مەيىرىم مەن قايىرىمنىڭ اقىنى
جيىرماسىنشى عاسىرداعى ادەبيەتىمىزدىڭ التىن وزەگىندەي بولعان قايران الپىسىنشى جىلدار-اي... قانشاما جىلدار بويى قاتال دا قاتىگەز قىسپاقتا قۋسىرىلىپ تۇرعان بۇلا كۇش بۇلقىنىپ شىققان ۆۋلكانداي لاپ ەتىپ اسپانعا اتىلىپ شىعىپ ەدى-اۋ... ادەبيەتتىڭ قاي جانرىندا دا قايتا تۇلەۋ مەن قايتا جاڭعىرۋلار پروسەستەرى سونشالىقتى شاپشاڭدىقپەن شۇعىل ءجۇرىپ جاتتى. اسىرەسە،كەنەزەسى كەۋىپ، شولدەپ، وزەگى تالىپ سۋسىراپ جاتقان ولەڭ ولكەسى اعىل-تەگىل، تولاسسىز جاۋعان نوسەر جاۋىننان كەيىنگى تۇزدەي دۋ كوتەرىلىپ قۇلپىرىپ شىعا كەلگەن-دى. پوەزيا اتىرابىنا قادىر مىرزالييەۆ ويلى ورمانىن الىپ كەلسە، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ تىلسىم تەرەڭنەن شىڭىراۋ كوزىن اشىپ، ال مۇقاعالي ماقاتايەۆ ونىڭ كەڭىستىك كوكجيەگىن بۇرىنعىدان دا كەڭەيتىپ جىبەردى.ارينە، ادەبيەتكە ولاردان ءسال ەرتەرەك كەلگەن تۇمانباي مولداعالييەۆ پەن ساعي جيەنبايەۆتار كوشكەن تۇماننان قالعان شىقتاي ءمولدىر جىرلارىمەن جۇرتتىڭ مەيىرىن مەيلىنشە قاندىرا باستاعان-دى. ول جىلدارى ءتىپتى اقبۋرىل، كوك بۋرىل تارتقان اقىندارىمىز دا بۇرىنعى تۇياقكەشتى ورىستەرىن تاستاپ، ادەتتەگى تاپتاۋىرىن جولدارىنان جەرىنىپ جاڭا اتىراپقا تۇرەن ساپ، جاڭا سوقپاققا تۇسۋگە ارەكەت ەتە باستاعان-دى. ياعني، ولاردىڭ دا شىعىرماشىلىق الەمدەرىندە تۇلەۋ مەن جاڭعىرۋلار تولاسسىز ءجۇرىپ جاتتى.
شىنىندا دا، سول جىلدارى پوەزيا جامىراسقان جاڭالىق پەن جادىراسقان جاڭعىرىقتارعا تولىپ كەتىپ ەدى. جارىقتىق ولەڭ سول تۇستا دالانىڭ ەركىن جەلىندەي ەسىپ تە، قانشاما ۋاقىت بويى كۇرمەلىپ جاتقان ءتۇيىندى شەشىپ تە، شەشىلمەگەندەرىن الداسپانداي جارقىلداپ كەسىپ تە سويلەپ جاتتى.
سول ءبىر جىلدارى پوەزيانىڭ تىڭ ولكەسى تۇگەلىمەن دەرلىك جاڭا قونىسقا اينالىپ، تۇگەلىمەن دەرلىك ءبىرجولا يگەرىلىپ بىتكەندەي ەدى.ەندى ەشكىمگە دە قونىس تا، يگەرىلەتىن اتىراپ تا قالماعانداي كورىنەتىن. ەندىگى ولەڭ سويلەيتىندەردىڭ سولاردىڭ تاساسىندا قالىپ، سولاردىڭ كولەڭكەسىندە جۇرەتىندەي ەدى. ءبىراق ولەڭ كەڭىستىگى دەگەنىمىز گەوگرافيانىڭ كەڭىستىگى ەمەس ەكەن. كۇش-قايراتىڭ، تالانت-تابيعاتىڭ، ەرىك-جىگەرىڭ جەتسە ولەڭ دەگەن الەمنىڭ كوكجيەگى كەڭىگەن سايىن كەڭي تۇسەتىن سيقىرلى قاسيەتكە يە بولىپ شىقتى.
الپىسىنشى جىلداردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا-اق، بەس-التى جىل وتپەي-اق پوەزياعا جاڭا لەپ اكەلگەن جاڭا لەك كەلىپ ۇلگەردى.
سولاردىڭ ىشىندە سوناۋ قياندا جاتقان اتىراۋ وڭىرىنەن قىزعىش قۇستىڭ داۋسىنداي ەستىلگەن مەڭدەكەش ساتىبالدييەۆتىڭ سەرگەك تە شىمىر ۇنىنە دە قۇلاعىمىزدى تىگە قالعانبىز.
