ءان مەن اسپاز قىز
رايكۇل ورىندىق ۇستىندەگى ساعاتتىڭ بەزەكتەگەن شىرىلىنان ويانىپ كەتتى. وياندى دا، جىلى كورپە استىن قيماي ءبىراز بۇيىعىپ جاتتى.
سىبىرلەي تاڭ اتىپ كەلەدى. تەرەزە اينەكتەرى، قابىرعا بولمەنىڭ تەڭ جارتىسىن الىپ تۇرعان ورىس پەشى ازانعى الاگەۋىممەن بۇلىڭ-بۇلىڭ ەتەدى. اشىق تۇرعان تەرەزەنىڭ تۇسىنان ءبىر پىسىقاي شىمشىق شىقىلىقتايدى. قارسى بولمەدەگى بىرەۋ: «ءاي، قايت كەيىن، كەبەنەك!»-دەپ قويادى. ءداۋ دە بولسا «تاڭ نۇرى» قابىرعا گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ماحمۇت تۇسىندە قاشاعان كوك سەركەگە يە بولا الماي ءجۇر.
الگى شىقىلىقتاعان شىمشىققا قوي قورانىڭ قۋىسىنا ۇيا سالىپ، بالاپان شىعارىپ جۇرگەن كوگەرشىندەردىڭ ءۋىلى قوسىلدى. پەش قابىرعاسى، تەرەزە اينەكتەرى بىرتىندەپ سارعايا باستادى. سىرتتان الامويناقتىڭ كەرىلىپ قويىپ ءدۇر سىلكىنگەنى، اۋزىن ارانداي اشىپ، ەسىنەگەنى ەستىلدى. جاتا-جاتا جامباسى تەسىلگەن قىزدىڭ ەسىنە بۇگىن اسپاز ەكەنى ءتۇستى. ءار ون كۇنى سايىن ءبىر رەت بۇرىلتپاي سوعاتىن مازاسىز كەزەكشىلىك... ايتىپ-ايتپا، بريگادادا رايكۇلدەن باسقا دا تاعى ون قىز-جىگىت ءومىر سۇرەدى، مال باعادى، قيالدايدى، گازەت-جۋرنال وقيدى، ازىلدەسەدى، ەڭ باستىسى، كۇنىنە ءۇش مەزگىل قولدارىنا قاسىق ۇستاپ، سورپا، كوجە، شاي ىشەدى، قۋىرداق جەيدى. ورنىنان تۇرعان رايكۇل وسى ويدىڭ تۇسىنا كەلگەندە مۇرنى پىسىلداپ، قاپەرسىز ۇيىقتاپ جاتقان كاريماعا: «ىشەدى، جەيدى...» — دەپ، كىجىنە قاراپ قويدى. ىلە اشۋى تارقادى. كۇلىمسىرەدى. كاريمانىڭ كىشكەنە تاناۋىنىڭ، ءدال ۇشىنا تەرەزەدەن ۇشپا ساۋلە ءتۇسىپ، ءسال قىزارىپ تۇر ەكەن.
سىرتقا شىقسا، كوكجيەك سىزىعىنان كۇننىڭ قۇلاعى قىلتيىپ تۇر. بىردى-ەكىلى بوزتورعاي اسپان تورىنە شىعىپ كەتىپتى. قارسى الدىداعى كەڭ جازىقتان تازا، سالقىن لەپ كەلەدى. جۋىنىپ تارانعاسىن اۋەلى قۇدىقتان مىقشىڭداپ سۋ تارتتى. ءتوقبۇيىر قالايى مەسكەيلەرگە سۋ قۇيىپ، پليتا ۇستىنە ءتىزىپ قويدى دا، استىنا وت تامىزدى. مىناۋ ماقمۇت سەكىلدى مىقتىسىندا شاي قاينايدى، اناۋ شاعىن-شاعىندارىندا ەت، ءسۇت دەگەندەي...
استىنا كونسەرۆى قالبىرىنان بوساعان جاشىكتى قويىپ، جۇرەلەپ وتىرا قالدى دا، كارتوپ ارشي باستادى.
