اقىننىڭ التىن تاعى
(پوۆەست)
ونى «اقىندار باباسى» دەپ سلايدى. ونىڭ داڭقى مىڭ جىلدان اتتاپ ءوتتى. ول تۋرالى مىڭداعان كىتاپتار جازىلدى. كىتاپ سانى وسىنشالىق كوپ كورىنگەنمەن دە ول تۋرالى، تىپتەن، از جازىلعان سياقتى. ونىڭ ءومىرىنىڭ جەكە-جەكە تاراۋلارى تۇگىلى، اقىندىعىن ورلەتكەن، نە بولماسا قايعى-قاسىرەت كورسەتكەن ماڭىزدى وقيعالار دا بىزگە بەلگىسىز. جۇرتقا ءمالىم، ءومىردىڭ ءار الۋان وتكەلدەرى ادام تاعدىرىنا اسەر ەتەدى. ۇلى ادامدار تىرشىلىگىنىڭ ءاربىر كۇنى كەيىنگى ۇرپاققا اڭىز بوپ ك،الادى. ال ول تۋرالى اڭىز دا از.
ونىڭ ولەڭدەرىنەن ءبىزدىڭ بىلەتىنىمىز، ول سوقىر بولعان ەكەن. الايدا، قالاي سوقىر بولعان؟ — تۋعاننان سوقىر ما، الدە جاۋىزدىق سوقىر ەتتى مە؟ قالاي ءومىر كەشتى، ءوزىنىڭ ۇزاق عۇمىرىن قاي ونەردە جانە قاشان اياقتاعان؟ — ازىرگە بىردە-بىر تاريحشى بىزگە ءدال جاۋابىن بەرە العان جوق.
«رۋداكيدىڭ مولاسى» اتانعان مولالار ازيادا كوپ-اق. «رۋداكيدىڭ مولاسى» دەگەن مولالاردىڭ بىرنەشەۋى يراندا دا، اۋعانستاندا دا بار. سامارقانتتىڭ توڭىرەگىنە ورنالاسقان جيىرما شاقتى قىستاقتىڭ بارىندە دە سونىڭ «مولاسى» بار.
تاجىك جانە وزبەك سوۆەت ادەبيەتتەرىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى سادريددين ايني مەن سوۆەتتىڭ تالانتتى ءمۇسىنشى - انتروپولوگ ميحايل گەراسيموۆ وزدەرىنىڭ زەرتتەۋلەرىندە رۋداكي زەراۆشاننىڭ جوعارعى ساعاسىنداعى پياندج - رۋداك قىستاعىندا جەرلەنگەن دەگەن شەشىمگە توقتاعان. ايني مۇنى كونە قولجازبانىڭ بىرنەشە جولىن انىقتاي كەپ دالەلدەسە، گەراسيموۆ — تابىتتاعى ادامنىڭ سۇيەگىن زەرتتەي كەپ دالەلدەگەن.
مەن بولسام عالىم دا ەمەسپىن، تاريحشى دا ەمەسپىن، ارحەولوگ، يا انتروپولوگ تا ەمەسپىن، بار بولعانى رۋداكي پوەزياسىن سۇيەتىن جۋرناليست قانامىن. جانە جۋرناليست رەتىندە نەگىزگە رۋداكيدىڭ ءوز ولەڭدەرى مەن ونىڭ زامانداستارىنىڭ جانە شاكىرتتەرىنىڭ جازعان جىر جولدارىن الا وتىرىپ، سادريددين ايني مەن ميحايل گەراسيموۆ قورىتىندىلارىنىڭ دۇرىستىعىن، دايەكتىلىگىن جانە تاريحي دەرەكتىلىگىن وزىنشە دالەلدەگىم كەلدى.
مۇمكىن، كوپتەگەن وقۋشىلار وسى وچەركتە اتى اتالاتىن اقىن قىز روبيانىڭ ەسىمىن العاش رەت كەزدەستىرەتىن بولار. مۇمكىن، ونىڭ تۆورچەستۆوسى ادەبيەت زەرتتەۋشىلەرىن قىزىقتىرار دا. مۇنداي جاعدايدا مەن ولارعا تاجىكستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ ادەبي ارحيۆىنا دەن قويۋعا كەڭەس بەرەر ەدىم. مۇمكىن، ولاردىڭ ىزدەنۋلەرى جەمىستى ناتيجە بەرەر. ال مەن بولسام، ءوز وچەركىمدە ولار تۋرالى بار بىلگەنىمدى قايتالاپ ك،انا ءوتتىم. تەك، بۇعان قوسارىم، روبيا — تاجىك ادەبيەتىندەگى «جيىرما ءتورت ءىنجۋ-مارجاننىڭ» ءبىرى، پارسى - تاجىك ادەبيەتى تاريحىندا ەسىمدەرى ساقتالعان جيىرما ءتورت اقىن قىزدىڭ ەڭ تۇڭعىشى.
ا ۆ ت و p.
پەندەلەر مەنى الدادى —
سۇيەرىم تەك تابيعات قانا...
ر ۋ د ا ك ي
باعبان قاقپا الدىندا قارسى الدى. ول ءبىزدى ەكى جاعىنان بىردەي گۇل كومكەرگەن، توبەدەن قارا ورىك اعاشىنىڭ كولەڭكەسى تۇسكەن جولمەن ماۆزولەيگە قاراي الىپ ءجۇردى.
تىم-تىرىس. تەك الدەقايدان — باقتىڭ ءبىر تۇكپىرىنەن بۇلبۇل قۇس سامارقاۋ، اقىرىن عانا تاڭداي قاعادى، جاپىراقتار ءوزارا تاڭىرقاسا سىبىرلاسادى. باعباننىڭ جۇزىندە دە تاڭىرقاۋ بار. ول ءبىزدىڭ شاڭ باتتاسقان اياعىمىز بەن قالجىراعان تۇرىمىزگە قاراي قويادى. ءبىزدىڭ قاي قيىردان كەلگەن جولاۋشى ەكەنىمىزدى بىلگىسى كەلەدى ونىڭ. ءبىراق ەسكى ءداستۇردى ساقتاپ ۇندەمەيدى.
بۇل تاۋلاردا، قارۋ-جاراقسىز، مەيىربان دوسقا ۇقساپ كەلگەن بەيبىت قوناقتى ءجون-جوسىق سۇراپ قارسى الۋ ءلازىم ەمەس. اق نيەتپەن كەلگەن قوناق ءۇش كۇن بويىنا باۋ-باقشاداعى جەمىستەردىڭ راحاتىن كەرىپ، مول داستارقاننىڭ باسىندا وتىرىپ، وسى تاۋلاردا تۋعان اڭىز-جىرلاردى تىڭدايدى. تەك وسىدان كەيىن عانا، ەگەر قوناق سول ءۇش كۇننىڭ ىشىندە ءوزىنىن ءجون-جوسىعىن ءمالىم ەتپەگەن بولسا، ءۇي يەسى ونىڭ شىققان تەگى، رۋى جانە حالقى تۋرالى، ول وسكەن ولكە تۋرالى سۇراۋعا قاقى بار.
ال ازىرگە سۇراقتى ءبىز عانا قويامىز.
