اقىن اناسى تۋرالى ءبىر ۇزىك سىر
(سىر-سۇحبات)
كەلگەن بوساعاسىنىڭ تىلەۋىن الاڭسىز تىلەگەن كەلىن وسىنداي بولار...
اپاي سىرعا تولى كوكىرەگىنەن سۋىرتپاقتاي اڭگىمە باستاسا، مەنىڭ مىندەتىم ءبىر سوزىنە دە قيانات كەلتىرمەي جازا بەرۋ عانا...
بۇل جولى كەلىن ەنە تۋرالى سىر شەرتتى. «جۇمەكەندى قۇدايدان تىلەپ ءجۇرىپ كوتەرگەم...» دەيتىن اناسى
جۇمەكەننىڭ ءوز اناسى — ءمۇسليما ايدىن قىزى، رۋى بەرىش، گۋريەۆ وبلىسىنىڭ تەڭىز اۋدانىنداعى 13ء-شى وبەزد دەگەن جەردە 1915 جىلى تۋعان. تۋعان اناسىنان ءۇش جاسىندا جەتىم قالىپ، وگەي شەشەنىڭ تاربيەسىندە وسكەن. جۇمەكەننىڭ اكەسىنە تۇرمىسقا شىققاندا 15 جاستا ەكەن. ناجىمەدەن اتامىز جالعىز ۇلى سابىرەدەنىن ەرتە ۇيلەندىرگەن عوي. ءمۇسليما اپاي جۇمەكەندى — تۇڭعىشىن كەلىن بوپ بوساعا اتتاعان سوڭ 4 جىلدان كەيىن بوسانىپتى. جۇمەكەن ءوز اناسىن مۇسەكە دەپ ءوتتى ومىردەن مۇسەكەڭ «جۇمەكەندى كيمەشەگىمنىڭ ىشىنەن موينىما قارا الا تۇساۋ سالىپ ءجۇرىپ قۇدايدان تىلەپ الدىم عوي» دەپ كەلىنىنە سىر شەرتەتىن.
جۇمەكەن اقىن قالام تارتپاعان تاقىرىپتى تابۋ قيىن. سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ اۋقىمدى دا جۇگىن قايىسپاي كوتەرگەن تاقىرىپتارىنىڭ ءبىرى انا تاقىرىبى ەدى. اسىرەسە، ۇلى وتان سوعىسى كەزەڭى. تىلداعى ءومىر. جۇمەكەن جىرلارىندا ايشىقتى ورنەكتەلگەن تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى — كەلىن بەينەسى، انا تۇلعاسى دارالانىپ سومدالعان تۇلعا. اقىندى تەبىرەنىسكە بولەگەن سول قۇدىرەتتى سەزىم قازىرگى ولشەم شاماسىنىڭ كۇشىمەن ايتساق، ميكرو-جيىلىكتەر تولقىنىمەن تەربەتكەنىن اڭعارۋ قيىن بولماس. «كەلىن» داستانىنداعى، ت.ت. ولەڭدەرىندەگى انا تاقىرىبىنا اقىننىڭ ەسەيگەن ورتاسىنداعى انالار بەينەسى تۇتقا بولعان.
جۇمەكەننىڭ اناسى وتە بايسالدى، كورىكتى، ۇلكەننىڭ جولىن كەسىپ وتپەيتىن، شىدامدى ادام بولاتىن. مىنەزى ءجايلى، كوپ سويلەمەيتىن. سول كەزدىڭ ادامدارىنا ءتان ەسكىشە ساۋات اشقان، ءوز بويىنا بىتكەن پاراساتتىلىعىمەن، پايىمدىلىعىمەن انالىق قامقورلىعىن پەرزەنتىنىڭ قاي-قايسىسىنان دا اياعان جوق. الماتىدا بولعان جىلدارى دا، سوناۋ ءبىر جىلدارى ءناسىپ اپاي ۇلكەندى-كىشىلى ەكى ەنەسىنىڭ قولىندا از ۋاقىت بولعان شاعىندا دا سىرلاسىپ، بىرگە جۇرگەن. سول كۇندەرى باسىنان كەشكەن قيىنشىلىقتارىن ايتقاندا ونى اياپ، ەگىلىپ جىلاپ وتىراتىن ەدىم، دەيدى ەسىنە الىپ، — اپام ءوزى جىلاماي، ءجايلاپ وتىرىپ، ۇزاق اڭگىمەسىن ايتاتىن...
