ءان جانە كۇي
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ءان جانە كۇي»
«كيىز ءۇي». ج. تۇرسىنبايەۆ – ۇيرەنۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى: جاڭا ماتەريالداردى يگەرۋگە قاجەتتى ءبىلىم، داعدى دەڭگەيىن انىقتاۋ. بۇل ساباقتا مۋزىكانىڭ سيپاتىن اجىراتۋ، مازمۇنىنىڭ ومىرمەن بايلانىسىن ءتۇسىندىرۋ جانە ءان لەگىنىڭ باعىتىن ايىرۋ تۋرالى ءسوز بولادى.
ساباقتىڭ مىندەتى: بالانىڭ شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن ءتۇرلى مۋزىكالىق تاپسىرمالار ارقىلى وياتۋ جانە ەستە ساقتاۋ قابىلەتى مەن ىرعاقتىق سەزىمدەرىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
كىرىسپە اڭگىمە وتكىزىپ، حالىقتىق مۋزىكا مادەنيەتى، ونىڭ سالالارى، ورىنداۋشىلارى تۋرالى قىسقاشا ماعلۇمات بەرۋگە بولادى. حالىق شىعارماشىلىعى تەك بۇرىنعى زاماندى عانا ەمەس، قازىرگى كەزەڭدى دە قامتيدى. ياعني حالىق ومىرىندەگى بەلگىلى ءبىر جاعدايلارعا، وقيعالارعا بايلانىستى ءوزىنىڭ كوڭىل كۇيىن، ارمان - مۇددەسىن قوسىپ، ءان شىعارعان.
قازاق حالقىنىڭ مۋزىكالىق مۇراسى وتە باي.
حالىق مۋزىكاسى – حالقىمىزدىڭ سان عاسىرلىق ومىرىمەن ساباقتاسىپ جاتقان تاريحىن بەينەلەيتىن زامانا پاراقتارى. حالىق مۋزىكاسىن تۋدىرۋشىلار ءوز ەلىنىڭ جاناشىر جارشىلارى. مۋزىكانىڭ جالپى حالىق مادەنيەتىندەگى، ءومىر شىندىعىن ايقىنداپ كورسەتۋدەگى الاتىن ورنىنىڭ ماڭىزى زور.
حالىق ءانى – اۆتورى ۇمىتىلعان، بىردەن - بىرگە اۋىزبا - اۋىز جاتتالىپ، تارالىپ، ءبىزدىڭ كۇنگە جەتكەن اندەر.
حالىق كۇيى – ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتارعا ارنالىپ شىعارىلعان، اۋىزشا بىردەن - بىرگە تاراتىلىپ، بىزگە جەتكەن مۋزىكا.
مۋزىكا مەن ونەر ءوزارا بايلانىستى. مۋزىكا - ءومىردىڭ اجىراماس ءبىر بولىگى جانە ونەردەگى كورىنىسى.
مۋزىكا ونەرى – حالىق تاريحىنىڭ شەجىرەسى.
حالىق اندەرى مەن كۇيلەرى قازاق حالقىنىڭ ءومىر تىرشىلىگىن – ادامدار مەن دوستىق، تابيعات، جان - جانۋارلار مەن قۇستار تۋرالى جانە ت. ب. جىرلايدى.
ساباقتىڭ تاڭعاجايىپ ءساتى. «قازاق اۋىلىنا ساياحات».
- بالالار، سەندەر وزدەرىڭدى اۆتوبۋسقا ءمىنىپ، اۋىلعا كەلە جاتىرمىز دەپ سەزىنىڭدەر. جۇرگىزۋشى – ايدوس.
ءمۇعالىم سۇراق - جاۋاپ ارقىلى «ءبىزدىڭ اۋىل» تاقىرىبىنا اڭگىمە جۇرگىزەدى.