قارت باعبان قاقپانى اشىپ، ءبىزدى قارسى العان كەزدە مەنىڭ دوسىم - قۇتبي اقىن ودان:
— ەسىمىڭىز كىم بولادى؟ — دەپ سۇراعان.
— رۋستام.
— رۋستام بابا، ءبىزدى ۋستودكا1 باستاپ بارىڭىزشى، — دەپ وتىندىك ءبىز.
ءسويتىپ قارت باعبان ءبىزدى مرامور باسپالداقتارعا باستاپ كەلەدى.
ماۆزولەيدىڭ تاسىن جۋىپ اققان ءمولدىر بۇلاقتىڭ جاعاسىنا اياق كيىمىمدى شەشىپ قالدىردىم دا، كوڭىلىم الابۇرتىپ، اشەكەيلى تەمىر ەسىكتەرگە قاراي تاياندىم. قۇتبي مەنى ارقامنان بولار-بولماس قانا يتەرىپ قالعان، ءبىز ۇلى ۋستودتىڭ كۇڭگىرت ۇيەگىنە ەندىك.
شىعىستىڭ جاس اقىندارى ونى فارابانىڭ ۇلبىرەگەن كوگىلدىر تورعىنىنا وراپ اكەپ، كىندىك كەسكەن التىن بەسىگى وسىناۋ ءور تاۋدىڭ قۇشاعىنا تابىس ەتكەنىنە مىڭ جىلدان استام ۋاقىت وتكەم. سونان بەرى ول وسى جەردىڭ يەسى. اق مرامور — ونىڭ جامىلعىسى، قارا جەر — ونىڭ شىققان تاعى. ولگەننەن كەيىن ول شىعىس اقىندارىنىڭ سىيىنار ءپىرى بولدى. ءولىم وعان وشپەس ءومىر بەردى.
«ءولىم ءومىر بەردى» دەگەن ءسوز قۇلاققا جات شىعار. ءبىراق باسقاشا ايتا المايسىڭ. ەرتە كەزدەن ءولىم دەگەن مايدان دالاسىندا شەيىت بولعان جاۋىنگەردى عانا داڭققا بولەيتىن. ال بۇل بولسا اقىن ەدى. بال شاراپتى جىرلادى. جانى جوق سۇلۋلارمەن شايقاستى. شاحتىڭ تاجىن دارىپتەدى. الايدا شاح ونى توبەت ۇقساتىپ قۋىپ تاستادى. بۇل كۇندە سول شاحتىڭ ەسىمى ەشكىمنىڭ ەسىندە جوق، ال اقىننىڭ ەسىمى، ونىڭ داڭقى ەڭ اتى-شۋلى دەگەن قولباسشىلاردىڭ داڭقىنان دا ۇزاق جاساپ وتىر.
كەرەعار ەمەس پە؟! ءيا، ونىڭ بۇكىل ءومىرى كەرەعارلىقپەن ەتتى. ءولىمى دە كەرەعار ەدى.
تىرىسىندە ول سايالى باقتىڭ كولەڭكەسىندە دەم العاندى ۇناتاتىن، سۇلۋلاردى ۋاتاتىن، بۇلبۇل ءانشى راحاتتانا تىڭداپ، گۇل جۇپارىن جۇتقاندى ۇناتاتىن.
ول ءوزىنىڭ سول داعدىسىن ولگەننەن كەيىن دە وزگەرتپەدى. ءقازىر دە ول كيپاريستىڭ كولەڭكەسىندە، گۇل بايشەشەكتىڭ ەڭ ورتاسىندا جاتىر. بۇلبۇل دا سول كەزدەگىدەي ءان سالادى. ءتىپتى ءبىزدىڭ اقىندارىمىز دا ماحاببات جايلى رۋداكيدىڭ كەزىندەگىدەي - اق جىرلايدى. ماحاببات تۋرالى وسى كۇنگە دەيىن رۋداكيدەن اسقان ولەڭ جازعان اقىن جوق.
باعبان قارت ءۇنسىز تۇر. قۇتبيدا دا ءۇن جوق. ولار تورەشى سياقتى. مەنى كۇتىپ تۇر. قۇتبيدىڭ جانارىندا قاتالدىق بار. باعباننىڭ كوزقاراسى سابىرلى. جاس اقىم ءۇشىن دە، وسى باقتىڭ قارت يەسى ءۇشىن دە مىنا تاستار — كيەلى. ەلىنىڭ ۇلى پەرزەنتىنىڭ تابىتى جاتقان وسى ءبىر تۇتام جەرگە دەگەن ولاردىڭ قىزعانىشتى سۇيىسپەنشىلىگىن مەن ۇعامىن دا. ولاردىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە ورتاقتاسامىن. ءبىزدىڭ جازيرا دالامىزدا دا ۇلى ۋستودتى وسى تاۋداعىلاردان كەم سۇيمەيدى. سوندىقتان دا مەن ءۇش كۇن بويى وزەن جاعالاپ، پامير قۇزدارىن شارلاپ، وسىندا جول تارتتىم.
وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن ۆەرتولەت مەنى جاقپار تاستار اراسىنداعى كىشكەنە تاس جولعا تۇسىرگەن ەدى. تار سوقپاقپەن قۇزعا قاراي ءتۇستىم، زەراۆشاننىڭ جارتاستى جاعالاۋىنا قاشالعان جولمەنەن ەكى شاقىرىمداي جۇرگەن سوڭ، تۇرعىندارىنىڭ ايتۋىنشا، مىڭداعان جىلدىق تاريحى بار، ايني دەگەن كىشكەنە قىستاقتان شىقتىم. ال شالمالى قارت كولحوزشى باسقا قىستاقتارمەن سالىستىرعاندا، ءوز قىستاعىنىڭ ارتىقشىلىقتارى تۋرالى ايتقان كەزدە، تالاي عاسىرلىق تاريحي دەرەكتەردى قينالماستان جايىپ سالدى.
— ءبىزدىڭ قىستاعىمىز ەسكەندىردىڭ وزىنە دە باعىنباعان، — دەدى ول. — ەسكەندىر ءبىزدى اينالىپ وتكەن. ونىڭ جيھانگەرلەرى وڭتۇستىك اسۋ ارقىلى تىربانىپ ەتۋگە ءماجبۇر بولعان جانە ەستەرىن جيۋ ءۇشىم، انە، اناۋ سۋىق كولدىڭ جاعاسىنا ايالداعان، — دەپ ول شىنداردى نۇسقالى. — ول كەل سو شىنداردىڭ ار جاعىندا. سونان بەرى ونى ەسكەندىر كولى دەپ اتاپ كەتكەن. بۇل جايىندا سىزگە، جوعارعى جولدا تۇراتىن دا ايتىپ بەرەدى.
