اڭسار ساعىنىش پەن كاۋسار سەزىم اقىنى
ءبىز ادەتتە بارىنە ۋاقىت تورەشى، ءبارىن دە ۋاقىت كورسەتەدى دەگەن سوزدەردى ءجيى قولدانامىز. بۇل سوزدەردى ءبىز ءوزىمىز قۇرمەت تۇتاتىن قۇندىلىقتاردىڭ كوزدەن تاسا، كوڭىلدەن تىس قالىپ ەسەسى كەتىپ بارا جاتقانداي ءساتتى سەزىنگەندە، ءوزىمىزدى جۇباتقانداي بوپ ايتاتىنىمىز بار. ارينە نەسىن جاسىرامىز، كوبىنە-كوپ سولاي ەكەنى دە راس. ءبىراق تەرەڭىرەك ءۇڭىلىپ، ارىرەك باجايلاپ قاراساڭ، ومىردە كىلەڭ سولاي بولا بەرمەيتىنىنە دە كوزىڭ جەتەدى. ويتكەنى قارا قىلدى قاق جارار ءادىل دەپ ويلايتىن ۋاقىت دەگەنىڭىزدىڭ ءوزى كەيدە وپاسىز. ونىڭ كەيدە بادىرايىپ تۇرعان بار نارسەنىڭ ءوزىن كوزاپارا كومەسكىلەندىرىپ، بۇلدىرلاندىرىپ، الىستاتىپ جىبەرەتىنى بار. ءتىپتى مۇلدە ءوشىرىپ جىبەرۋى دە كادىك.
مەنىڭ مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، ارعى زاماندارعا بارماي- اق، كۇنى كەشە عانا ازاماتتىعىن دا، شىعارماشىلىعىن دا ءوزىمىز ەرەكشە قادىرلەپ، قۇرمەت تۇتقان اعالارىمىز بەن زامانداستارىمىزدىڭ ەسىمدەرى بۇگىنگى تاڭدا مۇلدە ايتىلماي، ايتىلسا دا سيرەك ايتىلاتىنىن كورىپ، ءبىلىپ وتىرعاندىقتان.
ماسەلەن، اڭسار، ىڭكار سەزىمنىڭ اقىنى، توگىلىپ تۇرعان ءموپ-مولدىر كاۋسار تالانت، قايتالانبايتىن عاجاپ ليريك ساعي جيەنبايەۆ، ولەڭدەرىنىڭ ءون بويىنان تۋعان جەر توپىراعىنىڭ دەمى ەسىپ قويا بەرەتىن قۇداش مۇقاشيەۆ، ولەڭ ءورىسىن كەڭەيتەمىن دەپ باسىن تاۋعا دا تاسقا دا سوعىپ، جانتالاسىپ وتكەن ءجۇسىپ قىدىروۆ، قىزعىش قۇستاي شارق ۇرىپ ۇشاتىن شىمىر جىرلار اكەلگەن مەڭدەكەش ساتىبالدييەۆ، سوزدەرى وت بۇركىپ، شوق تۇكىرىپ جاتاتىن ءومىرزاق قوجامۇراتوۆ، ءوزى دە، ءسوزى دە وقجەتپەستەي اسقاق بوپ وتكەن ەركەش يبراھيم جانە دە باسقا قانشاما اقىندارىمىزدىڭ ەسىمدەرى تەك مەرەيتويلاردا بولماسا، ايتىلۋدان قالىپ بارا جاتقانى ءبارىمىز بىلەتىن شىندىق قوي. ولاردىڭ شىعارمالارى كۇندەلىكتى رۋحاني اينالىستان شىعىپ بارادى. وكىنىشتى-اق!. .
سول اقىنداردىڭ ىشىندە، ءسوز جوق، سابىرحان اسانوۆتىڭ دا ەسىمى بار. ال سابىرحان اسانوۆ، ءبىز جاقسى بىلەمىز، الپىسىنشى جىلدارى ادەبيەتكە كەلگەن تولقىننىڭ كەۋدەجاردى تالانتتارىنىڭ ءبىرى بولاتىن.
