اڭگىمە
...رەستوران ەسىگىنىڭ الدىندا تۇرعان شاعىن تەمىر ستولدىڭ باسىنا ۇستىندە اقشىل كوستيۋمى بار، امەريكاننان اۋماعان، اشاڭ ءارى ساقال-مۇرتىن قىرىنعان ءبىر ادام كەلىپ وتىرعان ەدى، وتىرا سالىپ ءوزى باياۋ عانا اندەتىپ قويا بەردى:
— گا-اگسون-ن...
توڭىرەك تۇپ-تۇگەل اپپاق اكاسيا گۇلىنە بولەنىپ، اينالادا كۇن ساۋلەسى، اۋماعان التىنشا، جالت-جۇلت ەتىپ، اسپان مەن جەر كوكتەمنىڭ ماۋجىراعان شاتتىعىنا مالىنعان. كوشەنىڭ ورتاسىندا تۇياقتارى تىقىلداپ، قۇلاقتارى سالپاڭداعان قودىقتار بۇلتىلداي شاۋىپ، الپاۋىت اتتار اياعىن باياۋ الىپ باسىپ، جۇرت اسىقپاي اياڭداپ كەلە جاتىر، — وسىنىڭ وزىنەن كۇللى تىرشىلىك يەسىنىڭ كۇن كوزىندە، گۇلدەردىڭ بالداي ءتاتتى ءيىسى اڭقىعان اۋادا قايتسە كوبىرەك بولعىسى كەلەتىنىن اپ-ايقىن سەزەسىڭ.
اسىر سالعان، كوكتەم جارشىسى — بالالاردىڭ كيگەن كيىمى كۇن نۇرىمەن قۇلپىرا قالعان؛ قىزىلدى-جاسىل كيىنىپ، تەڭسەلە باسقان ايەلدەر، — بۇلاردىڭ وزدەرى، تۇنگە دىلگىر جۇلدىزداي، جايماشۋاق كۇندەرى سونشا ءزارۋ جاندار ءبىر.
اقشىل كوستيۋمدى ادامنىڭ ءتۇرى ءبىر عاجاپ بولاتىن: باتپاققا بەلشەسىنەن باتقان ءوزىن بىرەۋ بۇگىن عانا تازارتىپ، تازارتقاندا ءوڭىن اينالدىرىپ، بويىنداعى بار جارقىن سيپاتتارىن ماڭگى-باقي ءوشىرىپ جىبەرگەندەي ەدى. ءوزى، بەينە ءبىر ءۇيدىڭ قابىرعالارى جانە قارا جول مەن اعاشتى الاڭنىڭ اۋماقتى تاقتاسىندا جىلجىعان جان يەسىنە تەڭبىلدەنە تۇسكەن كۇن ساۋلەسىن ساناعانداي، اينالاعا نۇرى تايعان كوزدەرىن قاداپ وتىرعان بولاتىن. بولبىراعان ەرىندەرىن بۇرىلگەن گۇلشە ءشۇرشيتىپ، ءارى عاجاپ ءارى ءبىر زارلى ءاندى اقىرىن عانا انىقتاپ ىسقىرعان ءوزى تىرناقتارى كۇڭگىرت جىلتىراعان سالالى اپپاق ساۋساقتارىمەن كۇڭگىرلەگەن ستول جيەگىن تىقىلداتىپ، ەكىنشى قولىنداعى سارى پەرچاتكاسىمەن تىزەسىن سابالاپ، ءاننىڭ ىرعاعىنا كەلتىرىپ قويادى. بەت-الپەتى اقىلدى ءارى ايتقانىنان قايتپايتىن ادامعا مەزگەگەنمەن، ءبىر وكىنەتىن جەرى، سول بەت-الپەتىن الدەنەندەي اۋىر، تۇرپىدەي بىردەمە ىسقىلاپ ءوشىرىپ كەتكەن.
ىزەتپەن يىلگەن گارسون ونىڭ الدىنا ءبىر شىناياق كوفە، شاعىن شيشا جاسىل ليكەر مەن ءتاتتى پەچەنە اكەپ قويعان كەزدە، ستول باسىنا كەڭ كەۋدەلى، اقىق كوزدى، بەت پەن مويىن، قولدارىن ءتۇتىن شالعان، الدەبىر الىپ ماشينانىڭ بولشەگىندەي، تۇلا بويى تۇتاسىپ، مىعىم بىتكەن ءبىر ادام كەلىپ وتىرعان ەدى.