ءوز عۇمىرىندا تالايدى ەستىپ، تالايدى كورگەن تاۋلىققا ءتان ادەتپەن ول يران مەن تۋران اراسىندا بولعان سوعىس كەزىندە، تۋراندىق اسكەرلەردىڭ شاتقالدان قالان وتكەنى جايلى دا اڭگىمەلەدى. تاۋ كوشكىندەرىنىڭ قۇلاعانىڭ دا، قاسيەتتى شاقتاردى دا ەسكە الدى. الايدا وسى كوشكىندەردىڭ ەل ءۇشىن پايدالى شاعى دا بولعان، — شاپقىنشىلىقتان ساقتاپ قاپ وتىرعان. (ءسوز ورايىندا ايتا كەتەيىن، سول كۇنى مەن سۋحتو تاۋىنىڭ ەتەگىندە بىرنەشە ساعات ايالداپ قالدىم، قاتتى جاڭبىردان كەيىن الگى تاۋدىڭ ءبىر بولىگىندە كوشكىن قۇلاپ، زەراۆشاكنىڭ ارناسىن بوگەپ تاستادى. تاۋ بۇلىنشىلىگىن باعىندىرۋشىلار تۋرالى رەپورتاج بەردىم دە، كوكەيىمدە كەپتەن جۇرگەن ويىمدى ىسكە اسىرعىم كەلدى. سادريددين ايني مەن اكادەميك -انتروپولوگ گەراسيموۆ اقيقاتتاعان اڭىز بويىنشا، «اقىندار باباسى» تۋىپ-وسكەن جانە دۇنيەدەن قايتقان رۋداك قىستاعىنا بارىپ قايتۋعا بەكىندىم).
اڭگىمەشى قارتپەن قوشتاسقانىم سول ەدى، تاۋداعى ەلگە جاردەمگە كەلگەن قالىڭ ماشيناعا تاپ بولدىم، قالىڭ توپتىڭ اراسىنان ويلاماعان جەردەي ءوز دوسىم — تاجىكتىڭ جاس اقىنى قۇتبي كيرومعا ۇشىراسا كەتكەنىم. ول كوشكىن تۋرالى حاباردى ەستي سالا دۋشانبەدەن سامولەتپەن ۇشىپ كەلگەن ەكەن، ويتكەنى اتا-اناسى، ايەلى جانە بالالارى وزەن ارناسىنىن تومەنگى اعىسىندا جيىرما شاقىرىم جەردەگى قىستاقتا قالعان كورىنەدى.
ءبىز ونىڭ ەگىز-ەگىزدەن تۋعان بالالارىنا كەشتەتە جەتتىك. التى بالانىن ەڭ ۇلكەن ەكەۋى — التى جاستا، ورتانشى ەكەۋى — ۇشتە دە، ال كەنجە ەكى بالاسى ءبىر جاسقا ەندى عانا تولىپتى.
ايناداعى اڭگىمەشى قارت ايتقانداردى، ءوز قىستاعى تۋرالى ءسوز بولعاندا، قۇتبي دا ايتىپ ءوتتى.
— ءبىزدىڭ باۋ - باقشامىزدا باۋ-باقشا دۇنيە جۇزىندە جوق، — دەدى ول كەشكى تاماق ۇستىندە. جانە تاڭ ازاننان تۇرعىزىپ اپ، ءوز ءسوزىنىڭ تۋعان قىستاعىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ عانا بەلگىسى ەمەس، شىندىق ءسوز ەكەنىن دالەلدەپ شىقتى. بۇل باقتىڭ بالعىن اسەمدىگىنە، اڭقىعان جۇپارىنا، ويۋ-ورنەكتى، كوزىمنەن بەرگى تۇنىپ تۇرعان جاسىل سيپاتىنا، ءانشى قۇستارى مەن جەمىس اعاشتارىنىڭ تۇرلەرىنە دۇنيە ءجۇزىنىن كەز كەلگەن باعبانى قىزىعا سۇيسىنەرى حاق. ال وسى جەردىڭ تۇرعىندارى دەپ اتاعان وسى باقتىڭ گرانيت تەرراساعا، جالان. تاسقا وسىرىلگەنىن كورگەن ءاربىر جولاۋشى تاجىكتىڭ تاۋ تۇرعىندارىنىڭ ەڭبەگى مەن تالانتىنا شەكسىز باعا بەرەرى داۋسىز.
وسى كەزدەسۋدەن ءبىر جىل بۇرىن تاجىك تاۋلارىنىڭ قىرقالارىن بويلاپ ۇشقاندا (مەن بۇل تۇستا «قىرقالارىن بويلاپ» دەپ وتىرمىن، ويتكەنى «يل-12» سامولەتى بيىك شىڭداردى اسىپ ۇشۋعا ورەسىز جەتپەي، سوستيعان جارتاستار اراسىمەن اۋا كەڭىستىگىن قۋالاپ، قۇزداردىڭ ۇستىمەن عانا ۇشقان ەدى)، مەن ەرتەگىدەگى تاس قورعانداردىڭ اراسىنا تاپ بولعان ادامداي، بويىمدى تاڭىرقاۋ مەن ۇرەي بىردەي بيلەپ، شىڭىراۋ جاتقان ءتۇپسىز قۇزدارعا، قوجىر-قوجىر، ال كەي تۇستا مايعا سۇققانداي كوك اسپانعا قاراي شانشىلا قادالىپ، سامولەتتىڭ جولىن بوگەگەن ۇشكىر جارتاستاردان كوز الا الماعام.
سول ءبىر تاڭعاجايىپ كورىنىستەن ەسىمنىڭ كەتكەنى سونشا، ۇشقىشتىڭ «وتتەگىنىڭ ماسكاسىن كيىڭدەر!» — دەگەن بۇيرىعىن دا ەستىگەنىم جوق.
يلليۋميناتورعا ماڭدايىمدى تىرەگەن قالىپتا مەن وسى توڭ-تورىس جاتقان الىپ كەسەكتەردىڭ اراسىندا ادام قالاي ءومىر كەشەتىنىن كورت، وي سارىنىنان وتكىزىپ، ۇققىم كەلدى، ال مۇندا مىڭداعان جىلداردان بەرى تاريحىنا ءاربىر حالىق، ءاربىر ۇلت قىزىعا قارايتىن تاكاپپار، سىمباتتى، دانا حالىق ءومىر كەشىپ كەلەدى، ويتكەنى وسى تاۋدى مەكەن ەتكەن بۇل حالىق ەشۋاقىتتا، ەش ۋاقىتتا ەشبىر جاۋدىڭ الدىندا — مەيلى ول كير بولسىن، دارا بولسىن، شىڭعىسحان نەمەسە ەسكەندىردىڭ ءوزى بولسىن، ەشقايسىسىنا تىزە بۇكپەگەن، بۇل حالىق دۇنيەگە دانىشپان اقىندار مەن عۇلامالاردى بەرگەن حالىق.
سامولەت ۇستىنەن مەن سوستيعان تاستاردان وزگە ەشتەڭەنى كورە الماعام. ەندى، مىنە، ۇلكەن سۇلاما تاس ۇستىنە شاعىن عانا قىستاق تۇرعىندارى ەسىرگەن، ەرتەگىدەگىدەي تاڭعاجايىپ نويوبو باعىنا تاپ بولعاندا، MSH اناۋ ءبىر سانارىمدا تۋعان كوكەيىمدەگى سۇراقتارىما تەگىس جاۋاپ العانداي بولدىم.
