قاسقىر مەن يت
ەرتە، ەرتە، ەرتەدە، ەشكى قۇيرىعى بورتەدە، ءبىر شارۋا ءومىر ءسۇءرىپتى. ونىڭ كۇشىك كۇنىنەن وسىرگەن جالعىز ءيتى بار ەكەن. شارۋا شالعىمەن ءشوپ شاۋىپ، قوي باعىپ كۇنەلتىپتى. ول ەرتەڭگىسىن ەرتە تۇرىپ قىرعا قوي باعۋعا كەتەردىڭ الدىندا، ءۇيىن، قورا-قوپسىسىن كۇزەتۋدى يتىنە تاپسىرادى ەكەن. ءيتى دە ءوز مىندەتىنە ۇقىپتى قاراپ، ءۇي ماڭىنا ەشكىمدى جولاتپاپتى. شارۋا جۇمىستان كەلگەنىندە ءيتىن ەركەلەتىپ، باسىنان سيپاپ:
ءيتىم، ءيتىم، ءيتىم-اي،
ءتۇن ۇرەسىڭ ءبىر تىنباي.
قوجايىنعا ادالسىڭ،
جاقسى كورەم ىرىسىمداي،
قامقورىم دا ءوزىڭسىڭ،
ۇيىمدەگى كوزىمسىڭ.
قوجايىنىڭ دەمالىپ،
بىرەر ۋاقىت كوز ءىلسىن، —
دەپ، ۇيىنە كىرىپ دەمالادى ەكەن. وسىنى كوپتەن سىرتتاي باقىلاپ جۇرگەن ءبىر كوكجال قاسقىر ءيتتى قوجايىنعا مازاق ەتپەك بولىپ ايلاعا كوشەدى. ونىڭ، ءبىر دامىلداعان ءساتىن پايدالانىپ، قوراداعى قوزىعا تۇسپەككە ىڭعايلانادى. ءبىر كۇنى تۇنگى كۇزەتتەن شارشاپ، كۇنشۋاقتا بويى جىلىپ، مىزعىپ كەتكەن ءيتتىڭ مۇرنىنا جاعىمسىز ءيىس كەلەدى دە، ۇيقىسىنان شوشىپ ويانادى. جان ۇشىرىپ قورانى اينالسا، كۇنى بۇرىن قازىلعان ءىن ارقىلى قاسقىر:
جىلى-جۇمساق قوزىلار،
ەتىڭ ءدامدى دەرتكە ءنار.
ءبىر قولىما تۇسەرسىڭ،
قارنىمدا جاتىپ پىسەرسىڭ، —
دەپ، سىلەكەيىن شۇبىرتىپ قوراعا ەنىپ بارا جاتىر ەكەن.
— ءاي، كوكجال، توقتا! — دەيدى ءجۇنىن تىكىرەيتكەن يت.
— ءقازىر «اتتانداپ» ۇرسەم، قوجايىنىم ويانادى دا، مىلتىعىمەن سەنى اتىپ سالادى. ساعان اناۋ دالانىڭ تولىپ جاتقان قويان-تۇلكىسى جەتپەدى مە؟ نەڭ بار مۇندا؟
— ەت تاتتىلىگىن قويسا، مەن جەگەنىمدى قويامىن، — دەيدى قاسقىر گۇر ەتىپ.
— ءقازىر مەن سەنىڭ قارماعىڭا ءتۇستىم. نە ىستەسەڭ دە قولىڭدامىن. ءبىراق مەن ءبىر نارسەگە تۇسىنبەيمىن. قوجايىنىڭا قۇيرىعىڭدى بۇلعاڭداتىپ، وعان ادال قىزمەت ەتكەندە، ىشىپ-جەيتىنىڭ قالعان-قۇتقان بىردەڭەلەر. ءوزىڭدى ايامايسىڭ با؟ تۇنىمەن ۇيقى كورمەي، شاۋىلدەپ ۇرۋمەن بولاسىڭ. يەڭ اشۋلانسا، بۇرىشتا بۇك ءتۇسىپ، ءىشىڭ بۇراتىلىپ اش جاتاسىڭ. اناۋ سالا قۇلاش شىنجىرىڭ موينىڭدى اۋىرتادى. سەنى وسىنشاما بەينەتكە سالاتىنداي ادامنىڭ قانداي قۇدىرەتى بار؟ مەن سياقتى بەرسە — قولىنان، بەرمەسە — جولىنان دەپ، جۇلىپ جەپ كۇنەلتپەيسىڭ بە؟ ءوزىڭ تۋىسسىڭ. بىرگە ءومىر سۇرەيىك.
يت ويلانعان كەيىپ تانىتادى. قاسقىردىڭ كوزى وتتاي جانىپ، ىشىنەن: «ءاپ، بالەم، قارماعىما ءتۇستىڭ بە؟ قارنىم اشقان كۇنى ءبىر-اق بۇكتەپ، تارامىس-تارامىس ەتىڭدى تالشىق ەتسەم»، — دەپ زىمياندانا قارايدى.