سابىرحان اسانوۆ ادەبيەتكە، ەڭ الدىمەن، اينالا تىرشىلىكتەن ۇيلەسىم مەن جاراسىمدىلىق، اسەمدىك پەن سۇلۋلىق ىزدەپ كەلگەن اقىن. سوندىقتان دا ول ءوز ولەڭدەرىنە، كوبىنە-كوپ، ىزگىلىك پەن يناباتتىلىقتى، قۋانىش پەن شاتتىقتى ارقاۋ ەتتى. ول قايعى مەن قاسىرەتتى، مۇڭ مەن نالانى قاۋزاعانننان گورى، جالت ەتە قالعان ءۇمىت پەن جالت ەتە قالعان ارماندى قالت جىبەرمەي قاز-قالپىندا ءسوز- سۋرەتكە تۇسىرگەندى قالادى.
الاتاۋداي بولسىن مەيلى ايبىنى،
جەتىستىرىپ جازا المايتىن قايعىنى.
جىرلارى دا ءبىتتى ونىڭ دەي بەرىڭدەر،
قۋانىشىم بىتسە مەنىڭ قاي كۇنى!
بۇل — ونىڭ سول جىلدارداعى باستى كرەدوسى.
ول تەك ءسۇلۋلىققا، اسەمدىككە ۇمتىلادى. ونىڭ “باقىتىمدى سەزىنەمىن، دوستارىم؛ گۇل ۇستاعان ساۋساعىمنىڭ ۇشىنان” دەيتىنى دە سودان بولسا كەرەك. سوندىقتان دا ول تابيعات الەمىندەگى عاجاپ، سۇلۋ قۇبىلىستاردى ءسوزدىڭ سۋرەتىنە ءتۇسىرۋدىڭ حاس شەبەرلەرىنىڭ بىرىنە اينالدى. سەنبەسەڭىز، قاراڭىز:
اعاشتىڭ بۇتاعىندا ارەڭ وتىر،
قاناتسىز بالاپانداي قالتىلداپ قار.
نەمەسە:
قارايلايتىن وتكەندى،
قاۋلاپ وسەر كوك تە ەندى.
قالقيعان ءالسىز قۇلاقتار،
كوتەرىپ تۇردى كوكتەمدى.
نەمەسە:
قۋعىن كورگەن الا بۇلت تىنىم تاپپاس،
ايدىڭ شامىن ءبىر جاعىپ، ءبىر ءوشىرىپ.
نەمەسە بوتا تۋرالى:
سىر بويىنان ۇزبەي وتكىر قياقتى،
بالپاڭداتىپ تاستايدى كەپ اياقتى.
جالعىز ءوزى ساحناعا شىعا كەپ،
بي بيلەگەن بالەرينا سياقتى.
قوزى-لاققا ءتيىسىپ نە جاۋسىنباي،
جۇرەدى ىلعي شىدام ەركى تاۋسىلماي. . .
بولەك شىعىپ بوزداعاندا داۋىسى،
كىشىگىرىم پاروۆوزدىڭ داۋسىنداي.
نەمەسە:
جەل جاپىرعان تاۋدىڭ دۋدار باستارى،
بۇلاڭدايدى قۇيرىعىنداي بالىقتىڭ.
سوزبەن سالىنعان تۇنىپ تۇرعان تابيعات پەيزاجدارى. تاعى دا ءبارى دە جاندى تەربەلىستە، قيمىل-ارەكەتتە. وقيسىڭ دا، تۇتاس ءبىر تابيعات پەيزاجدارىنا ارنالعان گالەرەيانى ارالاپ شىققانداي بولاسىڭ. سۇلۋلىقتىڭ تۇنىعىنان سۋ ءىشىپ، سۇلۋلىقتىڭ ساۋلەسىنە شومىلىپ شىققانداي ءلاززات الاسىڭ. جانىڭ جاڭبىردان كەيىنگى دالاداي جادىراپ، كوڭىلىڭ تاۋعا شىققانداي مارقايادى.