بۇل تاۋلار، بۇل جارتاستار كورەر كەزگە عانا قاتىگەز. بۇلار ءوزىنىڭ ءتىلىن تاپپاعان عانا ۇرەيلى. ال شىن مانىندە بۇلار مەيىرىمدى تاۋلار. جانە بۇلار دا ادامشا سويلەي بىلەدى. ادامدار سياقتى بۇلاردىڭ دا ءارقايسىسىنىڭ ءوز قۇپيا - سىرى، ءوز تاعدىرى بار. بۇلار ءوزىن مەكەن ەتكەن حالىقتى قاتەرلى جىلداردا جات جەرلىكتەردىڭ شاپقىنشىلىعىنان ساقتاپ قاپ وتىرعان. بۇلار ءوزىن مەكەن ەتكەن حالىققا سۋىق جەلدەردەن، اپتاعان ىستىقتاردان قورعانىش بوپ وتىرادى. جانە. بۇل تاۋلاردى جۇرت تۋعان ۇلى: بوپ شەكسىز سۇيەدى. ءاربىر تاسىنا دەيىن سۇيەدى. ءبىر كەزدەردە ادام حايۋاناتقا تابىنعان جانە جارتاستارعا ءتاڭىرىنىڭ سۋرەتىن قاشاعان. ءاربىر تاستىڭ وزىندە بەينە جاتادى ەمەس پە، ال ادام ونىڭ ىنعايلى كەسكىنىن تاۋىپ قىرلاپ قاشاۋى ءتيىس. تاجىكتەردىڭ اتا-بابالارى دا، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز سياقتى، وتقا تابىنعان، جارتاستاردىڭ ۇشار باستارىنا قاسيەتتى وتتار جاعىپ قوياتىن بولعان، ونان كەيىنگى جەردە قىلىشتىڭ جۇزىمەن يسلام كەلدى دە، وتتار تەك جولاۋشىعا جول سىلتەر بەلگى بوپ قانا قالدى.
رۋستام بابا جۇپارى اڭقىعان ەكى الما ءۇزىپ، ماعان ۇسىندى.
— ءسىزدىڭ ەكى قىزىڭىز بار ەكەن، مىنا كىسى ايتىپ وتىر، — دەپ قارت قۇتبيدى مەڭزەپ قويدى. — سولارعا بەرىڭىز. مىنا المالار «اندجامە» اقىندارىنىڭ اتاسى — رۋداكيدىڭ باعىندا وسكەن دەڭىز.
شاي بوگىپ قايناپتى. ءيىسى اڭقىپ تۇر.
شىرقاۋ بيىكتە كوك جۇزىندە قاناتىن جايىپ تاستاپ، جايىمەن قىراندار قالىقتاپ ءجۇر. ولارعا سول بيىكتەن قىستاق ۇيلەرى ورتا عاسىرلىق الىپ امفيتەاتردىڭ ويقى-شويقى تەرراساسىنا رەتسىز تاستالعان كۋبيكتەر سياقتى كورىنەتىن بولار. ال ەگەر دالىرەك ايتار بولساق، وندا بۇل جەردى ءبىر كەزدە سونگەن الىپ ۆۋلكاننىڭ كراتەرىمەن سالىستىرۋعا بولادى.
بىر-بىرىمەن قويان-قولتىق وبىسكەن شىڭدار ورتاسى — بۇلاقتار مەن وزەندەرگە، گۇل - باقتار مەن تاۋ شالعىنىنا تولى — عاجايىپ ويپات بويلايدى. ويپاتتىڭ ەڭ تۇبىندە، سىڭسىعان جاپىراقتار استىندا، تەرەڭ جىرادا وسى جەردەگى وزەندەردىڭ ەڭ ۇلكەنى بۋىرقانىپ، اق كوبىكتەنىپ جاتىر. ول ءوزىنىڭ باسىن شىڭداعى قاردان الىپ، ءبىزدىڭ جانىمىزدان سولتۇستىككە قاراي تۋلاپ اعادى. جارتاستاردى قىلىشپەن شاپقانداي جارىپ ءوتىپ، كەڭ ويپاتقا سىتىلىپ شىعادى دا، سودان ءارى زەراۆشانعا قوسىلىپ پياندجيكەنتكە، سامارقانتقا، بۇحارعا كەتەدى... تاۋلاردى اسىپ ەتىپ، كوك جۇزىندە شىرقاۋ بيىكتە قالىقتاعان قىرانداردى عۇمىر بويىنا اۋەيى ەتكەن، وسى ءبىر جۇماق بۇرىشىنا كەلەر جولدا، بۇدان ءۇش كۇن بۇرىن مەن سول كەڭ ويپاتتا، سامارقاندا بولىپ ەدىم...
— قانداي سورت؟ — دەپ سۇرايىن دەپ نازارىمدى الما اۋداردىم، ءبىراق ويىمدا سول قىراندار، گۇل باقتار مەن تۋلاعان وزەن تۇر. تابيعاتتىڭ مىرزالىعىنا كەنەلگەن اسەم بۇرىش. بۇل جەردە اقىن تۋماۋى مۇمكىن ەمەس قوي دەگەن وي ورالادى ماعان...
— رۋداك سورتى، — دەپ جاۋاپ قاتتى باعبان.
— مۇنداعىنىڭ ءبارى دە ۋستودتىڭ ەسىمىمەن اتالادى، — دەپ جىميدى قۇتبي. — سۋدىڭ شۋىن ەستىپ وتىرسىڭ با؟ بۇل رۋداك دەگەن وزەن. انە، اناۋ، جارتاستى كوردىڭ بە؟ ول رۋداك جارتاسى، ال قىستاقتى پياندجي - رۋداك دەپ اتايدى. جەرگىلىكتى كولحوزدىڭ اتى دا رۋداك...
— مۇنداعى ءاربىر تاس ونىڭ جىرلارىن تىڭداعان. بۇل جەردىڭ جارتاستارى ايرىقشا جاڭعىرىعادى، ولار ۋستود سوزدەرىن تالاي-تالاي قايتالاعان، — دەپ قويادى رۋستام بابا. — ول وسى ارادا تۋىپ، جاستىق جالىنى لاۋلاعان، ەش الاڭسىز، جارقىن شاعىندا وسى ارادان اتتاندى. بالعىن داڭقتىڭ قاناتىندا ۇشقان ەدى. كوپ جىلدار وتكەن سوڭ ورالدى. مۇلدەم باسقا بوپ ورالدى. ونىڭ كۇلكىسىندە جابىرقاۋ جۇمباق، ۇرەي بار ەدى. جانە جالعىز ورالعان جوق. ونى مادج دەگەن ءجاسوسپىرىم جىگىت ەرتىپ اكەلدى... — مەن باعباندى سۇلە تىڭداپ وتىرمىن.
ونىڭ داۋىسى الدەقايدان الىستان كۇڭگىرلەپ ەستىلەدى.
ادام ءوز ويىمەن ءوزى بوپ، قيال قاناتىنا مىنگەندە ءاماندا ەستيدى.
