InfoHub Logo

وي ورمانى

يا، بالالار ادەبيەتىندە ءبىرشاما ۋاقىت ءونىمدى دە ءورىستى جۇمىس ىستەپ، ۇلكەن پوەزيا ەسىگىن يمەنبەي اشقان كەشەگى قادىر مىرزالييەۆتىڭ، بۇگىنگى قادىر مىرزا ءاليدىڭ العاشقى جىر كىتابى ءدال وسىلاي اتالادى: “وي ورمانى”. وسى العاشقى جىر كىتابىنىڭ جالقى اتاۋى — بارا-بارا ، جىلدار وتە كەلە ونىڭ بۇكىل ششىعارماشىلىعىن قامتيتىن جالپى اتاۋعا اينالاتىنىن جاس اقىن ول كەزدە ءبىلدى مە، بىلمەدى مە، بىزگە ول جاعى بەيمالىم. بىزگە ءمالىمى، ەل اراسىندا اسا بەدەلدى، وتە ءقادىرلى، قازاقستاننىڭ ۇشى-قيىرى جوق كەڭ دالاسى اۋديتورياسىنا اينالىپ كەتكەن اقىننىڭ كەز-كەلگەن وقىرمانىنان قادىر مىرزا ءاليدىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگى نەدە؟ دەپ سۇراساڭىز ، ءسوز جوق، ولار ەشقانداي كىدىرىپ-كۇمىلجىمەستەن وي دەر ەدى.وي! وي! وي! ءتۇبى تەرەڭ، اۋقىمى كەڭ، ءدۇمى مىقتى ۇعىم. يا، قادىر مىرزا ءالي — وي ورمانى. بۇگىندە بۇل اتاۋ ونىڭ بۇكىل شىعارماشىلىق الەمىنىڭ — ءتولقۇجاتى.

ارينە، ول وي ورمانى — وز-وزىنە تۇنشىعىپ، تۇنجىراپ، ءوز ۋايىمى مەن مۇڭىن عانا بويىنا جيناپ، تىلسىم مىنەزبەن مۇلگىپ تۇراتىن وي ورمانى ەمەس. ول وي ورمانى — بىردە سامال جۇگىرىپ وتسە تۇلا بويىنا جان كىرىپ جاپىراق-الاقاندارىمەن قول سوعىپ تۇراتىن، بىردە اسپان استىن جەلكەندەي كەرىپ، جەر ءۇستىن استاڭ-كەستەڭ ەتىپ سوعاتىن سۇراپىل داۋىلداي گۋىلدەپ، ۋىلدەپ، شۋلاپ-ۋلاپ الاعاي دا بۇلاعاي بوپ جاتاتىن، بىردە مي قايناتار اپتاپتان ەڭسەسى ءتۇسىپ، ەندى بىردە توبەسىنەن الاۋ-دالاۋ بوپ كۇركىرەپ جوڭكىلگەن قارا بۇلتتار لاقتىرعان جاسىننان قىپ-قىزىل ءورت قۇشاعىندا قالاتىن، دراماسى دا، تراگەدياسى دا كوپ، قوينى تولى قۇپيا، ءتۇبى كورىنبەس تىلسىم وي ورمانى.

مەنىڭ، ءدال ءقازىر، تاعى دا تىڭنان تۇرەن سالعان، بىزگە بۇرىن-سوڭدى بەلگىسىز بوپ كەلگەن جاڭا ورىستەردى — ەندىكتەر مەن بويلىقتاردى اشقان، ادەبيەتكە توسىن ءمان مەن مازمۇندى الىپ كەلگەن اتىڭنان اينالايىن الپىسىنشى جىلدار ويىما ورالىپ تۇر. سول جىلدارى رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن، ۇركەردەي ۇيىسقان ءبىر شوعىر تالانت قالىپتى جولمەن جۇرە-جۇرە ابدەن ىعىرى شىعىپ، مۇلدە قالعىپ-مۇلگىپ كەتكەن رۋحاني الەمىمىزدى ءدۇر سىلكىندىرىپ جىبەرىپ ەدى-اۋ. سولاردىڭ تەپسە تەمىر ۇزەتىن قۋاتتى تەگەۋرىنىنەن ويىمىز بەن بويىمىزدى قۇرساۋداي قىسىپ جاتقان قاساڭ سحەمالار قارس-قارس ايىرىلىپ ، ابدەن تۇياقكەشتى بوپ اقجەم، اقشاڭداق تاپتاۋرىنعا اينالعان سترەوتيپتەر كۇن جەگەن توزعان شۇبەرەكتەي دار-دار ەتىپ جىرتىلىپ جاتتى. ادەبيەتىمىزدىڭ ماڭدايىنا ءبىر-بىر جۇلدىز بوپ قادالعان سول تەگەۋرىندى تالانتتاردىڭ قاق ورتاسىندا، ءسوز جوق، قادىر مىرزا ءالي تۇردى.

ونىڭ “وي ورمانى” باسپا ءسوز بەتتەرىندە توپ-توپ بولىپ جاريالانا باستاعاندا ءبىز ءالى ەلدە بولاتىنبىز. نەسىن جاسىرامىز، ول ولەڭدەر شىققان بويدا-اق، ءولى تىنىشتىقتا وقىس داۋىس ەستىلگەندەي جۇرتتىڭ ءبارىن وزىنە جالت قاراتتى. ەلدە جۇرگەن ءوزىم كۋامىن، جۇرتتىڭ ءبارى دە، جاسى دا، جاسامىسى دا، كوپتەن حابار-وشارسىز كەتكەن ەڭ ءبىر ەت جاقىن تۋىسىن، سۇيەكتەس اعايىنىن كورگەندەي جاپا-تارماعاي باس سالدى... سول تۇستا حالىق بويىندا پوەزياعا دەگەن قۇشتارلىقتىڭ ويانعانىن ايتا كەتكەن ءلازىم.

ءتۇيىپ، تۇيىندەپ سويلەر بولساق، ول جىلدار وقىرمان قاۋىمنىڭ جالپى ادەبيەتكە، سونىڭ ىشىندە ولەڭگە دەگەن ىنتا-ىقىلاسىنىڭ بەتبۇرىس جىلدارى بولدى. ال سول ۇردىسكە قادىر مىرزا ءاليدىڭ ۇلكەن قۇرمەتكە لايىق ۇلەس قوسقانىن ەشكىم دە، ءتىپتى قاشان كورسەڭ دە ءىشىن قىزعانىشتىڭ قىزىل ءيتى تالاپ جاتاتىن قىزعانشاق تا جوققا شىعارا الماس ەدى...

سول جىلداردى اسا ءبىر ىلتيپاتپەن ەسىنە العان قادەكەڭنىڭ مىنانداي ءبىر اڭگىمەسى قۇلاعىمدا قالىپتى. “مەن، ءوزىڭ بىلەسىڭ، ادەبيەتتەگى جولىمدى بالالار پوەزياسىنان باستادىم عوي. مەن وندا تازا، ادال جۇمىس ىستەدىم دەپ بىلەم. مۇنى بىرەۋ بىلەدى، بىرەۋ بىلمەيدى، سول كەزدە-اق مەن ۇلكەندەرگە باعىشتاعان ولەڭدەر جازىپ جۇرگەم-دى. ءبىراق نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن ، ۇزاق ۋاقىت بويى ەش جەر باسپاي قويدى. سوندا دا جازۋدى ءبىر پاسكە دە توقتاتقام جوق. جۇمىس ىستەي بەردىم. جۇمەكەننىڭ ءبىر جيناعى جارىق كورىپ قويعان. ولاردى قاتتى قىزىعىپ، قۇمارتا وقىعام-دى... كۇندەردىڭ كۇنىندە مەنىڭ دە ولەڭدەرىمنىڭ كۇنى تۋىپ، جولى بولدى. باسپاسوزدەردە جاپپاي جاريالانا باستادى... سوندا سەن مەنى نە ويلادى دەيسىڭ عوي. جاريالانىپ جاتقان بۇل ولەڭدەرگە جۇمەكەن قالاي قارار ەكەن دەپ ويلادىم. قۇدايلىق شىنىم!” قادىر اقىننىڭ بۇل سوزدەرىنەن كەيىننەن قازاقتىڭ ۇلى اقىنى دەڭگەيىنە كوتەرىلگەن ءارى زامانداسى، ءارى دوسى جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆكە دەگەن قۇرمەتپەن بىرگە ، ونىڭ بويىندا ءۇمىت پەن كۇدىكتىڭ دە ارپالىسىپ جاتقانىن كورەمىز. اقىرى كۇدىك قالدى، ءۇمىت وزدى.

كوپ ۇزاماي “وي ورمانى” جەكە كىتاپ بوپ شىقتى. ول كىتاپ شىققان بويدا-اق قازاق ادەبيەتىندەگى ەرەك قۇبىلىس بولىپ قابىلداندى.

ءومىر ءوزى قۋارعان
وي دەگەنىڭ نۋ ورمان.
جولاۋ ءقاۋىپ وعان دا
جوق ەمەسى جوق وندا.
قۇمىر بۇلبۇل سايراعان،
قاسقىرى ءتىس قايراعان،
قارساقتارى زورىققان،
قوياندارى قورىققان،
جولبارىسى شابىنعان،
جىلاندارى جابىلعان،
ايۋلارى ءىز كەسكەن،
ارىستان دا كەزدەسكەن...
وي دەگەن دە نۋ ورمان،
تالاي باستار قۋارعان.

