اپاجان-اي، ساعىندىم عوي ءوزىڭدى...
اپا، مەن ۇيىقتاپ جاتىرمىن...
التىنمەن اپتاپ، كۇمىسپەن كۇپتەگەن دالادا دا ەمەس، دالىرەك ايتقاندا، ءسىزدىڭ التايىڭىزدا دا ەمەس، اتامنىڭ ارمان قۋعان كوكشەسىندە دە ەمەس، مىنا ۇلىڭىزدىڭ دۇنيەگە كەلگەن تورقالى بەسىگى جالاڭاشتا دا ەمەس، بالالىق بالعىن شاعىم قالعان بالاۋسا بۇلعىن ولكەسىندە دە ەمەس، سوناۋ ۇلانباتىر قالاسىنىڭ جۇپىنى عانا ءبىر بولمەسىندە.
الاكەۋىم قاراڭعى. اي شۇعىلاسىن جالبىر بۇلت كوشىرمە كورپەسىمەن كولەگەيلەپ العان. بولمە ءىشى قارا ماقپال قاراڭعىلىقپەن كومكەرىلگەن، سالقىن لەپ جوق، تىمىرسىق. ءيا، مەن ۇيقىسىراپ جاتىرمىن...
ءتۇس كورىپ، تۇنشىعا بۇيىعىپ، دەمىم جيىلەپ شىعادى. كىشكەنتاي سارىاۋىز بالاپان ءسابي كەزىم ەكەن دەيمىن. ءسىزدىڭ قايقىباس قازاقىي اعاش توسەگىڭىزدەمىن. بىلدىرلاپ، اۋزىم تومپاڭداپ سويلەپ جاتىرمىن. كىشكەنتاي ءتامپىش تاناۋىمنىڭ ۇشى تەرلەپ-تەپششىپ، پىس-پىس ەتەمىن. ءسابي رەڭىمدە ەش ۋايىم-قايعى، قۋانىشتىڭ دا نىشانى جوق. كوزىمدى جۇمىپ الىپ، «كىشكەنە-كىشكەنە كوز جاقسىم، كوز جاقسىم» دەيمىن. ءسىز انالىق مەيرىمىڭىزبەن ەگىلە، ەمىرەنە مەنى ايالاعانداي، ەلجىرەي ەركەلەتكەندەي بولىپ باۋىرىڭىزعا باسىپ، «قويشى، قارعام، قويشى، قاراشىعىم، قويشى، مەنىڭ قوڭىر قوزىم!» — دەپ اينالىپ ۇيىرىلەسىز.
مەن ونان ارمان تىربانىپ، ءسىزدىڭ كيمەشەگىڭىزدىڭ استىنا كىرىپ بارام. تاعىدا بىلدىرلايمىن، تاعىدا ۇيقىسىراپ، اۋزىم تومپاڭداپ، سويلەپ جاتىرمىن.
ءبىزدىڭ ۇيدە ءبىر ساۋلىقتان تاراعان ءتورت كوزگىل قوي بار بولاتىن-دى. شىركىن، قوي بالاسىندا وسىلاردان سۇيكىمدى، وسىلاردان موماقان مالدى «مەككەگە بارسام دا» تاپپاسپىن. بۇلاردان تۋعان قوزىلاردى جانىممەن جاقسى كورىپ، كۇندىز-تۇنى الدىمنان تاستاماي ءجۇرۋشى ەدىم. تۇندە جاتاردا اپامنىڭ ىرگە جاعىنا الىپ قۇشاقتاپ جاتاتىنمىن. مەن ۇيىقتاعان سوڭ اپام، ونى وڭ جاقتاعى كوگەنگە اپرىپ كوگەندەيدى ەكەن. ەرتەڭىندە:
— شىركىن مال بولسا دا سەرىگىن قايدان قيسىن. سەنەن ايرىلعانىنا ىزالانىپ، كوپكە دەيىن ماڭىراپ توقتامايدى، — دەپ اپام مەن جەڭگەلەرىم كوزگىل قوزىمەن مەنىڭ ارەكەتىمە تامسانا قاراپ، قۇمارتا قىزىقتاپ كەڭەسۋشى ەدى.