كەيدە عۇمىرىنداعى ەڭ ءبىر تاڭعاجايىپ مينۋتتا بولادى. مۇنداي كەزدە سەن كەرەمەت ءىس ىستەپ، ءوزىڭ ءۇشىن جاڭالىق اشقانداي كۇيگە ەنەسىڭ. سەن اسپاننان جاڭا جۇلدىز تاپقانداي بولاسىڭ، مەيلى ونىڭ ساۋلەسى ءالسىز، ازەر كورىنەرلىك بولسا دا، ءبارىبىر جاڭا جۇلدىز. سەن ءوزىڭنىڭ الىپ ۇشقان كوڭىلىڭدى باسا المايسىڭ. ويتكەنى كەز كەلگەن، ەڭ بولىمسىز جاڭالىقتىڭ ءوزى — ويعا قانات بىتىرەر كومبەنىڭ باسى. بۇل وي-قيالى شيىرشىق اتقان سۋرەتكەر ءۇشىن — زەينەتتى ۇزىن جولدىڭ، عالىم ءۇشىن — تىڭعىلىقتى زەرتتەۋدىڭ نەمەسە قاراپايىم بولجاۋشى ءۇشىن ەش قۇيت جوق، كەي ءسات جابىعىڭقى، كەي ءسات قۋانىشتى ويلاردىڭ باستاماسى.
مەن رۋداكي ولەندەرىن جاتقا ايتاتىنمىن، مەن ونىڭ پوەزياسىنا باس يەتىنمىن. سوندىقتان دا مەنى كەنەت كەلگەن وي تەبىرەنتىپ اكەتتى: — مۇمكىن مەن، وسىدان مىڭ جىل بۇرىن بالالىق شاعىندا ۇلى ۋستودتىڭ ءوزى ويناعان، بولماسا قارتايعانىندا دەم الىپ تىزە بۇككەن جەرىندە وتىرعان شىعارمىن.
ءبىراق بۇل ويدىڭ ەشقانداي جاڭالىعى جوق ەدى. ول شىنىندا دا ءوزىنىڭ بالالىق جانە قارتايعان شاقتارىن وسى ارادا ەتكىزدى. ونى قورشاعان وسى تابيعات ەدى. گۇلباق ءوستىپ سىبدىرلاپ تۇردى، وزەن ءوستىپ تۋلاپ جاتتى، قىراندار دا ءوستىپ كوك جۇزىندە سىبدىرسىز قالىقتاپ ءجۇردى. تەك سۇرلەۋلەر مەن جولدارعا تۇسكەن ۋستودتىڭ ءىزىن عاسىرلار شانى باسىپ قالدى. الايدا ءوز ويىندا سولاردى ءتىرىلتىپ، سول بويىنشا، ءتۇس الپەتىندەگى سامال جەلدىڭ كوبە تارتقان گۇل ۇيقىسىن اقىرىن عانا جەلپىپ وتەتىندەي، سوناۋ الىس كۇندەردىڭ شىمىلدىعىن ىقتياتتاپ اشىپ ءجۇرىپ كورۋگە بولادى.
اقىن گۇلدەردى ۇناتىپتى. رايحان گۇلىن ۇناتقان. مۇمكىن، ول كەزدە ب ا ق ىشىندە رايحان گ ۇلى كوپ ەسكەن شىعار. ءيا،رايحان ءقازىر دە از ەمەس. انە، ولار الما اعاشتار اراسىندا جايناپ تۇر.
— قارلىعاش تەك ءوز ۇياسىندا عانا دامىل تابادى... — دەپ قويدى مادج.
— ءجون ايتاسىڭ، ۇلىم. باستا ۇيگە. سەن تاۋعا بارار جولدى ءبىلۋشى مە ەڭ؟ سوندا مەنىڭ سۋىپ قالعان، ۇمىت بولعان ۇيام بار. و، قاسىرەت، مادج، كۇيكەنتاي ەكى ءجۇز جىل جاساسا، ال قارلىعاش بار-جوعى ءبىراز جىل عانا. تەزدەت، ۇلىم، باستا ۇيگە. ءاي، جاراقات، اۋىر جاراقات! — اقىن كوزىندەگى قان باتتاسقان شۇبەرەكتى ۇستاي الدى. جاس جىگىت العا قاراي باستادى. اقىن جانعا باتقان ازاپ اۋرۋىن كۇشتەپ جەڭدى. ءبىر قولىن مادجدىڭ يىعىنا ساپ، ءبىر قولىنا تاياعىن ۇستاپ، باسىن جوعارى كوتەرىپ، شاڭداق جولمەن ءجۇرىپ كەتتى.
— باستا، ۇلىم، سونداعى جاعالاپ ءجۇرى وزەن ءبىزدى سالقىن لەبىمەن جەلپىپ، گۇلباقتار كولەڭكەسىنە سايالاتار، جەمىسىن بازارلىق ەتەر، قۇستاردىڭ جىرى قاسىرەتىمىزدى جەڭىلتەر.
... رۋداك تاق ورناعان سارايدا تۇرەگەپ تۇردى. ونى مۇندا ب ا ق ىشىندە جۇرگەن جەرىنەن ۇستاپ اكەلگەن بولاتىن. موينىنا سالدىرلاعان تەمىر قارعى سالىنىپ تا ۇلگەرگەن. ارت جاقتا، سارايدىڭ تۇكپىر بۇرىشىندا، دەمدەرىن ىشتەرىنە تارتىپ ساراي اقىندارى تۇردى. ولاردىڭ ىشىندە شاحيد جوق ەدى، تەك ۋستودتىڭ كۇندەۋشى عانا بولاتىن التىن تاقتىڭ ۇستىندە سارعىش ءوڭدى شاحتىڭ ءوزى وتىردى دا، ال ونىڭ جانىندا باس ءۋازىرى تۇردى. سامانيدتەر شاحى ساراي ءىشىن سامارقاۋ شولىپ ءوتىپ، اشەكەيلى كۇمبەزگە قادالا قاراڭ قالعان كەزدە، ءۋازىر ونىڭ جارلىعىن ايتتى: شاح گارەمىنىڭ گۇلىنە جاقىنداۋعا ءداتى جەتكەن جانە وعان قوسا اللانىڭ اتىنان جازىلعان قۇران تۋرالى استامدىق ءسوز ايتىپ، اۋىر كۇناعا باتىپ، كۇپىرلىك ەتكەن اقىن ابدۋللا رۋداك، شاحتىڭ كەشىرىمى بويىنشا، قازىردەن باستاپ ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن تاس قاراڭعى سوقىرلىقتا كۇن وتكەرۋى كەرەك...
رۋداك باس ءيىپ، تىزەسىن بۇككەن، الايدا وسى ساتتە شاح قولىن كوتەردى دە جەندەت قارعىنى تارتتى، قىلعان ۋستود ورنىنان تۇردى. تۇكپىر بۇرىشتا تۇرعان اقىندار ءبىرىنىڭ ءسوزىن ءبىرى ءبولىپ شاحتىڭ دانالىعىن ولەڭمەن ماداقتاي باستادى. رۋداكتىڭ ءوزى دە تالاي رەت ءسويتىپ ەدى. اۋىز ەكى ايتىستا وعان تەڭ تۇسەر ەشكىم بولمايتىن، سونىسى ءۇشىم دە شاح ونى ءبىر كەزدەردە جاقسى كوردى.
سامانيدتەر شاحىنىڭ ۇلىلىعىن دارىپتەپ، ول جۇزدەگەن شىعاردى جانە شاح سارايىندا جۇزدەگەن سۇلۋلاردىڭ ىستىق قۇشاعىنا باتتى. شاح پەن اقىن ەكەۋىنىڭ وبىرلانعان ءناپسى توياتىندا باسەكەگە تۇسكەندەي كەزدەرى دە بولعان ەدى. ءبىراق، شاحتىڭ گۇل باعىنداعى مۇڭلى گۇل بوپ ءبۇرىن اشقان — اراراتتان اكەلىنگەن، ۇزىن بۇرىمدى تۇتقىن ارۋعا اقىن جانى ىنتىق بولعان كەزدەن باستاپ ءبارى وزگەردى.