1. اۋىلدا كىمگە كەلە جاتىرمىز؟
2. اۋىلدا نە وسەدى؟
3. اۋىلدىڭ تابيعاتى قانداي؟
4. سەن اۋىلدى ۇناتاسىڭ با؟
5. سەن جايلاۋعا باردىڭ با؟
6. تاڭەرتەڭ ۇيقىدان تۇرعاندا تابيعاتتىڭ قانداي كورىنىسىن كوردىڭ؟ دەگەن سياقتى ويقوزعاۋ سۇراقتارىن قويىپ، شىعارمانىڭ مازمۇنىن اشامىز جانە بالانىڭ ءسوز قورىن دامىتامىز.
قازاق حالقىنىڭ ەڭ قاسيەتتى دۇنيەسى – كيىز ءۇي. كيىز ءۇي ءبىزدىڭ اتا - بابامىزدان قالعان. ونىڭ ەرەكشەلىگى – بۇرىشى جوق، دوڭگەلەك. الىستان اپپاق بولىپ كورىنەدى.
بالالار كيىز ءۇي تۋرالى ( اق پاراقتا جازىلعان) جۇمباقتى شەشەدى.
جۇمباق
قازشا قانات جايادى،
ۇيرەكشە مويىن سوزادى،
قۇسشا قونادى. (كيىز ءۇي)
ۇقسايتىن شەڭبەرگە،
قابىرعاسى جيىلىپ، كەرىلەدى.
جيھازى مول كەڭ بولمە،
توبەسىنەن جۇلدىزدار كورىنەدى. (كيىز ءۇي)
ءبىر نارسە ءوزى بيىك، ءىشى قۋىس،
ول زاتتىڭ سۇيەگى كوپ ايقىش - ۇيقىش.
كوزى بار جابىرقاعان توبەسىندە،
جايسا ۇلكەن، جينالعاندا ءبىر - اق ۋىس.(كيىز ءۇي)
ءان ۇيرەنۋ: «كيىز ءۇي». مۋزىكاسىن جازعان ج. تۇرسىنبايەۆ.
«كيىز ءۇي» ءانىن تىڭداعاندا، اشىق، كوڭىلدى دىبىستار ەستيمىز.
«كيىز ءۇي» ءانىنىڭ قايىرماسىندا كەزدەسەتىن «حا - ءلا - ءلا، ءلا - ءلا، حا - لا - لا - كۋ - لي - لا - لا» اۋەنىن بالالاردىڭ ۇندەستىگىنە جاقىن ەتىپ، ىڭعايلى دىبىس بيىكتىگىمەن ورىنداتىلادى. بۇل ءادىس ءان ۇيرەتۋ كەزىندە بالانىڭ ەستۋ، ەستە ساقتاۋ قاسيەتتەرىن دامىتادى. ءاننىڭ ءاربىر ءسوز قاتارى وقۋشىنىڭ ساناسىنا كوركەم بەينەنى كورسەتىپ تۇرعانداي، بالانىڭ ءاندى تەز كابىلداۋىنا ىقپال جاسايدى. ءان وتە اسەم، سازدى، مازمۇندى، جۇمساق تەمبرلى. كوركەم بەينەلى شىعارما قاتارىنا جاتادى. ءان اۋەنىندە، مۋزىكالىق دىبىستاردىڭ جەلىسىندە قازاق اۋىلىنىڭ كورىنىسى ەرەكشە كوركەم بەينەلەنگەن.
ساباقتىڭ ەڭ ماڭىزدى كەزەڭىنىڭ ءبىرى – بالالاردىڭ ءان ايتۋ قالپىن ساقتاۋ جانە ونى العاشقى ساباقتان باستاپ داعدىلاندىرۋ. ءان ايتۋ كەزىندە قاتتى ايقايلاماي، ءاندى جۇمساق، سازدى داۋىسپەن ورىنداۋ كەرەك.
مۋزىكا تىڭداۋ: «القوڭىر». قازاقتىڭ حالىق ءانى. (ۇنتاسپا(
شىعارماشىلىق جۇمىس:
ءتۇرلى ءتۇستى سۋرەت نەمەسە كيىز ءۇي ماكەتىن كورسەتە وتىرىپ، كيىز ءۇيدىڭ قازاق حالقىنىڭ ءومىر - تىرشىلىگىندە الاتىن ورنى تۋرالى شاعىن اڭگىمە ۇيىمداستىرۋ.
