، قاي باعىتتى بەتكە الا باستاپ بارا جاتىر؟ بىزگە كەرەگى ەڭ الدىمەن وسىلار ەمەس پە؟ ەل ءىشىنىڭ نەگىزگى كوپشىلىگى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇستانعان جولدى قۇپ كورىپ وتىرىپ، وعان ەشقانداي داۋ دا، داماي دا جوق. كۇدىك كەلتىرۋدىڭ ءوزى كۇنا. ەندەشە سوڭىنا ەرگەن، ءوز قاسىندا ۇستاپ كەلە جاتقان ءبىر توپ نوكەرى عانا ەمەس، كوپ بولىپ قولداپ، ەل بولىپ سوڭىنا ەرگەندە عانا، ەرىپ قانا قويماي، ءاربىر وندى سوزىنە قۇلاق اسىپ، ورىندى نۇسقاۋىن بۇلجىتپاي ورىنداعاندا عانا ءىسىمىز وڭعا باساتىن بولادى. سوندا عانا ەرتەڭگە ۇيالماي بارا الاتىن بولامىز.
كۇن قانشا بيىك بولعانىمەن كەي-كەيدە ونىڭ بەتىن شۇيكەلەي عانا بۇل جاۋىپ، كولەگەيلەپ الادى. زيالى قاۋىم وكىلدەرىنە ناز ايتىپ، ورىندى وكپە بىلدىرگەندە پرەزيدەنت اراشا ىزدەمەگەنى بولار، ءارتۇرلى الىپ-قاشپا اڭگىمەگە جول بەرمەي، دەر كەزىندە تويتارىپ، الگى ءبىر بۇلتتى كوپ كىدىرتپەي سىرىپ جىبەرىپ وتىرساندارشى دەگەن بولار. ايتپەسە، وزگە دەگەن ەلەۋسىز وكپەگە بولا ەلگە دە، ەل ىشىندەگى ەرگە دە رەنجي قويارلىق كىسىڭىز نۇرەكەڭ ەمەس ەدى عوي.
قازىرگى ادەبيەتتە، ساحنالىق شىعارمالاردا، ءتىپتى كۇندەلىكتى باسپا ءسوز بەتتەرىندە دە كەلەڭسىز ءبىر كورىنىس بەلەڭ الىپ بارادى. بۇرىن ءبىز قوجا-مولدا، باي-ماناپتاردى جاعىمسىز كەيىپكەر رەتىندە جەك كورىپ ءوسىپ ەدىك. سولاردىڭ ورنىن بۇل كۇندە ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى اكىمدەر باسىپتى. اكىمدى اقىنعا دا قارسى قويۋ، ەلگە دە كىلەڭ قۇبىجىق ەتىپ كورسەتىپ، ءجون-جوسىقسىز ءتيىسۋ، كەلسىن-كەلمەسىن بالاعاتتاي جونەلۋ، قىزمەتىن قۇستانالاۋعا ءبىرجولا ويىسىپ بارا جاتقاندايمىز.
ادام قاشان تاياقتىڭ ءبىر ۇشى ءوز باسىنا تيگەنشە كوپ نارسەگە ءمان بەرە قويمايتىنى بار. الماتى وبلىسى اكىمىنىڭ قاراماعىنا قىزمەتكە كەلگەنگە دەيىن ءوزىم دە ونداي اڭگىمەلەردىڭ ءبىرازىنا قوسىلىپ كەتە بەرۋشى ەدىم. ەل ىشىندە ورىن الىپ وتىرعان ءىرىلى-ۋاقتى كەمىس-كەمشىلىكتىڭ ءبىرازىن اكىمدەردەن كورىپ، سولار بوگەت بولماسا اپ-ساتتە ءبارى وڭالا كەتەتىندەي كورىنەتىنى دە راس بولاتىن.
جوق، ولاي ەمەس، مۇلدەم ولاي ەمەس ەكەن!
بىزدىكى كوبىنە سىرتتان قاراپ تون ءپىشۋ بولىپ شىقتى. ەندى سونى ءالىم جەتكەنشە ءار قىرىنان تاراتىپ، تالداپ كورەيىن.
