ەرەۋىل
ءومىر ءوزى تۋدىرعان ەرتەگىدەن ارتىق ەرتەگى جوق.
اندەرسەن
نەاپولدە ترامۆاي قىزمەتشىلەرى ەرەۋىلدەگەن ەدى: قاڭىراعان قالىڭ ۆاگون ريۆەرا ءقيايدىڭ و شەتى مەن بۇ شەتىنە شەيىن قازشا تىزىلە قالدى دا، سىپىرا ءبىر سىناپشا سۋماڭداعان، دۋماندى، دىردۋ نەاپوليتاندىق ۆاگون جەتەكشىلەرى مەن كوندۋكتورلارى جەڭىس الاڭىنا شوعىرلانا كەتتى. بۇلاردىڭ باستارىنان اسىپ، ب ا ق شارباعىنىڭ ءۇستىن الا جىپتىكتەي بوپ كوككە شاپشىعان فونتان سۋى اۋەدە جالت-جۇلت ەتەدى؛ ۇلان-اسىر قالانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە شارۋا قۋىپ جولى تۇسكەن جۇرتتىڭ قالىڭ ءنوپىرى: باياعى بip پريكازچيك، شەبەر، ۇساق ساۋداگەر، تىگىنشى اتاۋلى ەرەۋىلشىلەردى ەگەسە، ەكىلەنە، كىجىنە ورتاعا العان. ءزىلدى كۇلكى، زىركىلدەگەن سوزدەر گۋىلدەپ، نەاپوليتاندىقتار كوڭىلدەگى ويىن اۋىزبەن ايتقانداي قولىنىڭ قيمىلىمەن اپ-انىق جەتكىزىپ، تاعات تابار ەمەس.
تەڭىزدەن مايدا-قوڭىر سامال ەسىپ، ساباقتارى عاجايىپ ءپىلدىڭ ىرابايسىز سيراعىنا وعاش مەزگەگەن قالالىق باقتىڭ شومبال قۇرمالارى قارا-كوك بۇتاقتارىن جەلپۋىششە باياۋ عانا تەربەتىپ، ىرعالا قالعان. سامبىرلاعان داۋىستارى مەن سىڭعىرلاعان كۇلكىلەرى اۋماعان تورعايشا اۋەنى جاڭعىرىقتىرعان، نەاپوليتان كوشەلەرىنىڭ جالاڭاش-جالپى بالالارى اينالادا اسىر سالادى.
كونە ورنەككە بەيىم كەلگەن قالا شاڭقيعان كۇن ساۋلەسىنە شومىپ، كۇمبىرلەگەن كۇيگە بولەنگەن؛ وكپە-ناز بەن ورەكپىگەن قيقۋعا، كۇڭىرەنگەن كۇيشە، كۇركىرەي ءۇن قوسىپ، شىعاناقتىڭ كوكپەڭ-كوك تولقىنى جاعاداعى جارتاستى تەپكىلەپ جاتىر.
ءقارا-نوپىردىڭ شىجالاقتاعان شاڭ-شۇڭىنا جاۋاپ قايىرماي، تۇنەرە ءيىن تىرەسىپ، ب ا ق شارباعىنا اسىلىپ، كوشە-كوشەگە جۇرت ۇستىنەن جالتاقتاي كوز جۇگىرتىپ تۇرعان ەرەۋىلشىلەر توپتى يت قاماعان ءبىر توپ ءبورىنى ەسكە سالعانداي. ءبىر وڭكەي كيىنگەن وسى ءبىر ادامداردىڭ بەرىسپەسكە بەل بۋىپ، بەكىنىپ العاندىعى جۇرتقا ايدان انىق ەدى، ءسويتىپ ولاردىڭ بۇل قىلىعى ءقارا-نوپىردىڭ قىتىعىنا بۇرىنعىدان دا بەتەر تيگەنمەن، ءبىراق ولاردىڭ ىشىندە تەمەكىسىن جايباراقات قانا سورىپ، ەرەۋىلدىڭ ورەدەي ءوش دۇشپاندارىنا اقىل ايتىپ تۇرعان فيلوسوفتار دا جوق ەمەس:
— ە، مىرزا! بالا-شاعانىڭ كەسپەسىنە جەتپەسە قايتپەكسىڭ؟
اعىلعان كۇيمەگە ءقارا-نوپىردىڭ بوگەۋ بولماۋىن باقىلاپ، مۋنيسيپالدىق پوليسيانىڭ شىتىرايا كيىنگەن اگەنتتەرى ەكىدەن، ۇشتەن توپ قۇرعان. بۇلار جازىقتىلار مەن جازعىرۋشىلاردىڭ ەكەۋىنە دە جايباراقات قاراپ، ەدىرەڭدەپ، ەكىلەنىپ كەتكەن كوزدەرى ەكى جاعىنا دا بىردەي جاي عانا ءازىل ايتىپ، بىلق ەتپەي بەيتاراپ تۇر. جازاتايىم جانجال شىعىپ كەتپەسىن دەپ، كوشەدەگى ۇيلەردىڭ قابىرعالارىن بويلاي قولدارىنا قالاقتاي عانا، قىپ-قىسقا مىلتىق العان اتقىشتار وتريادى ساپ تۇزەگەن. باستارىندا ۇشكىل قالپاق، ۇستەرىندە شولتيعان پلاشش؛ بۇتتارىندا ەكى جاق جامباسىنا سورعالاعان قاننان اۋدىرماي، قىپ-قىزىل سىزدىق باسقان وسى بىرنەمەلەر ادامنىڭ اسا ءبىر سويقاندى توبى بولاتىن.