- سۇيەگى، توبەسىندەگى كوزى دەگەن نە؟ كيىز ءۇي نەدەن قۇرالادى؟ (شاڭىراق، ۋىق، كەرەگە، تۇندىك، باسقۇر، اعاش ەسىك)
كيىز ءۇيدىڭ نەگىزى اعاشتان، ال جابۋى قويدىڭ جۇنىنەن باسىلعان كيىزدەن جاسالادى. سوندىقتان كيىز ءۇي دەپ اتالعان.
- جازعى دەمالىسىندا اتا - اجەنىڭ اۋىلىنا، جايلاۋعا باردىڭ با؟
- «ناۋرىز» مەرەكەسىندە قۇرىلعان التى قانات اق بوز ءۇيدىڭ ىشىنە كىردىڭ بە؟
- كيىز ءۇيدىڭ ءوزىڭ كورگەن جاساۋلارى مەن ىشكى جيھازدارىن اتاپ بەر.
بۇل زاتتار تەك تۇرمىستا پايدالاناتىن زات ەمەس، اتا - بابامىزدان قالعان اسىل مۇرا ەكەنىن دارىپتەيمىز.
قورىتۋ. جاۋاپ بەرگەن بالاعا قاعازدان جاسالعان گۇل بەرەمىز. وسىلاي سۇراق بىتكەندە، قىزداردىڭ جانە ەر بالالاردىڭ گۇلدەرىن ساناپ، جەڭگەن توپتى انىقتايمىز نەمەسە «ايگولەك» ءان بايقاۋىن وتكىزىپ، ۇيرەنگەن اندەردى قايتالايمىز. بۇل جەردە دە ءان ايتقان بالاعا گۇل بەرىپ، شاپالاق ۇرۋ ارقىلى، بالانىڭ ىنتاسىن، شىعارماشىلىعىن، ۇياندىعىن، بەلسەندىلىگىن اشامىز.
«كيىز ءۇي». ج. تۇرسىنبايەۆ – ۇيرەنۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى: جاڭا ماتەريالداردى يگەرۋگە قاجەتتى ءبىلىم، داعدى دەڭگەيىن انىقتاۋ. بۇل ساباقتا مۋزىكانىڭ سيپاتىن اجىراتۋ، مازمۇنىنىڭ ومىرمەن بايلانىسىن ءتۇسىندىرۋ جانە ءان لەگىنىڭ باعىتىن ايىرۋ تۋرالى ءسوز بولادى.
ساباقتىڭ مىندەتى: بالانىڭ شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن ءتۇرلى مۋزىكالىق تاپسىرمالار ارقىلى وياتۋ جانە ەستە ساقتاۋ قابىلەتى مەن ىرعاقتىق سەزىمدەرىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
كىرىسپە اڭگىمە وتكىزىپ، حالىقتىق مۋزىكا مادەنيەتى، ونىڭ سالالارى، ورىنداۋشىلارى تۋرالى قىسقاشا ماعلۇمات بەرۋگە بولادى. حالىق شىعارماشىلىعى تەك بۇرىنعى زاماندى عانا ەمەس، قازىرگى كەزەڭدى دە قامتيدى. ياعني حالىق ومىرىندەگى بەلگىلى ءبىر جاعدايلارعا، وقيعالارعا بايلانىستى ءوزىنىڭ كوڭىل كۇيىن، ارمان - مۇددەسىن قوسىپ، ءان شىعارعان.
قازاق حالقىنىڭ مۋزىكالىق مۇراسى وتە باي.
حالىق مۋزىكاسى – حالقىمىزدىڭ سان عاسىرلىق ومىرىمەن ساباقتاسىپ جاتقان تاريحىن بەينەلەيتىن زامانا پاراقتارى. حالىق مۋزىكاسىن تۋدىرۋشىلار ءوز ەلىنىڭ جاناشىر جارشىلارى. مۋزىكانىڭ جالپى حالىق مادەنيەتىندەگى، ءومىر شىندىعىن ايقىنداپ كورسەتۋدەگى الاتىن ورنىنىڭ ماڭىزى زور.
