InfoHub Logo

اپام مەن ءجاميلانىڭ اڭگىمەسى ءتۇننىڭ ءبىر ۋاقىتىنا دەيىن سوزىلدى. ءبىرى — مەنى تاپسىرۋشى، ءبىرى — قابىلداۋشى. ءجاميلا جانايدار اعايىم ەكەۋى جاقىن ارادا جايلاۋعا اتتاندى. بيىل كوكتەمدە ءبىر وتار قوي وتكىزىپ العان. دەگەنمەن اپامنىڭ جالعىز قالۋى مەن ءۇشىن جاعدايسىز-اق. ونى اعاتايىم دا ءتۇسىندى. اپام سيىر ساۋىپ بىتكەنشە ويانۋىم شارت. الا قاسقانى تابىنعا قوسامىن. ودان قالسا، بۇزاۋدى اقوزەككە ايدايمىن. وتىن جاعىسىپ، تەزەگىن تاسيمىن. ءتىپتى اپام جالعىزدان جالعىز وتىرىپ شايىن ءقايتىپ ءىشسىن؟! اعايىم ماعان سىناي قاراپ: «ءاي، باعلان! جايلاۋعا باراسىڭ با؟» — دەپ سۇراعان ونىڭ ويىن تۇسىنگەن مەن باسىمدى شايقادىم.

— اقىلىڭنان اينالدىم. جىگىت ەكەن عوي. باسە، — دەپ اعاتايىم ريزا بوپ قالدى. — ءاي، ءجاميلا باعلاننىڭ كيىمدەرىن جۋىپ، كەرەك-جاراعىن دۇرىستارسىڭ، — دەدى ول سونان سوڭ.

ەندىگى اڭگىمەنىڭ ءتۇرىن قارا.

— بىر-ەكى ساعات ويناتىپ الارسىز. ءوزى ەركە بالا عوي. كوزىڭىزدەن تاسا قىلماڭىز. زامان قيىن. ادامدار بۇزىق، — دەپ ءجاميلا زۋىلداپ ايتىپ جاتىر. بارىنەن دە ونىڭ:

— ويباي-اۋ، اپا. ۇمىتىپ بارا جاتىر ەكەنمىن. وزەنگە جىبەرە كورمە. قاندى سۋ عوي. بالالىق جاساپ شەتىنە جاقىنداسا-اق، جۇلىپ اكەتەدى، — دەگەنى اشۋىمدى كەلتىردى. مەنى ءالى بالا دەيدى-اۋ. بارىنەن دە اپامنىڭ مىنەزى قىزىق. ءجاميلانىڭ ءار ايتقان ءسوزى اكىم ايتقان بۇيرىق سياقتى. باسىن يزەپ، ماقۇلداي بەرەدى. توسەگىمنەن اتىپ تۇرىپ «مەنى بالاسىنباڭدار» دەگىم كەلىپ كەتتى.

ءجاميلا مەن اعاتايىم جايلاۋعا كەتكەن كۇننەن بەرى مەنىڭ تىرلىگىم ءماز ەمەس. اپام اتتاپ باستىرمايدى. اۋەلى اسىق ويناپ كورشى ۇيلەردىڭ اۋلاسىنا بارسام، ۇرشىعىن سۇيرەتىپ سوڭىمنان جەتكەنى. وندايدا نامىستانىپ:

— اپام-اۋ، مۇنىڭ نە؟ ۇيات ەمەس پە؟ — دەپ جىلارمان بوپ اشۋلانسام، ول وپ-وتىرىك بەزەك قاعادى.

— قۇلىنىم-اۋ، جالعىز وتىرعانشا ماليكەمەن بىرگە شۇيىركەلەسىپ ۇرشىق يىرمەيمىن بە؟ — دەيدى ول. ال، قانە قۇتىلىپ كور. اسپاندى الاقانداي، جەردى تۋلاقتاي قىپ، داۋىس سالىپ سوڭىنان جەتەدى.

— بۇلتتىڭ تورلاپ كەلە جاتقانى مىناۋ، تەزەك سۋ بوپ قالادى. جۇگىر، قارعام. بەتىن جاپ، — دەيدى تاعى. امالسىزدان ۇيگە قاراي جۇگىرەم. اپامنىڭ سىلتاۋى اتان تۇيەگە جۇك. بىرەسە وتىنى بۇتالماي جاتادى. نەمەسە باقشاعا مال تۇسەدى. قويشى، ايتار اۋىزعا جەتەرلىك دۇنيە. بۇلار مەنى كوز الدىنان تاسا قىلماۋدىڭ اپام ويلاپ تاپقان ايلا-شارعىسى.