وي، سۇيكىمدىلىك-اي دەسەيشى؟! سول بالا كەزىمدەگى كىشكەنتاي كوزگىل قوزىنى قايتا-قايتا تۇسىمدە كورىپ، سول ءبىر پاك شاعىمدى ساعىنعاندايمىن!
— شىركىن، اسەمدىك ادامنىڭ كوز الدىنان كەتسە دە، كوڭىلىنەن كەتپەيدى ەكەن عوي.
و، اينالايىن كوزگىل قوزىم-اي! «اينالايىن» دەمەكشى، اينالىپ كەتەيىن وقىرمان دوستارىم-اي! مىڭ مارتە عافۋ ەتىڭىزدەر! ءسويتىپ جەڭگەلەرىم مەنىڭ اتىمدى اتاماي كوزگىل قوزىمەن بىرگە «كوز جاقسىم» دەپ اتاپ كەتكەن-دى.
ويحوي دۇنيە-اي، ساعىندىم-اۋ سەندەردى، اسىل جەڭگەلەرىم!
ويدان قالجىراپ ۇيىقتاپ كەتكەن ەكەنمىن، تاعى دا سۋىرتپاقتاپ ءتۇس كورە باستادىم.
ۇستىمدە كوك دايلىمبىمەن (كوك ماتا) تىستالعان كۇپىم بار ەكەن دەيمىن. سالقىن سامال ءسال قوڭىلتاقسىتقانداي، كۇز ۋاقىتى ما قالاي؟ قورانىڭ ورتاسىندا اۋىل ايەلدەرى ءجۇن ساباپ جاتىر. شاقىرىم جەردەن-اق سارتىلداپ ەستىلگەن ساباۋ داۋسى قۇلاق تۇندىرادى. كوك كۇپىمنىڭ ەتەگى ءتىلىم-تىلىم بوپ، ساباۋ ءمىنىپ شاپقىلاپ ءجۇرمىن. اپام وتاۋ مەن ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ اراسىندا ورمەك قۇرىپ، باسقۇر توقىپ وتىر. تاناۋىمنىڭ سۋى جىلت-جىلت ەتىپ، يت ۇرگەن جاققا قاراپ اپاما:
— اپا، وشاققا شاي قويىڭىزشى، انە كىسىلەر كەلە جاتىر — دەيمىن. اپام ءۇنسىز عانا باسقۇردىڭ ويۋ-ورنەگىنە ءۇڭىلىپ، ورمەكتىڭ جەلىسىن شالا تۇسەدى.
— قايداعى ءبىر قۋدىڭ ۇيىنە ۇقساماي شاي قويىپ وتىرىڭىزشى، اپا — دەپ اقىل ايتقان بولام.
اپام مەنىڭ سوزىمە ريزا بولدى ما، الدە كەلە جاتقان اتتىلاردى كوزى شالدى ما، ورنىنان تۇرىپ، ۇيگە بارىپ شاي قويىپ قايتا شىقتى. سونان كەيىن مەنى يىعىنا دەيىن كوتەرىپ، كوكىرەگىنە باسىپ، مەيىرلەنىپ ماڭدايىمنان يىسكەدى.
— وي، اينالايىن شۇكمانىم-اي! اقىلىڭا بولايىن، — دەدى.
مەن انامنىڭ قۇشاعىنان سىتىلىپ شىعىپ، ساباۋىمدى قامشىلاپ، تاي بوپ موڭكىپ، شاپقىلاپ بارامىن، شاپقىلاپ بارامىن...
بولمەنىڭ ىستىعىنان با، تاعى دا ويانىپ كەتتىم. ەندى ۇيقىلى وياۋ جاتىرمىن.
ەكىنشى كلاستى بىتىرگەن جىلعى جازعى ءبىر وقيعا كوز الدىمنان كولبەڭدەپ وتە بەردى. وسىندايدا ويىڭا قاي-قايداعى ءتىزىلىپ وتە بەرەدى عوي.