اقىن “ءا” دەپ ۇلكەن ادەبيەتتىڭ بيىك تابالدىرىعىن اتتاعاننان-اق وسىنداي قاتەرلى دە ءقاۋىپتى ءومىردىڭ وي ورمانىنا ەنگەن-دى. الدىندا قانداي قاتەر مەن ءقاۋىپتىڭ كۇتىپ تۇرعانىن، ول الەم ەشۋقىتتا دا بويكۇيەزدىكتى دە، سالعىرتتىقتى دا ەشقاشان كەشىرمەيتىنىن ابدەن ءبىلىپ، بويىنا بار قايرات كۇشىن، قاجىر-قۋاتىن جيناپ، بۇكىل تاعدىرى مەن عۇمىرىن كەپىلدىككە قويعان-داي، سوعان باسىن تىككەندەي بوپ قادام باستى... ءبىر سوزبەن ايتقاندا اقىن ولەڭ الەمىنە بىلەك سىبانىپ، بەل بۋىپ، تاس ءتۇيىن بوپ كىردى. بولاسىڭ نەمەسە بورداي توزاسىڭ... ءبىزدىڭ بۇل سوزدەرىمىزگە ونىڭ ودان كەيىنگى بۇكىل عۇمىرى كۋا بولا الادى.

نەسىن ايتاسىڭ، ونىڭ ول كەزدە بەلدەگى بەس قارۋى دا ساقاداي-ساي ەدى. قايرالعان. پىسكەن. جەتىلگەن. ۇلكەن دايىندىق مەكتەبىنەن، مەكتەبىنەن ەمەس-اۋ ۋنيۆەرسيتەتىنەن وتكەن. ءتول ادەبيەتى مەن الەم ادەبيەتىنىڭ قاينار كوزدەرىنەن مەيىرى قانعانشا سۋسىنداپ، وتقا ءبىر قاقتالىپ، سۋعا ءبىر ءتۇسىپ، ءتوس پەن بالعاعا تاپتالىپ سۋعارىلعان-دى. سودان دا ول بىردەن-اق الدە بىرەۋلەردىڭ ۇستىنەن تۇسكەن جاماۋ-جاماۋ جاداعاي، الدە كىمدەردىڭ قاباعىنىڭ استىندا قىرىق ءيىلىپ، قىرىق بۇگىلىپ تۇراتىن جالباقاي سوزدەردىڭ ءبارىن سىپىرىپ، سىلكىپ تاستاپ، قىناپتان سۋىرىلعان قىلىشتاي جالت-جۇلت ەتكەن نەمەسە ادىرنانى اڭىراتىپ ۇشاتىن قوزىجاۋىرىن جەبەدەي شىمىر دا ۇشقىر سوزدەرمەن جۇمىس ىستەدى. توسىن مەتافورالار مەن مەتونيميا، استارلى اللەگوريالار مەن اسقاق گيپەربولالار، وزگەشە وبرازدار مەن تەڭەۋلەر دۇنيەگە كەلدى.

ەڭ الدىمەن اقىن ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنىڭ، تۋعان دالاسىنىڭ مەرەيىن كوتەرىپ، مارتەبەسىن بيىكتەتتى.

ۋا، دالا! سەن بولماساڭ گۇل شىعار ما ەد؟
ات ءمىنىپ، كوكپار تارتىپ قۇلشىنار ما ەك!
قۇدايدا حرام بولسا ، ويلايمىن مەن
ول — مىنا شەتسىز-شەكسىز سەن شىعار دەپ.
جاز بولسا ساعىم اتتى اعىس باسىپ،
جاتادى كول-كوسىر بوپ تابىس تاسىپ.
ول داعى سەنىڭ ارقاڭ، جاقىنداسسا،
كوكجيەك كوكجيەكپەن تۋىستاسىپ.
ۋا ، دالام! كەڭدىگىڭە تامساندىم كوپ،
ايتا المان ءبارىن جازىپ تاۋسا الدىم دەپ.
سەن — الىپ پلاستينكا دوڭگەلەنگەن
ينەڭ بوپ تۇرادى ىلعي ءان سالعىم كەپ.

ەرىكسىز “پا، شىركىن” دەيسىڭ! ءتىپتى قانشاما جىلداردان كەيىن قايتا وقىساڭ دا!

جاڭا ءسوز، جاڭا سۋرەت دەگەنىڭىز وسى عوي. ال جاڭا ءسوز، جاڭا سۋرەت ەشۋاقىتتا كونەرمەيدى. اقىن الىپ دالاعا ءوز زامانىنىڭ، ءوز ۋاقىتىنىڭ كوزىمەن قاراي بىلگەن. قۇلازىپ جاتقان، مەڭىرەۋ مىلقاۋ دالاعا بىرەر جولمەن-اق جان كىرگىزىپ جىبەرگەن. وسى ولەڭدى وقىپ بىتكەن بويدا-اق، سەنىڭ دە پلاستينكا سەكىلدى دوڭگەلەنگەن الىپ دالا توسىندە ينە قۇساپ ءان سالىپ كەتكىڭ كەلەدى. مۇنداي سوز-سۋرەتتى تەك دالا ستيحياسىن بار بولمىس-بىتىمىمەن، بۇكىل تابيعاتىمەن بارىنشا تەرەڭ سەزىنە بىلگەن ادام عانا سالا السا كەرەك. بۇل جەردە ايتا كەتەر ءبىر نارسە، ەگەر سەنىڭ سوزبەن سالعان سۋرەتىڭ بوستەكتىلەۋ، شيكىلەۋ، ءبىر قايناۋى ىشىندە بولسا، وندا ول سۋرەتتى كۇنى ەرتەڭ-اق بىرەۋى ءبىر تارتىپ، ەكىنشىسى ەكى تارتىپ جۇلما-جۇلماسىن، تۇتە-تۇتەسىن شىعارار ەدى. ال مىنا سياقتى ءپىسۋى ابدەن قانعان، بوياۋى سىڭگەن سۋرەتتى ەشكىم دە ءارى تارت تا بەرى تارت ەتە المايدى، ونىڭ ءوڭىن ءجۇز رەت اۋدارسا دا باسقاشا بەرە المايدى. ويتكەنى اقىن بۇل سۋرەتتى جۇلا دا، تۇتە دە المايتىنداي ەتىپ تاسقا قاشاپ ءسىڭىرىپ جىبەرگەن. سوندىقتان دا ول تەك قادىر مىرزا ءالي عانا سالعان دالانىڭ كەسكىن-كەلبەتى بوپ قالادى.!

اقىن سول ءبىر كەزەڭدەگى ولەڭدەرىندە تۋعان جەر، وسكەن ولكەنىڭ كەلىستى كوركەم بەينەسىن كوز الدىڭا كەلتىرەتىن تۇتاس ءبىر گالەرەيانى دۇنيەگە كەلتىردى. “ءتورت تۇلىكتىڭ نانىنداي ءتورت بۇرىش مايالار”، “تەڭگە كۇن الىپ ىستىق تاباداعى توڭ مايداي جىلجىپ ەرىپ بارا جاتقان”، “اق ساعىم اعاشتاردى كوتەرىپ اپ اياعىن جەرگە ەكى ەلى تيگىزبەيدى’، “ءار تۇستا جول كۇزەتكەن تەرەكتەردىڭ شاڭ باسقان جولاۋشىداي يىقتارىن”، “جاعالاي جاتقان بۇلت تۇتە-تۇتە جاتقانداي كيىز باسىپ بايتاق اسپان”... تىزسەڭ، تىزىلە بەرەدى، تىزىلە بەرەدى. كەيدە، قىزا-قىزا كەلگەندە، كەي ولەڭدەرىن، ءۇزىپ-جۇلماي، تۇتاستاي كوشىرگىڭ كەپ كەتەدى. ويتكەنى پەيزاجدىق كورمەگە كەلگەندەي تۇنىپ تۇرعان سۋرەت، بىرىنەن ءبىرى اسىپ تۇسەتىن، كوز جاۋىن الاتىن تەڭ-تەڭ تەڭەۋلەر، ءتاتتى سورعانداي تاڭدايىڭدى تاقىلداتىپ تامساندىرار مەتافورالار مەن وبرازدار...

سويتسەك، وقىعان جۇرتتىڭ ءبارىن تاڭعالدىرىپ ءتانتى ەتكەن ول سۋرەتتەر مەن تەڭەۋلەر، ول مەتافورالار مەن وبرازداردىڭ ءوزى الدا جازىلار ۇلكەن ءىستىڭ ۋۆەرتيۋراسى، العىشارتتارى عانا بولىپ شىقتى. ءبىزدىڭ سونشالىقتى قۇلاي جىعىلىپ، قول سوعىپ ريزاشىلىق بىلدىرگەن بۇل ولەڭدەرىمىز ۇلت بويىنا قۋاتتى دا قايراتتى بيىك رۋح قۇيىپ جىبەرگەن ولمەس-وشپەس ۇلى شىعارما — “دالا ديدارىنا” دايىندىق قانا ەكەن. يا، سول جىلدارى اقىننىڭ دالاعا دەگەن ۇلى ماحابباتىنان تۋعان “دالا ديدارى” كىتابى قالىڭ قازاقتىڭ شەتسىز-شەكسىز سۇيىسپەنشىلىگىنە يە بولىپ ەدى. ەڭ باستىسى، قازاق رۋحىنىڭ اتويلاپ ويانۋىنا ولشەۋسىز ولجا سالىپ ەدى! كوپ-كوپ قازاق سول كىتاپ ارقىلى ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن ءبىلىپ، ءوزىن ەندى تانىپ ەدى. ول كىتاپتاعى نەبىر استارلى ويلار مەن ادۋىندى اعىستى يىرىمدەر قانشاما ۋاقىت بويى بۇعىپ، بۇگەجەكتەپ كەلگەن حالىقتى، ورمان ۇستىنەن داۋىل وتكەندەي ءدۇر سىلكىندىرىپ، جان دۇنيەسىن استاڭ-كەستەڭ ەتكەندەي بولىپ ەدى.