ءۇستى-باسى مىرسىنداي ادامنىڭ ەكى كوزى وزىنە تۇسكەن ساتتە ول ورنىنان ءسال كوتەرىلىپ، قالپاعىنا قولىن تيگىزىپ قويدى دا:
— قايىرلى كۇن، ينجەنەر مىرزا، — دەدى قويۋ مۇرتىنىڭ اراسىنان.
— اۋ، تاعى دا ءوزىڭىزبىسىز، تراما!
— يا، ءدال ءوزىممىن، ينجەنەر مىرزا.
— وقيعانى كۇتكەن ءجون بە، ءا؟
— شارۋاڭىز قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟
— مەنىڭشە، دوستىم، ءبىر عانا سۇراۋمەن اڭگىمەلەسۋگە بولمايدى-اۋ دەيمىن... — دەپ ەدى ينجەنەر، قايماقتاي ەرىندەرىندە ءسال مىسقىل ۇشقىنى ويناپ.
قاسىنداعى اڭگىمەلەسكەن ادامى قالپاعىن قۇلاعىنا تامان ىسىرىپ، قاۋقىلداپ، قاتتى كۇلە وتىرىپ:
— و، نەسىن ايتاسىز! ءبىراق، ءسوزدىڭ راسى، بىلۋگە قاتتى ىنتىقپىن... — دەدى.
كومىر تيەلگەن كىشكەنە ارباعا جەگىلگەن قىرشاڭقى الا ەسەك توقتاي قالىپ، موينىن سوزىپ، ازالى ۇنمەن اقىرا قويا بەpiپ ەدى، ءبىراق بۇگىنگى داۋىسى، ءسىرا، وزىنە ۇناماعان بولۋ كەرەك، شىڭعىرعان ايقايىن ۇيالعانداي كىلت ءۇزىپ، سالپاڭداعان قۇلاعىن ءبىر قاعىپ قالدى دا، باسىن تومەن سالىپ، تۇياعى تىقىلداپ، ىلگەرى قاراي تيپىڭداي جونەلدى.
— ءسىزدىڭ ماشيناڭىزدى مەن ءوزىم، اقىلىما اقىل قوساتىن ءبىر جاڭا كىتاپقا ىنتىزار بولعانداي، شيرىعا كۇتىپ ءجۇرمىن...
— تەڭەۋىڭىزگە ونشا تۇسىنە المادىم... — دەدى وعان ينجەنەر، كوفەدەن ءبىر ۇرتتاپ قويىپ.
— ادامنىڭ رۋحىن كوتەرەتىن ابزال كىتاپ سىقىلدى، ونىڭ دەنە قۋاتىن ماشينا دا ازات ەتەدى دەپ، شىنىمەن-اق، ءوزىڭىز ويلاماۋشى ما ەدىڭىز؟
— ءا! — دەدى ينجەنەر، باسىن جوعارى سىلكىپ قويىپ، — سولاي!
ءسويتىپ ول بوساعان شىناياعىن ستولعا قويىپ جاتىپ:
— ءسىز، ارينە، ۇگىت جۇمىسىن باستايسىز عوي؟ — دەدى.
— باستاپ تا قويدىم...
— تاعى دا — ەرەۋىل، تارتىپسىزدىك بولىپ جاتىر عوي، يا؟
اناۋ ءبىپ-بيازى عانا جىميىپ، يىعىن قىسىپ قويدى.
— ەگەر ونسىز بولاتىن بولسا...
سوپى ايەلدەن اۋماعان، قارا كويلەكتى، قاتال ءپىشىندى كەلگەن ءبىر كەمپىر ينجەنەرگە كۇلتەلى فيالكا گۇلىن ءۇن-تۇنسىز عانا ۇسىنىپ ەدى، ول گۇلدىڭ ەكەۋىن الدى دا، بىرەۋىن اڭگىمەلەسىپ وتىرعان ادامىنا ۇسىنىپ:
— اقىلدى-اق ادامسىز، تراما، سويتە تۇرىپ، يدەاليست بولعانىڭىز، شىنىندا، وكىنىشتى دە... — دەدى.
— گۇلىڭىز بەن ازىلىڭىزگە مىڭ دا ءبىر راحمەت. وكىنىشتى دەدىڭىز بە؟
— يا! اسىلىندا، ءسىز اقىن ادامسىز، ىسكەر ينجەنەر بولىپ شىعۋ ءۇشىن سىزگە وقۋ كەرەك...