سوعان قاراعاندا جىلاي-جىلاي كوز جاسى كەۋىپ قالعان ادامداي، بەتىڭە قاراپ وتىرعاندا، جان-دۇنيەسى ەگىلىپ وتىرعانىن كورۋ قيىن ەمەس بولاتىن. ون بەس جاسىندا مەنىڭ قايىن اتاما تۇرمىسقا شىعىپ، ون-اق جىل بىرگە ءومىر سۇرگەن. ءتورت جىل بالا كوتەرمەي جۇرگەندە كورگەن قيىنشىلىعىن ايتاتىن. ول كەزدە قانداي تەكتى بوساعاعا تاپ بولساڭ دا، بالا تاپپاعان كەلىنگە دەگەن قازاقي كوزقاراس بەلگىلى عوي. ونى جۇرتتىڭ ءبارى تۇسىنەدى. جالعىزدان ۇرپاق قالدىرۋ قاي قازاقتىڭ كوكەيىن تەسپەگەن ارمان دەيسىز، بارشا مۇراتتىڭ اسىلى — ۇرپاق ءوسىرۋ بولسا، قازاق ءۇشىن ونىڭ نەسى ايىپ؟ ەنەم مارقۇم ەكەۋمىز وتە جاقىن سىرلاساتىنبىز.
ەنە مەن كەلىننىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستا تۇرمىس-تىرشىلىك قامىمەن بولماشى نارسەگە كەلىسپەۋشىلىكتەر بولمايدى دەگەننىڭ وزىندە كەزدەسىپ قالاتىنى بەلگىلى. وندايدا بار ايتاتىن ءسوزىم «اپا، قويىڭىزشى» دەيتىنمىن. ونىمدا ءزىل بولمايتىن، بالا مەن انا اراسىنداعى وكپە-ارازدىعى جوق ناز ىسپەتتەس قارسىلىق بولاتىن. كەيدە اپام وسى ءسوزدىڭ ءوزىن كوڭىلىنە الىپ قالۋشى ەدى. جانى نازىك جان بولاتىن. كوڭىلىنەن الدەنە شىقپاي قالعان كەزدە بولمەسىنە كىرىپ، ساندىعىنان بۇرمە ەتەكتى ءبىر كويلەگىن شىعارىپ الىپ، سونىڭ ەتەگى مەن كەۋدەلىك تىگىسىن سوگىپ، قايتادان تىگىپ وتىراتىن. وسى ساتتە عانا اپامنىڭ كوڭىلىنە كەلىپ قالعانىن بىلەتىنمىن. دەرەۋ، كوڭىلىن تابۋعا تىرىسامىن. «اپا، دۇكەن ارالاپ قايتايىق، ءجۇرىڭىز» نەمەسە «نە تاماققا تابەتىڭىز شاۋىپ وتىر» دەگەن سياقتى دانەكەر سوزدەرىمدى ايتا باستايمىن. اپام دا تۇك بولماعانداي ەكەۋمىز الدەبىر شارۋا قامىمەن اينالىسىپ كەتەمىز. ەنەمنىڭ قامقورلىعى تۋعان انامنان كەم بولماپ ەدى، پاراساتتى ەنە شاڭىراقتىڭ بەرەكەسى ەكەندىگىن وسىدان كوردىم.
