سيقىرلى كول
كۇن ساۋلەسi بەتiندە جالت-جۇلت ويناپ، بiرتە-بiرتە جىلىنا باستاعان تۇڭعيىق كول سەكiلدi ءتوڭiرەگiنە جىپ-جىلى شۋاق شاشا قارايتىن وسى بiر توستاعانداي قارا كوزدi قايدان كوردiم؟..
ەسiمدە جوق... وعان سiءرا، قايتا-قايتا جالتاقتاپ قاراي بەرەتiن بولۋىم كەرەك، ول دا: “...ويىڭا تۇسپەي وتىرمىن با” دەگەندەي كەي-كەيدە جالت ەتiپ، باياعى-ى بiر ەسكi تانىسىمداي iش تارتا كۇلiمسiرەيدi. اق قۇبا، اشىق ءجۇزi، ارتىنا قاراي اسا ۇقىپپەن جاتقىزا تاراعان قاپ-قارا شاشى، جازىق ماڭدايى — ءبارiء-بارى تانىس. تەك قايدان كورگەنiم، كiم ەكەنi ەسiمە تۇسپەيدى. ويپىر-اي، وسىندايدا ادامنىڭ جادى دا كiلتi جوعالعان ەسكi ساندىقتاي قاسارىسىپ، اشىلماي قالاتىنىن قايتەرسىڭ.
قايتا-قايتا جالتاقتاپ قارايمىن دەپ وتىرىپ ءۇي تولا قوناقتاردىڭ ورتاسىندا ءوزiمنiڭ ابەس قىلىق جاساپ العانىمدى اڭعارماپپىن. “بايقا... و كەلiنشەكتiڭ قاسىندا كۇيەۋi وتىر”، دەپ سىبىرلادى وڭ جاعىمداعى ءارiپتەسiم قۇلاعىما اۋزىن تاقاپ. (دەمiنەن ۆينەگرەتتiڭ يiسi شىعادى). الدىمىزداعى مىناۋ ەمەن ۇستەلدiڭ بەتi كiشiگiرiم وزەننiڭ ارناسىنداي جالپاق بولعانى مۇنداي جاقسى بولار ما، “ارعى بەتتەگiلەر” ونىڭ نە دەپ سىبىرلاعانىن ەستiگەن جوق. ەستiسە، بالكiم، ەزۋ تارتىپ كۇلەر ەدi.
ءبارiبiر سول تانىس بەينەگە جاۋتاڭداپ قاراي بەرگiم كەلەدi. تاپ بiر مەنiڭ كوزiم — جىلقىعا، ال ونىڭ جانارى — تەمiر قازىققا اينالىپ، ەكi اراداعى كوزگە كورiنبەيتiن قىل ارقان ەشقايدا جiبەرمەي، شىر اينالدىرا تارتاتىن سەكiلدi. كەي-كەيدە جانارىمىز بiر-بiرiمەن ۇشىراسا قالادى؛ سول ساتتە الگi سيقىرلى قازىق لەزدە كۇن شۋاعىنا مالىنعان اينا كولگە اينالا كەتەدi دە، كوز جاسىنداي ءمولدiرەگەن تۇنىق ايدىنى ساۋلە شاشا كۇلiمسiرەپ: “كەل، كەل، تۇنىعىما بويلا” دەگەندەي جىپ-جىلى لەبiمەن ايمالاپ، قىزىقتىرا، ىنتىقتىرا تۇسەدi.
وتىرىستىڭ ورتاسىنا تامان ءسوز كەزەگi الگi جۇمباق كەلiنشەكتiڭ كۇيەۋiنە كەلگەندە اسابا جiگiت ولاردىڭ قاسىنا بارىپ، وڭ قولىمەن يىعىنان قاپسىرا قۇشاقتاپ تۇرىپ: “بiزدiڭ ساكەڭ! بۇرىنعى ءۇي قۇرىلىسى ترەسi باستىعىنىڭ ورىنباسارى، قازiرگi بiرلەسكەن ترانسۇلتتىق كومپانيانىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتi!” دەپ، باسقالارىمىزدان ەرەكشەلەپ، ايرىقشا قۇرمەتتەپ تانىستىرادى. بويى ورتادان ءسال جوعارى، الدە ءسال تومەن، كۇتiمi كiسi قىزىعارلىقتاي قىزىل سارى جiگiت بiر كەزدەرi ءوزiنiڭ قايداعى بiر ءۇي قۇرىلىسى ترەسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى بولعانىنا قىسىلعانداي ەكi بەتiنiڭ ۇشى قىزارا ەزۋ تارتىپ، قىزىل شاراپ قۇيىلعان ۇزىن سيراق سەمiز بوكالدى ساۋساقتارىنىڭ ۇشىمەن عانا قىسا ۇستاپ ورنىنان تۇردى.