بارىنەن دە باسقان وزەنىنەن بالىق اۋلاعاندى ايتساڭشى. ەرتەڭگىسىن قارماقتارىن كوتەرىپ، بالىق اۋلاۋعا بارا جاتقان بالالارعا كوزىڭ تۇسكەندە ءبىر ورىندا تۇرا الماي، تىقىرشيسىڭ دا قالاسىڭ. ال كەشكىسىن سولار ساپ-سارى سازانداردى شىبىققا ءتىزىپ الىپ كەلە جاتقانىن كورسەڭ. وندايدا اپام جادىگويسىپ:

— تۋ، مىنالار دا ەرمەك ەتپەستى ەرمەك ەتىپ... باقا-شاياندى ۇستاپ، تۇگە، — دەيدى. كۇيىپ كەتەمىن.

— اپا-اۋ، ولار بالىق ۇستاپ اكەلە جاتىر، — دەيمىن.

— نە بولسا، و بولسىن. ايتەۋىر اۋىز تولتىرىپ جەر اس ەمەس، — دەيدى اپام بوي بەرمەي.

— تاباعا مايمەن قۋىرىپ جەسەم، اپا، ءوزىڭ دە قۇر قالماسسىڭ، — دەيمىن. اپام جانىپ تۇسەدى.

— ە، قويشى سونى. تاماعىما قىلتاناعى تۇرىپ قالىپ، تۇنشىعىپ ولەر شامام جوق، — دەيدى ول. سەبەپ تابا الماي جۇرگەن باسىم:

— اپا، مەن بۇگىن بالىق اۋلاۋعا قاشىپ كەتەمىن، — دەدىم ءبىر كۇنى. اپام جالت قارادى. قۇددى جامان ءسوز ەستىگەن جانشا قاباعى تۇكسيىپ، اجىمدەرى كوبەيىپ كەتتى.

— ءاي، قاراعىم. نە سويلەپ تۇرسىڭ؟ — دەدى ول بۇرق ەتە ءتۇسىپ. — ءدال ءقازىر قارماعىڭدى ال دا جونىڭە تايىپ تۇر. ونىسى نەسى-ەي...

— كەتەمىن! — دەدىم قاسارىسىپ. اپام جۇمسارىپ، ماعان جالىنار دەگەن ويمەن.

— كەت، — دەدى ول. — كەت دەگەندە يت تە كەتەدى. قۋ قۇداي! وسى كۇنگىنىڭ بالاسى الاسا تۋادى، اكە-شەشەسىمەن جاعالاسا تۋادى دەگەن وسى. باسىما بەينەت قىپ نەسىنە تاستاپ كەتىپ ەدى مۇنىسىن... — اپام شىن اشۋعا مىنگەن سياقتى. ەندى شەگىنەرگە جول جوق. قوراعا كىرىپ، سىرىققا ىلىنگەن قارماعىمدى تاۋىپ الدىم. جاۋىنقۇرت قازۋعا باقشاعا ەنە بەرىپ قايتا توقتادىم. شىنى كەرەك، اپاما جانىم اشىپ كەتتى. ونىڭ قانداي جازىعى بار؟ ايىبى مەنى قاۋىپتەن اراشالاعانى ما؟ ۇيگە بۇرىلدىم. مازالانعان كۇيى تۇپكى بولمەگە ەنىپ، كەرەۋەتكە قيسايدىم. اپ-ساتتە ۇيىقتاپ كەتىپپىن.

— ءاي، قارا پۇشىق. تۇر ورنىنان، — دەگەن داۋىستان ويانىپ كەتتىم. توبەمنەن تونە قاراپ اپام تۇر. كەرى اۋناپ ءتۇستىم.

— سەن كۇشىكتىڭ مىنەزى كىمگە تارتقان، ءا؟! — دەدى ول مەنى جۇلقىلاپ. — ماعان جانىڭ اشيدى ەكەن، ءا؟! — اپام مىرس-مىرس كۇلدى. — ونىڭ دۇرىس. العان بەتىڭنەن تايماي، باسقانعا تۇرا بەزە مە دەپ ەم. قارا پۇشىق، سەن جەڭدىڭ. ال ورنىڭنان تۇر. بالىق اۋلاۋعا بارامىز. بول ەڭدى. كۇن باتىپ كەتەدى.

اپام كەبىسىن سىلپىلداتىپ ۇيدەن شىعا جونەلدى.

— و، كۇشىگىم، — دەدى سوندا دا جولاي سىبىرلاپ. مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەرۋگە ءسال قالدىم. اپامنىڭ مىنا مىنەزى ادام تاڭدانارلىق.