اپامنىڭ ءومىرى قيىندىققا تولى. قازاق اۋىلىنداعى قازاق كەلىنىنىڭ ءومىرى. اتا-ەنەسى ەلگە سىيلى ادامدار بولعان. قالاي بولعاندا دا كەلىن ۇلكەننىڭ الدىنان قيا وتپەيدى. ونىڭ ۇستىنە ءۇش قايىن ءسىڭلىسى بولعان. ءوز باۋىرىنان تۋعان ءۇش بالانى ەمىزگەنى بولماسا، ولاردى ەمىرەنىپ سۇيۋگە دە باتا الماعان. ول كەزدىڭ تاربيەسى سولاي ەدى. نەمەرەلەرىن اتا-ەنە ءوز باۋىرىنا سالىپ وسىرەتىن. كىم ءبىلسىن، بۇل تۇستا مىناداي وي كەلەدى. كىندىكتەن جالعىز ۇلدىڭ ۇرپاعى شاڭىراقتىڭ ادەت-عۇرپىن بويىنا ءسىڭىرىپ ءوسىرۋ ءۇشىن اتا-مەن اجە باۋىرىنان ۇزاماسىن دەگەن قىزعانىش پا ەكەن. اناسى ەمىزگەن ساتتەن باسقا ۋاقىتتا نەمەرەلەرىن قارتتار قاناتىنىڭ استىنان ۇزاتپاي وسىرەتىن. ونىڭ تاعى ءبىر سەبەبى — سوعىس ۋاقىتى، ءۇي ءىشىنىڭ ىشكى-سىرتقى تاۋقىمەتى كەلىننىڭ موينىندا. سابيىنە الاڭداماي شارۋاسىن اتقارسىن دەگەننەن شىققان ارەكەت پە ەكەن؟
— جۇمەكەن اعانىڭ اكەدەن جاستاي قالىپ، اتا-اجە تاربيەسىندە وسكەنى بەلگىلى. بۇل جەردە بولاشاق اقىندى تاربيەلەپ، وسىرۋدە ناعاشىلارىنىڭ ەڭبەگى قانداي؟
— جۇمەكەننىڭ 70 جىلدىعىنا ارناپ اتىراۋ وبلىسى اكىمشىلىگىنىڭ كومەگىمەن ءۇش تىلدە جارىق كورگەن «مەنىڭ قازاقستانىم» اتتى ادەبي-كوركەم البوم كىتاپتىڭ ورىسشا نۇسقاسىندا ءالعىسوز ورنىندا بەرىلگەن ماتىندە «وتەس ەگو — سابىر پوگيب ۆ ۆەليكوي وتەچەستۆەننوي ۆوينە ي بۋدۋششيي پوەت ۆوسپيتىۆالسيا ۋ دەدۋشكي س بابۋشكوي پو ماتەرينسكوي لينيي» دەپ قاتە جازىلعان (قاتە جىبەرىلگەن ءماتىننىڭ استىن سىزىپ كورسەتتىك-ق.ك.). قازاقشا نۇسقاسىندا مۇنداي قاتە جوق. ال ورىسشا كىتاپتاعى وسى قاتەنى كورە تۇرا اتاپ ايتپاسقا شارام جوق. بۇل ارقىلى باسپاگەرلەردىڭ زاۋىمدە ءبىر جارىق كورگەن باسىلىمعا جۇمەكەندەي دارا تۇلعانىڭ الاقانداي ءومىربايانىن جازعان كەزدە قىراعىلاۋ بولىڭدار دەپ ءوتىنىش ايتقىم كەلەدى. جۇمەكەننىڭ بالالىق شاعىندا بولسىن، ەسەيگەن شاعىندا بولسا دا ناعاشى جاعىنىڭ تاربيەسىندە بولعان كەزى جوق.
ال «جۇمەكەننىڭ جۇرەگى» ەستەلىكتەر جيناعىنا ەنگەن م.ساپار قىزىنىڭ ەستەلىگىندەگى «...1942 جىلدىڭ جازى بولاتىن. سوعىستىڭ قىزۋ ءجۇرىپ جاتقان كەزى. ءبىر توپ اۋىل قىر جولىنىڭ بويىنداعى «اقتىكەن» دەگەن جەردە جايلاۋدا بولاتىنبىز. كىشى بەسىن كەزىندە قىر جولىنان بۇرىلىپ، ءبىزدىڭ ۇيگە قاسىندا 6-7 جاسار شاماسىندا بالاسى بار تۇيەلى اق ساقالدى قاريا كەلدى.» دەگەن جولدارداعى 6-7 جاسار نەمەرەسى جۇمەكەندى ەرتكەن قاريا — جۇمەكەننىڭ اتاسى ناجىمەدەن اقساقال بولاتىن.