ءوزىمىزدىڭ شالقاردىڭ ءۇش كوكبۇلاعىنىڭ باسى ەكەن دەيمىن. سارى سۇرلەۋمەن ناقىشتالعان توستە قوي جايىپ ءجۇرمىن. كەشە قۇرعان قاقپانىما باردىم. قاقپان جەر جۇتقانداي جوق، ورنى عانا قالىپتى. سۇيرەتىندى ىزىنە قاراعاندا ورگە تارتقان سياقتى.
ءىز شالىپ، الا تايدى سىپىرا قامشىلاپ، ورگە قاراي وبەكتەپ كەلەم. تۇيە قورىمنىڭ ەتەگىنەن قاقپانىمدى تاپتىم. قاقپاندا اقشۋلانا باستاعان التايدىڭ قىزىل تۇلكىسى جاتىر. انتەك جاز ۋاقىتى بولعاندىقتان اقشۋلانىپ كەتكەنى بولماسا، جەتىلگەن شاقتا كەز بولسا تاپتىرماستىڭ ءوزى. كورگەندە قاتتى قۋانعانىممەن ولتىرۋگە جۇرەك داۋالامايدى. قۋانعاندىكى مە ەكەن، الدە قورىققاندىكى مە، جاقىنداۋعا باتا الماي، باقىرىپ-شاقىرىپ ايقايلاپ ءجۇرمىن. جۇرەگىم ورنىنا قوناقتاماي ءدۇپ-دۇپ ەتەدى.
ايتەۋىر ۇلكەندەردەن ەستىگەنىمدى ىستەپ، وڭ جاق ۇزەڭگىمدى شەشىپ الىپ، ات ۇستىنەن ۇزەڭگىمەن سوققىلاپ ءجۇرىپ، قارا تۇمسىعىنان قاناتىپ، ازەر دەگەندە ءولتىرىپ، بايلاندىم-اۋ، شىركىندى.
قانجىعاما التايى قىزىلدى جەر سىزدىرا سالاقتاتىپ، قويدى ايداپ، كوڭىلىم ءوسىپ، اۋىلعا كەلدىم. الدىمنان اۋىلدىڭ قارا سيراقتارى جۇگىرىپ شىعىپ، ۇدىرەيە قاراسىپ تاڭ قالىستى.
— شۇكمان اعا، شۇكمان اعا، ءقايتىپ ۇستادىڭىز؟! — دەپ جامىراي شۋلاپ قورشاپ العان.
كەيبىرەۋى: — ويپىرىم-اي، دوكەيىن-اي، — دەپ تاماعىن كەنەپ، كۇپيە سويلەيدى. مەن ءوزىمدى بۇلارعا قاراعاندا ۇلكەن كىسىگە بالاپ، ءتىل سىندىرمايمىن. قاباعىمدى ءتۇيىپ، جان-جاعىما ماڭعازدانا كوز سالىپ، الدەن سوڭ:
— قويىڭدار، اتتى ۇركىتەسىڭدەر! — دەيمىن تاپ ءبىر قاسقىر ەمگەن بۇعالاقتاي بۇعى اساۋ ۇيرەتىپ جۇرگەندەي.
بالالاردىڭ شۋىلداعان داۋىسىمەن اپام ۇيدەن شىعا كەلدى. بۇكشەڭدەپ كەپ مەنىڭ تايىمنىڭ شىلبىرىنان ۇستاپ، تۇسە الماي تۇر ما دەگەندەي سۇيەمەلدەپ ءتۇسىرىپ الدى.
— اينالايىن، ادام بولعانىڭ وسى! قۇداي جولىڭدى جارىلقاسىن!- دەپ كۇبىرلەپ، قۇدايىنا سىيىنىپ ۇيگە الىپ كىردى. ۇيدە وتىرعان ايەلدەرگە ماقتانا سويلەپ، «باسقاسىن بىلمەيمىن، وسىنىم ادام بولادى. اتاسىنىڭ ءسۇت كەنجەسى عوي. الدىنداعى ءبىر قىز بەن بەس ۇل ءبىر توبە دە، بۇنىم ءبىر توبە. وسىنىڭ قىزىعىن كورىپ، كەنجە كەلىنىمنىڭ قولىنان ءبىر كەسە شاي ءىشىپ ولسەم ارمانىم جوق، — دەپ سارى شايعا مايىن سالىپ، ساپىرا سويلەپ ءجۇر.
