قىزىل مىلتىق
بۇلتىق-بۇرىلىستارى دا، كەدىر-بۇدىرى دا، اسۋ-بەلى دە كوپ مىنا ءومىردىڭ ءبىرشاما كەزەڭىن بىرگە وتكىزگەن ساكەڭنىڭ، سايىمجان اعامنىڭ ەڭ ءجيى قولداناتىن ماتەلدەرىنىڭ ءبىرى “جاقتىرماساڭ — قويىڭدى باقتىرما” ەدى. ول بۇل سوزدەردى شامىرقانىپ شارت كەتكەندە ايتاتىن. ال ونىڭ شامىرقانىپ شارت كەتەتىن تۇستارى ءجيى بوپ تۇراتىن مىنە، ءدال وسى ماتەلدە ونىڭ بۇكىل مىنەزى، بۇكىل بولمىسى، ءتىپتى بۇكىل ومىرلىك ءپرينسيپى جاتاتىن دەۋگە بولادى. ول بىرەۋگە جاعىنۋ دەگەندى، بىرەۋدىڭ كوڭىلىنەن شىعا قويۋ دەگەندى، بىرەۋدىڭ قاس-قاباعىنا قاراي قويايىن دەگەندى، بىرەۋدىڭ كوزىنە تۇسە قويايىن دەگەندى بىلمەي ءوتتى. كىممەن بولسا دا — مەيلى ول وزىنەن كىشى بولسىن، مەيلى ول وزىنەن ۇلكەن بولسىن — لاۋىزىمىنا دا، اتاق — داڭقىنا دا قاراماي تەرەزەسىن تەڭ ۇستاپ سويلەسەتىن. ەشكىمنىڭ الدىندا دا بۇعىپ الاسارىپ، ەشكىمگە دە جىلتىراپ مايموڭكەلەمەيتىن. ەشكىمنىڭ دە مۇرنىن ءشۇيىرىپ، تۇمسىعىن كوتەرىپ سويلەسكەنىن كوتەرە المايتىن. بىرەۋدىڭ وتىرىك ارەكەتىن كورىپ، جالعان ءسوزىن ەستىسە — وزىنە مۇلدە قاتىسى جوق بولسا دا — بەينە ءبىر شىندىقتىڭ جالعىز وكىلى سياقتى وتقا ءتۇسىپ كۇيىپ كەتەتىن. وندايدا قاق ءبولىنىپ، “تارس” اتىلاتىن. مەن ونىڭ سونداي-سونداي ساتتەرىندە “وي، مەنىڭ قىزىل مىلتىق ساكەم-اي”، دەيتىنمىن. شىنىندا دا ول قىزىل مىلتىق ەدى. مىلتىق بولعاندا دا شۇرىپپەسى ۇنەمى قايىرۋلى تۇراتىن مىلتىق ەدى...
مەن ساكەڭمەن، سايىمجان ەركەبايەۆ اعاممەن سوناۋ وتكەن عاسىردىڭ الپىس جەتىنشى جىلىندا تانىسىپ ەدىم. سول كەزدەسۋ، سۋرەتكە ءتۇسىرىپ العانداي، ءالى كوز الدىمدا. جازۋشىلار وداعىنا ءجيى بارىپ تۇراتىن كەزىمىز عوي. اتاقتى ءبىر اقىننىڭ ىقىلاستى الاقانى مەن بەلدى ءبىر جازۋشىنىڭ پەيىلدى ءبىر سوزىنە مارقايىپ قالامىز. ايتەۋىر سول ماڭدى توڭىرەكتەپ جۇرەتىنبىز... ءبىر كۇنى سول قاسيەتتى عيماراتتىڭ باسقىشىمەن كوتەرىلىپ بارا جاتقان مەنى، تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتقان قىپ-قىزىل كىسى قولىمنان ۇستاپ توقتاتتى. مەن الدىندا ءىشىپ كەلە جاتقان كىسى شىعار دەپ، تەز سىتىلىپ كەتپەك بوپ بۇرىلا بەرىپ ەم، قولىمدى جىبەرە قويمادى. “سەن تەمىرحانسىڭ با؟” — قىزارا ءبورتىپ تۇرعان ءجۇزى ءىشىپ العان ادامنىڭ ءجۇزى بولعانمەن، ءسوزى ساۋ ادامنىڭ ءسوزى. نىق، تازا. “ءيا، تەمىرحانمىن...” نە كەرەك، سۇراقتان جاۋاپ، جاۋاپتان ءجون سۇراسۋ باستالىپ، سويلەستىك تە كەتتىك.