تراما اپپاق تىستەرىن اقسيتىپ، سىلق-سىلق كۇلىپ قويدى دا:
— و، ونىڭىز راس! ينجەنەردىڭ — اقىن ەكەندىگىنە سىزبەن بىرگە جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ كوزىم جەتكەن بولاتىن... — دەدى.
— ءسىز — سىپايى ادامسىز...
— وسى ينجەنەر مىرزانىڭ ءوزى نەلىكتەن سوسياليست بولماي ءجۇر ەكەن دەپ مەن دە ويلاعان ەدىم. ءسوسياليستىڭ دە اقىن بولۋى كەرەك قوي...
بىرەۋى — كوزىنىڭ نۇرى تايىپ، جاداۋ تارتقان، كۇيگەلەك، اشاڭ بولعاندا، ەندى بىرەۋى — كەشە عانا قۇيىلىپ، ءالى قىرنالا قويماعان شويىنداي كەلىپ، بىر-بىرىنە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلماي وتىرعان ەكەۋى ءبىرىنىڭ بەتىنە ءبىرى ءبىپ-بيازى عانا قاراپ، كۇلىپ جىبەرىستى.
— جوق، تراما، مەن ودان دا ءوزىمنىڭ ءبىر ماستەرسكويىم مەن قاراۋىمدا، مىنا وتىرعان ءوزىڭىز سىقىلدى، وتىز جىگىتتىڭ بولعانىن ارتىق كورەر ەدىم. و، وندا ءبىز ونى-مۇنى ىستەگەن بولار ەدىك...
گۇلدەردى ىلگەككە قىستىرىپ جاتىپ، ستولدى ساۋساقتارىمەن ەپتەپ قانا تىقىلداتىپ، ءبىر كۇرسىنىپ قويدى ول.
— قۇرىپ كەتكىر، — دەدى تراما شىجالاقتاپ شاڭق ەتە ءتۇسىپ، — ادامنىڭ ءومىر ءسۇرىپ، جۇمىس ىستەۋىنە قانداي عانا ماردىمسىز نارسەلەر قىرسىق بولادى دەسەڭىزشى...
— ادامزات تاريحىن ماردىمسىز نارسە دەپ وتىرعان ءسىز بولامىسىز، ۇستا تراما؟ — دەپ ەدى ينجەنەر، سىزىلا جىميىپ؛ جۇمىسشى قالپاعىن باسىنان جۇلىپ الىپ، ءبىر سىلتەپ:
— ە، مەنىڭ اتا-بابامنىڭ تاريحى نەمەنە دەيمىسىز؟ — دەدى قىزبالانىپ، ىلە-شالا سويلەپ.
— ءسىزدىڭ اتا-بابالارىڭىزدىڭ؟ — دەپ قايىرا سۇراعان ينجەنەر الدىڭعى ءسوزدى بۇرىنعىدان دا بەتەر جىميا ايتتى.
— يا، مەنىڭ! بۇل — ادەپسىزدىك! مەيلى ادەپسىزدىك-اق بولا بەرسىن! ءبىراق ەندى، دجيوردانو برۋنو، ۆيكو مەن ءمادزينيدىڭ مەنىڭ اتا-بابام بولمايتىن سەبەبى نە وسى — الدە مەن ولاردىڭ دۇنيەسىندە ءومىر سۇرمەي مە ەكەم، الدە مەن سولاردىڭ ۇلى اقىلدارىنىڭ اينالاما سەۋىپ كەتكەن جەمىستەرىنەن پايدالانباي ما ەكەم؟
— ءا، مىنا ماعىنادا ەكەن عوي!
— دۇنيەدەن ساپار شەككەندەردىڭ سول دۇنيەگە بەرگەنى — ماعان بەرگەنى!
— ارينە، — دەدى ينجەنەر، قاباعىن بايىپپەن ءتۇيىپ.
— جانە وزىمە — وزىمىزگە دەيىن ىستەلگەن نارسەلەردىڭ كۇللىسى دە كەن، سول كەندى ءبىز قورىتىپ، قۇرىش قىپ شىعارۋعا ءتيىسپىز، — راس ەمەس پە وسىنىم؟
— نەگە راس بولماسىن؟ بۇل — ايدان انىق!
— ويتكەنى، مىنا جۇمىسشى، ءبىز سىقىلدى، عالىم — سىزدەر دە وتكەندەردىڭ اقىلى اتقارعان جۇمىستىڭ ەسەبىنەن كۇن كورىپ جۇرسىزدەر عوي.