اپ-ساتتە جاۋىنقۇرت قازىپ، قارماعىمدى الىپ باسقانعا قاراي ءجۇرىپ بەرگەنىم سول ەدى، كۇتپەگەن جەردەن اپامنىڭ:

— ءاي، قۇلىنىم، سۋ الاتىن وتكەلدىڭ اۋزىنان ۇزاي قويما. ءقازىر، ءبىرازدان سوڭ مەن دە جەتەمىن. جارقاباققا وتىرما. كۇيسەپ تۇر عوي، تۇگە. قۇلاپ كەتىپ جۇرەر. جالعىز ۇلدان ايىرىلىپ قالسام، جەر باسىپ جۇرە الماسپىن، — دەگەن ۇزىنسونار تاپسىرماسى باستالىپ كەتتى. ءار ساۋالىنا باسىمدى يزەي-يزەي اپامنان الىستاي بەردىم. الدەنە دەپ قارسى سويلەسەم اپامنىڭ ۋادەسىنەن تايا سالۋى وپ-وڭاي.

انشەيىندە بايقامايدى ەكەنمىن. وزەن بويى كوك مايساعا تۇنىپ تۇر. باپا قامىس، بالاۋسا قۇراق. قارا قۋىس بويىنان سوققان جىلى جەلدىڭ وتىنە باياۋ تەربەلەدى. جاقىن ماڭنان سارقىرامانىڭ ءۇنى ەستىلەدى. ايداھارداي يرەلەنگەن وزەن ءيىن-يىندى ارالاپ، كوكجيەككە باعىت تۇزەگەن قالپىنان اۋار ەمەس. تاس وتكەلگە جاقىنداعاندا ويىما كوكيىرىم ەسىمە ءتۇستى. جاعاسى جازىق، كوبىگى مول، بۇل تۇس — تالاي بالىقشى بالانىڭ مەكەنى. تايپاقتاۋ كەلگەن جاعالىقتىڭ تۇسى اعىنى باياۋ، كوبىكتى ەكەن. قارماعىمنىڭ ءجىبىن تارقاتىپ، قالتقىسىن تۇزەپ، قۇرتىن شانشىپ، وزەنگە تاستادىم. كوپتەن بەرى جەكە شىعىپ، ەركىندىك العانىم وسى شىعار. وزەن بەتى قايناپ جاتقان ءومىر. بىر-بىرىمەن ارالاسقان تولقىندار. ۇلكەندى-كىشىلى كوبىكتىڭ لەگى ءبىرىن-بىرى قۋالاي اعادى. جاعانى سوققان ءنوپىر اعىن اندا-ساندا سىلق ەتىپ كۇلگەن قىزداي عاجاپ ءۇن شىعارادى. ونىڭ ەسەسىنە ءيىر-يىر شۇڭعىل ءيىرىم اۋىق-اۋىق قىلق ەتىپ جۇتىپ قويارداي سۇس تانىتادى.

العاشقىدا بالىقتار قالتقىنى بۇلكىلدەي قوزعالتىپ مازا بەرمەگەن. ەكى-ۇش مايشاباق ءتۇسىپ تە ۇلگەردى. ارتىنشا قالتقى تىم-تىرىس قالدى. سۋ بەتىنەن كوزىڭدى الماي وتىرساڭ، الدىڭ تۇماندانىپ، باسىڭ اينالىپ كەتەدى. اۋىل جاققا كوز تىكسەم، اپام كورىنەر ەمەس. قارماقتىڭ سابىن جاعاعا بويلاتا شانشىپ، جۇگىرە باسىپ بيىك قاباققا شىقتىم. جان-جاعىنا كوز تاستادىم. شىندىعىندا ءبىزدىڭ اۋىل جان-جاعىن تاۋ مەن توبە كومكەرگەن قازانشۇڭقىر ويپاڭعا ورنالىسىپتى. قيىرى قاراۋىل توبە، وڭتۇستىگىندە اقساقال قارتتاي الىپ جوڭعار الاتاۋى، شىعىسى قىشقاش بەلى. اعايىم ايتپاقشى، ەرتەدە بۇل اۋىلدا قىدىرمولدا شالدىڭ اۋلاسىندا عانا اعاش ءوسىپتى. ارتىنشا ەل بولىپ قولعا العان سوڭ، كوشە بويى كوككە ورانىپ، باۋ-باقشالى مەكەنگە اينالىپتى.