مەنىڭ، سونىڭ الدىندا عانا قازاق تەليەۆيدەنيەسىنە ورنالاسقان كەزىم. ال ول قازاق راديوسىنا جۇمىسقا جاڭا عانا قابىلدانىپتى. سودان باستاپ ول كىسى دۇنيەدەن قايتقانشا، ءبىزدىڭ ارامىز اجىراپ، جۇبىمىز جازىلمادى دەۋگە بولادى. جاس الشاقتىعىمىز ون جىل بولا تۇرا تەڭ-قۇربىداي قاتار جۇردىك. كوپ ۇزاماي ول كىسىنى وزىممەن بىرگە ىستەيتىن، مەنەن لاۋازىمى ءبىر ساتى جوعارى، ساقا اقىن بولىپ قالعان دۇيسەكەڭمەن، دۇيسەنبەك قاناتبايەۆپەن تانىستىردىم. سول-سول ەكەن قالت ەتكەن بوس ۋاقىتىمىزدا ۇشەۋمىز ءبىر جەردەن تابىلا كەتەتىن بولدىق. “ءبىر جەرىمىز”، كوبىنە-كوپ، تەليەۆيدەنيەنىڭ جوعارعى جاعىنداعى، كولەڭكەلى سايالى اعاشتار وسكەن الاڭقايداعى دوڭعالىقتى سيستەرنادان ساتىلاتىن سىراحانا. كەيىننەن ول سىراحانا “سايىمجاننىڭ سارى سيىرى” اتانىپ كەتتى.
سونداعى ءبىر بايقاعانىم، ساكەڭنىڭ وتە كوپ بىلەتىندىگى، وتە كوپ وقيتىندىعى ەدى. باتىس پەن شىعىس كلاسسيكتەرىنىڭ شىعارمالارىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ايتىپ، اۋىزىمىزدى اشتىرىپ، كوزىمىزدى جۇمدىرىپ قوياتىن. ءار ەسىك، ءار بوساعانى پانالاپ، پاتەر جالداپ جۇرگەن ونىڭ سول كەزدە-اق كىتاپحاناسى بولاتىن. قاي جەرگە كوشسە دە سول كىتاپحاناسىن، ءبىر كىتابىن دا تاستاماستان، ءبۋىپ-تۇيىپ ماشيناعا تيەپ اپ تاسيتىن دا جۇرەتىن. مەن سول كىتاپحانانىڭ تالاي رەت تۇراقتى جۇكشىسى بولدىم دەي الامىن. سونىمەن بىرگە ول كىتاپحانانىڭ تۇراقتى جۇكشىسى عانا ەمەس، تۇراقتى وقۋشىسى دا بولىپ الدىم. ايرىقشا ايتا كەتەر ءبىر نارسە، مەنىڭ كىتاپقا دەگەن قۇشتارلىعىمدى بۇرىنعىدان دا كۇشەيتىپ جىبەرگەن وسى ساكەڭ ەدى.
الماتىداعى شەت تىلدەر ينستيتۋتىنىڭ نەمىس ءتىلى فاكۋلتەتىن بىتىرگەن سوڭ ساكەڭ اتىراۋ وبلىسى دوسسور كەنتىندەگى مەكتەپ ينتەرناتتا، كەيىن باتىس قازاقستان وبلىسى تايپاق (قازىرگى اقجايىق) اۋدانىنداعى تالاپ مەكتەبىندە نەمىس تىلىنەن ءدارىس بەرگەن. سول جىلدارى كوپ ىزدەنگەن، كوپ وقىعان، كوپ جازعان. ءوزىنىڭ بولاشاق كەيىپكەرلەرىنىڭ اراسىندا جۇرگەن. سولارمەن تالاس-تارتىسقا تۇسكەن. بىلىسكەن، كۇرەسكەن، شىڭدالىپ شىنىققان.
ول الماتىعا كوپتەگەن اڭگىمەلەر، ءبىرقاتار حيكاياتتار، ياعني بىرنەشە كىتاپتىڭ قولجازبالارىن ارقالاپ جەتكەن عوي. ءبىراق سولاردىڭ ىشىنەن تەك “العاشقى ادىمى” عانا جارىق كوردى.
“العاشقى ادىم” حيكاياتى ءومىر ەسىگىن العاشقى اشقان جاس جىگىتتىڭ العاشقى قاتەلىگىن، العاشقى كۇرسىنىسى مەن العاشقى سۇيىسپەنشىلىگىن، العاشقى قيىندىعى مەن سول قيىندىققا قارسى كۇرەسىن كورسەتەتىن شىعارما.