اسپاز دا ادام. ولار كارتوپ ارشىپ وتىرىپ تا قيالداي بەرەدى. ماسەلەن، پىشاق استىنان جوڭقالانىپ شىعىپ جاتقان مىنا اپپاق قابىقتار وزدەرىنىڭ ءومىر جولىنا ۇقسايدى ەكەن. جالپى، رايكۇل تەگىن ادام ەمەس. ول ەڭ الدىمەن شوپان، وسى بريگادانىڭ كومەندانتى، كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى، تەك سودان كەيىن عانا اسپاز. وندا دا بۇگىندىك قانا. ەندەشە، شاي-شاقپىت، كارتوپتان باسقا دا ويلاناتىن ماسەلەلەر از ەمەس.
سونىمەن شوپان، كومەندانت، ونەرپاز، اسپاز رايكۇل ون شەكەسىن كوتەرىلىپ كەلە جاتقان كۇنگە توسىپ وتىرىپ، كادىمگى پەندەلىك ويلارعا باتتى. مەكتەپ بىتىرە سالا قويلى اۋىلعا ۋىلداسىپ-شۋىلداسىپ كەلگەندەرىنە، مىنە، بۇگىن ءبىر اي. جالپى، ءتۇپتىڭ تۇبىندە رايكۇل زاڭ قىزمەتكەرى بولادى. كەيبىر ورنىن تاۋىپ قويعان سۇراقتارى الدەنەگە كىنالى كلاستاستارىن ىلعي دا ابىرجىتىپ تاستايتىن... رايكۇل امان بولسا، ەكى جىلدان سوڭ قاراعاندىعا تارتادى، وقۋعا تۇسەدى. ءبىتىرىپ شىعادى... ودان كەيىن جالعان اكت جاساپ، قوي جەپ قويعان جەمقورلاردى، ۇيىقتاپ قالىپ، وتاردى قاسقىرعا قىرعىزىپ العان جالقاۋلاردى تەرگەۋدەن تەرگەۋدىڭ استىنا الىپ، كوكەلەرىن كوزىنە كورسەتەدى.
بەلى اۋىرعاسىن شالقايىپ، بىرىس-تىرىسىن جازىپ ەدى، باسى اينالدى ما، كوزى قاراۋىتىپ، قۇلاعى شىڭىلداپ سالا بەردى. كەشەگى كۇن ۇزىنعى سولق-سولق جەلىس شويىرىلتىپ تاستاپتى. قالتاسىنان العان قول ايناعا قاراپ ەدى، ەرنى جارىلعان... سىدىرتىپ سوققان اڭىزاق قويسىن با. اسىرەسە قۇرعاپ قالعان كولدەردەن كوتەرىلگەن اپپاق اششى سور وراي دا بوراي سوعىپ، كوز اشتىرمادى. كەشە كەشكە قوسقا كەلىپ، جۋىنعاندا سۋ تيگەن بەتى-قولى ۋداي اشىپ قويا بەرسىن.
بيىلعى كوكتەمدە ءار اپتا سايىن وتەتىن دىر-دۋلى كلاسس جينالىستارىندا ولار مال باعۋدى باسقاداي ەلەستەتەتىن. شاڭقانداي كلاستا وتىرعان. رايكۇلدەر اڭىزاق جەل مەن اششى سور جايلى ويلامايتىن. ۇيدەگى جاسى كەلگەن اتالارى مەن اپالارى: «ويبۋ، بەلىم شويىرىلىپ تۇر بۇگىن»- دەسە، كۇلەتىن. ولار بولسا: «باستارىڭا كەلسىن!»- دەپ رەنجۋشى ەدى. ەسەسىنە اۋداننىڭ ماڭداي الدى شوپاندارىنىڭ سىيلىققا كىلەم، ماشينا الىپ، جينالىس سايىن ماقتالىپ جاتاتىنىن ەستىپ تە، كەرىپ تە ءجۇردى.
ال ءقازىر شە؟ كۇن اسقان سايىن مىناۋ كىشكەنە قول ايناسىن قالتاسىنان سيرەك الادى. وقۋشى كەزدە وڭاشادا قول ايناعا ءجيى-جيى قاراي بەرگىسى كەلەتىن. ويتكەنى الاقانداي ارايلاپ اتىپ كەلە جاتقان بولاشاعىنان الدەنەنى كۇتكەن، تولقۋلى، لەپىرۋلى، بەتىنە لىپىلداپ قان جۇگىرگەن باقىتتى رايكۇل قاراپ تۇرۋشى ەدى. ءقازىر اينادان باسقا ادام قارايدى. بەتى، ەرنى جارىلعان، ءجۇزىن جەل قاعىپ، قارايا باستاعان رايكۇل، تەز بويجەتىپ بارا جاتقان بوتەن رايكۇل، باسقا تۇگىل، وزىنە سۋىق، جات رايكۇل...