ساپار قۇداسىنىڭ تورىندە سىي-سياپاتىن كورە وتىرىپ ناجىمەدەن اقساقال اڭگىمە ۇستىندە «مىنا جيەندەرىڭدى تانىستىرايىن دەپ، ءارى ناعاشىسىنان از عانا الاجاق بۇيىمتايىن سۇرايىن دەپ ادەيى ەرتىپ اكەلىپ وتىرمىن، — دەيدى. — جىگىتتىڭ ءۇش جۇرتى بولادى: ءوز جۇرتى — كۇنشىل، قايىن جۇرتى — ءمىنشىل، ناعاشى جۇرتى — سىنشىل دەگەن. وسى نەمەرەمدى ءارى سىناتقالى، ءارى باتا سۇراعالى كەلدىم،» — دەگەن ەكەن.
سوندا ساپار قۇداسى (ساپار — جۇمەكەننىڭ اناسى ءمۇسليمانىڭ اكەسى ايدىننىڭ كەنجە ءىنىسى):
— قۇدا، باتا بەرۋدىڭ جولى ايكوكەنىكى عوي، مەنىڭ شاڭىراعىم ول كىسىدەن كىشى ەمەس پە؟ — دەپ كۇلەدى.
— ساپارجان، ەكى تورىنىڭ وزگەشەلىگى جوق دەگەن. كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ دەپ سىزگە كەلدىك. سىزدەردىڭ ۇلكەن اتالارىڭىز بەكەي ەدى. «بەكەي ايتپاس، بەكەي ايتسا بەكەر ايتپاس» دەگەن ماتەل ءسوز تەككە ايتىلماعان. سەن بەكەيدىڭ كەنجە نەمەرەسىسىڭ، ولاي بولسا باتا بەرۋ ءسىزدىڭ جولىڭىز. قۇدا ءسوزدى ماقال-ماتەلمەن سويلەيتىن ءازىلقوي، اقجارقىن ادام ەكەن. «ونەرلى ورگە جۇزەر» دەگەن، جىگىتتى اقىلى مەن ونەرى كوتەرەدى. شۇكىر، نەمەرەم ونەردەن قۇرالاقان ەمەس، — دەپ كەرەگەدە ءىلۋلى تۇلعان دومبىراعا قارايدى.
سوندا ناعاشىسى «بالاڭىز ادال ءسۇت ەمگەن بولسىن. اتانىڭ بالاسى بولماي، ەلدىڭ بالاسى بولسىن. الاشاعا تارتسا اقىن بولار، بەرىشكە تارتسا باتىر بولار. ەلگە ەلەۋلى، حالقىنا قالاۋلى بولسىن، باسقا نە ايتايىن، جاس قوي، باقىتى الدىنان جارىلقاسىن» دەپ باتاسىن بەرىپ، داستارحان باسىندا وتىرعان كورشىلەر مەن بۇيىمتاي ايتا كەلگەن قۇداسى دا «ءاۋمين!» دەپ بەتتەرىن سيپاعان ەكەن.
وسى جولى جۇمەكەن ناعاشىلارىنا قۇرمانعازىنىڭ «كىشكەنتايىن» تارتىپ بەرەدى. جاس جۇمەكەننىڭ بويىنداعى دارىنى مەن تالابى، ونەرگە يكەمدىلىگى وتىرعانداردى ەرىكسىز سۇيسىندىرگەن ەكەن. جۇمەكەن وتىرعانداردىڭ قولقالاۋىمەن «اقساق كيىكتى» تارتادى. ساپار ناعاشىسى كوزىنە جاس الادى. سوعىستاعى جالعىزى مارداندى ەسىنە الىپ، قامىقتى ما، كىم ءبىلسىن...» دەگەن جولداردا جۇمەكەننىڭ ناعاشىسىمەن تانىسۋى دا سوڭعى كەزدەسۋى دە وسىلايشا انىق جازىلىپتى.