كەرىلدەسكەن ءسوز، كەكەسىندى كۇلكى، ايتىسقان كىنا، اقىل اتاۋلى اياق استىنان جىم بولىپ، جينالعان توپتىڭ توبەسىنەن، جۇرتتى تابىستىرىپ-تاتۋلاستىرعانداي ءبىر توسىن سامال جەلپىپ وتكەن سەكىلدەنىپ ەدى، تۇنەرە قاراي قالعان ەرەۋىلشىلەر تاس تۇيىندەي ءيىن تىرەسە ءتۇسىپ، ءنوپىر ىشىنەن:
— سولداتتار كەلە جاتىر!— دەگەن داۋىستار ساڭق ەتە قالدى.
سول-اق ەكەن، ەرەۋىلشىلەردى كەلەمەجدەپ، ەلىرە ىسقىرعان دىبىستار مەن قوشامەتتەي اڭگىرلەگەن داۋىستار قۇلاققا شالىنا كەتتى دە، ۇستىندە ۇلبىرەگەن سۇر كوستيۋمى، باسىندا قاڭباقتاي جەڭىل قالپاعى بار كۇبىدەي بىرەۋ ءتىپتى تاس توسەلگەن كوشەدە تايتاڭداپ بيلەپ تە قويا بەردى. جينالعان جۇرت اراسىمەن باياۋ سىرىلىپ ۆاگوندارعا قاراي بەت الىپ، قايسىبىرەۋلەرى ۆاگون الاڭشالارىنا كەپ شىعا باستاعان كوندۋكتورلار مەن ۆاگون جەتەكشىلەرى ەندى بۇرىنعىدان دا بەتەر تۇكسيىپ، قاڭقۋلاپ تۇرعان ءنوپىردى قاق جارا ءجۇرىپ، سۇستانا كىجىنىپ العان. جۇرت جىم بولا بەردى.
اياقتارىن تاق-تۇق باسىپ، سول قولدارىن وز-وزىنەن بىركەلكى سەرمەپ، سانتا ليۋچيا جاعالاۋىنان تالتيگەن سۇرعىلت سولداتسىماقتار ويناقتاي اياڭداپ كەلە جاتقان ەدى. وزدەرى قاڭىلتىردان وسال جاسالعان بۇرامالى ويىنشىقتان ءتىپتى اۋماي قالعان. قاباعىن شىتىنىپ، ەرنىن جيرەنە ءشۇيىرىپ، بۇلاردى باستاپ كەلە جاتقان سۇڭعاق بويلى، سۇلۋ وفيسەردىڭ قاسىندا سەكەكتەي باسىپ، دەدەك قاققان قوقىرايعان قالپاقتى كۇبىدەي بىرەۋدىڭ ەكى قولى اۋادا ەربەڭدەپ، اۋىزى سوزدەن ءتىپتى تىنىم تابار ەمەس.
توپىرلاعان جۇرت ۆاگونداردان ىعىسقان كەزدە سولداتتار، اۋماعان سۇرعىلت مونشاقشا، ۆاگونداردى بويلاي بىتىراپ، الاڭشالاردىڭ قاسىنا كەپ توقتاي قالىپ ەدى، ءبىراق الاڭشالاردا تۇرعان ەرەۋىلشىلەر ورىندارىنان تىرپ ەتكەن جوق.