وبلىس اكىمى زامانبەك ءنۇرقادىلوۆتىڭ ءار دۇيسەنبى سايىن بارلىق ورىنباسارلارى، ءارتۇرلى سالاداعى باسقارما، دەپارتامەنت، ءبولىم باسشىلارىمەن مىندەتتى تۇردە وتكىزەتىن لەزدەمەلەرىنە ۇزبەي قاتىسا جۇرە، ءبىر شەتى مەن ەكىنشى شەتى الدەنەشە كۇنشىلىك جەردى الىپ جاتقان ەكى ميلليونعا جۋىقتاپ قالعان حالقى بار ۇلكەن ءوڭىردى باسقارۋدىڭ، باسقارىپ قانا قويماي اي سايىن، اپتا سايىن سىنىق سۇيەم، سىڭار ەلى بولسا دا ىلگەرى دامىتا ءتۇسىپ وتىرۋدىڭ قانشالىقتى قيىندىققا تۇسەتىنىن شامالاي باستاعاندايمىن. ەل بيلەپ، جۇرت شۇيلەپ جۇرگەن بۇل ازاماتتاردىڭ شىن مانىندە جار قۇلاعى جاستىققا تيمەيتىنىن بايقادىم. اۋىلشارۋاشىلىعىندا، وندىرىستەگى كەتەۋى كەتىپ-اق قالعان تىرلىكتى قايتادان قاز-قالپىنا كەلتىرۋ، مىڭداعان، ءجۇز مىڭداعان ادامدارعا جۇمىس تاۋىپ بەرىپ، كۇنكورىسىن قامتاماسىز ەتۋ، وبلىستىڭ قارجى-قاراجاتىن كوز جازباي قاداعالاۋ، ونى بارىنشا ءتيىمدى پايدالانۋ، ءار تەڭگە، ءار تيىننىڭ قايدا كەتىپ، نەگە جۇمسالىپ جاتقانىنا باقىلاۋ جاساۋ، ايتا بەرسەڭ اكىم اتقارار ءىستى كۇنى بويى ساناپ تا تاۋىسا المايدى ەكەنسىڭ.
ونىڭ ۇستىنە ءبىر جەردە مەكتەپ جىلۋسىز قالسا دا، بالالى ايەلدىڭ جاردەم اقىسى بەرىلمەي، دارىگەردىڭ قىرسىزدىعىنان ەمحاناداعى ەم-دوم دۇرىس جۇرمەي جاتسا دا تاياقتىڭ ءبىر ۇشى كەلىپ تاعىدا اكىمگە تىرەلەدى. "جاعدايىمىزدى كورمەدى، ءتيىستى كومەگىن بەرمەدى!" — دەپ انتالاعان اعايىن ءوز الدىنا. ءبارىن ي تىڭداۋ كەرەك، بارىنە دە قول ۇشىن سوزىپ، قولىنان كەلگەن كومەگىن كورسەتۋ كەرەك. كەيدە تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتىپ كورسەتۋگە دايىن تۇراتىن، ءارتۇرلى الىپ-قاشپا اڭگىمەنى ەسەلەي تۇسەتىن رەسمي، بيرەسمي اقپارات قۇرالدارى تاعى بار. سودان دا اكىم وزىنە دە، قاراۋىنداعى ۇلكەن-كىشى قىزمەتكەرلەرىنە دە تىنىم بەرۋ دەگەندى بىلمەيدى. ەكى تىزگىن، ءبىر شىلبىردى ۋىسىنان ءبىر ساتكە شىعارماۋعا تىرىسادى.
ءبىراق بۇل جالاڭ ۇران، جاي عانا كوزبوياۋعا قۇرىلعان الا-شاپقىن ەمەس، كۇن سايىن جۇزەگە اسىپ جاتاتىن قاۋىرت ءىس، سوت سايىنعى، ساعات سايىنعى قايناعان جۇمىس. ال اكىمنىڭ تاڭداپ العان ورىنباسار، باسقا دا سەرىكتەستەرى، تومەنگى بۋىن باستىقتار سونىڭ ءبارىن قالاي باسقارىپ، قالاي ورىنداپ، قالاي جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. ول ەندى كەلەسى كەزەكتىڭ اڭگىمەسى.