مەنىڭ قۋانىشىمدا شەك جوق.
شىركىن، انا-اي دەسەڭشى! ءسال جاقسىلىعىڭدى كورسە كوڭىلى كوك كۇمبەزدەي كوتەرىلىپ، اسىپ توگىلىپ تۇرادى. ءسال كەمشىلىگىڭدى كورسە، ماڭدايىمەن جەر باسىپ، كىرەرگە تەسىك تاپپاي قينالادى. انا كوڭىلىنىڭ دارحاندىعى، انا كوڭىلىنىڭ مەيىرىمدىلىگى بالا جانىنا قاجىماس قايرات، قايسار سەزىم سىيلاعانداي. الدىنداعى التاۋىن اپام شىنىندا دا مەندەي جاقسى كورمەيتىن سياقتى. ماعان دەگەن ىقىلاس-پەيىلى تىم ەرەكشە. ۇلكەن اعايلارىما ۇرىسقاندا: — سەندەر شۇكمانىمنىڭ شالىمىنا كەلمەيسىڭدەر، وڭشەڭ ەز ءادىرا قالعىرلار! — دەپ كەيۋشى ەدى. كەنجەسى بولعاندىقتان با، اپام مەنى باسقالاردان ءبىر ەلى بيىك ۇستاۋشى ەدى.
اپام تۇلكىنى اۋناتىپ كوردى دە: «اقاي تۇلكى ەكەن» — دەدى. مەن بۇل سوزگە تۇسىنبەي:
— اپا، «اقاي تۇلكى» دەپ قانداي تۇلكىنى ايتادى، — دەدىم. از ويلانىپ وتىردى دا، ءسال قاباعىن شىتىپ:
— ە، قاراعىم، وسى زاماننىڭ بالالارى ءوز ءتىلىن ءوزى بىلمەي بارادى عوي. سۇراپ العاننىڭ ارتىعى جوق. سەن تۇگىل اعالارىڭ دا بىلمەيدى. كەيبىرەۋلەر قىز بالاسىنا «اقاي» دەپ ات قويىپ ءجۇر. «اقاي» دەپ اتام قازاق قانشىق تۇلكىنى اتاپ كەلگەن، — دەدى ۇيىرىلگەن سارى شايىن سوراپتاپ ءىشىپ. مەن ءسال ويلانىپ وتىردىم دا:
— اپا، ماعان قالايشا «شۇكمان» — دەپ ات قويعانسىزدار؟ — دەدىم.
اپامنىڭ انالىق مەيىرىمى سىرتىنا بالقىپ شىققانداي ءاجىم باسقان رەڭىندە كۇلكى ءىزى ءبىلىنىپ:
— قاراشىعىم-اۋ، «شۇكمان» دەپ قارلىعاشتىڭ اقۇرپەك بالاپانىن ايتادى. سوعان بالاپ اتاڭ مارقۇم قويعان ەدى، — دەدى.
— مەنىڭ ءدال قازىرگى ءبىتىمىم مىناۋ، الپامساداي، ەكى يىعىنا ەكى جىگىت مىنگەندەي. كىشكەنە كۇنىمدە بۇدان دا ىرىرەك بولعامىن-اۋ، شاماسى؟ — دەدىم، سوزىمە قالجىڭ ارالاستىرا سويلەپ. اپام مەنىڭ تەڭەۋىمە ريزا بولعانداي ميىعىنان جىميىپ كۇلىپ قويدى.
***** ***** *****
ويدان قالجىراپ، كوزىم ءىلىنىپ كەتىپتى. تاعىدا ءتۇس كورىپ ۇيقىسىراپ جاتىرمىن. اۋىل شالقاردا ەكەن دەيمىن. اپام قاتتى جۇدەپ كەتىپتى. قولىنا كەنەپ قاپ ۇستاپ، اۋىلدىڭ باس جاعىنداعى دوڭگە شىعىپ تەزەك تەرگەن بولادى.