ونىڭ بۇگiنگi قونىس توي يەلەرiنە قانداي تiلەك تiلەگەنi ەسiمدە جوق. جادىمدا قالعانى: ەرلi-زايىپتىلار بiرگە سويلەسiن دەپ، اسابا جiگiتتiڭ الگi توستاعان كوز جۇمباق كەلiنشەكتi دە بiرگە تۇرعىزعانى. كەلiنشەكتiڭ بويى كۇيەۋiنەن ءسال بيiكتەۋ ەكەن...
ءيا، سوندا... سوندا، ەكەۋi بiرگە، قاتار تۇرا قالعاندا بارىپ ونىڭ كiم ەكەنi، قايدان كورگەنiم ەسىمە ساپ ەتە ءتۇستi. سول. ناق ءوزi. تiپتi ءوزiمدi ءوزiم ۇمىتىپ، ورنىمنان اتىپ تۇرا جازداپ بارىپ ازەر بارىپ شىداپ قالعاندايمىن.
ءيا، مەن ونى ەندi تانىدىم. ءبارi دە ەسiمە ءتۇستi. ەسiمە تۇسكەن سايىن كەلiنشەكتiڭ ءوزiنە ەمەس، قاسىنداعى كۇيەۋiنە كوبiرەك نازارىم اۋا باستاعانداي. ويتكەنi وسىدان ون شاقتى جىل بۇرىن مەن ونى دا كورگەم.
ال ول مەنi... مەنi عانا ەمەس، كوك مۇنارعا ورانعان قاراتاۋدىڭ بوكتەرiندەگi سول بiر ساناتورييدە بiر اي بويى ەمدەلiپ، دەمالىپ جاتىپ بiر ءۇيدiڭ بالالارىنداي بiر-بiرiنە باۋىر باسىپ، ەتەنە ارالاسىپ كەتكەن بiزدiڭ ەشقايسىمىزدى دا تانىمايدى.
ال بiز ونى بiلەمiز. (بالكiم، بiلمەيتiن دە شىعارمىز). ءدالiرەك ايتقاندا وعان بەيمالiم بiر قۇپيا بiزدiڭ كوڭiل-ساندىعىمىزدا ساقتاۋلى جاتقانى انىق. سول قۇپيا سيقىرلى تاياقشا سەكiلدi، ونى بiزدiڭ كوز الدىمىزدا اپ-ساتتە كiشiرەيتiپ جiبەرەدi. ول ترانسۇلتتىق كومپانيانىڭ پرەزيدەنتi بولماق تۇگiلi، تiپتi قۇدiرەتتi يمپەريانىڭ پرەزيدەنتi بولىپ كەتسە دە الاسارىپ سالا بەرەدi.
وسىدان ون جىل بۇرىنعى قۇپيا... بiلمەيمiن، ەسكiرگەن سايىن قۇپيانىڭ قۇنى ارتا تۇسە مە، الدە كەمي بەرە مە؟.. ايتكەنمەن، كۇتپەگەن جەردەن ەسiمە تۇسپەسە، مۇلدە ۇمىتىپ تا كەتۋiم مۇمكiن ەكەن-اۋ. بالكiم، ەسكi قۇپيا دەگەنiڭiز، بەتi بۇتا-جاپىراقتارمەن جابىلعان ەسكi ور سياقتى بولار-اۋ. بايقاماساڭ، كۇمپ بەرiپ ءتۇسiپ كەتەرسiڭ...
راسىندا، مەن وسى ويعا ءتۇستiم بە، جوق الدە ورعا ءتۇستiم بە، بiلمەيمiن، كوز الدىما الىستاپ كەتكەن... شىندىعىندا، كەلمەسكە كەتكەن كۇندەردiڭ بiر ەلەسi ورالدى بۇلدىراپ.