كورەگەن اتا نەمەرەسىنىڭ بولاشاعىنا اق جول تىلەۋمەن وتكەن ەدى. ناعاشىسىمەن تانىستىرىپ، باتا-تىلەگىن اپەرۋى جىگىتتىڭ ءۇش جۇرتىنان الشاقتاماۋىن، تۇعىر-تاعاننىڭ تۇگەل بولۋىن كوزدەۋى — كورەگەندىك ەمەي نەمەنە؟!
— اقىن اعانىڭ ءوز اناسىنا ارناعان ولەڭدەرى، تاقىرىبى بار ما؟ اعا كەنەتتەن جۇرەك سىرقاتىنان كوز جۇمعانى بەلگىلى. ول كىسى اناسىنىڭ سىرقاتىنا اسا قاتتى قايعىرىپ، جۇرەگىنە سالماق ءتۇسىردى دەگەندى ەستىگەن ەدىك.
— اپامنىڭ بۇكىل ءومىرى كەڭەس داۋىرىندە قازاقستان جەرىندە سىناق الاڭىنا اينالعان ولكەلەرىنىڭ ءبىرى كاپۋستين يار، ازعىر پوليگوندارى ماڭىندا ءوتتى. سوعىس كەزىندەگى ەل تۇرمىسىنىڭ اۋىرتپالىعى، جاستايىنان جەسىر قالىپ، تىلداعى قيىندىقتى ەر-ازاماتتارمەن قاتار كوتەرگەن جىلداردىڭ تاۋقىمەتىنەن شارشاپ-شالدىققان وزىمەن تاعدىرلاس انالاردان ءبولىپ ايتارلىقتاي ەرەكشەلىگى جوق. جاستايىنان جەسىر قالىپ، تۇرمىس تاۋقىمەتىن تارتقان اپام كەيىن قان اۋرۋىنا شالدىقتى. جىلىنا ەكى رەت قالالىق اۋرۋحانانىڭ قان اۋرۋى بولىمىندە جاتىپ ەم الاتىن.
جۇمەكەننىڭ شىعارماسىندا اناسىنا قاتىستى ولەڭدەرى بارشىلىق، سونىڭ ىشىندە «قان» دەگەن ولەڭى اناسىنا ارناپ جازعان تۋىندىسى.
«جىلدان جىلعا ءسونىپ باراد، ءتۇرى، ءۇنى —
شەشەم سورلى ساۋىقپايدى-اۋ عۇمىرى؟
كەڭسە جاقتان كەمىپ كەلسەڭ كەشقۇرىم،
قانايدى دا وتىرادى مۇرىنى.
كەلىن باپتاپ اق كورپەسىن جاپقانعا
«مەنى ەرەكشە كۇتەدى» دەپ ماقتانبا:
جەردە — ماعان،
اسپاندا اناۋ ايعا انىق —
بايعۇس قارتىم، بارا جاتىر اينالىپ،
قىزىل قانىڭ — اق قانعا...» دەپ، اقىن ءوزى وسى ولەڭىندە:
«... قانى تىيىل-مايتىن نەتكەن كەسەل بۇل،
قان توككەنى از بولىپ پا ەد وسى ەلدىڭ؟!
ۇيالسام دا جارىعىنان كۇن، ايدىڭ
مەن دە كەيدە سولقىلداپ كەپ جىلايمىن.
جاس اقپايدى، سوندا كوزدەن،
بۇ دا اسا،
ارزاندىقتان بولمايتىنى راس، ءا؟
جاسپەن ەمەس، قانمەن عانا جىلايدى
كوزىڭ ەمەس،
كوكىرەگىڭ جىلاسا...» دەيدى.
ءيا، اناسىنىڭ داۋا تابىلمايتىن دەرتىنە قاتتى قايعىرعانىن كوزىممەن كورىپ، شاراسىزدىق كۇيىن باسىمنان كەشىردىم عوي. امال قانشا! اناسىنىڭ دەرتىنە دە، جۇمەكەننىڭ وسى ولەڭىندە ءوزى:
«ادال جۇمساپ عۇمىرىمدى ءبۇتىن ءبىر
اقتايتۇعىن كەزىم، انا ءسۇتىڭدى —
امالىم نە، امالىم نە، امالىم:
قانىڭ تەۋىپ قىزبايدى ەندى — جوق ءالىڭ،
ءجيى-جيى مۇزدايدى ەندى تابانىڭ.