سايىمجان ەركەبايەۆ مويىپ جاسۋدى بىلمەيتىن وپتيميست قانا ەمەس، ناعىز بارىپ تۇرعان رومانتيك تە ەدى. بۇل تۋرالى ابەكەڭ، ءابىش كەكىلبايەۆ جاقسى ايتقان: “ءيا، سايىمجاندى بىلەم. ءوزى دە،ونەرى دە جەلگە قاراپ شاپشيتىن قيقار جىگىت. ءبىراق، ناعىز تالانت. رومانتيك. دۇنيەدەگىنىڭ ءبارىن ءوز قولىمەن ۇستاپ، ءوز تۇمسىعىمەن يىسكەپ، ءوز تىسىنە سالىپ شايناپ، ءوز ءتىلىن تيگىزىپ تالماپ كورگىسى كەلەدى”.
ونىڭ بارىپ تۇرعان سول رومانتيكتىگى عوي قىرىققا جاقىنداعانىندا ماڭعىستاۋعا تارتىپ كەتكەندىگى...
ول كەزدە ساكەڭنىڭ جاعدايى ءتىپتى دە جامان ەمەس ەدى. جۇمىسى دا بار، ايلىعى دا، قالاماقىسى دا جاقسى. جالعىزىلىكتى. نە كيەم، نە ىشەم دەمەيدى. سولاي بولا تۇرا، ءبىر كۇنى ول ءبىزدىڭ ۇيگە نىلدەي بۇزىلىپ كەلدى. “مەن ماڭعىستاۋعا كەتەم” دەگەنى. “نەگە؟” دەيمىن عوي مەن. “بۇل جەردەگى سۇرقاي تىرلىك، سۇرەڭسىز ءومىر مەنى جالىقتىرىپ جىبەردى. ماڭعىستاۋعا بارۋىم كەرەك. ءومىردى قاق ورتاسىنان قايتا باستايمىن”. “كەش ەمەس پە؟” “جوق كەش ەمەس، قايتا دەر كەزى. جۇرەم دەسەڭ، مەنىمەن بىرگە ءجۇر. كولشىكتەن بالىق ۇستاپ، بالىق قورىعان تىرشىلىك بولا ما؟” دەيدى ول. ءوزىمنىڭ دە مۇڭايىپ جۇرگەن كەزىم. نە كەرەك، ءارى ويلاپ، بەرى ويلاپ، اقىرىندا مەن دە باراتىن بوپ كەلىستىم.
ساكەڭ راحمەت وتەسىنوۆ دەگەن جاقىن جەزدەسىنىڭ كەڭ سارايداي ەكى قاباتتى ۇيىندە جاتادى ەكەن. ال راحمەت وتەسىنوۆ اعامىزدىڭ ماڭعىستاۋداعى ەڭ بەدەلدى، ەڭ ابىرويلى ادام ەكەنىن كەيىننەن ءبىلدىم. ول كىسى وزەن ايماعىنداعى مۇناي كوزدەرىن اشىپ، ونى يگەرۋگە دە، جاڭا وزەن قالاسىنىڭ ىرگە تاسىنىڭ قالانىپ، شاڭىراق كوتەرۋىنە دە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ادام. تەك ءبىز باراردان بىرەر جىل بۇرىن عانا جول اپاتىنا ۇشىراپ، ەكى اياعى سال بوپ جاتىپ قالعان ەكەن. ءبىراق ناعىز قايتپاس قايسار جان ەكەن. مۇنايشىلار ومىرىنەن قانشاما كىتاپتار جازىپ شىقتى. مىنە، سول كىسى ساكەڭ ەكەۋمىزگە قالانىڭ قاق ورتاسىنان ءبىر بولمەلى ءۇي الىپ بەردى. جاسادىق تا قالدىق.
مەن بۇل جەردە سايىمجان ەركەبايەۆتىڭ ماڭعىستاۋدا جازىلعان سۇيەكتى ەكى شىعارماسىنا – “جولدار مەن شاقىرىمدار” جانە “جەل ءوتى” روماندارىنا ازداپ بولسىن توقتالا كەتكەندى ءجون كورىپ وتىرمىن.