— مەن داۋلاسپايمىن، — دەدى ينجەنەر، باسىن ءيىپ؛ ونىڭ قاسىندا، ويىننان جارىلعان دوپ سىقىلدى،- ۇستىنە سۇرعىلت شوقپىت جامىلعان ءبىر قارشاداي بالا تۇرعان ەدى؛ قارا-قوجالاق قولىنا كروكۋس گ ۇلىنىڭ كۇلتەسىن العان ءوزى:
— مىرزا، گۇلىمدى الىڭىزشى... — دەپ، قىلقىلداپ ءتىپتى قويار ەمەس.
— الىپ قويىپ ەدىم...
— گۇلدىڭ ەشۋاقىتتا دا ارتىقتىعى بولمايدى...
— جارايسىڭ، بالاقايىم! — دەدى تراما. — جارايسىڭ، ماعان دا ەكەۋىن اكەل...
ءسويتىپ، بالادان گۇل العان سوڭ ول قالپاعىن كوتەرىڭكىرەپ قويدى دا:
— كوڭىلىڭىز قالاي ما؟ — دەدى ونى ينجەنەرگە ۇسىنىپ.
— مىڭ مارتەبە راقمەت.
— كۇن كەرەمەت-اق، راس ەمەس پە؟
— ونى ءتىپتى ەلۋ جاستاعى مەن دە سەزىنىپ وتىرمىن...
ول ويلى پىشىنمەن جان-جاعىنا كوزىن سىعىرايتا قارادى دا، سودان سوڭ ءبىر كۇرسىنىپ قويدى.
— مەنىڭشە، ءسىز كوكتەم كۇنىنىڭ كوڭىلدى قوزدىرعان جەلىگىن اققۇلا قاتتى سەزىنۋگە ءتيىسسىز، ءوز بايقاۋىمشا، ونى تەك جاستىعىڭىزدان عانا ەمەس، كۇللى دۇنيەنىڭ مەنەن گورى سىزگە باسقاشا كورىنۋىنەن عوي دەپ ويلايمىن، سولاي ەمەس پە؟
— بىلمەيمىن، — دەدى اناۋ مىرس ەتىپ، — ءبىراق ءومىر دەگەنىڭىز تاماشا-اق!
— ءوزىنىڭ ۇمىت-ۋادەلەرىمەن بە؟ — دەپ ەدى ينجەنەر ءشۇبالى پىشىنمەن، بۇل سۇراۋ قىتىعىنا ءتيىپ كەتكەندەي بوپ كورىنگەن قاسىنداعى ادامى قالپاعىن كيە سالىپ:
— ءومىر ءوزىنىڭ كوڭىلىمە ۇناعان نارسەلەرىمەن كورىكتى! قۇرىپ كەتكىر، قىمباتتى ينجەنەرىم، مەن ءوزىم ءسوزدى تەك دىبىس پەن ءارىپ دەپ قانا تانىمايمىن، — كىتاپ وقىعان كەزدە مەن ءوزىم سۋرەتتەردى كوزبەن كورىپ، كوركەم نارسەلەرگە قىزىعىپ، سونىڭ كۇللىسىن دە ءوز قولىممەن جاساعانداي بوپ وتىرامىن! — دەدى جالما-جان.
بىرەۋى، قارقىلداي الاتىنىنا بەينە ءبىر ماقتانعانداي، باسىن شالقايتىپ، كەڭ كوكىرەگىن كوتەرە قاۋقىلداپ، قاتتى كۇلگەندە، ەندى بىرەۋى، جاڭا عانا التىن جەپ، جاسىلداۋ تىستەرىن تازارتۋدى قۇددى ءبىر ۇمىتىپ كەتكەندەي، التىن تىستەرىن اقسيتىپ، ءۇنسىز، سىلقىلداي وتىرىپ، ەكەۋى دە كۇلىپ جىبەردى.
— ءسىز ءوزىڭىز جىگىتتىڭ ءبىر جايساڭىسىز، تراما، ءسىزدى كورگەندە ءاردايىم ءسۇيسىنىپ قالامىن، — دەدى ينجەنەر، ءسويتىپ، كوزىن قىسىپ، قوسىپ قويدى: — ەگەر تەك ءوزىڭىز بۇلىك شىعارماساڭىز...
— و، مەنىڭ بۇلىك شىعارمايتىن كۇنىم جوق...