مەنىڭ ىستىق الاقانىم، قولدارىم
سەن توقىعان بايپاق قۇرلى بولمادى:
قانىڭ قاقسىپ، قاجىعان ءبىر تۇسىڭدا
جىلىتپادى باشپايىڭنىڭ ۇشىن دا...»
دەپ سۋرەتتەگەن جان قايعىسىنا دا ورتاقتاسا ءجۇرىپ، ارا تۇسە المادىم. قايران دا، قايران دۇنيە-اي!.. اللانىڭ جازعان تاعدىرىنا ادام قولىنان نە كەلەدى؟
پروزادا اناسىنىڭ ءومىرىن «اق شاعىل» رومانىنداعى مۇعزيما وبرازى ارقىلى جازعان. «ەلمەن كورگەن ۇلى توي» دەپ، پەيىلگە جارىتىپ جاراتقان قازاقتىڭ شاڭىراعىنا التىن دىڭگەك بولا بىلگەن قاجىرلى انالار ءوز باسىن ويلاۋعا مۇرشالارى كەلمەگەن. كەلىن بوپ تۇسكەن بوساعاسىنىڭ تىلەۋىن تىلەۋدەن بوتەن وي تۇسپەيتىن ويلارىنا.
اۋرىپ قالعان كەزىندە اپاما، اسىرەسە، كۇتىم كوپ كەرەك بولاتىن. قالاي دا قاننىڭ قۇرامىن تولىقتىرىپ وتىرۋ مىندەتىمىز. دارىگەردىڭ نۇسقاۋىن قاتاڭ قاداعالايتىنبىز. تۇڭعىش نەمەرەسى ايكەن اپامنىڭ — اجەسىنىڭ كۇتىمىنە كوبىرەك ۋاقىتىن ءبولدى. وسىنداي ناۋقاس ادامنىڭ ديەتاسى جايىندا دارىگەرلەردەن كەڭەس الىپ، كوپ ىزدەنەتىن. الما مەن ءسابىزدى ۇككىشتەن وتكىزىپ، كۇندەلىكتى كوڭىل ءبولىپ، بالاشا تاماقتاندىراتىن.
توسەك تارتىپ جاتقان ادامنىڭ كۇتىمى وڭاي ەمەس، ونىڭ ۇستىنە مۇرنىنان قان كەتىپ جاتقان اپامنىڭ توسەك-ورنىن، كيىمىن ءالسىن-السىن جۋىپ-ۇتىكتەپ اكەلىپ اۋىستىرامىز. ومىرىندە ءىش كيىمىن كىسىگە جۋدىرىپ كورمەگەن اپام قاتتى قىسىلاتىن. بىزگە ريزا بولىپ، ايكەن ەكەۋمىزدى وتىرعىزىپ قويىپ، الاقانىن جايىپ، ۇزاق باتاسىن بەرەتىن. اپامداي ادام سيرەك تۋادى.
جۇمەكەن بويىنداعى توزىمدىلىگى دە، ادالدىعى، جۇرەگىنىڭ جۇمساقتىعى، كەشىرىمدىلىگى اناسىنىڭ اق سۇتىنەن دارىعانى ءسوزسىز. شاڭىراقتىڭ قۇتى ەدى اپام. كەلىن بوپ تۇسكەلى اق باتاسىن تالاي رەت الدىم. ۇلگىسىن بويىما دارىتتىم. مەنى وسىرگەن مامامدى — بالسەكەردى قاتتى قۇرمەتتەپ، اۋزىنان تاستاماي وتىراتىن. كەلىن مەن ەنە، قۇدا-قۇداعي اراسىنداعى سىيلاستىقتىڭ كەرەمەت ۇيلەسىمدى ۇلگىسىن كورىپ وسكەنىمدى ماقتانىشپەن ايتا الامىن.