قۇلدىق سانادان قاشان عانا ارىلىپ بولاتىنىمىزدى انىق كەسىپ ايتا المايمىن. كەشەگى كەڭەستىك پسيحولوگيا دا جەيدەسىن ءبىرجولا شەشىپ لاقتىرعان جوق. ويتكەنى، ءبىزدىڭ حالىق ءالى كۇنگە ۇياداعى بالاپانعا ۇقساپ، "بەرشى دە بەرشىلەپ" شيقىلداعان قالپى، جوعارىعا اۋزىن اشۋمەن وتىر. ولار ءوز ءۇيىنىڭ ءتۇتىنى ءتۇزۋ ۇشپاسا دا، ءوزى لوقسىپ، ءتورى قوقسىپ جاتسا دا اكىمنەن (وكىمدەردەن) كورەدى. "كومەكتەسپەدى، قول ۇشىن سوزبادى" دەپ زار ەڭىرەي جاماندايدى ونىمەن قويماي. ايتاققا ايقاي قوسۋشىلار سونى ءىلىپ الىپ، تاعى دا ءسوزدى كوبەيتىپ، دۋ-دۋمەن كوپىرتىپ اكەتەتىنى تاعى بار.
ءبارىمىز دە پەندەمىز. بولعان ۇستىنە بولسا بەرسە ەكەن دەيمىز. ويتكەنى، "كەدەي باي بولسام دەيدى، باي قۇداي بولسام دەيدى" دەگەن قاعيدانى قۇلاعىمىزعا قۇيىپ وسكەنبىز. وبلىس، اۋدان اكىمدەرىنىڭ اتقارىپ جاتقان قىزمەتىنە كۇمان كەلتىرىپ، كەيدە ءبىر جاڭىلىپ كەتكەن، ءسال-سال قاتە باسقان ءىزىن كورسە، اتوي سالىپ شىعا كەلەتىندەر دە از ەمەس. بۇل ابايدىڭ: "جاقسىلىعىڭ كۇندە ءۇمىت، ءبىر جاڭىلساڭ بولدى كەك"، — دەيتىن ءسوزىن ەسكە سالادى.
سوندايدا ءوز باعاسىن بىلەتىن، ءوز باسىن بيىك باعالايتىم ادامدار ءبىر ءسات اشۋعا بوي الدىرىپ قويادى. ويتكەنى، ولار ەشقاشان جالعان جالاعا توزبەۋدى داعدى ەتىپ ۇيرەنگەن. ءبىراق ول مىنەز كوپكە جاقپاسى اقيقات.
ارينە، مەن ەشكىمدى دە باسشى اتاۋلىعا (ەل باسىنا دا) باس ءيىپ، قۇلشىلىق ەتۋگە شاقىرىپ وتىرعان جوقپىن. تەك ءوز ەلىندە، ءوزىڭ تۋعان جەرىندە سەنىڭ قامىڭدى قوسا جەيتىن باسشىڭ بارىن ۇمىتپا، قولدان كەلسە سوعان سەرىك بول، سەپتىگىڭىزدى تيگىز دەمەكپىن. جوق جەردەن ىلىك تاۋىپ، كىسىلىك، لاۋازىمدىق نامىسىنا تيە بەرمەيىك دەپ تە ايتقىم كەلەدى. ويتكەنى، اكىم دە ادام، ول دا ازامات. "تاۋداي ءىسىمدى كورمەي، تارىداي كىنامدى تەرگەنى-اي!" — دەپ داۋ ايتۋعا ونىڭ دا قاقىسى بار.
ەلىم دەپ ەڭىرەپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ءاربىر شالىس باسقان ادىمىن اندىپ، تابالاپ، "شوق-شوق" دەپ اۋرە بولعانشا، ارقاسىنداعى اۋىر جۇگىن دەمەپ، ءوزىن جەبەي جۇرگەنىمىز وڭ بولماس پا ەدى.
ەل باسقارۋ — اسا قاتپارلى، قالتارىس-قۇپياسى، شىتىرمان شىرعالاڭى كوپ ونەر. ەكىنىڭ ءبىرى يگى جاقسى اتالا بەرمەيدى. جۇزدەن وزعان جۇيرىك، مىڭنان وزعان تۇلپار عانا ەل تىزگىنىن ءوز قولىنا الىپ، بەرىك ۇستاي الادى.