كوك شالعىنعا اۋناي كەتتىم. قاراكوك اسپان. قوڭىراۋداي سىڭعىرلاعان نوقات قۇس. كەنەت ويىما قارماق ءتۇستى. اتىپ تۇرىپ تومەن قاراي جۇگىرە جونەلدىم. قىزىقتى قارا! سۋ بەتىنەن قالتقىم كورىنبەيدى. قارماقتىڭ سابىنىڭ ۇشى سۋعا يتىنە كىرىپ، ارى-بەرى قوزعالىپ تۇر. بۇل نە عاجاپ؟ جالما-جان قارماقتىڭ سابىنا جابىستىم. جىبەك ءجىپ كەرىلە قالتقى كورىندى. ودان كەيىنگى مەن ءۇشىن ەلەس سياقتى. ادىرناداي سەرپىلگەن ءجىپتىڭ ۇشىنان باسى لاققا ۇقساعان ءنان بالىق جاعالىققا قاراي سۋدى قاق جارىپ، جىلجىپ كەلە جاتتى. قىپ-قىزىل قاناتىمەن سۋدى ارى-بەرى سابالاپ، تىنىم تابار ەمەس. ءزىل باتپان. وسىنداي ءبىر ساتتە ءبىر ادام بويىنا كۇش جينالاتىن سياقتى ما، قالاي؟ ءبىر مەترگە جۋىق سازان بالىق جاعاعا تىرەلىپ، قۇرعاققا شىعا قارماقتىڭ سابىن تاستاي بەرىپ، ۇستىنە قونا كەتتىم. جان دارمەنىمەن بۇلقىنعان وزەن تاعىسىنىڭ وڭاي-وسپاقپەن بەرىسەر ءتۇرى جوق. جالما-جان ايقۇلاققا قولىمدى تىعىپ جىبەرىپ، جاعادان الىستاتا سۇيرەي بەردىم.

سازان بالىق سۋ مەكەنىنەن ايىرىلىپ، الىستاعان سايىن جويقىن كۇشى دە باسەڭسي باستادى. جاعادان ون شاقتى قادام جەرگە جەتكىزگەندە بارىپ، «ۋھ» دەپ قولىمدى بوساتتىم دا، وزىمنەن-وزىم:

— اپا، مەن ءداۋ سازان ۇستادىم، — دەپ داۋىستاپ جىبەردىم. ءبىر ورنىمدى قۋانعاننان سەكىرىپ ءجۇرمىن. وسى ءبىر كەزدە جاۋلىعى اعاراڭداپ، شەلەگىن سالدىرلاتىپ اپام دا جەتتى. زارەسى ۇشىپ كەتكەن ول اسپانعا شورشىپ جۇرگەن تىرشىلىكتى قۇبىجىق كورگەندەي اڭ-تاڭ كۇيى قاراپ تۇردى دا، الدەنە دەپ كۇبىرلەي جونەلدى.

— قۇلىنىم-اي، مىنا سۇمدىعىڭ نە؟ — دەدى. سونان سوڭ ءبىر ءسات ەسىمدى جيناپ:

— اپا، ول سازان بالىق. مىنا مەن ۇستادىم، — دەيمىن ماقتانىپ.

— ويپىر-اي، سەنى قالاي سۇيرەتىپ كەتپەگەن، — دەدى ول ەندى بالىققا قاراي باتىمسىز قادام باسىپ.

ەكەۋمىز بالىقتى ارى-بەرىسىن قاراپ، تاڭدانۋمەن ءجۇرمىز. بۇل ەكى ورتادا اپامدى بولعان جايمەن حابار ەتىپ ۇلگەردىم. ول باسىن شايقايدى. تاڭ-تاماشا.

— مىناۋ ءوزى كادىمگى توقتىداي عوي، — دەدى ەندى ول.

— ءپالى، اپا ەندى مۇنىڭ سىڭارى بار. سونى ۇستاۋ كەرەك، — دەيمىن كۇمپىلدەپ.

— نىساپ كەرەك، بالام. مىنا ولجانىڭ ءوزى ءبىر توي ەمەس پە؟ — دەيدى ول.

سول كۇنگى بالالارعا ماقتانعانىم ءالى ەسىمنەن كەتەر ەمەس. اۋلا تولعان بالالاردى قىزىقتىرعان اڭگىمەمەن تاۋسىلار ەمەس.

— بالاڭ ناعىز جىگىت قوي، — دەپ ماقتادى كورشىدەگى تولەۋباي قارت.

ءبىراق اپامنىڭ ماقتانىپ سويلەپ وتىرعانىمەن، ار جاعى بەلگىلى. ويتكەنى، تويكەن ەكەۋمىز بالىقتى ەكى جاقتاپ كوتەرىپ، اپام شەلەكپەن سۋ الىپ كەلە جاتىپ:

— ءاۋ، قۇلىنىم. ءبارى دۇرىس-اۋ. ەپتەپ-ەپتەپ بالىق تا اۋلاتامىن. تەك مىنا جايدى ءجاميلا مەن اعاتايىڭ ەستىپ قويماسىڭ، — دەگەنىن تولەۋبەك قارت قايدان ءبىلسىن؟!

---