ءسويتىپ، ءوڭىن بايىپپەن سۋىتىپ، تۇڭعيىق قارا كوزدەرىن سىعىرايتىپ:
— مەنىڭشە، ءبىز انەۋكۇنى ءوزىمىزدى-وزىمىز وتە ادەپتى ۇستادىق-اۋ دەپ ويلايمىن؟ — دەدى ول.
يىعىن قىسىپ قويىپ ينجەنەر ورنىنان تۇرەگەلدى.
— و، نەسىن ايتاسىز! يا! بۇل وقيعا — بىلەسىز بە ءوزىڭىز؟ — كاسىپورنىنا وتىز جەتى مىڭ ليرگە ءتۇستى...
— ونى جالاقىعا قوسقان اقىلدىراق بولاتىن ەدى...
— ھم! ءسىز — دۇرىس ويلامايدى ەكەنسىز. اقىلدىلىق دەيمىسىز؟ ءار اڭنىڭ ءوز اقىلى بار.
ول ءوزىنىڭ ۇسىنعان اشاڭ، سارعىش قولىن جۇمىسشى قىسقان كەزدە:
— سويتسە دە مەن ءوزىم قايتالاپ ايتامىن، سىزگە وقۋ كەرەك، وقي بەرۋ كەرەك... — دەدى.
— مەن مينۋت سايىن وقىپ ءجۇرمىن...
— سىزدەن يگى قيالدى ينجەنەر شىعار ەدى.
— ە، قيال دەگەنىڭىز قازىردە دە ومىرىمە قىرسىعىن تيگىزىپ جۇرگەن جوق...
— حوش بولىڭىز، قيقار...
سيديعان، ۇزىن سيراعىن باياۋ الىپ باسىپ، پەرچاتكاسىن وڭ قولىنىڭ نازىك ساۋساقتارىنا قۇنتتاي تارتقان ينجەنەر سەبەلەپ تۇرعان كۇن ساۋلەسىن جارىپ، اكاسيانىڭ ساياسىمەن جايىنا جونەلگەن كەزدە، تالتيگەن كومىردەي قارا گارسون جاڭا عانا وسى اڭگىمەنى ەستىگەن رەستوران ەسىگى الدىنان جىلىسىپ، ءاميانىنان اقتارىپ مىس اقشا الىپ جاتقان جۇمىسشىعا:
— اتاقتىمىز قاتتى قارتايىپ بارادى... — دەگەن ەدى.
— ول ءالى دە ەشكىمگە ەسەسىن جىبەرمەيدى! — دەدى جۇمىسشى دەن قويا سويلەپ. — تۇلا بويى تولعان قايرات ونىڭ...
— ەندىگى جولى قاي جەردە سويلەمەكشىسىز؟
— سول الگى، ەڭبەك بيرجاسىندا . مەنىڭ ءسوزىمدى ەستىپ پە ەدىڭىز ءوزىڭىز؟
— ءۇش رەت ەستىگەن ەدىم، جولداس...
ءبىرىنىڭ قولىن ءبىرى قاتتى-قاتتى قىسقان ەكەۋى كۇلىمدەي ايرىلىسىپ، بىرەۋى جاڭاعى ينجەنەر كوزدەن عايىپ بولعان جاققا قاراما-قارسى بەتالدى دا، ەندى بىرەۋى ويلى پىشىنمەن ىڭىلداي ءجۇرىپ، ستولدان ىدىستاردى جيناۋعا كىرىستى.
الدارىنا اپپاق الشالعىش شالىنىپ، جول ورتاسىندا شەرۋ تارتقان ءبىر توپ مەكتەپ وقۋشىسى: قىز بەن بالالاردىڭ كۇلكىسى مەن سامبىرلاعان داۋىستارى ۇشقىنشا شاشىراپ، الدا كەلە جاتقان ەكى بالا قاعازدان شيراتىپ العان كەرنەيلەرىن دۇرىلدەتە تارتقاندا، بۇلاردىڭ ءۇستى-باستارىنا اكاسيا اپپاق گۇلىن اقىرىن عانا ساۋىلداتا قۇيىپ تۇرعان ەدى. بالالارعا ءاردايىم، اسىرەسە كوكتەمدە ەرەكشە قىزىعا قارايتىن باسىڭ، سوڭدارىنان ءتىپتى:
— ەي، حالايىق! سەندەردىڭ بولاشاقتارىڭ جاساي بەرسىن! — دەپ، شات-شادىمان بوپ، قاتتى داۋىستاپ ايقايلاعىڭ دا كەپ كەتەدى.
You Might Also Like