سابىرحان اسانوۆ تابيعات كورىنىستەرىن فوتوعا تۇسىرگەندەي سوزگە ءتۇسىرىپ قانا قويمايدى، كەيدە ولاردى ادام جانىنداعى مىڭ سان قۇبىلىستارمەن استاستىرا قاراستىرادى. “قوبالجىعان كوڭىلدەي بوپ قوزعالىپ، قويۋ بۇلتتار قوپارىلىپ كوشەدى”. بۇل — تەك ءساتتى تەڭەۋ عانا ەمەس. بۇل — سالماعى اۋىر، ايتارى مول مەتافورا.
ونىڭ ءون بويىن تولتىرىپ كەرنەپ بaرا جاتاتىن ولەڭ تابيعاتىن وسى توپىراقتان ىزدەگەن ءجون
بولىسە الماي بۇل ءداۋىردىڭ دۇرمەگىن،
ءبىر جاقسى ولەڭ جۇرەگىمدە ءجۇر مەنىڭ،
شىعا الماعان جانداي بەينە قامالىپ،
تابا الماستان تاس ەسىگىن تۇرمەنىڭ.
اتقان تاڭ با، الاۋلاعان اراي ما،
جاقسىلىقتى جانى قالاپ قالاي ما.
كۇرسىنگەندە كوزدەن ۇشقان مۇڭ بولىپ
كورىنبەستەن كوكجيەككە تاراي ما؟
كوكتەم بە الدە،
ون ەكى ايدا ءبىر كەلگەن،
نوسەر بولسا ءتىپتى نەسىن ىركەم مەن.
شاتتىق پا ەكەن شايقاتىلعان اۋادا،
سەزىم ستانسيالارىنا تىركەلگەن.
سەرگەك سەزىم ستانسيالارى عۇمىر بويى تولاسسىز جۇمىس ىستەپ وتكەن اقىننىڭ، ءسوز، ماحاببات تاقىرىبىنا جازىلعان ولەڭدەرى از بولماسا كەرەك. ءيا، ءدال سولاي. ءوز قولىمەن باسپاعا دايىنداپ كەتكەن تاڭدامالىسىنىڭ اتىن جان-جارى شولپاننىڭ ەسىمىمەن اتاۋىنىڭ ءوزى تەكتەن-تەك ەمەس. ول ءوزىنىڭ ولەڭدەرىندە كوكتەمگە قالاي قايتا-قايتا ورالا بەرسە، ماحاببات تاقىرىبىنا دا ءدال سولاي اينالىپ سوعا بەرەدى، تاعى دا ول ولەڭدەرىنىڭ ءبارى دەرلىك كەنەرەسىنە كەلىپ، شۇپىلدەپ تولىپ تۇرعان سەزىم. الاتاۋدىڭ باۋرىنا قونعان اقشا بۇلتتاي ۇلپىلدەپ تۇرعان اڭسار ارمان. سابىرحان اسانوۆ ماحابباتتى بەلگىلى ءبىر كەزەڭنىڭ، ياعني جاستىق شاقتىڭ عانا تاقىرىبى دەپ قارامايدى. اقىن ءۇشىن ول — ماڭگىلىك تاقىرىپ. قۇدايدان قالاپ العان، قۇلاي جىعىلعان تاقىرىبى. جىرلاعان سايىن ءشولى ءبىر قانباي، كەنەزەسى كەزەرگەن ۇستىنە كەزەرىپ وتكەن تاقىرىبى. ءتىپتى ونى ماحابباتقا تابىنىپ وتكەن اقىن دەۋگە بولادى. ونى بەينە ءبىر ماحاببات قانا بيلەپ-توستەپ، وعان تەك ماحاببات قانا ءامىرىن جۇرگىزگەندەي.
سەنسىڭ مەنىڭ بيلەۋشىم، ءامىرشىم دە،
تىرپ ەتكىزبەي قوياتىن ءتاڭىرسىڭ دە.
ساعان عانا تابىنام جەر بەتىندە
كۇش-قۋاتىن جۇرەكتىڭ تانىسىن دەپ.
سەن بيىكسىڭ بارلىق بار بيىكتەردەن،
بار بيىكتى الدىنا ءيىپ بەرگەن.