ورىس اقىنى ەۆگەنيي ەۆتۋشەنكونىڭ: "پوەت ۆ روسسيي — بولشە چەم پوەت"، — دەگەنى بار ەدى. ءقازىر قازاقى ساياسات كوگىندە بەدەلىن دە، بەدەرىن دە جوعالتپاي ءبىرقالىپتى جاقسى كورىنىپ كەلە جاتقان، بىلەرى مول، اكىمدىگىنەن ازاماتتىعى باسىمىراق ءبىر شوعىر جاس توپ، جاقسى توپ بار. ەل باسقارۋ ونەرىن ەركىن يگەرىپ، جولدان تايماي كەلە جاتقاندار دا ازىرگە سولار سياقتى. سولاردىڭ ماڭدايى جارقىراي بەرسىن، كۇن كوزىنەن كولەگەيلەپ، قولدان كەلسە كوتەرە، كومەكتەسە جۇرەيىك دەگىم كەلىپ ەدى، اعايىن.
ارتىق ءسوزى، الىپ-قوسارى جوق ەدى. ءبارى دە ءوز ورنىندا سياقتانعان...
7 ناۋرىز، 2000 جىل.
اكىمشىلىككە كەلگەلى ەكى ايدىڭ ءجۇزى بولىپ قالدى. سويلەسۋگە، پىكىرلەسۋگە، سىرلاسۋعا بولاتىن ادام جوق. كوبىنە-كوپ مانساپتى عانا ب ا ق ساناپ، لاۋازىمدى عانا مۇراتقا بالاپ عادەتتەنگەن ادامدار سياقتى. بايقامايىن — اق، ەلەمەيىن — اق دەيسىڭ. امال جوق، كوزىڭ بولعان سوڭ — كورەسىڭ، قۇلاعىڭ بولعان سوڭ — ەستيسىڭ. ايتپەسە، مەن ءۇشىن، مەنىڭ الداعى كۇنىم ءۇشىن وسىلارعا كوڭىل ءبولىپ جاتۋىم كەرەك پە ءوزى؟ ءبارى دەمەگەنىمەن، ءبىرازى تۇيمەدەيدەن تۇيە جاساۋعا، ءتۇيىر ءداندى تىرنەكتەپ جيناپ، اينالاسىنا سوڭى كورسەتىپ بايبالام سالىپ قالۋعا قۇمار جۇرت ەكەن.
سوزىڭە قاراساڭ دا، وزىڭە قاراساڭ دا ءبارىن وزدەرى شەشىپ، بىردەڭەنى قيراتىپ جۇرگەندەي كورىنەدى. بايىپتاي كەلە بايقاساڭ — تاۋ قوپارىپ تاستاعان تۇگى جوق، بارىنىكى سول باياعى كۇيكى تىرلىك، قيقىم شارۋا. ەل مۇددەسى، جۇرت مۇراتىن ويلاپ جۇرمەگەندەرىن وزدەرى دە سەزەدى، سويتە تۇرا بىلايعى جۇرتقا: "ءبىز، مىنە سوندايمىز!" — دەيتىن باياعىدان قالعان كوزبوياۋ.
جىبەككە كىرىپ، الدەبىر شارۋا جايىن اڭگىمەلەپ، ءازىل ايتىسىپ وتىر ەدىم، ۇستىمىزگە القىن-جۇلقىن بولىپ، قوبىراعان كوپ قاعازى بار روزا كارىبجانوۆا كىرىپ كەلگەنى. كىرىپ كەلدى دە، ماعان قاراما-قارسى وتىرىپ الىپ، قاعازدارىن جايىپ سالىپ، ءمىز باعار ءتۇرى بايقالماعان قالپىندا جىبەككە قارادى. مەنى بارسىڭ با، جوقسىڭ با، دەپ ەلەيتىن ءتۇرى كورىنبەيدى. "بۇعان نە بولىپ قالدى؟" دەپ مەن وتىرمىن.