...قاراتاۋدىڭ بوكتەرiندەگi اۋاسى تازا، تابيعاتى كوركەم قۋىسقا قونىس تەپكەن ساناتوريي قاقپاسىنىڭ الدىنا جەتiپ، تاكسيدەن تۇسكەن سوڭ، ارى قاراي، باس كورپۋسقا دەيiن جول سومكەمدi كوتەرiپ بiراز جەر جاياۋ ءجۇرۋiمە تۋرا كەلدi. الدىڭعى جاق بiرتە-بiرتە بيiكتەي بەرەتiن ءور بولعاندىقتان، جارتى جولعا جەتپەي-اق دەمiم بiتiپ، وكپەم اۋزىما تىعىلا باستاعان. كۇركiرەي اعىپ جاتقان اساۋ وزەننiڭ ءۇستiنە سالىنعان اعاش كوپiردiڭ جاقتاۋىنا ارقامدى سۇيەپ، القىنىپ تۇرىپ از-كەم تىنىس الدىم. بيiك وسكەن اعاشتاردىڭ قويۋ كولەڭكەسi مەن اقكوبiكتەنە سارقىراپ اعىپ جاتقان سۋدىڭ قوڭىر سالقىن لەبi اپ-ساتتە اپتىعىمدى باسىپ، الگiندە، وسىندا جەتكەنشە بiر ءپاس قينالعاندا: “الىستان ارقالانىپ كەلەتiن ادامداردىڭ جانىن قيناماي-اق، ەردەي كەلگەن كولiكتi ەسiك الدىنا دەيiن جiبەرە سالسا قايتەر ەدi”، دەگەن ويىمنىڭ ابەس ەكەنiن ۇقتىم. شىندىعىندا، بۇلب ۇلى سايراپ، ەلiگi ويناپ، ءوزiمەن-وزi مامىراجاي تiرشiلiك كەشiپ جاتقان مىناۋ نۋ ورماننىڭ iشiنە قانشا ءزارۋ بولساڭ دا ءتۇتiن قۇسقان تەحنيكانى كiرگiزۋگە بولمايدى ەكەن. مۇلدە بولمايدى ەكەن!..
باس كورپۋستىڭ الدىنداعى گۇلزار باقتا ساناتورييدiڭ كۇندەلiكتi ەمi مەن شيپاسى قونىپ، ديلانىپ قالعاندارى كۇلiمدەگەن كوزدەرi مەن بالبىراعان جۇزدەرiنەن اپ-انىق كورiنiپ تۇرعان ەكi كەلiنشەك پەن ولاردى قىزىق اڭگiمەگە الداندىرىپ وتىرعان قارا تورى، قىسىق كوز، مۇرتتى جiگiت تۇستارىنان ءوتiپ بارا جاتقانىمدا ماعان قاراي كوز قيىقتارىن تاستاپ، بۇدان بىلاي وسى جەردە بiر-بiرiمiزدi كورiپ جۇرەتiن بولدىق قوي دەگەندەي باستارىن ءسال يiپ، سالەمدەسكەندەي يشارا جاساپ قالدى.
ءوزiمە بەرiلگەن بولمەگە كiرiپ، جول سومكەمدەگi كيiم-كەشەكتەرiم مەن ونى-پۇنى زاتتارىمدى جايعاستىرىپ، جۋىنىپ-شايىنىپ، سودان سوڭ اينالادا نە بار، نە جوعىن اڭداپ الماق ويمەن سىرتقا شىققانىمدا، كۇن ۇياسىنا باتىپ بارا جاتقان الاگەۋiم شاق تۋعان بولاتىن. ەسىك الدىندا ماناعى مۇرتتى جiگiتپەن تاعى دا ۇشىراسىپ قالدىم.
ول بۇل جولى ماعان ەسكi تانىسىن كورگەندەي جىميا قاراپ:
— ءيا، قالاي، ءوز بولمەڭiزگە ورنالاسىپ الدىڭىز با؟ — دەدi iش تارتا سويلەپ. — تانىسىپ قويالىق، مەنiڭ اتىم كۇمiسحان!
— باتىرحان!
— و، ەكەۋمiز دە “حان” بولدىق قوي! — ول مارجانداي تiزiلگەن اپپاق تiستەرiن تۇگەل كورسەتە قارقىلداپ كۇلiپ الدى.
مەن دە جىميىپ، باسىمدى يزەپ، “ءيا، “حان” ەكەنبiز عوي” دەگەندەي iزەت بiلدiردiم.