سەن تازاسىڭ، سەن تازا ءموپ-مولدىرسىڭ،
قۇراعان كوز جاسى مەن قۇيىپ تەردەن.
كىم بار، قانە، ءبىر ساعان تەڭ كەلەتىن؟!
نە دانىشپان سەن دەسە سەندەلەتىن.
ءانشى بىتكەن ءبىر سەن دەپ ءان سالاتىن،
ارۋ بىتكەن سەنىمەن ەمدەلەتىن.
سەن وتكىرسىڭ وتتى ءسوز، وتتى ىسىڭمەن،
قىز بەن مەنىڭ شىقپاۋشى ەڭ كوپ تۇسىمنەن.
جارىم بولىپ جاتىرسىڭ جانىما كەپ،
سەندە عانا قيانات جوق دەپ تۇسىنەم.
ماحابباتتى عانا بيلەۋشىسى مەن ءامىرشىسى دەپ كورەتىن اقىن، ارينە، ونىڭ الدىندا پۇتقا تابىنعانداي تىزەسىن بۇگىپ، باسىن ءيىپ، كوز جاسىن پورا-پورا اعىزىپ، ەزىلىپ، ەگىلىپ وتىرمايدى. ونى جانىنىڭ شۇعىلا-شۋاعىنا وراپ، لۇپىلدەپ سوعىپ تۇرعان جۇرەگىنىڭ ۇستىنە سالىپ بايەك بوپ تەربەتەدى. سودان كۇش الادى، الاپات قۋاتقا يە بولادى. ۇلعايىپ، ىرىلەنىپ، “اينالاسىنا وت تاراتىپ جاتاتىن سونبەگەن پلانەتاعا” اينالىپ بارا جاتادى. سول ءبىر سونبەگەن پلانەتا قىزۋىنا سەنىڭ دە جانىڭنىڭ ورتەنبەۋى، سەنىڭ دە جۇرەگىڭنىڭ قارىلىپ، قاقتالماۋى مۇمكىن ەمەس. سەن دە سول ماحاببات دەگەن عاجايىپ سۇلۋ الەمنىڭ ىشىنە ەنىپ، ونىڭ اجارى مەن بازارىنا سۇعىڭدى قاداپ، سۇقتانىپ، اربالىپ بارا جاتاسىڭ.
باقىت بوپ قونساڭ باسىما،
تاۋ بولساڭ دا كوتەرەم.
داڭعىل جول بولساڭ تاۋسىلماس،
بويىڭدا قاڭعىپ وتەر ەم.
ءورت-جالىن بولساڭ ورشىگەن،
كەتسەم دە جانىپ قۇشتار ەم.
كەڭ جازىق بولساڭ، توسىڭنەن،
ساعىمىڭ بولىپ ۇشار ەم.
بولار ما، ءسىرا، جەڭگەنىڭ،
ەركىمدى الدىڭ ەڭسەرىپ.
وزەنىم بولساڭ سەن مەنىڭ،
وسەر ەم بويلاپ تەڭسەلىپ.
شىعىسىم بولساڭ سەن مەنىڭ،
تاڭ بولىپ سەندە اتار ەم.
باتىسىم بولساڭ سەن مەنىڭ،
كۇن بولىپ بارىپ باتار ەم.
قيىن-اۋ ەندى سەنبەگىم،
كۇناڭ دا بولسا، وسەككە.
ارۋىم بولساڭ سەن مەنىڭ،
جاتار ەم تارتىپ توسەكتە.
سەن قۇداي بولساڭ، پەندەڭمىن.
نە دەسەڭ دە كونەر ەم.
اجالىم بولساڭ سەن مەنىڭ،
قارسىلاسپاي ولەر ەم.
ەگەر بار بولسا، ماحاببات گيمىنىڭىزدىڭ ءوزى ءدال وسىنداي-اق بولار-اۋ!