قىل بۇعاۋدىڭ جىلقىنى
قينايتىنى راس-اۋ،
بۇعالىقتا بۇلقىنىپ
بەبەۋ قاعىپ تۇر اساۋ، —

دەپ باستالاتىن “اساۋ” ولەڭىن قاراڭىزشى. ودان ءارى:

جاۋدىرەگەن نۇر كوزدە
جالتىلدايدى جاس شىعىپ،
قارعىپ ءمىندى ءبىر كەزدە
قايراتىنا جاس جىگىت.
اساۋ اردا قىزىنعان
اي، شاپ كەلىپ،
شاپ كەلىپ!
ەكى ەزۋى قىزىل قان
تۇلا بويى اق كوبىك.
كەلدى باسىپ اقىرىن،
شىقپاعان تەك جانى بار.
ەركىندىكتىڭ ءقادىرىن
ۇققان شىعار جانۋار.

قۇداي-اۋ، بۇل ولەڭ سوناۋ ءبىر زامانداردا ۇشى-قيىرى جوق الىپ كەڭىستىكتى ەمىن-ەركىن جايلاعان، ەندى بۇگىن ازات اساۋلىعىنان دا، جال-قۇيرىعى جەلمەن جەلبىرەگەن تارپاڭدىعىنان دا ايرىلىپ قالعان قايران قازاقتىڭ تاعدىرى عوي. بۇل ولەڭنەن ساناسىندا ينەنىڭ جاسۋىنداي ساۋلەسى بار قازاق الدىمەن ءوزىن كورەدى عوي. كورەدى دە، سول ساتتە مۇقالىپ قالعان نامىسى سول ساتتە قايتادان قايرالىپ، قايتادان جاسىنداي جارقىلداپ، قۇم باسىپ قالعان جىگەرى قۇيىنداي تۇتەپ شىعا كەلمەي مە؟! ولەڭ استارىن اۋدارىپ-توڭكەرىپ وقي الاتىن جاننىڭ ءبارى سونداي كۇيگە تۇسەرى ءسوزسىز. قادىر مىرزا ءالي كونە زامان كورىنىستەرى ارقىلى موينىنا وتارلىق قامىتىن كيگەن كەشەگى كەڭەس تۇسىنداعى قازاقتىڭ رۋحىن وسىنداي استارلى ادىس-تاسىلدەرمەن وياتۋعا كۇش سالىپ ەدى. ونىڭ، ءتىپتى “بەسىك جىرىنىڭ” وزىندە قانشاما ءزىل-باتپان مۇڭمەن بىرگە، ايلاسى تاۋسىلعان امالسىزدىق پەن شاراسى تاۋسىلعان شاراسىزدىق جاتىر دەسەڭىزشى!

بولەتىندەي پارشەلەپ.
ءبىز قۇدايعا نە قىلدىق؟
جەتىسپەيتىن نارسە كوپ،
سونىڭ ءبىرى — ادىلدىك.
ءالدي، بوپەم، ءالدي-اي!
حانىڭدا ەس جوق دەيدى،
حالىق ءقايتىپ سەنەدى؟
شىندىق بولسا وتپەيدى
قىمبات قوي ول سەبەبى.
ءالدي، بوپەم، ءالدي-اي.

بۇل جولداردا كونە زاماننىڭ عانا ەمەس، كەشەگى كۇننىڭ دە، بۇگىنگى كۇننىڭ دە ساي-سۇيەكتى سىرقىراتار قاسىرەتى جاتىر عوي. ويتكەنى بۇل قازاق قاي ۋاقىتتا ادىلدىكتىڭ بيلىك قۇرىپ، شىندىقتىڭ ۇستەمدىك ەتكەنىن كورىپ ەدى؟ قاي ۋاقىتتا؟ قاشان كورسەڭ دە كىلەڭ ءبىر جات جۇرتتىقتار، كىلەڭ ءبىر كولدەنەڭ كوك اتتىلار قولىنداعىسىن قاعىپ اپ، اۋزىنداعىسىن جىرىپ اپ، ونىسىمەن قويماي، “كوكە”، “جاكە” دەپ تۇرساڭ دا اعاش اتقا تەرىس مىنگىزىپ، قيت ەتسە بولدى قىلتادان قيىپ جىبەرىپ، وتىرسا وپاق، تۇرسا سوپاق ەتىپ كەلە جاتقان جوق پا؟! تاعى دا ول جاۋىزدىقتىڭ ءبارىن قازاققا قازاقتىڭ قولىمەن جاسايدى. ءسويتىپ قيانات سوڭىنان قيانات، قىساستىق سوڭىنان قىساستىق كىرەدى. سوندىقتان دا مىنا ءومىر “بىرەۋلەرگە — كەڭ دالا، بىرەۋلەرگە — تۇرمەدەي”.

ۇلتتىق رۋح دەگەنىڭىز “مەن، مەن” دەپ كەۋدەنى دۇڭكىلدەتىپ سوعا بەرگەننەن گورى ەڭ ءبىر جاندى جەرىڭە، ەڭ ءبىر وسال تۇسىڭا تيگەن كەزدە قۋراپ، كەۋىپ قالعان كەۋدەگە وت تيگەندەي بۇرق ەتە تۇسەتىنى ءسوزسىز.

ءتورت تۇلىك ءتولىڭدى
تۇگەلدەي جالماعان.
جۇتىڭ دا
ەلىمدى
وياتا الماعان.
كوڭىلدى قالاڭدى
كۇيەدەي جالماعان
جاۋىڭ دا
دالامدى
وياتا الماعان.

قاپەرسىز، سالعىرت حالقىڭ ءۇشىن قانىڭ قاينايدى، جانىڭ كۇيزەلەدى. موينىن ىشىنە تىققان، سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەن بادىراق كوز دەگەن نەتكەن مارعاۋلىق بۇل. بىردە ىشتەي ەگىلىپ، ەندى بىردە شارت سىنارداي بوپ كىجىنىپ، قىنجىلاسىڭ. سول ءبىر زاماندا (ءقازىر دە!) eءلىڭ مەن دالاڭنىڭ

قانشاما زورلىق پەن زومبىلىقتى، قانشاما قورلىق پەن زوبالاڭدى باسىنان وتكىزە تۇرا، قالىڭ ۇيقىدان ويانبايتىنىنا، قايرات كورسەتپەيتىنىنە ءبىر سۋىپ، ءبىر ىسيسىڭ. سولاي بولا تۇرا، وسىنداي جان ارپالىسىنان كەيىن، ءبارى ءبىر سەنىڭ تۇلا بويىڭنان نامىستى رۋح ويانىپ كەلە جاتادى. ال جان كۇيزەلىسى مەن جان ارپالىسىنا تامىر ساپ وسكەن رۋح، ماقتان مەن ماداقتان ءوسىپ شىققان رۋحتان گورى الدەقايدا باياندى، الدەقايدا قۋاتتى.

ارينە، اقىن الگى ولەڭىن
قالعىعان قالىپتى
قيماي ەل جاتتى عوي.
ۇيقىسى الىپتىڭ
قاشان دا قاتتى عوي، —

دەپ اياقتاپ، ءوزىن دە، جۇرتتى دا جۇباتپاق بولادى. ەندى ءقايتسىن؟! بۇدان باسقا امالى بار ما؟! سويتە تۇرا اقىن

توگىلگەن قان مەن تەرىمىز،
تۋىستىڭ ءبىز دە ەرىمىز.
بىلگىڭىز كەلسە قازاقتى
تەگىنە ءتيىپ كورىڭىز، —

دەگەن كەزىندە ءسىزدىڭ كۇڭگىرت جانىڭىز وت جاققانداي جارقىراپ قويا بەرەدى. شاتىرلاپ سوگىلىپ كەتەردەي شامىرقانىپ تۇرعان نامىسىڭىز بۇرىنعىدان دا قايراتتانىپ، بۇرىنعىدان دا ايباتتانىپ شىعا كەلەدى. “يا، ءبىز وسىندايمىز” دەپ سالبىراعان باسىڭ كوتەرىلىپ، باسىلعان كەۋدەڭ كەرىلىپ بارا جاتادى...

شىن اقىن قاي زاماندى جازسا دا، ەڭ الدىمەن ول بۇگىندى جازادى. وتكەن كۇن ارقىلى بۇگىندى كورسەتەدى. ال بۇگىننىڭ اقىنى بولا بىلگەن اقىن، ءسوز جوق، ەرتەڭنىڭ دە اقىنى.