و، مەنىڭ ايالى الاقانىم، ارقا سۇيەر اناشىم-اي! نەمەنەگە تەزەك تەرىپ ءجۇر دەيسىز. وي تەرىپ ءجۇر عوي...
ايماقتان بۇلعىنعا قاراي تارتىلعان ۇلكەن قارا جولعا ءۇڭىلىپ قاراي بەرەدى. كوكىرەگىنە ساعىنىش سازى باتقاندىكى مە ەكەن اۋىر ويدا. بۇرىڭعىداي ەمەس بالا-شاعا، كەلىن-كەپشەكتەرىمەن دە سويلەسپەيدى ەكەن. توماعا تۇيىق ءبىر كۇيگە اۋىسقان-اۋ دەيمىن ىشتەي.
نەمەرە-شوبەرەلەرى «كارى اپا، كارى اپا!»، دەپ اپالاپ ارتىنان قالمايدى. اپامنىڭ كوڭىلى ولاردا ەمەس. قالادان اۋىلعا قاراي بەت العان كەنجە ۇلىن اڭساي كۇتىپ، كوز جانارىن الىسقا قادايدى. شاشىن قىلاۋ باسقان. اق شىلاۋىشىنىڭ ءبىر ۇشى سۇيرەتىلىپ، انالىق سەزىمنىڭ بەلگىسى ىسپەتتى جەل وتىندە تولقيدى.
اناشىم-اي! مەنى نەگە سونشا اڭساپ ساعىناسىز؟!
اينالايىن، اپاجان-اي! باسقا بالالارىڭىزدى نەگە مەدەۋ تۇتپايسىز؟!
ءتۇس دەگەنىڭىز قىزىق قوي. كوزدى اشىپ-جۇمعانشا اپاما بارعان ەكەنمىن دەيمىن.
اپام بىلتىرعىسىنشا قۋانىشىن باسا الماي، ماڭدايىمنان يىسكەپ، باياعى ءسابي كەزىمدەگىدەي باۋىرىنا باسىپ ايمالاپ، ءۇيىرىلىپ جاتىر. مەندە جىلاپ جاتىرمىن. وكسىگىمدى باسا الماي سىرما كيمەشەكتىڭ استىنا كىرىپ بارام. ساعىنىش. شىركىن، ساعىنىش كۇشى-اي دەگەن!
— قويشى، جانىم، قويشى. ساعان نە بولدى، — دەگەن داۋىس قۇلاعىما شالىندى. مەيىرىمى انا مەيىرىمىندەي مە قالاي؟ ءبىراق وكتەمدەۋ. مايدا ىستىق لەپ بەتىمدى، موينىمدى شارپىپ ءوتتى. وكسىپ جىلاپ جاتىرمىن. بەتىمە ءبىر تامشى دومالاپ ءتۇستى.
جاڭاعى داۋىس اپامنىڭ داۋىسى ەمەس ەكەنىن ەندى ءبىلدىم.
ءيا، بولاشاق كەلىنىڭىز ەكەن، اپا!...
جىل قۇستارى قوساعىمەن تۋعان اۋىلىنا قايتادى ەمەس پە؟
اپاجان-اي ساعىندىم عوي ءوزىڭدى.
و، مەنىڭ سۇيىكتى اپام!!!
You Might Also Like
-
مەدەۋ ءبورىباساردىڭ شابالانا ۇرگەن داۋسىنان وياندى. ءۇيدىڭ ءىشى ءالى قارا كولەڭكە. قىراۋلى تەرەزەدەن بوزامىق تارتقان تاڭعى ساۋلە ازەر بىلىنەدى. ۇرشىق ءيىرىپ كەش جاتقان اپاسى شىرت ۇيقىدا. كىشكەنە سوتقار ى...
-
اسپاندا نۇرىن شاشىپ تۇرعان كۇن ، كوز جەتپەس قۇپيا مەن قازىناعا تولى سارى دالا ، سانسىز بايلىقتىڭ بارلىعى تاۋەلسىز ەل بولماساڭ بەكەر سىندى كورىنەدى ماعان. تاۋەلسىزدىك – ءتاتتى ءسوز عانا ەمەس ، ۇ...