جاڭاعى قوقىرايما قالپاقتى مەن ونى قاۋ-قاۋلاپ ورتاعا الا كەتكەن جانە ءبىر الدەنەندەي ماڭعاز ادامدار قولدارىن ەكىلەنە سەرمەپ:
— اقىرعى رەت... Ulima voita! ەستىپ تۇرمىسىڭدار؟ — دەپ ايقاي سالدى.
باسىن يىڭكىرەپ، مۇرتىن كەرەناۋ عانا شيراتىپ تۇرعان وفيسەردىڭ قاسىنا قوقىرايعان قالپاعىن ءبىر سىلكىپ، جۇگىرىپ جەتىپ كەلگەن ادام بارقىراپ باجىلداي سويلەپ بىردەمە دەپ ەدى. وفيسەر وعان كوزىنىڭ قيىعىمەن ءبىر قاراپ الىپ، سىپتاي بوپ ومىراۋىن جوندەپ قويدى دا، قاتتى داۋىستاپ بۇيرىق بەردى.
سول-اق ەكەن، ءار ۆاگون الاڭشاسىنا ەكى-ەكى سولداتتان قارعىپ-قارعىپ شىقتى دا، الاڭشالاردان ۆاگون جەتەكشىلەرى مەن كوندۋكتورلار ىلە-شالا سىپىرىلىپ تۇسە-تۇسە قالىستى.
بۇل كورىنىس قاپتاپ تۇرعان قارا نوپىرگە كۇلكىلى كورىنىپ، ىسقىرعان، قارقىلداعان، ازان-قازان ايقاي اياق استىنان بۇرق ەتە تۇسكەنمەن، ءبىراق سول ساتتە-اق سۋ سەپكەندەي بولا قالدى دا، سۇرلانعان جۇزدەرى سۇستيىپ، كوزدەرى تاڭدانا شاتىناعان جۇرت ۆاگونداردان ءۇن-تۇنسىز جاپىرىلا شەگىنىپ، جۇبىن جازباستان الدىڭعى ۆاگونعا قاراي تاياي بەردى.
سويتكەنشە بولماي، الدىڭعى ۆاگوننىڭ دوڭعالاعىنان ەكى-اق ادىم جەردە اپپاق قۋداي باسىنان فۋراجكاسىن الىپ، رەلس ۇستىندە كەسە-كولدەنەڭ جاتقان ءبىر سولدات ءپىشىندى ۆاگون جەتەكشىسى كوزگە تۇسە كەتكەن ەدى، شالقاسىنان سۇلاعان ءوزىنىڭ مۇرتى ءتىپتى كوككە سۇستانا تىكىرەيىپ العان ەكەن. ونىڭ قاسىنا سول جەردە مايمىلشا جىلماڭداعان جانە ءبىر تالتيگەن جاس جىگىت بارىپ جاتا قالىپ ەدى، وعان ىلەسە جەرگە تاعى دا تالاي ادام كەلىپ اسىپ-ساسپاستان قۇلاي-قۇلاي كەتىستى...
دۇرىلدەگەن ءنوپىر ىشىنەن مادوننانى سەسكەنە شاقىرعان داۋىستار ساڭقىلداپ، قايسىبىرەۋلەر كىجىنە بالاعاتتاپ، باجىلداعان ايەلدەر كۇڭىرەنە-كۇرسىنىسكەندە، كوز الدىنداعى كورىنىسكە قايران قالعان بالالار، اۋماعان رەزينكا دوپشا، اينالادا سەكىرىپ اسىر سالىپ جۇرگەن ەدى.
الدە نە دەپ وكسي باجىلداعان قوقىرايما قالپاقتى ادامعا قاراپ وفيسەر يىعىن جاي قىسىپ قانا قويدى، ويتكەنى ۆاگون جەتەكشىلەرىنىڭ ورنىنا سولداتتاردى وتىرعىزۋعا ءتيىس ەكەندىگىنە قاراماستان، ونىڭ قولىندا ەرەۋىلشىلەرمەن كۇرەسۋ جونىندە بەرىلگەن بۇيرىق جوق بولاتىن.
سولاي بولعان سوڭ، جانىندا قاۋ-قاۋلاپ جۇرگەن الدەنەدەي جارامساق ادامدارى بار جاڭاعى قوقىرايما قالپاقتى اتقىشتار جاققا قاراي ۇمتىلعان ەدى، جىلجي جونەلىپ، جەتىپ كەلگەن ولار رەلستە جاتقان ادامداردى تۇرعىزباق بولىپ، سولاردىڭ ۇستىنە تونە-تونە قالىستى.