قادىر مىرزا ءاليدىڭ كەۋدەسىنە ۇلتتىق رۋح و باستان-اق ۇيا سالعان. قانى دا، جانى دا ۇلت دەپ سويلەپ تۇراتىن ناعىز ۇلتشىل اقىن. ونىڭ قاي كىتابىن اشىپ قالساڭىز دا سول ۇلتتىق رۋح، سول ۇلتتىق بولمىس تايعا تاڭبا باسقانداي بوپ الدىڭىزدان اندىزداپ شىعا كەلەدى. تاعى دا ول ۇلتتىق بولمىستى جاداعاي، جالاڭ قاراستىرمايدى. توپىراعىن تانىپ، تامىرىن تاۋىپ سويلەيدى. ءبىر كەرەمەتى، ول ونى كەز كەلگەن جەردە كەزدەستىرە قويادى.

ويى — ۇشقىر، كوزى — كورەگەن.
ەرلىك ءيىسى شىعادى ەر-توقىمنان،
تاريح ءيىسى شىعادى شاڭىراقتان.

ادەمى-اق! وسىلاي ەكەنىنە ەشقانداي كۇمانىڭىز قالمايدى. بۇل سوزدەردەن كەيىن-اق ءسىز قانداي ءبىر بولماسىن كونە زاتتارعا وزگەشە كوزبەن قاراي باستايسىز. ولاي ەتپەسكە ءتىپتى دە ءاددىڭ جوق.

قاراپ وتىرسام، قادىر مىرزا ءالي ءوزى وسكەن، بارىنشا ءونىمدى جۇمىس ىستەگەن، قازاققا كەسىرى مەن كەساپاتىن كوپ تيگىزگەن كەڭەس زامانىنا دەگەن اشىنعان اشۋ-ىزاسىن، ونىڭ زۇلىم دا سۇرقيا بەينەسىن تاريحي تاقىرىپتار ارقىلى قوتارا قوپارىپ كورسەتىپتى. ءقايتسىن، باسقا امالى جوق قوي. ءدال سولاي ەتۋدى ماقسات ەتۋدى ماقسات ەتكەندىكتەن دە سەن سول ولەڭدەردەن قيان الىستا قالعان وتكەن زاماندى، كەشەگى كەڭەس كەزەڭىن عانا ەمەس، بۇگىننىڭ كەسكىن-كەلبەتىن دە جازباي تانيسىز.

كۋا-تاريح مۇنى انىق بىلدىرەدى.
قالعان ءومىر ولاردان تۇلدىر ەدى.
ادام بولسام دەگەندەر ەمەس
ءبارىن
قۇداي بولسام دەگەندەر بۇلدىرەدى.

بۇل كونە زامان بەينەسى مە، كەشەگى كەڭەس زامانىنىڭ بەينەسى مە، جوق الدە، بۇگىنگى زامان بەينەسى مە؟ تۋراسىن ايتساق، ءبارىنىڭ دە بەينەسى. جيناقتالعان وبراز. بىرەۋ كەپ تۇسىندىرمەي-اق ونى ءوزىڭ تانىپ، ءبىلىپ، كورىپ تۇراسىڭ.

ءدال وسى جەردە، ءبىر ايتا كەتەر ماسەلە، بۇكىل شىعارماشىلىق عۇمىرى كەڭەس زامانىندا وتسە دە قادىر مىرزا ءالي ەش ۋاقتا دا كەڭەس زامانىنىڭ، ياعني قازاق سوۆەت ادەبيەتىنىڭ اقىنى بولعان ەمەس. ول ۇلكەن ارىپتەرمەن ويىپ جازىلاتىن قازاق اقىنى بولدى.
قايتالاپ ايتامىز، ول قازاق ۇلتىنىڭ رۋحىن وياتىپ، ونى كوتەرۋگە ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. ال رۋح تابيعاتىن، ونىڭ ءبولمىس-بىتىمىن تۇتاستاي ءتانىپ-بىلۋ مۇمكىن ەمەس. ول كەرەك دەسەڭىز ستيحيالىق قۇبىلىس.

... وسى جەردە مەنىڭ ويىما جاقىندا عانا تەليەۆيدەنيەدە بولىپ وتكەن ءبىر پىكىر تالاس ءتۇسىپ وتىر.تاقىرىبى — قازاق ۇلتىنىڭ رۋحى وياندى ما؟ ونداي پىكىر تالاستا، ادەتتە اركىم ءوزىنىڭ شاما-شارقى جەتكەنشە، ءوزىنىڭ ءوي-ورىسى دەڭگەيىندە، اڭگىمە ايتادى عوي. بىرەۋ ولاي ايتادى، بىرەۋ بىلاي ايتادى. ارينە، بىرەۋىن قابىلدايسىڭ، بىرەۋىن قابىلداي المايسىڭ. ءبىراق سايىپ كەلگەندە ءبارىنىڭ نيەتى دۇرىس. ايتەۋىر بولسىن دەگەن اڭگىمە ايتادى. دەي تۇرعانمەن مەن ءبىر جىگىتتىڭ سوزىنە قاتتى شامدانىپ قالدىم. ول جىگىت رۋحتى عىلىمي جۇيەگە ءتۇسىرىپ، سول ارقىلى ءتانىپ-بىلۋىمىز كەرەك دەگەن سياقتى قيسىنسىز ءسوز ايتتى.

اپىر-اۋ، رۋحتى قالاي عىلىمي جۇيەگە تۇسىرمەكسىز. ەلى مەن جەرىن قورعاپ اتقا قونعان قابانباي مەن بوگەنبايلاردىڭ، رايىمبەك پەن ناۋرىزبايلاردىڭ، كەنەسارى مەن سىرىمداردىڭ، يساتاي مەن ماحامبەتتەردىڭ ەرلىك رۋحتارىن قالاي ءتۇسىندىرىپ بەرمەكسىڭ. تاريحىن، ەرلىككە تولى باياندارىن ايتىپ بەرۋگە بولار. ال رۋحىن قانداي انىقتاماعا سيعىزباقسىڭ. رۋح — رۋح! ول سەنىڭ بويىڭا تۋعان جەردىڭ توپىراعىنىڭ قىزۋىنان، اپتابى مەن ايازىنان، تۋعان ەلىڭنىڭ مەيىرىمى مەن قايىرىمىنان، ءتىپتى قاتال مىنەزىنەن، انا سۇتىنەن، بەسىك جىرىنان، ءداستۇرى مەن سالتىنان، تاربيەسى مەن تالىمىنەن، تاعى دا باسقا، ءبارىن قامتۋ مۇمكىن ەمەس، تولىپ جاتقان كومپونەنتتەردەن قۇرالادى. مىنا جەردە رۋح بار، مىنا جەندە رۋح جوق دەپ قالاي ءتۇسىندىرىپ بەرە الماقسىڭ. رۋحقا ەشقانداي ديپلومنىڭ دا، عىلىمي اتاقتىڭ دا قاجەتى جوق.

ناقتىلى ءتۇسىندىرىپ بەرۋى قيىن ابستراكتالى ۇعىم بولا تۇرا، ول، ءسوز جوق، ەڭ الدىمەن، حالىق تاعدىرىنان ءوسىپ شىعادى. حالىق تاعدىرىنىڭ اششىسىن دا،تۇششىسىن دا، قايعىسىن دا، قۋانىشىن دا، قاسيەتىن دە، قاسىرەتىن دە، اشۋ-ىزاسىن دا، مەيىرىم-قايىرىمىن دا... بويىنا جيناعان رۋح — ءارۋاقتا اسقاق، ءارۋاقتا بيىك. قادىر مىرزا ءالي تۋعان حالقىنىڭ بويىنداعى وسىنداي اسىل قاسيەتتەردى بولمىس-بىتىمىنە بارىنشا مولىنان جيناعان اقىن. ول قانداي ءبىر تاقىرىپتى جازسا دا ، سەنىڭ جانىڭدى كۇندە جەپ، ميىڭدى كۇندە شاعاتىن، ءبىراق سەن ايتا الماي جۇرگەن ءسوزدى تاپ باسىپ، ءدال توبەڭنەن ءتۇسىرىپ ايتادى.ايتقاندا دا، — ايىزىڭدى قاندىرىپ، — شەگەدەي قاعىپ، قازىقتاي قاداپ ايتادى. ماسەلەن، اقىننىڭ مۇحتار اۋەزوۆ قازاسىنا ارنالعان ولەڭىنەن ءۇزىندى وقىپ كورەيىكشى.

قۇپيا قارۋ اسىنعان
اۋرۋعا مۇنداي كوپ وكپەڭ.
ءورىلدى ونىڭ باسىندا
حالىقتىڭ ءوزى ۆەنوك بوپ.
كەۋدەسىن جانشىپ تاس باتقان
كوشەلەر جاتتى شاڭىتپاي.
تۇپ-تۋرا تارتقان اسفالت تا
تۇنەرگەن قارا تابىتتاي.
كور بولعىر كوزگە جاس الماي،
جاس الماي قالار قاي كىسى؟!
ۇلكەن بە ەلدىڭ قاشاننان،
كىشكەنە جۇرتتىڭ قايعىسى.