بۇرىن ويتپەيتىن. وتىرىك تە بولسا جالباقتاپ امانداسقان بولىپ، جاناسقان بولىپ جۇرەتىن. "اپىر-اۋ، قارىنداستىڭ بۇل قاي كەردەڭى؟" دەپ ويلادىم دا، جىبەككە قاراپ: "مەن شىعا تۇرايىن با؟ — دەپ سۇرادىم. — روزا اسىعىس سياقتى عوي، باسا-كوكتەپ كىرگەنىنە قاراعاندا".
جىبەك دەگەن سۇڭعىلا پالە. ىشكى نيەتىمدى قاباعىمنان سەزە قويدى-اۋ دەيمىن. "روزا، ءقازىر ءبىز بىتەمىز. ورنىڭا بارىپ ءسال كۇتە تۇر، ءوزىم شاقىرام!" — دەدى.
روزا قاعازىن قايتا جيناپ الىپ، قىزارا ءبورتىپ شىعىپ كەتتى.
مەنىڭ دە بىلمەيتىنىم بيت ىشىندە، سەزبەيتىنىم تىپتەن جوق. مەن تۋرالى ماعان جاعىمسىز، ءوزى مەن ءوزى سياقتىلارعا جاعىمدى ءبىر ءسوز ەستىگەن. وسى جىبەكتىڭ اۋزىنان دا انداۋسىز شىققان اڭگىمە بولۋى مۇمكىن. سونى ەستي سالا، "ەندى سەنىمەن نەسىنە ساناسا قويماقپىن" دەپ قىر كورسەتكەندەگىسى. "قۇل قوجاسىنان قورىقسا دا، قۇدايىنان قورىقپايدىنىڭ" كەرى ەدى بۇل.
10 ناۋرىز، 2000 جىل.
وسىنداعى وزىمە تيەسىلى قىزمەت ورنىنا كەلىپ وتىرعالى تۇپ-تۋرا ەكى اي ءوتىپتى: "مەنىڭ عانا قولىمنان كەلەدى، مەن ىستەدىم!" — دەرلىكتەي ءالى تۇگىم جوق ەكەن. مەن بولماسام دا اتقارىلا بەرەر، كەز-كەلگەن ادام ەڭسەرىپ اكەتەر سول باياعى وسىنداعىلاردىڭ بارىنە ءتان قيقىم عانا شارۋالار. ارا-تۇرا كىرىپ شىعاتىن احمەت بولماسا، ەشكىممەن ءالى اشىلىپ سويلەسكەن دە، شەشىلىپ سىرلاسقان دا ەمەسپىن. ايەلى دە، ەركەگى دە بىر-بىرىنەن ۇركىپ، ۇرەيلەنىپ، سەكەم-سەزىكتەن ارىلا الماي جۇرگەن بىرەۋلەرگە ۇقسايدى. ءوز كولەڭكەسىنەن وزدەرى قورقادى. "اپىر-اي، ويدان قىردان وسىلاردىڭ باسىن قالاي قوسىپ ءجۇر ەكەن؟" — دەپ ويلاي بەرەتىن بولدىم.
باسقاشا ءبىر بەتبۇرىس جاساماي بولماس، ءسىرا. ونىڭ ۇستىنە الگىدە عانا "مەريديان" دەيتىن ارناۋلى تەلەفون ارقىلى زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ سويلەسىپ، كوڭىلگە قونىمدى ءبىراز پىكىر ايتتى. "جىلى-جىلى سويلەسە، جىلان ىننەن شىعادى" دەگەندەي، ازىلىنە دە، ارتىق-كەمسىز ايتقان اقىل-نۇسقاۋىنا دا ءىشىم جىلىپ قالىپ ەدى.
31 ناۋرىز، 2000 جىل.
ءبىز بۇگىن بارلىق اۋداندىق، قالالىق گازەتتەر رەداكتورلارىنىڭ، اۋداندار مەن قالالار اكىمدەرى ورىنباسارلارىنىڭ باسىن قوسىپ ۇلكەن جيىن وتكىزدىك. "تويدىڭ بولعانىنان بولادىسى قىزىق"، وسى جيىنعا دايىندالۋ، وتكىزۋ توڭىرەگىندە مەن تاعى دا ءبىراز جايتكە قانىعا تۇسكەندەي بولدىم.