حالىق ءانى – اۆتورى ۇمىتىلعان، بىردەن - بىرگە اۋىزبا - اۋىز جاتتالىپ، تارالىپ، ءبىزدىڭ كۇنگە جەتكەن اندەر.
حالىق كۇيى – ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتارعا ارنالىپ شىعارىلعان، اۋىزشا بىردەن - بىرگە تاراتىلىپ، بىزگە جەتكەن مۋزىكا.
مۋزىكا مەن ونەر ءوزارا بايلانىستى. مۋزىكا - ءومىردىڭ اجىراماس ءبىر بولىگى جانە ونەردەگى كورىنىسى.
مۋزىكا ونەرى – حالىق تاريحىنىڭ شەجىرەسى.
حالىق اندەرى مەن كۇيلەرى قازاق حالقىنىڭ ءومىر تىرشىلىگىن – ادامدار مەن دوستىق، تابيعات، جان - جانۋارلار مەن قۇستار تۋرالى جانە ت. ب. جىرلايدى.
ساباقتىڭ تاڭعاجايىپ ءساتى. «قازاق اۋىلىنا ساياحات».
- بالالار، سەندەر وزدەرىڭدى اۆتوبۋسقا ءمىنىپ، اۋىلعا كەلە جاتىرمىز دەپ سەزىنىڭدەر. جۇرگىزۋشى – ايدوس.
ءمۇعالىم سۇراق - جاۋاپ ارقىلى «ءبىزدىڭ اۋىل» تاقىرىبىنا اڭگىمە جۇرگىزەدى.
1. اۋىلدا كىمگە كەلە جاتىرمىز؟
2. اۋىلدا نە وسەدى؟
3. اۋىلدىڭ تابيعاتى قانداي؟
4. سەن اۋىلدى ۇناتاسىڭ با؟
5. سەن جايلاۋعا باردىڭ با؟
6. تاڭەرتەڭ ۇيقىدان تۇرعاندا تابيعاتتىڭ قانداي كورىنىسىن كوردىڭ؟ دەگەن سياقتى ويقوزعاۋ سۇراقتارىن قويىپ، شىعارمانىڭ مازمۇنىن اشامىز جانە بالانىڭ ءسوز قورىن دامىتامىز.
قازاق حالقىنىڭ ەڭ قاسيەتتى دۇنيەسى – كيىز ءۇي. كيىز ءۇي ءبىزدىڭ اتا - بابامىزدان قالعان. ونىڭ ەرەكشەلىگى – بۇرىشى جوق، دوڭگەلەك. الىستان اپپاق بولىپ كورىنەدى.
بالالار كيىز ءۇي تۋرالى ( اق پاراقتا جازىلعان) جۇمباقتى شەشەدى.
جۇمباق
قازشا قانات جايادى،
ۇيرەكشە مويىن سوزادى،
قۇسشا قونادى. (كيىز ءۇي)
ۇقسايتىن شەڭبەرگە،
قابىرعاسى جيىلىپ، كەرىلەدى.
جيھازى مول كەڭ بولمە،
توبەسىنەن جۇلدىزدار كورىنەدى. (كيىز ءۇي)
ءبىر نارسە ءوزى بيىك، ءىشى قۋىس،
ول زاتتىڭ سۇيەگى كوپ ايقىش - ۇيقىش.
كوزى بار جابىرقاعان توبەسىندە،
جايسا ۇلكەن، جينالعاندا ءبىر - اق ۋىس.(كيىز ءۇي)
ءان ۇيرەنۋ: «كيىز ءۇي». مۋزىكاسىن جازعان ج. تۇرسىنبايەۆ.
«كيىز ءۇي» ءانىن تىڭداعاندا، اشىق، كوڭىلدى دىبىستار ەستيمىز.