...سەكسەن ەكىنىڭ كۇزى ءبىزدىڭ وتباسىنا اۋىرتپالىق الا كەلدى. ەنەم قاتتى اۋىردى. جاستىق شاعى كاپۋستين يار — ازعىر سىناق ايماقتارىنا شەكارالاس ماڭدا وتكەن ول كىسى قاتەرلى قان اۋرۋىنا شالدىققان. جىلدا اۋرۋحانانىڭ گەموتولوگيا بولىمىندە ەمدەلەتىن. كەزەكتى وسىنداي ەمدەلۋ كەزىندە جۇمەكەننىڭ جۇمىسىنا دارىگەرلەر حابار بەرىپتى. اۋىرلاپ جاتىر دەگەن. سودان جولداستارىمىز رايا، ايتباي ۇشەۋمىز اۋرۋحاناعا جەتتىك. اپامنىڭ ەكى قۇربىسى ايساۋلە اپاي (ءابىشتىڭ اناسى) مەن جاڭىل اپاي (قايراتتىڭ اناسى) قوشتاسىپ قالعالى اۋرۋحاناعا كەلىپتى. كلارا دا (ءابىشتىڭ جارى) سوندا ەكەن. اپامدى بار كيىمىن شەشىپ، ۇستىنە اقجايما جاۋىپ، «ادام بولار-بولماسى بەلگىسىز» دەپ جان ساقتاۋ بولىمىنە الىپ بارا جاتقان جەرىنەن دارىگەرگە قولحات بەرىپ، «ءوز توسەگىنەن اتتانسىن» دەپ، جۇمەكەن ۇيگە الىپ كەتۋدى ۇيعاردى. سودان ۇيگە اكەلدىك.
مۇندايدا ادام قاتتى ساسقالاقتايدى. «يمانىن ءۇيىرسىن، دەم سالسىن، ءارى باسى-قاسىندا وتىرسىن» دەپ قۇران وقي بىلەتىن كىسى ىزدەدىك. ءابۋ اعانىڭ ۇيىنەن كىسى ۇزىلمەۋشى ەدى، دەپ سول ۇيگە حابارلاسىپ ەدىك، وزبەكستاننان ابەكەڭنىڭ قۇداعيى — شولپاننىڭ ەنەسى كەلىپ جاتىر ەكەن. ۇستىندە جاسىل قامزولى بار كەمپىر كىسى اپام جاتقان بولمەگە كىرگەن بويدا «مىناۋ ما، ولەيىن دەپ جاتىر» دەگەن كەمپىر، بۇل ولمەيدى!» دەدى. سودان بىر-ەكى كۇن قاسىندا وتىردى.
اپامدى اۋرۋحانادان اكەلىپ، ءجانتاسىلىم جاتقان كەزىندە ۇيدە دوس-جاران، جاناشىر ادامدار بولاتۇعىن. بۇل 1982 جىلدىڭ 22 قاراشاسى ەدى. قۇدايدان سابىر تىلەپ قانا شۇكىر ەتۋمەن ارتىنىڭ قايىرىن كۇتىپ وتىرمىز. جۇمەكەن بولسا، اپام جاتقان بولمەگە قاراما-قارسى بولمەدەگى ءوزىنىڭ كابينەتىندە جەرگە ەتپەتىنەن جاتا قالىپ جىلادى. سونداعى ايتقانى ءالى كۇنگە قۇلاعىمدا: «جيىرما بەس جاسىڭدا جەسىر قالىپ ەدىڭ، ومىردەن ەشبىر جاقسىلىق كورمەپ ەدىڭ. ەندى قىزىعىمدى كورسەتەم بە دەگەندە، كورە الماي كەتەتىن بولدىڭ-اۋ!!!» دەپ وكىرىپ جىلادى... سول كەزدە ۇيدەگىلەر — حاباردى ەستىپ كەلگەندەردىڭ جىلاماعى قالماىد.