— اۋ، قاسەكە، مىنا ساۋالىڭا مەن جاۋاپ بەرەيىن، — دەيدى يت اڭگىمەنى ۇزاققا سوزعىسى كەلىپ. — تۋىس ەكەنىمىز راس. ەنەمنەن تۋىپ، كوزىمدى اشپاي تۇرعاندا، وسى ادام مەنى ەسىگىنىڭ كوزىنە جاتقىزىپتى. قاشىپ كەتەر قاۋقار قايدا؟ اتتەڭ، سول كەزدە وزىڭە كەزدەسسەم عوي. بىرگە ىلەسىپ جۇرە بەرەتىن ەدىم. سونان سوڭ كوزىمدى اشىپ، ەڭسەمدى كوتەرگەن كەزدە، تەمىر شىنجىرلى قارعىباۋ موينىما ءىلىندى. ءقايتىپ قۇتىلاسىڭ؟ قاراپتان-قاراپ اشتان ولەسىڭ بە؟ قورانى اينالىپ، قوي كۇزەتكەن بولىپ ءۇردىم كەلىپ. سوندا ءوزىڭ ماڭايىما جاقىندامادىڭ دا عوي. الىستان قاراپ، مەنسىنبەدىڭ مەنى. امالسىزدان ءۇيدىڭ كۇزەتشىسى اتاندىم.
قاسقىر مىنا سوزگە ءماز بولىپ قالدى. شوقيىپ وتىرعان كۇيى ماقتانا جونەلدى.
— ءاي، تۋىسىم-اي، ول كەزدە سەنى كوردىم دەيسىڭ بە؟ ايتپەسە ءبولتىرىكتەرىمە ەرتىپ ءجۇرىپ، اڭعا سالاتىن ەدىم. التايدىڭ قىزىل تۇلكىسىنىڭ تەرىسىن پارشالاتىپ، ەتىن جەگىزەر ەدىم. قۇم قويانىنىڭ سۋجۇرەكتىگىن بىلمەيسىڭ عوي. ءتۇرىڭدى كورسە، كوزى بادىرايىپ، الدىڭا جاتا قالار ەدى. بويىڭ جازىلىپ، مىنا مەن سياقتى ەلىك اتاۋلىنى قادام باستىرماس ەدىڭ. التى قىردىڭ استىنداعىنى سەزەر اقىلدى بولۋىڭ عاجاپ ەمەس. جاۋىڭا كەكتى، جورىققا مويىماس ەدىڭ.
سول ءسات قورا ىشىندەگى قوزىلاردىڭ ۋ-شۋ ءۇنىن ەستىپ، سىلەكەيى شۇبىرعان قاسقىر سوزىنەن جاڭىلادى. يت اسىقپايدى، ونى تاعى دا اڭگىمەگە تارتادى.
— اۋ، قاسەكە، ءسىزدىڭ مىنەزىڭىزدە مەن تۇسىنبەيتىن عاجاپ ءبىر قاسيەت بار، — دەيدى قاسقىردى ماقتاپ.
— ول قانداي قاسيەت؟ — قاسقىر ىرزا بوپ، ءتىسىن ساقىلداتتى. — ءاي، ءيتىم-اي، تۋىستىقتى قادىرلەيتىنىڭ ءبىلىنىپ تۇر. مەنىڭ ىشكى سىرىما ۇڭىلگەن سياقتىسىڭ عوي.
— قاسەكە، ول قاسيەتىڭىز وزگەنىڭ دە، ماسەلەن، ءبىزدىڭ دە قامىمىزدى ويلايتىندىعىڭىز. ءقازىر عوي، مىنا قوراعا كىرەسىز دە، مەن سياقتى وزىمە عانا جەتەدى دەپ ءبىر قويدى تەڭدەپ اكەتپەيسىز، تۇگەل جۋساتاسىز دا سالاسىز. ولەكسەنى ادام اتاۋلى جەمەيدى. «ارامدالدى» دەپ وتار ماڭىنان اۋلاقتاۋ جەرگە تاستايدى. ەرتەلى-كەش تاماعىڭىز دايىن. وسىنداي عاجاپ مىنەزىڭىزگە تاڭمىن، — دەپ يت ءبىر توقتادى.
— تاۋىپ ايتتىڭ، ءيتىم، بۇل قاسيەتتى ۇيرەنۋ ءۇشىن تالاي اقىل كەرەك. بابالارىمىز: «اقىلمەن جەسەڭ — اساپ جەيسىڭ، اقىلسىز جەسەڭ — از-اق جەيسىڭ» دەپ ايتىپ كەتىپتى عوي، — دەيدى قاسقىر.