م. اۋەزوۆتى اقىرعى ساپارعا شىعارىپ سالىپ تۇرعان اقىن كۇيزەلىسىمەن بىرگە، بۇل ولەڭنىڭ ايتار ويىنىڭ اۋقىمى وتە كەڭ، اسا تەرەڭ. شىنىندا بايقاپ، باجايلاپ، وتكەن-كەتكەن مەن اينالا دۇنيەگە وي جۇگىرتىپ قاراساڭىز كىشكەنە جۇرتتىڭ قايعىسى قاشاندا ۇلكەن عوي. ءتىپتى اينالا دۇنيەنى بىلاي قويىپ، زەردە تانىمىڭىزبەن، سانا تۇيسىگىڭىزبەن، سانا ساۋلەسىمەن، وي كوزىڭىزبەن قاتپار-قاتپار بوپ جاتقان ءوز تاريحىڭىزدىڭ عانا قىرتىس-قىرتىسىن اقتارىپ، ارعى استارىن اۋدارىپ كورىڭىزشى. حالقىڭنىڭ بۇلتتى تۇندەي اۋىر قايعىسى مەن قاسىرەتى ، ساي-سۇيەگىڭدى سىرقىراتار تاعدىرى ءتىزىلىپ تۇرا قالادى. اقىن مۇحتار اۋەزوۆ قايعىسى ارقىلى — قازاق باسىنان وتكەن سۇراپىل كەزەڭدەردى مەگزەپ وتىر. سونى بۇكىل تامىر-تالشىعىڭمەن، بۇكىل بولمىس-بىتىمىڭمەن سەزىنەسىڭ دە، سەن دە تۇندەي قابارىپ، بورداي ۇگىلەسىڭ...

قادىر مىرزا ءالي شەبەرلىگىنىڭ دۇرىس ماعاناسىنداعى ءادىس-ايلاسى دا، امالى دا كوپ قىرلى، سان ءتۇرلى. بىردە باسقا ءبىر وي ايتاتىنداي بوپ كەلە جاتىپ، كەنەت جالت ەتىپ بۇرىلىپ كەتىپ، سەن كۇتپەگەن مۇلدە باسقا تۇستان شىعا كەلسە، ەندى بىردە (تاعى دا كۇتپەگەن جەردەن) جارق ەتىپ الدىڭنان شىعا كەلەدى. وسى ءبىر جەردە ايتارىن قاداپ تۇرىپ، شەگەلەپ-اق ايتىپتى عوي، ەندى بۇل تاقىراپقا قايتا ورالمايتىن شىعار دەسەڭ، جوق، ءدال سول تاقىرىپتى سەن ويلاماعان توسىن تۇسىنان وزگەشە ءبىر سوقتالى وي تابادى. مۇحتار اۋەزوۆ قازاسىنا ارنالعان ولەڭدە كىشكەنە، از حالىقتاردىڭ قايعىسىن ايتسا، ال راسۋل عامزاتوۆقا ارناعان ولەڭىندە سول حالىقتىڭ پەرزەنتى قالاي بولۋى كەرەك دەگەن؟ سۇراققا ءتىلىپ تۇسكەندەي ەتىپ كەسىمدى جاۋاپ بەرەدى.

وسال بولسا
جىرىڭا
ەل كوڭىلى تولمايدى.
از حالىقتىڭ ۇلىنا
ۇلى بولماي بولمايدى!

بۇل سوزدەر ات توبەلىندەي عانا اۆار ۇلتىنىڭ وكىلى راسۋل عامزاتوۆقا عانا ارنالعان ولەڭ ەمەس، سونىمەن بىرگە بىزگە دە، ءاربىر قازاققا دا ارنالعان ءسوز. ويلاناسىڭ. تولعاناسىڭ. ءوزىڭدى بۇرىنعىدان دا ءارى بەرىك، ءارى بيىك ۇستاعىڭ كەلەدى. بەينە ءبىر مىنا تىرلىكتە سەن كوتەرەر جاۋاپكەرشىلىك جۇگى بۇدان بىلاي الدەقايدا كوبەيىپ كەتكەندەي. وز-وزىنەن تۇلعاڭ زورايىپ، ويىڭ ۇلعايىپ بارا جاتادى.

قادىر اقىن ءبىر ولەڭىندەگى ۇتقىر ويدى ەكىنشى، ءۇشىنشى ولەڭدەرىندە ودان ءارى ۇشتاپ، ودان ءارى دامىتىپ، ودان ءارى تاراتىپ سويلەۋگە قانداي ۇستا! ماساق قالدىرمايدى-اۋ، ماساق قالدىرمايدى. ماسەلەن، سەن، م. اۋەزوۆ قازاسى مەن ر. عامزاتوۆقا ارناعان ولەڭدەرىنەن كەيىن الگى كىشى، از حالىقتار تاقىرىبى وسىمەن اقي-تاقي ءبىتتى دەپ ويلايسىڭ عوي. جوق، بىتپەپتى. اقىن ول تاقىرىپتى ودان سايىن ىندەتە ءتۇسىپتى. سەنبەسەڭىز، تاعى دا ولەڭ وقيىق:

تۋعان جەردىڭ تىلسىم سىرىن ۇعىپ كور:
بۇلتىن ونىڭ بۇلت دەمەي ءتۇبىت دەر.
قاراپ تۇرىپ مىناۋ شىرقاۋ شىڭدارعا
قالاي تومەن بولامىز، ەي، جىگىتتەر!
تۋعان جەردىڭ تىلسىم سىرىن ۇعىپ كور:
تۇما-بۇلاق داريادان ۇمىتكەر.
قاراپ تۇرىپ مىناۋ ءتۇپسىز تەڭىزگە
قالاي تايىز بولامىز، ەي، جىگىتتەر!
تۋعان جەردىڭ تىلسىم سىرىن ۇعىپ كور:
تەڭىز كەشىپ،
شىڭ باسىنا شىعىپتى ەر.
كورە تۇرا مىنا ۇلى دالانى
قالاي كىشى بولامىز، ەي، جىگىتتەر!

بۇل جولداردى وقىعاننان كەيىن ەندى سەنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىڭ بۇرىنعىدان دا ارتىپ، مىندەتىڭ بۇرىنعىدان دا اۋقىمدالىپ كەتتى.

ءوز ۇلتىنىڭ قادىر-قاسيەتىن، بولمىس-تابيعاتىن تانىپ بىلۋدە، قايعىسى مەن قاسىرەتىن تەرەڭىنەن قوپارىپ قازىپ كورسەتۋدە، ونىڭ مەرەيى مەن مارتەبەسىن اسقاقتاتۋدا قادىر مىرزا اليمەن شەندەسەتىن اقىن، بار بولسا دا، سيرەك. ارينە، مەن بۇل جەردە، اباي، ماحامبەت، ماعجان سەكىلدى الىپتاردى ايتىپ وتىرعان جوقپىن.

ەشقانداي بۇلتاقتاتپاي دا، جالتاقتاتپاي دا شىنىن ايتۋ كەرەك، ءوزىمىز كۋا بولعان كەزدەگى كەڭەس زامانىندا دا ، بۇگىنگى تاڭدا دا جۇرتتىڭ اۋزىنا ەڭ كوپ ىلىنەتىن اقىندار كىمدەر دەگەن سۇراعىڭىزعا ءۇش-تورت اقىن اتالسا، سولاردىڭ الدىمەن اتالاتىنى دا — قادىر مىرزا ءالي. بۇگىندە ۋاقىتىمىز، مۇمكىندىگىمىز جەتكەنشە، شاعىن وتىرىستاردا دا، توي-تومالاقتاردا دا، اس-ساداقالاردا دا، ءتىپتى تالاس-تارتىستى جيىنداردا دا ، قۇدايعا شۇكىر، ءبىر كىسىدەي قاتىسىپ جۇرەمىز. سونىڭ كوبىندە دەرلىك، سويلەگەن ادامدار قادىر مىرزا ءاليدىڭ ولەڭدەرىنەن ءۇزىندى وقىپ، مىسال كەلتىرىپ جاتادى. دالىرەك ايتساق، ول كوزىنىڭ تىرىسىندە-اق، اڭىزعا، فالكلورعا اينالعان اقىن. ولەڭدەرىن بىلاي قويعاندا، داستارقان باسىندا، ساپارلاردا، القالى باس قوسۋلاردا، كافە-بارلاردا ونىڭ ايتقان ءمىردىڭ وعىنداي وتكىر سوزدەرى بۇكىل قازاقستاندى لەزدە-اق كەزىپ كەتەدى. كوپ جۇرت ونىڭ اق دەگەنىن العىستاي، قارا دەگەنىن قارعىستاي كورەدى. ءتىپتى ونىڭ سوزدەرىن بي وكىمىندەي قابىلدايتىندار دا بار. مەن بۇل سوزدەردى، ماقتاۋدىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ، قىزىل ءسوزدىڭ جەتەگىندە كەتىپ ايتىپ وتىرعام جوق. شىندىعىن ايتىپ وتىرمىن. بۇل سوزىمە دالەل رەتىندە ءوز باسىمنان وتكەن مىناداي ءبىر وقيعانى ايتا كەتەيىن.