سابىرحان اسانوۆ ولەڭدەرىنىڭ تاعى ءبىر ولەڭ ءورىسى — قازاق دالاسى، تۋعان ەل مەن تۋعان جەر. ول بۇل ولەڭدەرىندە دە كەڭ بايتاق دالاسى حاقىندا، ەلى مەن جەرى تۋرالى ءۇزىلىپ كەتەردەي ۇزدىگە سويلەپ، ولارعا دەگەن اڭسار ساعىنىشى مەن كاۋسار ءسۇيىنىشىن قوتارا توگىپ، قوپارىلا اقتارادى. “توسىڭدەگى تۇيە بوپ تۇرەگەلەر مەنىڭ سەن دەپ بوزداعان ساعىنىشىم” دەپ ەمىرەنە تەبرەنەدى.
و، دالا، دالا، سەنىڭ كەڭدىگىڭدى،
ەرجەتىپ تەنتەك بالاڭ ەندى ءبىلدى!
كوز سالسام، قۋانعاننان كەۋدەم مەنىڭ،
تۇندىكتەي جەلپىلدەيمىن جەلدى كۇنگى.
جالىقپاي كەزىپ القاپ الابىڭدى،
ءىزىمدى تاۋىپ الدىم بالا كۇنگى.
جۇگىرىپ كەڭ توسىڭدە كەتتىم جالعىز،
تۇرۋگە ۇلگەرە الماي بالاعىمدى.
ءبىر قاراعاندا قاراپايىم عانا جولدار، قاتارداعى عانا شۋماقتار. الىپ بارا جاتقان ەشتەڭەسى دە جوق سياقتى. سولاي بولا تۇرا، ءون بويىنا ءبىر تىلسىم قۋات جيناعان بۇل شۋماقتار جادى وتە ناشار ادامنىڭ ءوزىنىڭ ەسىنە جاتتالىپ قالادى. نەگە؟ ونىڭ سەبەبى، بۇل حال — قالادان اۋىلى مەن دالاسىن اڭساپ بارعان بۇكىل قازاق بالاسىنىڭ باسىنان وتكەن حال.
ءبارىمىزدىڭ باسىمىزدان وتكەن دالاعا دەگەن ساعىنىش. سابىرحاننىڭ تۋعان ەل مەن تۋعان جەر تۋرالى جۇرەكجاردى جىرلارىنىڭ ءوزىن تۇتاس ءبىر ۇلكەن ماقالاعا ارقاۋ ەتۋگە بولادى. ول جىرلاردىڭ ءبارى دەرلىك وڭتۇستىكتىڭ اپتاپتى كەرىمسالىنداي اپتاپتى ىستىق. الاتاۋدىڭ اقار-شاقار بيىكتىگىندەي اسقاق، سارىارقانىڭ دالاسىنداي كەڭ جازيرا.
بۇل جەردە ءبىز اقىننىڭ قاتال دەرتكە شالدىعىپ، توسەك تارتىپ وتكەنىن ويشا شولىپ، قامىعا قۇنىققان ساتتەرىنە از دا بولسا توقتالماي وتسەك، ەڭ الدىمەن، وزىمىزگە سىن بولار ەدى.
كۇندەر زۋلاپ، تۇندەر زۋلاپ وتۋدە،
تالايلاردىڭ تۇبىنە ول جەتۋدە.
بۇل تىرلىككە ءبىر كەلۋىن كەلگەن سوڭ،
كىم ەركىمەن كونەر دەيسىڭ كەتۋگە.
ءبىراق مەزگىل ءوز دەگەنىن ىستەتەر،
قاپتاپ كوكتەم، قاپتاپ كۇز دە، قىس تا وتەر.
بىرتە-بىرتە كەمىپ جۇرەك جالىنى،
بىرتە-بىرتە بويدان قۋات، كۇش كەتەر.
بىرتە-بىرتە تىلەك، ارمان تيىلار،
ۇلبىرەگەن ءۇمىت ءجىبى قيىلار.
بار ءومىرىم ءبىراق ءتۇيىر تامشى بوپ،
جانارىما جاقۇتتاي بوپ جيىلار.