ول ءۇننىڭ تىلەگى دە، نيەتى دە ءساۋىردىڭ اقشا بۇلتىنداي قىلاۋسىز اپپاق بولىپ شىقتى.
ارمان ءۇشىن!
ايامان جاندى مىنا،
جاماندىقتىڭ كونبەيمىن داڭ-دۇڭىنا،
جاقسىلىقتى اق جىبەك اۋاعا وراپ
ۇلەستىرەم دۇنيەنىڭ بارلىعىنا.
اقىن جانىنىڭ جومارتتىعىنا، اقىن جۇرەگىنىڭ كەڭدىگىنە، اقىن مەيىرىمىنىڭ كول-كوسىر مولدىعىنا ءتانتى بولعانبىز.
جالپى، ولەڭ دەگەن الىپ اتىراپتىڭ رەلەفى دە الىپ جەردىڭ رەلەفى سياقتى سان تۇرگە، سان قۇبىلىسقا ءتۇسىپ وتىراتىن قۇبىلمالى عوي. ونىڭ دا جەر بەدەرى سياقتى، ءبىر تۇسىن سورتاڭ مەن تۇز باسىپ جاتسا، ەندى ءبىر جەرى كوكوراي شالعىندى، جاسىل جايلاۋلى مامىق، ال باسقا ءبىر ءوڭىرى ورمان-توعايلى كوركەم، ودان ارىرەك كوزدى دە كوڭىلدى دە اڭىلجىتار قۇلازىعان دالا، ونان كەيىن سۋلى دا نۋلى القاپ، سونان كەيىن... وسىلاي جالعاسا بەرەدى. وسىناۋ سان قۇبىلىپ، سان ءتۇر مەن سان تۇسكە اۋىسىپ تۇرعان ولەڭنىڭ ءار القاپ، ءار ءوڭىرىنىڭ ءوز كليماتى، ءوز تەمپەراتۋراسى، ءوز دەمى مەن لەبى بار، ياعني ءوز تابيعاتىنا ساي ءوزىنىڭ ءومىرى مەن تاعدىرى بار. وعان ول ءوڭىر مەن ورىستەردە ەڭبەك ەتىپ جاتقان اقىنداردىڭ ءبولمىس-بىتىمى مەن مىنەزىن قوسىڭىز. شىن تالانتتى اقىن عانا سول ءبولمىس-بىتىمى مەن مىنەزىنە ساي ولەڭدەردى دۇنيەگە كەلتىرمەك. ياعني، شىن اقىن و باستا قۇدىرەت قۇيىپ جىبەرگەن تالانت قۋاتى ارقىلى ءوز ءبولمىس-بىتىمى مەن مىنەزىن كورسەتسە كەرەك. سوندىقتان ولاردىڭ بىرەۋىنىڭ اق بۇرقاق اشۋلى، بىرەۋىنىڭ قاقپانعا تۇسكەن قاسقىرداي ىزالى، ەندى بىرەۋىنىڭ تارىداي نارسەدەن تاۋداي وي ىزدەپ وتىراتىن ءپالساپاشىلدىعى، ءۇشىنشى بىرەۋىنىڭ قارا قىلدى قاق جاراتىن تۋراشىلدىعى، سونان كەيىنگى بىرەۋىنىڭ مامىق ماقتا ۇستىندە وتىرعانداي مامىراجايلىعى، ايتەۋىر، وسىلاي دا وسىلاي جالعاسا بەرەتىن مىنەزگە، سول مىنەز تۋدىراتىن سان ءتۇرلى حارەكەتكە يە بولماق. ەگەر وسى تالاپ تۇرعىسىنان كەلىپ قاراستىرساق، وندا ءبىز مەڭدەكەش ساتىبالدييەۆتى مەيىرىم مەن قايىرىمنىڭ اقىنى دەر ەدىك. ال مەيىرىم مەن قايىرىمنىڭ اقىنى ومىرگە تەك جاقسىلىق قانا تىلەيدى. سونداي اقىن عانا اتار تاڭعا قاراپ:
تۇرمىن قاراپ قىرىق ءبىرىنشى جىل قۇساپ
اتپاسا دەپ قارا بۇلتتى جامىلىپ، — دەسە كەرەك.
مەڭدەكەش ساتىبالدييەۆ سونداي ادام بولاتىن. قاشان كورسەڭ دە ونىڭ تۇلا بويىنان مەيىرىمنىڭ شۋاعى قۇيىلىپ، قايىرىمنىڭ ساۋلەسى توگىلىپ تۇراتىن.