ماڭعىستاۋدا جۇرگەن كەزىم. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ سونداعى كەڭەسشىسىمىن. ادەبيەتتەگى اتىم دا اپ-اجەپتاۋىر شىعىپ قالعان كەز. باسپا ءسوز بەتتەرىندە ءبىزدىڭ تولقىن تۋرالى اڭگىمە ايتىلىپ، ءتىزىم تىزىلە قالسا، ايتەۋىر سول ءتىزىمنىڭ ىشىنەن تابىلام. الماتىدان الىستا جۇرگەن ادام ءۇشىن، ول دا اجەپتاۋىر دەمەۋ... ءبىر كۇنى “قازاق ادەبيەتى” گازەتىنىڭ بەتىندە قادىر اعامىزدىڭ “كوزدىڭ ساۋلەسى مەن ءسوزدىڭ اۋرەسى” دەپ اتالاتىن مەن تۋرالى جازىلعان سىن ماقالاسى جارق ەتە ءتۇستى. قول جەتكىزگەن جەتىستىگىمە از-كەم توقتالىپتى. ءتىپتى تالانتتى، دارىندى اقىن دەپتى... ال كەمشىلىك جاعىما كەلگەندە تەرىمدى ىرەمەي سىپىرىپ سويىپ سالىپتى. مەنى مۇقيات وقىعاندىعى سونشا، كىتاپتارىمداعى تەرميندەردىڭ ءبىرىن قالدىرماي تەرىپ، ءتىزىپ شىعىپتى. شىنىن ايتۋ كەرەك، ابايسىزدا قىلمىس جاساپ العانداي، ءوزىمدى قويارعا جەر تاپپاي كەتتىم. مەنىڭ حال-كۇيىمدى قويشى... ەڭ قىزىعىنا ەندى كەلەمىز.

كوپ ۇزاماي مەنى وبلىستىق گازەتتىڭ پارتيا ۇيىمىنىڭ حاتشىسى، جۋرناليستىك جۇمىستىڭ ناعىز ەڭبەكتورىسى، ءوزىم قاتتى سىيلايتىن (ءقازىر دە سىيلايمىن)، اقجارقىن جان مۇقتاسىن سۋحانبەردييەۆ شاقىرىپ جاتىر دەگەن حابار كەلدى. مەن سول پارتيا ۇيىمىندا ەسەپتە تۇرام. ول كەزدە حاتشى شاقىرىپ جاتىر دەگەندى ەلەۋسىز قالدىرۋعا بولمايدى. لەزدە-اق جەتىپ باردىم. بايقايمىن، اعامنىڭ قاباعى تۇنەرىڭكى. ءبىر كەزدە ماعان كوزىنىڭ استىمەن سۇستانا قاراپ الدى دا “سەن وسى، تەمىرحان، نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟”دەدى. “نە ىستەۋشى ەم، ءتيىستى جۇمىسىمدى ىستەپ ءجۇرمىن”. “مەن سەنىڭ ول جۇمىسىڭدى ايتىپ وتىرعام جوق. “قازاق ادەبيەتىندە” جاريالانعان قادىردىڭ سەن تۋرالى جازعان ماقالاسىن وقىدىڭ با؟” “وقىدىم”. “وقىساڭ، — دەدى مۇقتاسىن اعام ودان سايىن سۇستانا ءتۇسىپ، — كەلەسى پارتيا جينالىسىندا ءوزىنىڭ جۇمىسىن جوندەپ اتقارا الماي جۇرگەن سەنىڭ ماسەلەڭدى قارايمىز”. مەن نە دەرىمدى بىلمەي وتىردىم دا قالدىم. بىردەڭە دەپ كۇمىلجىگەن بولىپ ەم، مەنى ءبىر تىقسىرىپ اتىنا ءمىنىپ العان مۇقاڭ، “جوق، سولاي ىستەيمىز” دەپ كەسىپ تاستادى. قۇداي وڭداپ، ءدال سول كەزدە بولمەگە “سوسياليستىك قازاقستان” گازەتىنىڭ ماڭعىستاۋداعى ءتىلشىسى سالامات حايداروۆ اعامىزدىڭ كىرىپ كەلمەسى بار ما. ول كىسىگە دە مۇقاڭ كەلەسى پارتيا ۇيىمىنىڭ جينالىسىندا قانداي ماسەلە قارالاتىنىنىن تاپتىشتەپ ايتىپ بەردى. ال، بار بولعىر ساكەڭ مۇقاڭا شاتىناپ ءبىر قارادى دا شارت كەتتى. “ءاي، مۇقتاسىن، سەنىڭ ەسىڭ دۇرىس پa؟ نە ايتىپ وتىرعانىڭدى بىلەمىسىڭ؟! ادەبيەتتە ايتىس-تارتىس دەگەن، سىناۋ-مىنەۋ دەگەن بولا بەرەدى. اتام زاماننان بار ءۇردىس. قادىر ايتسا، ءىنىسى تۋرالى ءوز پىكىرىن ايتتى. ول تەمىرحاندى حالىق جاۋى دەگەن جوق قوي. ەگەر ەرتەڭ ءبارىمىزدى بۇكىل رەسپۋبليكاعا كۇلكى ەتەيىن دەمەسەڭ، مۇنىڭدى دوعار” دەدى. ەندى مۇقتاسىن اعام كوزى جىپىلىقتاپ، اڭىرايىپ وتىرىپ قالدى. ول كەزدە “سوسياليستىك قازاقستاننىڭ” تىلشىسىنەن ءبارى دە اياعىن تارتادى. ءسويتىپ قادىر اعامنىڭ سىنىنان ابدەن سالىم سۋعا كەتىپ جۇرگەن مەن، جىعىلعان ۇستىنە جۇدىرىق دەگەندەي، سول ماقالانىڭ “ارقاسىندا” پارتيالىق جازا دا الا جازداعام.

مەن بۇل ارقىلى قادىر مىرزا ءالي ءسوزىنىڭ حالىق اراسىندا قانشالىقتى ءقادىرلى، قانشالىقتى بەدەلدى ەكەنىن، ونىڭ ىقپالى اسا زور ەكەنىن كورسەتۋ ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن.

ارينە، قادىر اعام ايتقان سىن — ەسكەرتپەلەردىڭ كەي تۇستارىن ماقۇلداي قويماعان مەن، سول “قازاق ادەبيەتىنىڭ” وزىنە قارسى ماقالا جازدىم. سول كەزدەردە گازەتتىڭ سىن ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ ىستەيتىن سايلاۋبەك جۇمابەكتىڭ كەيىننەن ماعان ايتقانىنداي، گازەت رەداكتورى شەرحان مۇرتازا اعام ماقالامدى وقىپ شىعىپتى دا ءوزى شاقار ەكەن دەپ سوزگە كەلمەي قول قويىپ جىبەرىپتى. وعان دەيىن مەن بۇرىن سىن ماقالا جازىپ كورمەپ ەم. ماقالا جازام دەگەن ويىم دا جوق ەدى. سودان كەيىن-اق ماقالا سوڭىنان ماقالا جازىلا باستادى... اقىرىندا وسى ءۇش-تورت جىلدىڭ كولەمىندە “سەگىز قىرلى، سەكسەن سىرلى الەم بۇل” دەگەن سىن كىتابىم دا شىقتى. ءبىر كۇنى قادىر اعاما “ءسىزدىڭ سىن ماقالاڭىزدىڭ ارقاسىندا مەن سىن جانرىنا قاتىسىپ، كىتاپ شىعاردىم” دەپ ەم، قادەكەڭنەن ءسوز قالعان با، “نامىستى اقىندى ماقتاعاننان گورى داتتاعان دۇرىس بولادى” دەگەنى. وسىمەن وتكەن وقيعا حيكاياسى ءتامام بولعان-دى.

قادىر مىرزا ءالي ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق ۇزاق جولىندا جيىرمادان استام جىر كىتابىن دۇنيەگە كەلتىرىپتى. شىنىن ايتۋ كەرەك ولاردىڭ ءار ءبىرى جارىق كورگەن سايىن! — ەلەۋلى وقيعاعا اينالىپ وتىردى. سوندىقتان دا ونىڭ بىردە-بىر جيناعى كىتاپ سورەسىندە جاتىپ قالعان ەمەس. جۇرت بىتكەن، ول كىتاپتار دۇكەنگە تۇسكەن بويدا، كوپتەن بەرى كوزگە تۇسپەي جۇرگەن تاڭسىق ءبىر دۇنيەسىن كەزدەستىرگەندەي، سىپىرىپ الىپ كەتەدى. وسىدان كەيىن-اق ونى شىن مانىندەگى حالىقتىق، ۇلتتىق اقىن دەمەسكە ءلاجىڭ جوق.

ويتكەنى ونىڭ ولەڭدەرى ، نەنى ارقاۋ ەتسە دە، حالىق كوكەيىندەگى مۇڭ مەن شەردى، ارمان مەن ءۇمىتتى، تىلەك پەن نيەتتى، بار مەن جوقتى ايتادى. ءدال تابادى، ءدوپ باسادى. ءتىپتى ول بۇل پوزيسياسىنان قازاق توپىراعىنان باسقا تاقىرىپتاردى قاۋزاسا دا، قايتپايدى. قايتا قازىمىرلانا، ورشەلەنە تۇسەدى. ماسەلەن، ونىڭ سوناۋ 1232 جىلى وpتا ازيادا بولعان حالىق كوتەرىلىسىنىڭ قاھارمانى، تاجىك پەرزەنتى “ماحمۋد ءتارابيدىڭ ەلدى ەرلىككە شاقىرۋى” تۋرالى ولەڭىنەن ءۇزىندى وقىپ كورەيىك:

و، حالايىق،
قۇزعىندار
قاپتاپ ۇشقان ۇيانى ات!
قاي جەردە دە ازعىندار،
قاي جەردە دە قيانات.
جانى جابى ادامعا
جەتكىزبەيدى قيال-ات.
ەز كوبەيگەن كەزىندە
كوبەيەدى قيانات.
ەردىڭ باسى جەر بولسا،
جارماسپادىق كەزدىككە.
ەلىڭ ءوستىپ قور بولسا
سونىڭ ءبارى ەزدىكتەن.
جابىلا اتقا قونباسا،
ەرىڭ ەر بوپ وڭبايدى.
ەلدە ەرلىك بولماسا
ادىلدىك تە بولمايدى.