سابىر تىلەپ، سوندا ىشتەي تىنارمىن،
تىنارمىن دا تۇڭعيىقتاي تۇنارمىن،
سول ءبىر تامشى كەتپەسىن دەپ دومالاپ،
كىرپىگىمدى قاعا الماستان تۇرارمىن.
دەرتتى اقىننىڭ جان-جۇرەگىنەن العاۋسىز اقتارىپ سالعان وسى ءبىر شەر مەن مۇڭعا تولى ولەڭىن وقىپ وتىرىپ، سەن دە ءبىر اسا قيماس سەزىممەن، ىشتەي بورداي ۇگىتىلىپ، كۇن شۋاعى تۇسكەن توڭداي ەزىلىپ بارا جاتاسىڭ. بار ءومىرى ءبىر-اق تامشىعا اينالعان اقىن تاعدىرى قانداي اۋىر. كىرپىگىن قاعىپ قالسا، ءومىر ءمولت ەتىپ ءۇزىلىپ تۇسپەك. سوندىقتان ول كىرپىگىن قاعۋعا قورقادى. سەنىڭ دە كوزىڭە ءمولت- ءمولت جاس تىعىلىپ، مىنا ءومىردىڭ سونشالىقتى بايانسىز، سونشالىقتى تۇرلاۋسىز ەكەنىن بۇرىنعىدان دا ءجىتى سەزىنىپ، بۇرىنعىدان قۇمبىل ۇعىنا تۇسەسىڭ. قۇداي-اۋ، ءبارىمىزدىڭ دە عۇمىرىمىز قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا مولتىلدەپ ءىلىنىپ تۇرعان ءبىر-اق تامشى جاس ەكەن عوي. ەگەر كىرپىك بار بولعانى جالعىز-اق رەت قاعىلىپ كەتسە. . . ءبىتتى! ارعى جاعى تۇڭعيىق. ءبىر-اق تامشى ءومىر!. .
ءوزىنىڭ وسى ءبىر دەرتتى اۋىر ءحالىن بار جان-تانىمەن سەزىنگەن اقىن، ءبارىبىر ءوزىنىڭ و باستاعى بولمىس-بىتىمىنەن، اللا-تاعالا بەرگەن تابيعاتىنان تانبايدى. ءپاني ومىردەن باقيلىققا كەتەتىنىنە انىق كوزى جەتكەن اقىننىڭ سوڭعى وسيەتتەي مىنا ءبىر ەكى شۋماعىن وقىڭىزشى. عۇمىر بويى قىز بەن كوكتەمدى ءسۇيىپ وتكەن سابىرحاندىق مىنەز بەن سابىرحاندىق بولمىستى اۋماي تانيسىز.
قوينىندا قىزىقتارىم وتكەن بار،
قوينىندا الاۋلاعان كوپ تاڭدار.
مەنى ەگەر دە الماق بولساڭ، تاعدىرىم،
قىز كەزىندەي كۇلىمدەگەن كوكتەمدە ال.
كەتپەي تۇرعان كەزىندە ولكەم قاتايىپ،
باتسام، بارىپ جۇمساق جەرگە باتايىن.
بار مەزگىلدەن كوكتەمدى ارتىق كورۋشى ەم،
گۇلگە ورانىپ، كۇنگە ورانىپ جاتايىن.
مىنە، اقىن وسيەتى. تىرلىگىندە قالاي ءومىر سۇرسە، ولىمىنە دە سونى تىلەپتى.
گۇل مەن كۇنگە ورانعان سابىرحان اسانوۆ ولەڭدەرى بىزدەردى ءالى تالاي رەت قىزۋىمەن دە، قىزىعىمەن دە وزىنە قۇشتار ەتە بەرەرى ءسوزسىز!
You Might Also Like
-
جيىرماسىنشى عاسىرداعى ادەبيەتىمىزدىڭ التىن وزەگىندەي بولعان قايران الپىسىنشى جىلدار-اي... قانشاما جىلدار بويى قاتال دا قاتىگەز قىسپاقتا قۋسىرىلىپ تۇرعان بۇلا كۇش بۇلقىنىپ شىققان ۆۋلكانداي لاپ ەتىپ ...