... مەن مەڭدەكەش اعانى سول ايتۋلى الپىسىنشى جىلداردىڭ سوڭىنا تامان كوردىم. ول كەزدە مەن كوپ جۇرت سياقتى “گورنىي گيگانت” دەيتىن جەردە پاتەر جالداپ تۇراتىنمىن. ول جەردە مەنەن باسقا، بۇگىنگى تاڭدا ەسىمدەرى بارشا وقىرمان قاۋىمعا كەڭىنەن تانىمال انەس سارايەۆ پەن دۇيسەنبەك قاناتبايەۆتار دا تۇرىپ جاتتى. ەكەۋىنىڭ وتباسى ءبىر اۋلاداعى ءبىر ءۇيدىڭ ەكى قاپتالىن قونىس ەتكەن. مەن ولارعا ءجيى بارىپ تۇراتىنمىن. سول جىلدارى ول ۇيلەرگە، قۇداي-اۋ، كىمدەر كەلىپ كىمدەر كەتپەيتىن دەسەڭىزشى؟! ءابىش كەكىلبايەۆ، اسقار سۇلەيمەنوۆ، تولەن ابدىكوۆ، سايىمجان ەركەبايەۆ، قاجىعالي مۇحامبەتقالييەۆ، ەسەنجول دومبايەۆ، احات جاقسىبايەۆ، تولەن قاۋپىنبايەۆ، ءشامىل ابىلتايەۆ تاعى باسقا تولىپ جاتقان ازاماتتار ۇيمە-جۇيمە بولىپ توپىرلاساتىن دا جاتاتىن. ەسىك الدىندا قاپتالداسىپ قاتار تۇرىپ، داستارحان باسىندا قاۋقىلداسىپ اڭگىمە سوعۋشى ەدى. بۇگىندە قاراپ وتىرساق، كوڭىلىمىزدەن دە، كوزىمىزدەن دە بۇل-بۇل ۇشقان ول دا ءبىر زامان ەكەن-اۋ؟!
ءبىر كۇنى دۇيسەكەڭنەن مەڭدەكەش ساتىبالدييەۆ كوشىپ كەلىپتى دەگەندى ەستىدىم. كوپ ۇزاماي انەكەڭ مەن دۇيسەكەڭنىڭ ۇيىندە ول كىسىمەن كەزدەستىم دە. جالداپ تۇراتىن پاتەرى انەكەڭ مەن دۇيسەكەڭدەردىڭ ۇيلەرىنەن الىس ەمەس ەكەن.
مەڭدەكەش اعا شىبىقتاي تالدىرماش،، رەڭ-اجارى قاعازداي جۇپ-جۇقا، اققۇبا، تولقىندى قارا شاشتى، سويلەگەندە ەرنىن شۇيىرىڭكىرەپ سويلەيتىن، كۇلگەندە بالاشا ءماز بولىپ كۇلەتىن، اقجارقىن ادەمى كىسى ەكەن. سىرتىمنان مەنى دە جاقسى بىلەتىن بولىپ شىقتى.بىردەن شۇيىركەلەسىپ سويلەسىپ كەتتىك. كوپ ۇزاماي جۇمىسقا كىردى. مەن ول كەزدە تەليەۆيدەنيەدەن كەتىپ، بالا-شاعامدى اسىراۋ ءۇشىن كەزدەسكەن قارا جۇمىسقا جەگىلىپ جۇرگەم-دى. اقىرى ماڭعىستاۋعا كەتىپ تىندىم دا، ماكەڭمەن بايلانىسىمىز شورت ءۇزىلدى.