ءالىمساقتان بەلگىلى جايت، رۋحسىز ەل — قۇلىقسىز ەل. اقىن ەڭ الدىمەن سونى ايتىپ وتىر. قالاي دەگەنمەن دە، نە نارسە دە، حالىقتىڭ ءوز قولىندا. حالىق قانشالىقتى قاجىرلى، قايراتتى بولسا، قوعام دا سونشالىقتى قاجىرلى بولماق. بۇل — بالتالاساڭ بۇزىلمايتىن اكسيوما. ايتار ءسوزىن قاسقايىپ ايتا الاتىن قاجىرلى، قايراتتى قوعام قانداي ءبىر بولماسىن جۇگەنسىزدىك پەن ارسىزدىققا، الاياقتىق پەن كىساپىرلىككە، زورلىق پەن زومبىلىققا،ايارلىق پەن كوزبوياۋشىلىققا، وتىرىك پەن جالعاندىققا جول بەرمەيدى. ونداي قوعامنان، كىم بولسا دا، كەۋدەسىنە نان پىسكەن قانداي ءبىر استامىڭىز دا، اياعىن تارتىپ باسىپ، اۋزىن باعىپ سويلەيدى. ويتكەنى ول قاجىر مەن قايرات — شامىنا تيسە — ءبىر ساتتە-اق شارت كەتىپ، كەشىرىم بەرمەيتىن قاھارلى كۇشكە اينالىپ شىعا كەلمەك.

ەزدىك، ىنجىقتىق، موجانتوپايلىق ەندەپ العان ەلدە مۇنىڭ بىرەۋى دە بولمايدى. قورلىقتان كوز اشپايدى. جەتەكتەگەننىڭ جەتەگىندە، يەكتەگەننىڭ يەگىنىڭ استىندا كەتەدى. وتىرىكپەن ءومىر سۇرەدى. تابانعا تاپتالادى. كوكپار بوپ تاقىمعا تۇسەدى. بىرەۋ كەپ بوربايىن ايىرىپ، بىرەۋ كەپ موينىن قايىرىپ جاتسا دا، مىناۋىڭ نە دەپ ىڭق دەمەيدى. كورىنگەنگە جەم بولادى.زورلىقتىڭ جۋان دويىرىنىڭ، زومبىلىقتىڭ تەمىر تاعالى تەپكىسىنىڭ استىندا ءومىر سۇرەدى.ونداي ەلدىڭ ءسوزىن ەشكىم دە ءسوز دەپ بىلمەيدى، مۇڭىن مۇڭ، قايعىسىن قايعى دەپ قابىلدامايدى. قىسقا كۇندە قىرىق ءيىلىپ، قىرىق بۇگىلىپ يمەڭدەپ تىرشىلىك ەتىپ، يتشىلەپ ءومىر سۇرەدى.

ىنجىقتىق پەن ەزدىكتى توزىمدىلىكپەن ءتىپتى دە شاتاستىرىپ الۋعا بولمايدى. ولار مۇلدە ءبىر بىرىمەن باسى قوسىلمايتىن باسقا-باسقا كاتەگوريالار. ەزدىك پەن ىنجىقتىق ابدەن ەتىنەن ءوتىپ، سۇيەگىنە جەتكەن ەلدە، الگى ولەڭدە ايتىلعانداي ادىلدىك بولمايدى. ال ادىلدىگىنەن ايىرىلىپ قالعان ەل مەن قوعامدا نەبىر زىميان سۇرقيالىقلىقتار ، نەبىر جەكسۇرىن سۇمدىقتار ورىن الادى. اقىرىندا ول ەل — بار بايلىعى مەن بار قۇندىلىعى ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتكەن ءبايعۇس، مىسكىن ەلگە اينالادى. ءوز بايلىعىنا ءوزى يە بولا الماعان ەل، تاپا-تال تۇستە تالان-تاراجعا ءتۇسىپ تونالىپ قالعان ەل، ول ەل — تۇپتىڭ-تۇبىندە ەل بولىپ جارىتپايدى.

مىنە، بۇل ولەڭ ءبىزدى قيلى-قيلى قالتارىستارى كوپ وسىنداي-وسىنداي ويلارعا جەتەلەيدى. سوندىقتان ءبىز كۇرەسسەك — الدەكىم، الدەبىرەۋلەرمەن ەمەس، الدىمەن ءوزىمىزدىڭ بويىمىزداعى ەزدىك-ىنجىقتىلىقپەن، سالعىرتتىق-نەمكەتتىلىكپەن كۇرەسۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن حالىقتىڭ قاجىر-قايراتى قارسى كەلگەندى وپىرىپ تا جىبەرە الاتىنداي، جاپىرىپ تا جىبەرە الاتىنداي قۋاتتى بولۋى كەرەك. نە نارسەنى دە تايسالماي ، تايساقتاماي قاسقايىپ تۇرىپ ايتا ءبىلۋ كەرەك. ارينە، وسىنىمنان وپىق جەيمىن-اۋ ، بىرەۋلەرگە جاقپاي قالام-اۋ دەگەن ىشكى ەسەپپەن ءومىر سۇرسەڭ ، وندا ول وزىڭە-وزىڭ جاساعان وپاسىزدىق بولىپ شىقپاق. قادىر اقىن “سادريددين ايني، نەمەسە جەتپىس بەس دۇرە تۋرالى حيكايا” ولەڭىندە بۇل تۋرالى دا ايتىپ كەتىپتى. كەزىندە اينيگە دۇرە سوعىلعان عوي.

كوزبەن كورىپ بۇل سۇمدىقتىڭ بارلىعىن
قارا بۇلتقا كىردى ۇيالىپ ارلى كۇن.
تۇتە-تۇتە بولعان ايني ارقاسى
كۇپىسىندەي يت تالاعان جارلىنىڭ!
اقىندارعا ۇستاپ جۇرگەن قولعا الاۋ
مۇمكىن ەمەس زامان جايلى تولعاماۋ.
ەلدىڭ قامىن جەگەن ادام
ەل ءۇشىن
تاياقتى دا جەۋگە ءتيىس بولعان-اۋ!
قولدا بۇعاۋ،
كىسەن كەسكەن اياقتى،
قاراڭعى ەلدى ءومىر قاشان اياپتى؟!
جەتى ءجۇز جىل تاياق جەگەن بۇحارا
كوتەرمەدى سول جەتپىس بەس تاياقتى.
جەندەتتەردىڭ تالعان كەزدە بىلەگى،
اقىن جىگەر اسىل وي بوپ تۇلەدى:
قانداي شىندىق ايتقانىڭدى
كەلەشەك
قانداي تاياق جەگەنىڭنەن بىلەدى.

قۇداي-اۋ، قاي زاماندا دا شىندىقتى ايتقان ادام ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ، التىن استاۋدان اس ءىشىپ، كەرىلىپ جاتىپ، كەردەڭ-كەردەڭ باسىپتى؟! شىندىقتى ايتقان ادامنىڭ كوزى جاستان كەپپەگەن، جون ارقاسىنان شىپىرتقى كەتپەگەن. شىندىقتى ايتۋ — اۋىر. ەڭ الدىمەن شىندىقتى ايتقان ادامعا — اۋىر. ول ادام بارىنەن شەتتەتىلەدى، جاعارى جاققا كوز تۇرتكى بولادى. كۇندەلىكتى سىباعاسىنان قاعىلادى. ەڭ بولماعاندا ءناپاقاسىنان ايرىلىپ، جۇمىسىنان قۋىلادى..

ال كولبەڭدەپ، كولگىرسىپ، جارامساقتانىپ ءومىر سۇرگەندەردىڭ، قاي ۋاقىتتا كورسەڭ دە قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق، قارنى توق، كويلەگى كوك. شايقاپ توگىپ، ساپىرىپ ىشەدى. وندايلاردىڭ كىرمەيتىن ەمەن ەسىگى، شىقپايتىن جۇمساق ءتورى جوق. ارينە، ولار دا حالىقتىڭ قامىن ايتقانسىپ، ۇلتتىڭ ەرتەڭىنە الاڭ بولعانسىپ، شەشەنسىپ، كوسەمسىپ باعادى. ءبىراق ونىڭ ءبارى دە انشەيىن ءبىر ەت پەن تەرىنىڭ اراسىنداعى الدامشى قىزىل جەل ەكەنىن كوزى قاراقتى، قۇلاعى تۇرىك قالىڭ قاۋىم ءبىلىپ، كورىپ وتىرادى. ءبىراق ونىمەن ولاردىڭ ءىسى جوق. بىلمەيدى دەپ ويلايدى. تاعى ءبىر ايلامدى اسىردىم دەپ ويلايدى. ويتكەنى ونداي-ونداي جاندارعا حالىق قامىنان گورى ءوزىنىڭ قاراقان باسىنىڭ قامى الدەقايدا جاقىن. ايتا بەرسەڭ، كوكىرەگىڭە شەمەن بوپ قاتقان ، وزەگىڭدى ورتەيتىن ىزالى سوزدەر دە، ىزبارلى سوزدەر دە كوپ قوي...