«كيىز ءۇي» ءانىنىڭ قايىرماسىندا كەزدەسەتىن «حا - ءلا - ءلا، ءلا - ءلا، حا - لا - لا - كۋ - لي - لا - لا» اۋەنىن بالالاردىڭ ۇندەستىگىنە جاقىن ەتىپ، ىڭعايلى دىبىس بيىكتىگىمەن ورىنداتىلادى. بۇل ءادىس ءان ۇيرەتۋ كەزىندە بالانىڭ ەستۋ، ەستە ساقتاۋ قاسيەتتەرىن دامىتادى. ءاننىڭ ءاربىر ءسوز قاتارى وقۋشىنىڭ ساناسىنا كوركەم بەينەنى كورسەتىپ تۇرعانداي، بالانىڭ ءاندى تەز كابىلداۋىنا ىقپال جاسايدى. ءان وتە اسەم، سازدى، مازمۇندى، جۇمساق تەمبرلى. كوركەم بەينەلى شىعارما قاتارىنا جاتادى. ءان اۋەنىندە، مۋزىكالىق دىبىستاردىڭ جەلىسىندە قازاق اۋىلىنىڭ كورىنىسى ەرەكشە كوركەم بەينەلەنگەن.
ساباقتىڭ ەڭ ماڭىزدى كەزەڭىنىڭ ءبىرى – بالالاردىڭ ءان ايتۋ قالپىن ساقتاۋ جانە ونى العاشقى ساباقتان باستاپ داعدىلاندىرۋ. ءان ايتۋ كەزىندە قاتتى ايقايلاماي، ءاندى جۇمساق، سازدى داۋىسپەن ورىنداۋ كەرەك.
مۋزىكا تىڭداۋ: «القوڭىر». قازاقتىڭ حالىق ءانى. (ۇنتاسپا(
شىعارماشىلىق جۇمىس:
ءتۇرلى ءتۇستى سۋرەت نەمەسە كيىز ءۇي ماكەتىن كورسەتە وتىرىپ، كيىز ءۇيدىڭ قازاق حالقىنىڭ ءومىر - تىرشىلىگىندە الاتىن ورنى تۋرالى شاعىن اڭگىمە ۇيىمداستىرۋ.
- سۇيەگى، توبەسىندەگى كوزى دەگەن نە؟ كيىز ءۇي نەدەن قۇرالادى؟ (شاڭىراق، ۋىق، كەرەگە، تۇندىك، باسقۇر، اعاش ەسىك)
كيىز ءۇيدىڭ نەگىزى اعاشتان، ال جابۋى قويدىڭ جۇنىنەن باسىلعان كيىزدەن جاسالادى. سوندىقتان كيىز ءۇي دەپ اتالعان.
- جازعى دەمالىسىندا اتا - اجەنىڭ اۋىلىنا، جايلاۋعا باردىڭ با؟
- «ناۋرىز» مەرەكەسىندە قۇرىلعان التى قانات اق بوز ءۇيدىڭ ىشىنە كىردىڭ بە؟
- كيىز ءۇيدىڭ ءوزىڭ كورگەن جاساۋلارى مەن ىشكى جيھازدارىن اتاپ بەر.
بۇل زاتتار تەك تۇرمىستا پايدالاناتىن زات ەمەس، اتا - بابامىزدان قالعان اسىل مۇرا ەكەنىن دارىپتەيمىز.
قورىتۋ. جاۋاپ بەرگەن بالاعا قاعازدان جاسالعان گۇل بەرەمىز. وسىلاي سۇراق بىتكەندە، قىزداردىڭ جانە ەر بالالاردىڭ گۇلدەرىن ساناپ، جەڭگەن توپتى انىقتايمىز نەمەسە «ايگولەك» ءان بايقاۋىن وتكىزىپ، ۇيرەنگەن اندەردى قايتالايمىز. بۇل جەردە دە ءان ايتقان بالاعا گۇل بەرىپ، شاپالاق ۇرۋ ارقىلى، بالانىڭ ىنتاسىن، شىعارماشىلىعىن، ۇياندىعىن، بەلسەندىلىگىن اشامىز.
You Might Also Like