بۇل جيىندى وتكىزۋدىڭ قاجەتى، الداعى كۇنگە بەلگىلەنەر مەجەسى جايلى وي ءوزىمنىڭ تاراپىمنان تۋىندادى دا، اپپارات باسشىسىنىڭ ورىنباسارى رەتىندەگى ءوزىمنىڭ تىكەلەي باستىعىم مۇرات مۇسابايەۆتان قىزۋ قولداۋ تاپقان بولاتىن. اكىمگە كىرىپ ايتىپ ەدىم، جاي-جاپساردى تۇگەل تىڭداپ الدىدا، قارسى بولعان جوق، رازىلىعىن بەرگەن-دى.
بۇل جەردە اپپارات ءىشىنىڭ ىرىمى مەن جىرىڭىنان ءالى بەيحابار مەنىڭ تاراپىمنان ءبىراز قاتەلىك كەتكەنىن كەيىن بارىپ اڭعاردىم. وعان كەيىنىرەك تاعى ءبىر توقتالا جاتارمىن، ازىرگە باعىتىمىزدى بۇرىلماي تۇرا تۇرايىق.
جيىن وتكىزۋدىڭ جوسپارى جاسالىپ، كۇنى، ساعاتى بەلگىلەندى. نەگىزگى باياندامانى مەن جاسايتىن بولدىم دا، مادەنيەت، ەكونوميكا، اقپارات جانە قوعامدىق-كەلىسىم باسقارمالارىنىڭ باسشىلارى، وبلىستىق ەكى گازەتتىڭ رەداكتورلارى سويلەيتىن بولىپ كەلىسىلدى.
جيىندى كىرىسپە سوزبەن اشۋ ءۇشىن وبلىس اكىمىنىڭ دە الدىن-الا كەلىسىمىن العامىز.
ءبىراق جيىن وتكىزۋگە ءبىر كۇن قالعاندا اكىم جىبەك ەكەۋمىزدى شاقىرىپ، دايىندىق بارىسىن انىقتاپ وتىردى دا كەنەت: "مەن سىزدەرگە ۋسسۋريي جولبارىسى جايلى ءبىر مىسال اڭگىمەلەپ ايتىپ بەرەيىن بە، — دەپ الىپ، اڭگىمەسىن: — جولبارىس بىلاي العاندا ورمانداعى ەشبىر اڭنان قۋاتتى دا كۇشتى دە ەمەس، ءبىراق ول جىلىنا ءبىر مەزگىلدە ەكى رەت ەلدى مەكەن تۇسىنا كەلىپ، ءاي-دا ءبىر اقىرىپ بەرەدى ەكەن. بالا-شاعا، قاتىن-قالاشتىڭ زارەلەرى ءزار تۇبىنە كەتىپ، مال-جاننىڭ ءبىرازى ءتىپتى بۇتىنا جىبەرىپ تە قوياتىن كورىنەدى. ءسويتىپ اينالا بىتكەننىڭ زارەسىن الا، ۇرەيىن ۇشىرا ءتۇسىپ بارىپ تىنادى دا، جونىنە كەتەدى ەكەن سابازىڭ، — دەپ جالعاستىردى.
ەگەر ول كۇن سايىن اقىرىپ-شاقىرا بەرسە، قۇلاعى دا، ەتى دە ۇيرەنگەن جۇرت ەلەڭ ەتىپ ەلەۋدى قويار ەدى. ۇنىنە دە، تۇرىنە دە ءمان بەرىپ جاتپاس ەدى. سول سياقتى مەن دە، اكىم باسىممەن وسىندا وتەتىن ۇلكەندى-كىشىلى جيىننىڭ بارىندە سويلەي بەرسەم، وزىمنەن ءمان، سوزىمنەن ءدام قالماي جۇرمەي مە؟ سوندىقتان بۇل جينالىستى، جىبەك، سەن باسقارىپ وتكىز. سەنەن دە ءسوز قالىپ كورگەن جوق ەدى عوي"، — دەپ ءازىل ارالاستىرا بىتىرگەن.