وزدەرىڭىز بايقاپ وتىرعان شىعارسىزدار، مەن كوبىنە كوپ قادىر اقىننىڭ م. اۋەزوۆ، ر. عامزاتوۆ، م. تارابي، س. ايني تۋرالى جازعان جىرلارىنا كوبىرەك جۇگىنىپ وتىرمىن. ونىڭ باستى سەبەبى — بۇل تۇلعالاردىڭ قاي-قايسىسى دا وزدەرىنىڭ ويلارى مەن بويلارىنا ءوز ۇلتىنىڭ رۋحىن بارىنشا مولىنان جيناقتاعان تۇلعالار. ەسىمدەرىنىڭ ءوزى-اق رۋحىڭا رۋح قوسىپ جىبەرەدى. سودان بولسا كەرەك، قادىر اقىن دا ولاردى جازعاندا قىناپتان سۋىرىلعان قىلىشتاي بوپ جارقىلداپ كەتەدى. مۇنداي كەزدە اقىننىڭ “قۇرمانعازى” ولەڭىن قالاي وقىماسسىڭ.

بولعاننان سوڭ، قۇرەكە، ءوزىڭ كەكتى
بوران تولى دومبىراڭ بەزىلدەپتى.
جاعادان اپ سىلكەتىن كۇيلەرىڭدى،
تارتقان بويدا، ۇيقىلى ەل كوز ىلمەپتى.
اتىلعانداي القىزىل ىرشىپ قانىڭ،
ادۋىن كۇي — كۇيىنگەن، قىرسىققانىڭ،
اۋزىن اشىپ تۇرعان قۇل بوساعادا
اڭعارماپتى توردەن كەپ ءبىر شىققانىن.
كۇيلەرىڭدەي كۇيلەردىڭ بار ما اسقاعى؟
ۇمىتادى ەل كوڭىلدى زار باسقانىن.
سەنى تىڭداپ وتىرعان جاسىق جىگىت
اڭعارماپتى نايزاعا جارماسقانىن.
كوڭىلدەنىپ ۇستىندە قۇراق شىتتىڭ
كۇي ساپىرىپ، وسىلاي جىر اعىتتىڭ.
كوبىك شاشقان سەزىمگە قويىپ كەتىپ
كەلەشەكتەن باردىڭ دا ءبىراق شىقتىڭ.
قايدا جۇرسە تىلەگەن ەل ساۋلىعىن،
قايران ەلگە سالۋشى ەدى تۇساۋدى كىم؟!
زامانىنا جالىنان سيپاتپاعان —
ۇلىلىعىڭ — وسىناۋ اساۋلىعىڭ! —

مىنە، رۋح كۇشى! بىردە قۇتىرا قۇبىلىپ، بىردە قاپىدا قالىپ اھ ۇرىپ، بىردە داۋىلدى كۇنگى تەڭىزدەي ساپىرىلىپ، ەندى بىردە اقتارىلا تاسىپ توگىلىپ جاتقان الاپات كۇي قۇدىرەتىنەن قۇلاق كەستى قۇلدىڭ ءوزىن تورگە ۇمتىلدىرىپ، جامان-جاۋتىك جاسىقتىڭ ءوزىن نايزاعا جارماستىرىپ جىبەرگەن جوق پا؟!

ءىرى تۇلعالاردىڭ ءبولمىس-بىتىمى دە، تەكتى تابيعي جاراتىلىسى دا، قايرات-قۋاتى دا، قيمىل-قارەكەتى دە ءبىر عوي. ولاردىڭ ءبارى دەرلىك بۇل جالعان ومىردە قوقان-لوققىنى دا، قۇقايدا دا از كورمەگەن. قۋعىن-سۇرگىندە كۇن كەشىپ، ايداۋدا جۇرگەن. اتىلعان. اسىلعان. ءبىزدىڭ تاريحىمىزدىڭ بەتتەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك سولاردىڭ قانىمەن جازىلعان. قاسىرەتتى بەتتەر...

قادىر مىرزا ءالي ونداي قاسىرەتتى بەتتەردى “قىزىل كىتاپ” ارقىلى دا قاراستىرادى. سيرەك كەزدەسەتىن اڭداردىڭ نەگە ازايىپ بارا جاتقانىن ولاردىڭ ىرىلىگىنەن ىزدەستىرەدى. “قۇلجا” ولەڭىن وقيىقشى.

ەكى قانات سياقتى وعان ەكى وكپە،
جەلدىڭ ءوزى جارامايدى جەتەككە.
قايتا-قايتا قارايدى ول ءبىراق تا
ءبىر عاجابى —
بيىككە ەمەس —
ەتەككە!
اپىر-اي، نەگە؟ سويتسەك:
قالقان قىلىپ ساقتىق دەگەن ساۋىتتى،
قىزىعىن ول تاۋ باسىنان تاۋىپتى.
بيىك ءۇشىن جاراتىلعان جانۋار
تەك تومەننەن كۇتەدى ەكەن ءقاۋىپتى!

ولەڭ ءبىتتى. ءبىراق جانىڭدى كەمىرىپ جەيتىن، ميىڭنىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىنا دەيىن كىرەتىن وي ارقالاتىپ بارىپ ءبىتتى.ەلىم دەپ ەڭىرەپ، حالقىم دەپ قامىعىپ وتكەن ارىستاردىڭ قاي-قايسىسى دا، — قورلىقتى دا، زورلىقتى دا — وزىنەن الدەقايدا تومەن جۇرگەندەردەن كورگەن. ىرىلىكتىڭ الدىنا قاقپان قۇراتىندار دا، ور قازاتىندار دا، سولار — تومەندەگىلەر...

سونداي-اق اقىننىڭ كارى قىران ءولىمى تۋرالى جازعان ولەڭىنىڭ ءتالىمى مەن تاعلىمى قانداي دەسەڭىزشى؟! قىران قارتايدى. ول ەندى تىشقان مەن تاسباقا قۇساپ ولە المايدى. قىرانشا ءولۋ كەرەك. شىرقاۋ بيىككە كوتەرىلىپ اپ ءوزىن-وزى كوك تاسقا سوعۋى كەرەك!

ساباق الىپ شەجىرە كونە كۇننەن
ءبارىن كوزدىڭ وتكىزىپ ەلەگىنەن
قىرانشا ءومىر سۇرگەنىڭ —
قانداي باقىت!
قانداي باقىت —
قىرانشا ولە بىلگەن.

نەتكەن ىرىلىك! نەتكەن تەكتىلىك! نەتكەن اسقاقتىق! نەتكەن ۇلىلىق! نەتكەن رۋح! تومەندەمەي، تومەنشىكتەمەي ءىرى ولە ءبىلۋ دە — باقىت. بۇل ولەڭدى وقىعان ادامنىڭ ءبارى دە ءبىر سەرپىلىپ، ءبىر سىلكىنىپ قالارى ءسوزسىز. ال ول سەرپىلۋ مەن سىلكىنۋ ۇلكەن، تاباندى ءىرى ىستەردىڭ دە باسى بولۋى مۇمكىن عوي.

ءبىراق مىنا ءومىر دەگەن بىردە بىلاي اۋدارىلىپ، بىردە بىلاي توڭكەرىلىپ تۇرادى ەمەس پە؟! اۋمالى-توكپەلى زامان! سول زامانعا ساي اۋمالى-توكپەلى تاعدىر. كەيدە ىرىلىكتىڭ ماڭدايىنا دا ءىرى ولە ءبىلۋ جازىلا بەرمەيدى. بۇعان كوز جەتكىزۋ ءۇشىن اقىننىڭ “Aرىستان” ولەڭىنە زەر سالايىقشى:

بولمايدى وندا قارسىلاس تا،
جاقتاس تا.
بولمايدى وندا باسەكەلەس،
باقتاس تا!
بولات قامشى سياقتى اناۋ قۇيرىقپەن
ءبىر قويعاندا
بۇرق ەتەدى كوك تاس تا!
وسىنداي الاپات قايرات يەسىنىڭ ودان ارعى تاعدىرىنا كوز سالىڭىز.
بۇل ومىردە ءبىراق جۇمباق ارقاۋ بار.
بىرتە-بىرتە شوگەدى ەكەن نار تاۋلار.
كۇشى قايتسا،
ارىستاندى ءتۇتىپ جەر
كۇشى باردا جالباقتاعان قورقاۋلار!

تاعدىر-اي دەسەڭىزشى! مەنىڭ تاپ ءقازىر وسى ولەڭدى شىرەنىپ سويلەپ، ءشانيىپ وتىرعان بىرەۋلەرگە ارنايى اپارىپ وقىتقىم كەلەدى-اۋ، وقىتقىم كەلەدى...

وزدەرىڭىز بايقاپ وتىرعاندارىڭىزداي مەن بۇل ماقالادا تەك قادىر مىرزا ءاليدىڭ ۇلتتىق ءبىتىم-بولمىسى تۋرالى، ەل مەن جەر تۋرالى، جالپى ازاماتتىق تابيعاتى تۋرالى ءسوز ەتپەك بولدىم. ءبىراق، امال نە، مەن ونى تۇگەل قامتىدىم دەپ ايتا المايمىن. تۇگەل قامتۋ ءتىپتى دە مۇمكىن ەمەس. جەكە ءبىر كىتاپ جازساڭ دا، ونى اقي-تاقي يگەرە المايسىڭ. تاۋسىلمايدى. الىپ قازىنا!

مەنىڭ ۇققانىم، قادىر مىرزا ءالي — ولەڭدەگى وي ورمانى.

---