ول تۇتقىن ارۋدى شىنداپ ءسۇيدى. اقىلى مەن سۇلۋلىعى ءۇشىن ءسۇيدى. ارۋ ايتقان قايعىلى اڭگىمەلەر تىتىرەنتە شىمىرلاتتى. ەگەردە مۇنان بۇرىن دا ادال دوستارىنىڭ كىنارات سوزدەرى ونى وبىر ءناپسىنىڭ ويناعىنان شەتتەتە الماعان بولسا، ەندى تۇتقىن ارۋدىڭ اڭگىمەلەرى ونىڭ كوزىن جاڭاشا اشتى، ەل بيلەۋشىلەردىڭ قاتىگەزدىگىن جانە حالىق قاسىرەتىن ساراپقا سالۋعا ءماجبۇر ەتتى.
جاس ارۋدىڭ اڭگىمەلەرى، تۋعان جەرى تۋرالى اندەرى، قايعى-قاسىرەتى، كوز جاسى، اھ ۇرعان شەرلى كۇرسىنىسى — ونىڭ ادامدىعىن قورلاعاندارعا، قاناتىنان قيعان، شاحتىڭ گۇل باعىنداعى اشەكەيلى تورعا قاماعاندارعا قارسى اقىن كوكىرەگىندە ىزا مەن كەك تۋعىزدى.
بايلاۋداعى توبەتتەي عىپ جەندەتتەر قىل ارقانمەن موينىنان جەتەلەپ كەلە جاتقاندا كەنەت وعان: شاح بۇيرىقتى اقىننىڭ تۇتقىن ايەلدى سۇيگەنى ءۇشىن شىعارماعان بولار، ونىڭ قۇلاعىنا كەشە اق ۇيدەگى دۋمان ۇستىندە اقىندار ورتاسىندا رۋداكي شىعارعان ولەڭ جەتكەن سوڭ بولار دەپ ويلادى.
بايىدىم دەپ ويشا، ماساتتانبا، كوز الدىمدا تاعدىردىڭ سول دا تاڭ با، — دەگەن ەدى ول شاحتىڭ قازىناشىسىنا. جانە تاعى ول مۋرادي دوسىن ەسكە الت، جىرعا قوسىپ ماداقتاپ، ونىڭ ءولىمى ءۇشىن شاحتى كىنالاعان.
ايتىلعان ءسوز وقپەن تەڭ قايتىپ ىشكە جۇتا المايسىڭ. ىنتىزار ەتكەن تۇتقىن ارۋعا سوڭعى رەت ءبىر قارار ما ەدى. ءبىراق ول قايدا دەسەڭشى؟ انە، اناۋ بيىك قورعاننىڭ ىشىندە. ماڭگى قاماۋدا. وندا تەرەزە دە جوق. كۇمبەزدەن عانا كورىنەر اسپان بار... مۇمكىن ول وندا جوق تا شىعار ەندىگى. مۇمكىن ونى دا قىزى روبيا سياقتى وتقا ورتەپ جىبەرگەن شىعار؟!
اقىن كوزىن قورعاننان تايدىرىپ، الدىنداعى جەندەتكە قارادى. ءتۇرىپ العان جەڭىنە اۋدى كوزى. ءجۇن باسقان قولىنا ءتۇستى. جالاڭداعان قانجاردىڭ وتكىر جۇزىنە، جەندەتتىڭ قورقاۋ كۇلكىسىنە...
— اقىن بابا، ءتۇس بولدى. وزەن جاعاسىنا دەم الايىق، — دەگەن مادجدىڭ داۋىسى ەستىلدى.
بۇلار وزەنگە قاراي ويىستى. رۋداك كوزىنىڭ اۋىرعانى بىرتىندەپ قايتايىن دەدى. جول سوقتى بوپ قالجىراعان، ءوزى سوقىر اقىن تىڭ تىڭداپ قاتتى دا قالدى. ءاربىر دىبىسقا بويى ەلىتىپ راحات تاپتى. ءشوپتىڭ سىبدىرى، جاپىراقتاردىڭ سىبىرى، سايراعان قۇستار مەن سۋدىڭ سىلدىرى — ءبارى ءبىر ارناعا قوسىلىپ، تىرشىلىكتى، قوزعالىستى پاش ەتكەن تاڭعاجايىپ انگە اينالىپ، اقىرىنداپ جەر ۇستىندە قالىقتاپ كەلە جاتتى. وسى ءبىر مۋزىكا كۇنگە ارنالعان گيمندەي ەستىلەدى. قۇدىرەتتى كۇنگە ارناۋ سياقتى.
— ناۋرىزعا ءۇش كۇن قالدى... دەگەم مادج اقىرىن عانا. ءبىراق اقىن ونى ەستىپ قالدى.
— ءبىز ونى ۇيدە قارسى الامىز، ۇلىم. تاۋعا جەتەمىز عوي، — دەدى ۋستود مادجدى جۇباتقانداي. — ال ءقازىر ءبىر ەلەڭ وقى، مادجىم. كوكتەمنىڭ سامال جەلى تۋرالى وقى...
تىم-تىرىس بولا قالدى. اقىن شيرىعا قۇلاق ءتۇردى. ول كۇتىپ وتىر. مادج سوگديانانىڭ كوپتەگەن اقىندارىنىڭ ولەڭىن بىلەتىن. كىمنىڭ ولەڭىن وقىر ەكەن؟
... التىن سيپات كوكتەم گۇلىن جايىپ سالىپ سامال جەل، كۇمىس وقا رايحان گۇلدەي ۇلبىرەپ ەس، سامال جەل. وزار سالعان ساپ جۇزدەگەن ورنەك بوپ سۋ تولقىنى، قىل قالامداي مانن سىزعان تۋلاپ ءبىر ءوت، سامال جەل... ...ماحابباتتى ۇقپاس، ءسىرا، بىرەۋلەرگە كور سوقىر، سىلانداتتىڭ گۇل - باقتاردى قالىڭدىقتاي، سامال جەل ۋا، نەلىكتەن راحات سونشا تاڭ الدىندا مۇلگىگەن، تاڭ شاپاقتا رايحان گۇلىن شاشتىڭ با، الدە، سامال جەل...
مادج روبيانىڭ ولەڭىن وقىدى. كىمنەن ءبىلدى ەكەن ول مۇنى؟ شىنىمەن-اق ول بۇل ولەڭدى، اقىن ابدۋللا رۋداكيدىڭ اڭقاۋ بالاداي بوپ كەلىپ، روبيانىڭ سۇيگەنى — جاس قۇلدىڭ باسىنا شاحتان بوستاندىق سۇراعان كۇنى جادىندا تۇتىپ قالعانى ما؟ سول ۋاقىتقا دەيىن بۇكىل سامان ەلىندە بىردە-بىر جان كاابا بايدىڭ قىزى، بالقى قالاسىنىڭ جاس ءامىرشىسى ءحاريستىڭ قارىنداسى ولەڭ شىعاراتىنىن بىلگەن ەمەس قوي: روبيانىڭ اقىن ەكەنى مۇلدەم بەلگىسىز بولاتىن.