ايساۋلە اپاي جۇمەكەننىڭ جانىنا بارىپ: «تۇر، ورنىڭنان! جىلاما! توتەلەپ كەلگەن اجالدىڭ الدىن وراۋ پەندەنىڭ قولىنداعى ءىس ەمەس! تۇر، بالام، وزىڭە اۋىرتپالىق اۋدارىپ جۇرەرسىڭ!» دەپ قولىنان ۇستاپ، ورنىنان تۇرعىزدى. اپاي بۇل سوزدەردى ايتقاندا بۇيىرىپ سويلەگەندەي بولدى.
كەلەسى جىلى ءدال وسى كۇنى 1983ء-تىڭ 22ء-شى قاراشاسى كۇنى جۇمەكەن قايتىس بولدى. اپام اۋرۋدان ايىققانداي بولدى، جۇمەكەننەن كەيىن ءۇش جىلدان سوڭ قايتتى. ايساۋلە اپامىز اۋليە ەكەن...» — اڭگىمە جەلىسى ءۇزىلىپ قالعانداي. بار سىرىن اقتارا اڭگىمەلەپ وتىرعان ءناسىپ اپانىڭ الدىندا ءوزىمدى الدەنەگە كىنالى ادامداي سەزىندىم... الگى اسەرلى اڭگىمەنى وي ەلەگىنەن عانا ەمەس، جۇرەگىنىڭ ءار تىنىنەن وتكىزىپ، سۋىرتپاقتاپ ايتقانى ونسىز دا جۇگى اۋىر جۇرەگىنە سالماق سالىپ كەتپەدى مە دەگەن الاڭداۋشىلىق تۋعىزدى ماعان...
— اڭگىمەڭىزگە راحمەت، اپاي. ءسىزدى قاتتى تولقىتىپ، جان-جۇرەگىڭىزبەن تەبىرەنىپ ايتقان اڭگىمەڭىزدى وقىرمانعا اينا-قاتەسىز ۇسىنۋعا ۋادە بەرەيىن، — دەپ، ريزاشىلىق ءبىلدىردىم.
جۇمەكەننىڭ اناسى ءمۇسليما ايدىن قىزى جەتپىس ءبىر جاسىندا قايتىس بولدى، ۇلدان 5 نەمەرەسىن، 2 شوبەرەسىن، ەكى قىزىنان 17 جيەن نەمەرەسىن كورىپ كەتتى. بيداي ءوڭدى، جۇزىنەن مەيىرىم شۋاعى توگىلىپ تۇراتىن كوگەرشىندەي سۇيكىمدى انا ەدى.
جازۋشىلار وداعىنان جۇمەكەن اعانى اقىرعى ساپارعا شىعارىپ سالعاندا، وداقتىڭ ەڭسەلى ۇيىنەن قارالى شەرۋدىڭ الدىندا، ەكى قولتىعىنان قۇر سۇلدەرىن دەمەپ ەكى ازامات ەكى جاعىنان الىپ بارا جاتقان ءمۇسليما اپامنىڭ بەينەسى كوز الدىما كەلدى. دۇنيەگە اكەلەرىندە «موينىنا قارا الا تۇساۋ سالىپ تىلەك تىلەپ كوتەرگەن» تۇلا بويى تۇڭعىشىنان، جالعىز ۇلى — الپامساداي ارىسىنان ايىرىلعان انانىڭ قايعىسىنان قارا جەردىڭ دە كوكىرەگى قارس ايرىلعالى جاتقانىن سەزىنگەن زارلى مىسكىندەردىڭ ىشىندە مەن دە ءىلبىپ ىلەسىپ اقىندى اقىرعى ساپارعا شىعارىپ سالىپ ەدىم سول سەكسەن ءۇشتىڭ قاراشاسىندا...
You Might Also Like
-
جۇمەكەن اقىننىڭ جۋىردا جارىق كورگەن جەتى تومدىق شىعارمالار جيناعىنىڭ جەتىنشى تومىنا ەنگىزىلگەن اۋلەت مۇراعاتىنان الىنعان سۋرەتتەردىڭ ىشىندە ستالينگراد مايدانىندا سول اياعىن بەرىپ، ەلگە امان ورالعان ...