— اينالامەن تانىسۋعا شىقتىڭىز با؟
— ءيا.
— بۇل بiر عاجاپ جەر! قاراڭىز، كورiڭiز!.. بۇگiن ساعات توعىزدا ساناتورييدiڭ كلۋبىندا فرانسۋز فيلمi بولادى. قالاساڭىز، بiرگە بارىپ كورەيiك. سۇلۋ كەلiنشەكتەرمەن تانىستىرامىن!..
— كەلiستiك!..
سول كۇنi-اق ەكەۋمiز تەز تiل تابىسىپ، بالا كەزدەن بiرگە وسكەن سىرالعى جاندارداي ءشۇيiركەلەسiپ كەتتiك. الگi فرانسۋز فيلمiنەن سوڭ ماناعى ەكi كەلiنشەكتi ەرتiپ، وزەن جاعالاي سەرۋەندەدiك. مەزگiل ءالi جاز بولسا دا، تۇنگە قاراي تاۋ iشi سالقىنداپ، بويىڭ توڭازىپ، جاۋراي باستايدى ەكەنسiڭ. كۇمiسحان قاسىنداعى ايسۇلۋ ەسiمدi اق قۇبا، سۇڭعاق بويلى كەلiنشەكتiڭ يىعىنا بiلەگiن ارتىپ، باۋىرىنا تارتىپ جىلىتقىسى (الدە جىلىنعىسى) كەلگەندەي قىسا تۇسەدi. كەلiنشەك تە كەت ءارi ەمەس، تەك بiزدەن ەپتەپ قىسىلىپ، ۇيالاتىن سەكiلدi. ەكەۋiنiڭ بۇعان دەيiن-اق كوڭiل جاراستىرىپ ۇلگەرگەندەرi وسىدان-اق بەپ-بەلگiلi.
ال مەن... مەن بولسام، جەر بەتiندەگi ساناتورييلەردiڭ ءبارiندە ءۇزدiكسiز “جازىلىپ” جاتاتىن ماحاببات رومانىنىڭ بiر كەيiپكەرiنە العاشقى كۇننەن باستاپ اينالا كەتۋگە جۇرەگiم داۋالاماي، وڭ جاعىمداعى اق ماقتاداي ءۇلبiرەگەن كەلiنشەككە كوزiمنiڭ استىمەن اۋىق-اۋىق ۇرلانا قارايمىن.
سودان سوڭ بiز كورپۋسقا قايتىپ ورالىپ، جاپ-جارىق فويەدەگi جۇپ-جۇمساق كرەسلولارعا جايعاسىپ وتىرىپ تەلەديدار تاماشالادىق. مiنە، سول كەزدە مەن الگiندە، قاراڭعىلىق قۇشاعىندا بايقالماعان تاڭعاجايىپ سۇلۋلىقتى تۇڭعىش رەت كوردiم. ول وسى، كۇن ساۋلەسi جىلىتقان تۇڭعيىق كولدiڭ ايدىنىنداي كۇلiمدەپ ءارi تۇنجىراپ، تىلسىم دا سيقىرلى كۇشپەن ءوزiنە قاراي تارتا جونەلەتiن جۇمباق جانار-تۇعىن. مەن سوندا دۇرديگەن قالىڭ ەرنi مەن تاڭىرايعان كەڭ تاناۋى سۇيكiمسiزدەۋ ەتiپ كورسەتەتiن كۇمiسحانعا سول “كولدiڭ” قايتا-قايتا جالت ەتiپ قاراي بەرگەنiن كورiپ، الدەبiر سۇمدىقتى الدىن الا سەزگەندەي تiكسiنiپ قالعانمىن. سيقىرلى “كولدiڭ” يەسi دە، كيەسi دە ايسۇلۋ ەدi...
شىندىعىندا، ساناتورييدە وتكiزەتiن جيىرما ءتورت كۇنiڭ بiر باسقا دا، قالعان ءومiرiڭ بiر بولەك سياقتى. كوپشiلiگiمiز مۇندا ەمدەلiپ، تىنىعىپ قايتۋ ءۇشiن كەلدiك دەگەنiمiزبەن، اشەيiندەگi ادامدى ىعىر قىلاتىن كۇيكi تiرشiلiكتiڭ تار قامىتىنان موينىمىزدى بوساتىپ، از ۋاقىتقا بولسا دا ازاتتىق العانىمىزدى سەزگەنبiز، سەزگەن بويدا ءومiردi قايتا باستاعانداي، بۇرىنعى وتكەن كۇندەردەن ەسە قايىرىپ، وكiنiشتەرiمiزدiڭ ورنىن تولتىرار ءسات تۋعانداي جەلپiنiپ، قىزىق پەن ماحابباتقا بەلشەمiزدەن باتىپ قالۋعا اسىققانىمىز دا راس-تى.