اپىر دا توپىر، ارپالىس باستالعانمەن، ءبىراق شاڭ شالىپ، سۇرعىلت تارتقان كۇللى ءنوپىر تۇتقيىل سەلت ەتىپ، ازان-قازان، ۋدا-شۋ بولىپ، رەلسكە قاراي لاپ بەردى دە، ماناعى قاڭباقتاي جەڭىل قالپاقتى ادام باسىنان قالپاعىن الا سالىپ، اسپانعا اتىپ، ەلدىڭ الدىمەن ءبىر ەرەۋىلشىنىڭ قاسىنا كەپ سۇلاي كەتتى، ءسويتىپ ءوزى ونى يىققا قاعىپ، قولپاشتاپ قۇلاعىنا ايقايلاپ تا قويدى.
سول-اق ەكەن، وعان ىلەسە بۇل جەردە وسىدان ءدال ەكى مينۋت بۇرىن بولماعان الدەنەدەي ءبىر دۋىلداعان جايدارى جاندار، اياقتارىن بىرەۋ قىرقىپ تۇسكەندەي، رەلس ۇستىنە جاعالاي قىلجيىپ قۇلاي باستادى. وزدەرى بىر-بىرىنە كۇلىپ، بەت-اۋىزدارىن قيساڭداتىپ ءارى قوقىرايما قالپاقتىنىڭ ءدال تۇمسىعىنىڭ استىندا پەرچاتكاسىن بۇلعاڭداتىپ، وعان ءوزىنىڭ اسەم باسىن سىلكىپ، الدەنە دەپ مىرس ەتىپ تۇرعان وفيسەرگە قاراپ ايقايلاپ تا قويادى.
ءسويتىپ، رەلسكە جۇرت توپىرلاعان ۇستىنە توپىرلاپ، ايەلدەر قولدارىنداعى سەبەتتەرى مەن الدەنەدەي تۇيىنشەكتەرىن لاقتىرىپ، بالالار، بەينەبىر جاۋراعان يتشە بۇكتەتىلىپ، الدە ءبىر ادەمى كيىنگەن ادامدار شاڭعا بىلعانىپ، جەرگە اۋناي بەردى.
تومەندە دوڭعالاقتاردىڭ استىندا ۇيمە-جۇيمە بوپ جاتقان ادامدارعا قاراپ، الدىڭعى ۆاگوننىڭ الاڭشاسىندا تايانىشتان قارمانىپ، مويىندارىن كوككە سوزىپ، بۇكىرەيىپ، اياقتارىن تەڭسەلە باسىپ، قارقىلداپ تۇرعان بەس سولدات بۇل كەزدە ماناعى بۇرامالى قاڭىلتىر ويىنشىققا ۇساۋدان قالعان بولاتىن.
... جارتى ساعاتتان سوڭ كۇللى نەاپولدى ارالاپ، شاقىردا-شۇقىر شارىلداپ، زىمىراپ بارا جاتقان ترامۆاي ۆاگوندارىنىڭ الاڭشالارىندا جەڭىپ شىققاندار ميىقتارىنان كۇلىسىپ تۇرعان ەدى، ءسويتىپ:
— بيلەتتي؟! — دەپ سىپ-سىپايى عانا سۇراپ، ۆاگونداردى جاعالاپ جۇرگەندەر دە وسىلار بولاتىن.
ولارعا قىزىل جانە سارى قاعازداردى ۇسىنىپ جاتقان جۇرت كوزدەرىن قىسىپ، كۇلىمدەپ، ءبىپ-بيازى عانا كۇڭكىلدەسىپ قويادى.
اۋدارعان فاتيح ءدىنيسلاموۆ
You Might Also Like
-
بۇگىن قايساباي اعا تراكتورىن كۇن ەڭكەيە ءسوندىردى. ءوزى تىم كوڭىلدى — كۇندىك نورما اسىرا ورىندالدى. كابينادان شىعىپ، ماي-ماي كەپكىسىن شەشىپ، تابان بالىقتايىن الاي ءبىر، بىلاي ءبىر اۋدارىپ، شىنجىر...
-
قارتاڭ تارتقان جۋان ءجۇزىم ساباعىنىڭ اراسىنا جاسىرىنعان اپپاق ىشىمدىك ءۇيىنىڭ ەسىگى الدىنداعى شىرماۋىق پەن ۇپ-ۇساق جۇڭگو روزاسىمەن شىلتەلەپ، سول ساباقتاردان جاسالعان قالقانىڭ ساياسىندا تۇرعان ستول باس...