قول ايناسىن الجاپقىشىنىڭ قالتاسىنا سالعان اسپاز ىڭىلداپ ءان سالدى.
— كەلەدى قاراتورعاي... قاراتورعاي...
كوكجيەكتەن تابان ۇزگەن كۇن بىرقالىپپەن كوتەرىلىپ كەلەدى. اسپان عانا كوگىلجىم دە، ال باسقا الەم — دالا، شي-بۇتا، قىرات-قىرقالار التىن جالاتقانداي ساپ-سارى. بيىك-بيىكتە التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن كۇپتەلگەن شاربى بۇلت قالقىپ تۇر. ءبارى دە تاماشا، جاقسى، تەك وسىنىڭ ءبارى جانسىز، ءتىل-اۋىزدان ماقۇرىم ساڭىراۋ تىرشىلىك... اۋەلەي كوتەرىلىپ، تىنىم تاپپاي شىرىلدايتىن بوزتورعايلار قايدا؟ جامىراي ۇشاتىن قاراتورعايلار شە؟ شىنىمەن جىلى جاققا كەتكەنى مە؟ قوڭىر شاپانىن ايقارا جامىلعان وكپەك جەلدى قارا كۇزدىڭ، انە-مىنە دەگەنشە كەلىپ-اق قالعانى ما؟
جاس شىلاعان كوزىن كوكجيەكتەن جوعارىراق سالىپ ەدى، قاپتاي ۇشقان قالىڭ قاراتورعايدى كورگەندەي بولدى.
— كەلەدى قاراتورعاي قانات قاعىپ،
استىنا قاناتىنىن، مارجان تاعىپ.
بىرگە وسكەن كىشكەنتايدان قاراعىم-اي،
ايرىلدىم قاپيادا سەنەن نەعىپ؟!
رايكۇل ءان سالىپ تۇر. ءان دالا بەتىنە كولبەي قۇيىلعان كۇمىس ساۋلەلەرگە ارالاسىپ، بيىكتەپ بارادى.
ءان بىتكەسىن قىز ىشكە بەتتەدى. كوز الدىندا — قاناتىنىڭ استىنا مارجان تاققان قاراتورعاي... بۇرىن وسى ءاننىڭ سىرلى اۋەزىن جاقسى كورسە دە، ءسوزىن جاتتارمانعا كەلگەندە: «قاراتورعاي و زاماندا بۇل زامان مارجان تاعا ما ەكەن؟»- دەپ، سەنبەۋشى ەدى. «انشەيىن ۇيقاس ءۇشىن قۇراستىرىلا سالىنعان عوي»،- دەپ تاعى قوساتىن. وسى جولى قاراتورعايدىڭ قاناتىنىن استىنا مارجان تاعىپ الاتىنىنا بار دىنىمەن قۇلاي سەنىپ كەلە جاتىر. ويتكەنى قانات استىنا تاعىلعان مارجانداردى - قاۋىرسىندا قۇبىلىپ ويناعان كۇن ساۋلەسىن سوڭعى كەزدە تالاي كورگەن.
اسحاناعا كىرسە، مەسكەيدەگى سۋ قايناپ جاتىر. بولمە تىپ-تىنىش. قىز ىشتەن قۋانىپ قالدى. «بالالاردىڭ ويانىپ كەتپەگەنى جاقسى بولدى. ايتپەسە رايكۇل ەلەڭ-الاڭنان اڭىراتىپ ءان سالىپ، اعىل-تەگىل جىلايدى ەكەن دەگەن كۇلكىگە قالار ەدىم».
رايكۇل مىقتاپ قاتەلەسىپ ەدى. ەكى بولمەگە تەڭ ءبولىنىپ جاتقان بەس بويجەتكەن، بەس بوزبالا مانا-اق ويانىپ، اسپان استىن الىپ، قاپتاي ۇشقان قالىڭ قاراتورعايلارمەن ارالاسا اۋەلەگەن انگە قىبىرسىز قۇلاق سالىپ، جۇرەكتەرى دۇكىلدەپ سوعىپ جاتقان. كۇلۋ دەگەن ويلارىنا دا كەلگەن جوق.
You Might Also Like