“جولدار مەن شاقىرىمدار” اتىنىڭ ءوزى ايتىپ وتىرعانداي، ءومىر جولىن ەندى باستاعان، ءالى بالاپان مۇرتى دا الىنىپ ۇلگەرمەگەن بوزبالا جىگىتتىڭ مىنا قىم-قۋىت تىرشىلىكتەن، اسپان استى، جەر ۇستىنەن ءوز ورنىن تابۋ ءۇشىن الىس ساپارعا اتتانعانىن، سول ساپار ۇستىندە كورگەن قيىندىقتارى مەن اۋىرتپالىقتارىن، جامان مەن جاقسىنىڭ اراسى قانداي الىس بولسا، كەيدە سونداي جاقىن ەكەنىن، سونداي-اق ارالاس-قۇرالاس جۇرەتىن جانى دا بىردە شۋاق توگىپ تۇرسا، ەندى بىردە ىزعار شاشىپ تۇراتىنىن سۋرەتتەيتىن شىعارما.
بۇل كىتاپتاعى وقيعالار قانداي شاپشاڭ دامىپ، قانداي شۇعىل ارەكەتتەردەن تۇرسا، ونىڭ جازىلۋ ءستيلى دە سونداي شاپشاڭ، سونداي شۇعىل. اينالانىڭ ءبارى دامىلسىز قوزعالىس، تىرشىلىكتىڭ ءبارى دەگبىرسىز قيمىل. سول قوزعالىستار مەن قيمىلدار بەينەبىر شىعارما سويلەمدەرىن شيراتىپ شيىرشىق اتتىرىپ جىبەرگەندەي اسەر الاسىڭ.
سايىمجان ەركەبايەۆ حەمينگۋەيدىڭ ديالوگتارىنا اسا ءبىر قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىرۋشى ەدى. سويتسەم، جاي عانا قىزىعىپ قويماعان ەكەن. ول ونى وزىنە مەكتەپ ەتىپ العان ەكەن. ول ديالوگتاردى ادام وبرازىن اشاتىن قۇرال، ءادىس ەتىپ الا ءبىلىپتى. ءمىردىڭ وعىنداي ۇشقىر، تۇسكەن تاستاي نىق.
“جەل ءوتى” رومانى مەنىڭ جانىما سونشالىقتى جاقىن، مەنىڭ كوزىمە سونشالىقتى ىستىق كورىنەتىن شىعارما. ويتكەنى سايىمجان كورگەن ورتانى مەن دە كورگەم. سول ءبىر قيىن دا كۇردەلى ورتانىڭ ىستىق-سۋىعىن ءوز باسىمنان وتكىزگەم.
ماڭعىستاۋ — تەك قىزعان ەڭبەك مايدانى ەمەس، شايقاسىپ جاتقان، شارپىسىپ جاتقان ادامدار تاعدىرىنىڭ دا مايدانى بولدى. ماڭعىستاۋدى، ءبارى بولماسا دا، كوپ جۇرت قالتا تولتىراتىن قويما، شەتىنەن قارپىپ اسايتىن مايشەلپەك كوردى. ولاردىڭ اراسىندا، ارينە بۇرىنعى جۇرگەن جەرىندە قاراۋ جولعا ءتۇسىپ، ەندى ادامشىلىق جولعا تۇسەيىن دەگەندەر دە، بارار باعىتىنان اداسىپ، پاناسىز قالىپ، ەندى وسى ماڭعىستاۋدان پانا تابايىنشى دەگەندەر دە، وننان-مۇننان قاشقان الاياقتار دا، ادال ەڭبەگىمەن ەل قاتارىنا قوسىلايىن دەگەندەر دە بولدى. ءبارى، ءبارى بولدى!
شىنىن ايتۋ كەرەك، تالانتتى جازۋشى سايىمجان ەركەبايەۆتىڭ شىعارمالارى كەزىندە ءوز دەڭگەيىندە دۇرىس باعالانبادى. كوبىنە-كوپ ءۋالى سوزدەردەن دە، دۋالى اۋىزداردان دا تىس قالىپ كەلدى. ال ونىڭ شىعارمالارى تالداپ-تالقىلاۋعا دا، ساراپتاپ ساليقالى ءسوز ايتۋعا دا تۇراتىن سالماقتى شىعارمالار ەدى. ءبىراق ەشتەن كەش جاقسى دەيمىز دە. ولاي دەيتىنىمىز، مىنە، ونىڭ ءۇش تومدىق جيناعى جاقىندا جارىق كورمەك.
You Might Also Like
-
اقىننىڭ تۇتاس بiر الەمگە اينالۋى كەز كەلگەن تالانتتىڭ، تiپتi، كەيدە تەگەۋرiندi تالانتتىڭ دا ماڭدايىنا بiتە بەرمەيتiن قۇبىلىس. ارينە، اقىن تۇتاس بiر تۆورچەستۆولىق الەمگە باعى جانىپ، جولى بولىپ ...