ابدۋللانىڭ ءازى دە بۇل جايلى كەزدەيسوق ءبىلدى. وقيعا رۋداكي «كاليلا مەن ديمنا» پوەماسىن جازىپ بىتىرىستەن بۇرىن بولعان ەدى. اقىن ينديادا بولىپ، يراندى ارالاپ ەتىپ، مۋرادي جانە شاحيدپەن بالقىعا كەلگەن. سول جىلى وندا بۇكىل اندجامنىڭ، بۇكىل سوگديانا مەن ماۆرەنارحدىڭ اقىندارى جينالعان، فارابانىڭ اقىندارى دا، تارازىنىڭ بيشىلەرى، اراراتتىڭ ساۋداگەرلەرى مەن يەمەننىڭ جولاۋشىلارى، ءۇندىستاننىڭ انشىلەرى دە تەگىس باس قوسقان...
بالحىنىڭ بيلەۋشىسى، كاابانىڭ بالاسى — جاس ءحاريستىڭ سارايىندا دۋماندى توي ەتكەن. ونىڭ كەزىندە بالقى اقىندار مەن سۋرەتشىلەر قالاسى رەتىمدە اتى شىققاندى. ونىڭ بالاسى حاريس بيلەۋشى رەتىندە اكەسىنىڭ جاقسى ءداستۇرىن جالعاستىرعان ەدى.
اقىندار ءبىرى مەن ءبىرى باسەكەگە تۇسكەندەي، ساراي باعىنىڭ ىشىندە ءوز ولەڭدەرىن وقىپ وتىرعان كەزدە، كۇتپەگەن جەردە ولاردىڭ ورتاسىنا نازىك كەسكىندى، اسەم بوزبالا كەلدى. ول داۋىسى كۇمىسشە سىڭعىرلاپ ولەڭ وقىدى. بۇلبۇل قۇس پەن رايحان گ ۇلى تۋرالى ەلەڭدەر، كۇن مەنەن بۇلت تۋرالى ولەڭدەر... اقىن - بوزبالا ەندىگى ءبىر ۇزاق ولەڭىم ۋستودقا ارناي ايتقان، ونىڭ سوزدەرىندە مۇڭلى ءبىر استار بار ەدى. رۋداكي تاڭىرقاي تىڭدادى. بوزبالا ونى اقىلگوي تۇتىپ، ماحابباتتى قورعاۋعا، قورعانىش بولۋعا جاردەم سۇرادى.
كەلگەنى قانداي اياق استى بولسا، بوزبالانىڭ كەتكەنى دە سونداي تەز بولدى. قىزمەتشى قۇلدار شاراپ تاراتا باستادى. ءحاريستى اسىراپ وسىرگەن كارى ايەل اقىندارعا بالانىڭ تەنتەكتىگىن كەشىرۋدى جانە ول تۋرالى ەسكە الماۋدى ءوتىندى.
رۋداك ويعا قالىپ ەدى. ول الگىندە ءوز الدىنا كەلگەن جاستىڭ ەر بالا ەمەس ەكەنىن ۇققان. قىزدىڭ داۋىسى ەدى. ءبىراق، ول قىز كىم؟ جانە جۇلىپ تاستاپ، جىگىتشە كيىنىپ، مۇنىڭ الدىنا وسىنشا باتىل كەلىپ، ءوتىنىش ايتۋىنا نە سەبەپ بولدى؟
سول كەشتە ساراي قىزمەتشىلەرى وعان تولتىرا ولەڭدەر جازىلعان تەپ-تەگىس جىبەگىنىڭ بىرنەشە قۇراقتارىن تابىس ەتتى. ولاردى جازعان ءحاريستىڭ قارىنداسى — روبيا ەكەن.
رۋداك ونىڭ قۇپيا ماحابباتىنىڭ سىرىن دا ءبىلدى. روبيا ءوز باۋىرىنىڭ جان ساقشىسى باسىبايلى كۇل، جاس جىگىتتى سۇيگەن ەكەن. جىگىتتىڭ ءانىن، ونىڭ ويىنىن، ونىڭ سۇلۋلىعى مەن اقىلىن ءسۇيىپتى.
قىز وعان ولەڭدەر ارناپتى. قۇل جىگىت تە ءوز حانىمى روبيانى سۇيەدى ەكەن. الايدا، حاريس قاتال. ول قۇل مەن روبيانىڭ ماحابباتىنا قارسى. ال روبيا بولسا ماحابباتىن قيا المايدى.
بۇحارعا قايتىسىمەن رۋداك مۋرادي مەن شاحيدتى ەرتىپ شاحتىڭ الدىنا باردى. رۋداك ولەڭمەن شاح ي ەدەن روبياعا جاردەم بەرۋىن ءوتىندى. رۋداكتىڭ ءوتىنىشىن شاحتىڭ تاق سارايىندا وتىرعان حاريس تا ەستيدى. قاتۋلانعان جاس جىگىت دەرەۋ بۇحاردان اتتانادى. سۋىت جۇرىسپەن بالحىعا جەتىپ، الگى قۇلدى زىندانعا تاستايدى، ال روبيا سۇلۋدى قىزىپ تۇرعان مونشاعا كىرگىزىپ، سىرتىنان تاس قىپ بەكىتتىرەدى...
جالىن، جالماۋىز جالىن تاستاردى وبىرلانا جالانىپ، جالاڭداي تۇسەدى. اي ءجۇزدى، اق ءمۇسىندى روبيا شارپىعان وت پەن تۇتىننەن تۇنشىعا باستادى، كويلەگى تۇتانىپ، قارا بۇرىمدارى قاۋلاعان وتتا جىلان شيراتىلدى. روبيا ساۋساعىن قىرشىپ قاناتىپ، قىزعان تاسقا ولەر الدىندا مىناداي قاندى جولدار جازدى:
«سەنسىز جەردە سۇيىكتىم، قوس جانارىم — قوس بۇلاق،
قانمەنەن بوياپ بەتىمدى، وتىرمىن نە وسقىلاپ.
كىرپىگىم استە قۇرعاماي تاسقىنعا مەنى باتىردىڭ،
جوق، قاتە ايتام، قاتالاپ قاتىپ-سەمىپ جاتىرمىن.
جۇرەگىمە ەندىڭ دە سەن، ماڭگى قالدىڭ ساقتالىپ،
قان بوپ ەمەس، بۇكىل ءوزىن، نۇر سيپاتىن جاتتالىپ.
سەن قالاساڭ بۇلاق بولسىن، كوز جاسىمدى بۇلايىن،
سەن قالاساڭ بۇرىمىمدى كوز جاسىما جۋايىن.
قۇمدا قالعان بالىقتاي بوپ وت ىشىندە بۇلقىنام،
مەن شاقىرام، مەن شاقىرام — تەك سەن جوقسىڭ ۇمتىلعان.
بۇل سارايدا ماحابباتتىڭ كۇزەتى بار، قامىقپا،
بىلىنگەن كۇن تىرىدەي - اق سالار توزاق - تامۇققا.