ماڭعىستاۋ وبلىسى اشىلعاننان كەيىن بارلاۋ ەكسپەديسياسىنان بوساپ، وبلىستىق گازەتكە اۋىستىم دا كەلەسى دەمالىسىمدا الماتىعا سوقتىم. ويدا جوق جەردەن كوشەدە ماكەڭمەن كەزدەسە قالعانىم. تۋعان باۋىرىن كورگەندەي قۇشاعىنا تارتىپ، جىك-جاپار بولىپ جاعدايىمدى سۇراپ جاتىر. مەن جاعدايىمنىڭ جامان ەمەس ەكەنىن، تەك ءبىر تۇرمىستىق تۇساۋدىڭ عانا بار ەكەنىن ايتتىم. “ول قانداي تۇساۋ” دەدى مەڭدەكەش اعا. قولىمداعى ەكى بالانى بالاباقشاعا ورنالاستىرا الماي جۇرگەنىمدى، سونان ايەلىمنىڭ ۇيدە وتىرىپ قالعانىن قىسىلىپ-قىمتىرىلا جەتكىزدىم. “ويباي-اۋ، ونى شەشەيىك تە” — دەدى مەڭدەكەش اعا. — “سەندەردەگى وبدىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەسەنتايەۆ دەگەن كىسى ەمەس پە، مەن ول كىسىنى جاقسى بىلەم، ءوزى ءبىر جانى جايساڭ جان. سول كىسىگە حات جازىپ جىبەرەم. كومەكتەسەتىن شىعار” دەدى. مەن حات جازا قويار ما ەكەن دەگەن ەكىۇشتىلاۋ ويدا بولسام دا، اق ادال نيەتىنە ريزا بوپ، راحمەتىمدى ايتىپ قوشتاسىپ ءجۇرىپ كەتتىم.دەمالىستان ورالىپ جۇمىسقا كىرىسىپ كەتكەم، ءبىر كۇنى گازەت رەداكتورى “سەنى ەسەنتايەۆ ىزدەپ جاتىر، تەز جەت” دەگەنى. باردىم. ءتورتباق تولىق دەنەلى، ءبىراق ءجۇرىس-تۇرىسى شۇعىل ەسەنتايەۆ مەنى ەمەن-جارقىن قارسى الىپ، مەڭدەكەش ساتىبالدييەۆتەن حات العانىن، ول حاتتى العان بويدا ءتيىستى ورىندارعا تاپسىرما بەرگەنىن، سول تاپسىرماسىنىڭ جاڭا عانا ورىندالعانىن، ەندى بالالارىمدى ەرتەڭنەن باستاپ ورنالاستىرۋ كەرەك ەكەنىن ايتتى.جانىم جادىراپ سالا بەردى. جانىم جادىراماي قايتسىن ول كەزدە ەكى بالا تۇگىلى، ءبىر بالانىڭ ءوزىن بالاباقشاعا ورنالاستىرۋ دەگەن قيامەت-قايىم ءىس بولاتىن. ءسويتىپ، ماكەڭنىڭ ءبىر حاتىنىڭ ارقاسىندا ارقام كەڭىپ، الدىم داڭعايىر بولىپ ەدى.
... بۇكىل بولمىس — ءبىتىمى مەيىرىم مەن قايىرىمنان تۇراتىن جانى جايساڭ اقىن ءاماندا سەرگەك، ءاماندا بايەك. ونداي اقىن ەشۋقىتتا دا ءومىر مەن تىرلىك الدىنداعى، زامان مەن قوعام الدىنداعى مىندەتى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن ۇمىتپاق ەمەس.
تىلەگىمىز —
ەندى قايتا توگىلمەسىن
كوز جاسى مەن قان ساۋلاپ،
وۋ، تىرىلەر،
بىزگە قالدى،
بىزگە قالدى
دۇنيەدەگى بار سالماق.
اقىن ەندى قانداي ءبىر دۇلەي كۇشكە دە قارسى تۇرۋعا، قانداي ءبىر اۋىرلىققا دا يىعىن توسۋعا ءازىر. بەلى بۋۋلى، بىلەگى ءتۇرۋلى. جارتى وكپەسى مەن التى قابىرعاسىن الدىرىپ تاستاسا دا! ءبارى ءبىر دايار! ال ونداي جان قاشاندا ءىرى سويلەيدى، ءىرى تۋرايدى. قان قۇيلى جاۋىزدىققا دا، قاتىگەز جاماندىققا دا شىداماق ەمەس. ولسە دە جاعالاسىپ ولمەك. ونداي اقىننىڭ پوەتيكالىق كرەدوسى، ازاماتتىق ءپرينسيپى ەشۋاقتا دا وزگەرمەيدى.ونداي اقىن تۋعان جەر، تۋعان ەل تۋرالى تولعاعاندا
باقىت ەمەس باقىتىم
ەگەر سەنى
تۇك ۋايىمسىز كۇندە دە جوقتاماسام، —
دەپ سويلەسە كەرەك. ۋايىمسىز كۇندە دە تۋعان جەر مەن تۋعان ەلىن ىزدەپ، جوقتاپ وتىراتىن اقىننان كىم-كىم دە اينالىپ كەتپەس پە؟!
You Might Also Like
-
ءبىز ادەتتە بارىنە ۋاقىت تورەشى، ءبارىن دە ۋاقىت كورسەتەدى دەگەن سوزدەردى ءجيى قولدانامىز. بۇل سوزدەردى ءبىز ءوزىمىز قۇرمەت تۇتاتىن قۇندىلىقتاردىڭ كوزدەن تاسا، كوڭىلدەن تىس قالىپ ەسەسى كەتىپ بارا جاتقان...
-
اەگەر بiز بۇگiنگi ۇلكەن كەڭiستiك پەن ۋاقىتتىڭ ءوزiندەي قازاق ادەبيەتi دەپ اتالاتىن ۇلكەن ۇعىمنىڭ قابىرعاسى قالىڭ، iرگەسi بەرiك، ورتادان ويىپ تۇرىپ شاڭىراق كوتەرگەن دۋلات يسابەكوۆ شىعارمالارىن زامان ...