سونىڭ ارتىنان ىلە-شالا جىبەك مەنى شاقىرىپ، جينالىس جوسپارىمەن، بايانداماشىلار قۇرامىمەن تانىسىپ، قۇپتاپ، قۋاتتاپ دەگەندەي، ءوزى وتكىزەتىن بولىپ كەلىسكەن. سولاي ۇيعارىپ تاراسقانبىز.
تاعى بىرەر ساعاتتان كەيىن مەنى مۇرات شاقىردى وزىنە: جىبەك اياق استى جيىن باسقارۋدان باس تارتىپ وتىرىپ، ءسىز ەكەۋمىز ءوزىمىز وتكىزە بەرەمىز. دايىن بولىڭىز!" — دەپ تاپسىردى.
تۇك تۇسىنسەك بۇيىرماسىن. مۇنشاما قاقپاقىل قىلارداي نە پالەگە دۋشار بولدىق؟ ءبىراق شەشىنگەن سۋدان تايىنباس، ۇرىستا تۇرىس جوق دەدىك تە، جينالىسىمىزدى ءوزىمىز-اق كۇن سايىن كورىپ، قاتىسىپ جۇرگەن باسقوسۋلار دارەجەسىندە تالاپقا ساي وتكىزىپ شىعىپ ەدىك.
"باقسام باقا ەكەن" دەگەندەي، مۇنىڭ ءبارى ساياساتتا "ۆىجيداتەلنايا پوزيسيا" دەگەن بولاتىن ەدى، سودان شىققان سىڭايى بار. "ال كورەيىك، وسى نە تىندىرا قويار ەكەن؟" — دەپ اڭىس اڭدۋدىڭ ءبىر ءتۇرى بولىپ شىقتى.
مەن دە بارىمدى سالىپ ەدىم. مۇرات قولداۋ تانىتتى. سولتانقۇلوۆا، جايشىبەكوۆا، اداسبايەۆتار دا، نۇرعوجايەۆ، وۆەركو سياقتى رەداكتورلار دا، جارىس سوزگە شىققان جەرگىلىكتى گازەت رەداكتورلارى مەن اكىمدەر ورىنباسارلارى دا بوس لاعىپ كەتپەي، ناقپا-ناق، دالمە-دال پىكىر-ۇسىنىس ايتىپ، بۇگىنگى تانداعى جەرگىلىكتى گازەتتەر باسىنداعى حال-احۋال، مۇڭ مەن مۇقتاجدىق جايلى اڭگىمەلەپ، وبلىس اكىمىنە قاراتا ءبىرشاما قولقا دا ءبىلدىردى. ول سوزدەردىڭ ءبارى حاتتالىپ، قاۋلى الىنىپ، اكىم الدىنا جەتتى كەيىن.
جيىنعا قاتىسقاندار دا، قاتىسپاعاندار دا (مۇندا ءسوز جاتپايدى) "جيىندارىڭىز اسا مازمۇندى، جاقسى ءوتىپتى!" — دەسىپ ءجۇردى ارتىنان. "ۆسەم سمەرتيام نازلو!" — دەپ ەرەگەسسەم ەگەسكەننىڭ كوكىرەگىن باسۋعا ءبىلىم دە، بىلگىرلىك تە، كورەگەندىك تە، ۇيىمداستىرا بىلەر قابىلەت تە جوق ەمەس ەدى، سولاردى ءبىر پايدالانىپ كورگەنمىن.
ءبىراق باسشىلار تاراپىنان (زامانبەك، جىبەك) نە ماقتاۋ، نە داتتاۋ ەستي المادىق. مۇراتقا اكىم ايتسا ايتقان شىعار، ماعان ەمەۋرىن بىلدىرگەن ەشكىم بولا قويمادى. كوڭىلىمە كەلسە دە، تىرس ەتىپ ۇندەگەن جوقپىن.
You Might Also Like
-
قازىرگى قازاق ەلى اۋقىم-اياسىندا جۇزەگە اسىپ جاتقان يگىلىك پەن ىزگىلىك، جاسامپاز جاقسىلىق، قىسقاسى، ۇلى-كىشى ۇردىستەردىڭ بارىنە ۇدىرەيە قاراپ، ۇركە قابىلداپ، باز بىردە ءتىپتى وتباسىندا وتىرىپ الىپ سى...