ارۋ تۇسەر تامۇق ءىشى وت لاۋلاعان قابىرعا،
ارداقتاعان ماحابباتىن قانمەن بوياپ قالۋعا،
سەن قالايسىڭ؟ قايدا ءجۇرسىن، قازىرگى ءسات، سۇيىكتىم؟
ولەر شاعىم قانمەن جازۋ ۇلەسىمە ءتيىپتى.
ەندى، مىنە، ماحابباتتىڭ ءوز جاساعى بار ەكەن —
اققان قان مەن كوزدىڭ جاسى، وت قاقپاسى ءتۇپسىز كەن،
وت شارپىدى، لاۋلاپ جاندىم، ۇستاۋ كيىن ءوزىمدى،
كول بون كوزىم، اعىل-تەگىل قانىم سۋداي توگىلدى،
ءوز ويىم مەن بويىمداعى، ورتەگىم بار جانىمدى،
جانىم مەنىڭ كوز جاسىممەن اياعىڭدى جۋامىن،
ءالى كەتكەن قولدىڭ قانىن كۇل بوپ، جۋىپ تىنارمىن.
جالماپ جاتقان قۇشاعىنا اپ، سۋماڭداعان جالىنمەن،
دۇنيەنى ەرت قاپتاتام، ورتەيمىن بار جانىممەن.
قاندى ورتتەن دە ىستىعىراق كوزدىڭ جاسىن توگىپ مەن،
نوسەر بۇلتقا بۇيىردىم دا؛ «قان بون جاۋعان سەلىڭمەن!
شومىلدىرام ول قانمەن مەن ادامداردىڭ جىلانىن،
زۇلىمدىقتان تاس تۇنەكتەي ءجۇزى قارا لاڭىن
وسى قانمەن قارسى الدىمنان ءبىر عانا جول اشىلدى،
عاشىقتاردى ساۋلە تۇسپەن بوياماقپىن اسىلى.
تەڭىز دەيىن اعىل-تەگىل ءوز قانىمنىڭ بوياۋىن،
تاڭ شاپاعىن قىزعىلت ەتىپ، كۇندى نۇر عىپ قويامىن.
ەندى، مىنە، وت ءتىلىن دە ۇعىپ الدىم، بىلەمىن —
تامۇق مەنەن سۇراپ السىن كىنالىگە كەرەگىن.
كوكىرەگىمە ۇيالاعان ءبىر بەينەڭنەن وزگەنى،
جاراتقاننىڭ بار اسىلىن وتقا بەرەر كەز كەلدى،
كۇلدى جيناپ السىن، مەيلى، مەنىڭ سۇيگەن ادامىم.
ال مەن بولسام كوز جاسىممەن جەردى سەل عىپ سالامىن.
جالىن قۇشتى، دوستىم مەنى، كوزىم — جاس، قانىم — سۋ،
ماحابباتقا ورتەندىم دە، دۇنيەدەن كەتتىم بۇل.
ۋاقىت ءبىتتى، سەنسىز جەردە اقتىق تىنىس دەمدە،
ماڭگى قوش بول... مەن اتتاندىم... مەن كەتتىم»...
كەي ساتتە ول روبيانى ەسكە الاتىن، شاحتىڭ ومىرىمەن مانسۇق بولعان ءوز ماحابباتىم ارمان ەتىپ، اقىن دوستارى — شاحيد پەن مۋراديدى اڭساپ ۇزاق كۇڭىرەنىپ. ۇلىلار كەتتى بۇ دۇنيەدەن پاكتى، قاسىرەت - قايعى، قىزىعى جوق ءار كۇنگى...
دەيتىن مۇقاي وتىرىپ. ونىڭ ولەڭدەرىنىڭ ءاربىر جولدارى تاۋ شىندارىنا جاڭعىرىعىپ، كەڭ جازيرا دالاعا، سامانيدتەردىڭ قالالارى مەن قىستاقتارىنا، ينديانىڭ كۇرىششىلەرى مەن بالىقشىلارىنا، پەرسيانىڭ بۇكىل تەمىر شەبەرلەرىنە تاراپ جاتاتىن. تارازىنىڭ قاقپاسىنان دا ەركىن ەنەتىن، روبيانىڭ قايعىلى حالىنەن كەيىن بارلىق اقىن اتاۋلى مەن ونەرپاز ساۋلەتشىلەر تاستاپ كەتكەن، بۇل كۇندە ازىپ-توزعان قاڭىراپ قالعان بالحىعا دا ەستىلەتىن.
كەي ۋاقىت ول شاشىنىڭ اعىن قارا بوياۋمەن بوياپ قوياتىن. جانە جۇرگەندە، باسىن كەيكيتىپ، ءوزىنىن سوقىرلىعىنا باس يمەگەن ادامشا تاكاپپار جۇرەتىن.
ءومىر — تەڭىز.
جۇزگىڭ كەلسە،
ىزگىلىكتەن كەمە جاسا، —
دەپ اقىل ايتاتىن ول جاستارعا. حالىق ونىڭ وسى سوزدەرىن تاسقا ويىپ جازعان.
ءقازىر دە مەن جارتاس بەتتەرىنەن، ۇيلەردىڭ قابىرعالارىنان، دۋالداردان ونىڭ ولمەس ەلەڭدەرىنىڭ جولدارىن كورىپ وتىرمىن. تۋعان قىستاعى وعان دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن مىڭ جىل توسقاۋىلىنان ماپەلەپ وتكەرىپتى.
انە، ۋستود جولدارى قاقپانىڭ ۇستىنەن دە اعاراڭداپ كورىنەدى.
دانانىڭ تىلەرى — تىنىشتىق پەن ىزگىلىك توپاستىق تىلەگى — سوعىس پەنەن بۇلىك.
مىڭ جىلدان استام ۋاقىت بۇرىن ۋستود ايتقان وسى سوزدەر ءوزىنىڭ قاسيەتتى تەرەڭ ماعناسىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتاپ كەلەدى، جەر ۇستىندەگى ديحان اتاۋلىنىڭ جۇرەگىندە جاڭعىرىعا قايتالانادى. ال وسى ولمەس جولدار وسى باقتىڭ ىشىندە تۋعان. وسى ءبىر تاۋلار، رۋداكي ءسۇيىپ وتكەن تاۋلار پوەزيانىڭ تاعى بوپ ورناپ، ماڭگىگە تاق بولىپ قالعان.
... كۇن ءوزىنىڭ بۇگىنگى ساپارىن تامامداپ، ۋفا شىڭىنا «جىر تاۋىنا» يەك ارتقان. ۋستودتىڭ ىزىمەن شىققان مەنىڭ ساپارىمنىڭ دا سونى تايادى. ءبىز رۋستام بابامەن قوشتاستىق. ب ا ق ىشىنەن شىققانبىز. سونىمىز جايلاپ قانا جابىلدى.
مەن باعبان قارت بەرگەن ەكى الما الىپ كەلەمىن. رۋداكي باعىندا وسكەن قوس اق الما.
ورىسشادان اۋدارعان: سايىن مۇراتبەكوۆ
You Might Also Like
-
كۇن ساۋلەسi بەتiندە جالت-جۇلت ويناپ، بiرتە-بiرتە جىلىنا باستاعان تۇڭعيىق كول سەكiلدi ءتوڭiرەگiنە جىپ-جىلى شۋاق شاشا قارايتىن وسى بiر توستاعانداي قارا كوزدi قايدان كوردiم؟..