— وسى، قاسەكە، اڭ اتاۋلى اقىل جاعىنان سىزگە تەڭ كەلمەيدى. تۇيە ۇلكەن بولعانىمەن، ونىڭ تۇيمەدەي ويى جوق. ءسىز ونىڭ شوگىپ جاتقان ءساتىن اڭدىپ، وركەشىنەن ءبىر اتتاپ كەتسەڭىز، ورنىنان تۇرا الماي قالادى. شاماسى، جۇرەگى جارىلىپ كەتەتىن بولار. جىلقى اتاۋلىنى اتاما، اقىماق مال عوي. قۇيرىعىنان جابىسساڭىز، بىتكەنى، شىرەنە تارتىپ، جىبەرە سالعانىڭىزدا، وزىنەن-وزى وماقاسا قۇلايدى. ارىستان مەن جولبارىس كۇپتىلىگىنە، سىلەۋسىن شاپشاڭدىعىنا سەنەدى. تۇلكى تىشقان اۋلاعانعا ءماز. ءشيبورى ءىنىڭىز قويدىڭ مايلى قۇيرىعىن سورعانىن ماقتان ەتەدى.
— ارينە، ارينە! — دەپ قوستادى قاسقىر ءماز بولىپ.
— قاسەكە، وسى ءسىز قويشىدان قورىقپايسىز با؟ — دەدى يت سىر تارتىپ.
— ءاي، باۋىرىم-اي، ءبىزدىڭ تۋىستاردىڭ «وگىزدى قويشى — ولگەن قويشى، جەپ بولعاندا كورگەن قويشى. تۇيەلى قويشى — تۇرعان قويشى. جاياۋ قويشى — كوڭىلى قاياۋ قويشى»، — دەپ ايتقاندارىن ەستىمەپ پە ەدىڭ؟ جالعىز-جارىم ايدالادا كەزدەسسىنشى، ەكى-ۇشەۋىمىز جان-جاعىنان قاردى بوراتىپ بەرەيىك. سابازىڭ ەسى شىعىپ، قويدى تاستاي قاشادى.
— ادامنان دا قورىقپايتىن جۇرەك جۇتقان اعايىنسىڭ عوي. بىزگە ونداي باتىرلىق قايدا؟ راس، باسقا تۇسسە، قويانىن اۋلاپ، تۇلكىسىن قىرارمىز. ءسىز سياقتى ءىن دە قازارمىز-اۋ، ءبىراق ول بىزگە اقپاننىڭ اقىرعان ايازىندا پانا بولمايدى عوي. قارعىس اتقىر اڭشى اتاۋلى جۇيرىك اتقا ءمىنىپ، شوشاق مىلتىعىن اسىنىپ، ويدا جوقتا كەزدەسە قالسا، ساۋدامىزدىڭ بىتكەنى. مەنەن سورلى جوق شىعار بۇل دۇنيەدە، — دەدى دە، يت ۇلىپ جاتا كەتتى. مۇنىسى — يەسىنە بەرگەن بەلگىسى ەدى.
— ايتپاقشى، قاسەكە، ۇلۋ دەمەكشى، وسى سىزدەر تۋىستارىڭىزدى قالاي عانا ىزدەپ تابا قوياسىزدار، — دەدى يت كەنەت باسىن كوتەرىپ.
— ۇلۋدىڭ دا نەشە ءتۇرى بار-اۋ. الدەقالاي ولجا كەزدەسىپ، جالعىز شاماڭ، كەلمەسە، ۇلىماعاندا قايتەسىڭ. ءقازىر «ۋ-ۋ-ۋ» دەيىنشى، تۋىس اتاۋلى جان-جاقتان سابىلىپ جەتەدى. ءبىراق وڭاي ولجاعا ولاردى ورتاق قىلىپ نەم بار، — دەيدى قاسقىر ءبوسىپ.
— وندا مەن سەنەن قالمايمىن، — دەيدى يت. — تۋىپ-وسكەن جەرىڭدى قيمايدى ەكەنسىڭ. قوشتاسىپ كەتەيىن. كوزىمدى اشىپ، كۇندە مايلى جۋىندى ىشكەن جەرىم قوش، ۋ-ۋ! قارعى باۋ تاعىنىپ، شىنجىر سۇيرەتىپ كۇزەتكەن قورام، قوش، ۋ-ۋ! تاماق بەرمەي، تاياقپەن باسىما ۇرعان قوجايىنىم قوش، ۋ-ۋ!
قاسقىر ءماز بولىپ، ىشەك-سىلەسى قاتقانشا كۇلەدى. ءيتىنىڭ اۋىق-اۋىق ۇلىعانىنان ويانىپ كەتكەن قوجايىن قولىنا مىلتىعىن الىپ، قورانى اينالادى. ۇلىپ وتىرعان ءيتىنىڭ جانىنداعى قاسقىردى اتىپ الادى. اقىلدى يت قاسقىردى وسىلاي قولعا ءتۇسىرىپتى.
You Might Also Like
-
اكەمنىڭ ءسوزى ەسىمە ءتۇستى. «اينالايىن، بالام، باسىمداعى پانام، ءبىز ەندى ەگەمەن ەلمىز. تاۋەلسىزدىگىمىزدى الدىق. قۇدايعا شۇكىر، كوك تۋىمىز جەلبىرەپ، ءانۇرانىمىز اسقاقتاپ، قازاق ەكەنىمىزدى بىلدىك....