سودان با ەكەن، مۇنداعىلاردىڭ قاي-قايسىسى دا سىرتقى ءومiردەن وقشاۋلانىپ، ساناتورييدiڭ ات شاپتىرىمداي عانا اۋلاسىنداعى مامىراجاي تىنىشتىق پەن كۇنبە-كۇنگi قامقورلىقتىڭ جورگەگiنە ورانىپ، سابيدەي الاڭسىز، بوزبالاداي ارمانشىل بولۋعا تىرىسار ەدi. تاعى دا بiر بايقاعانىم، ءتورت مەزگiل تاماعى دايىن، تۇنگi ۇيقىسى تىنىش، ءوزiءن-وزi الپەشتەگەننەن وزگە تiرلiگi جوق، استا-توك ىقىلاسقا بولەنگەن ادامداردا ماحابباتتان باسقا ۋايىم دا، قايعى دا بولمايتىنعا ۇقسايدى...
باسقاسى باسقا، تۇسكi استان كەيiن ساناتوريي اۋلاسىنداعى ءسامبi تالداردىڭ كولەڭكەسiندە قالعىپ-مۇلگiپ وتىرىپ، كiمنiڭ كiممەن قىدىراتىنىن، كiمنiڭ كiمگە كوڭiلi اۋىپ جۇرگەنiن باقىلايتىن ەكiء-ۇش شال، تورت-بەس كەمپiردiڭ دە ازاننان كەشكە دەيiنگi اڭگiمەسi مەن بiر-بiرiن ءبۇيiردەن تۇرتۋگە عانا جارايتىن ءازiل-قالجىڭدارى دا سول — ايەل مەن ەركەك اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ اينالاسىنان الىسقا ۇزامايتىن-دى.
دەگەنمەن، ساناتوريي جولداماسىنىڭ مەرزiمiنە ساي جيىرما ءتورت كۇن بولسا دا باراقاتتى ءومiر ءسۇرiپ جاتقان باقىتتى جانداردىڭ ورتاسىنان دا سۋىرىلىپ شىعىپ، كوزگە تۇسەتiن اسا-ا باقىتتى جاندار بولادى ەكەن. ولار، ارينە، بiزدiڭ ورتامىزداعى كۇمiسحان مەن ايسۇلۋ ەدi!..
ۋاقىت دەگەن قاريانىڭ قولىنداعى سيقىرلى تاياقشانىڭ قۇدiرەتiمەن ولار ءباز-باياعى جاستىق شاققا عايىپتان قايتا ورالىپ، قۋانىشى كوپ، ۋايىمى جوق، بەيقايعى، الاڭسىز كۇندەردiڭ قىزىعىنا باتىپ، بiرiن-بiرi ءسال كورمەي قالسا ساعىنىپ، ەڭ بiر اياۋلى دا قىمبات شاقتى باستارىنان كەشiپ جاتتى.
بiردە بiز ساناتورييدi قورشاپ تۇرعان بيiك تاۋدىڭ بiر شىڭىنا شىعىپ قايتپاق بولدىق. مۇنداعىلاردىڭ ايتۋىنشا، الگi شىڭنىڭ باسىندا بiر قاسيەتتi بۇتا وسەدi ەكەن. سول بۇتادان بۇتاق قيىپ الساڭ، الداعى ءومiرiڭدە الاڭسىز باقىتقا كەنەلەسiڭ. باعزى بiر زامانالاردا ايداي الەمدi بيلەگەن ءامiرشiلەر دە وسى تاۋدىڭ باسىنداعى سول قاسيەتتi بۇتالاردان اساتاياق جاساتىپ الاتىن كورiنەدi...
ءوز باسىم مۇنداي قۇدiرەتكە سەنبەيمiن. شىعىستا نە كوپ، اڭىز كوپ. ەگەر سول اڭىزدارداعىنىڭ ءبارi ەمەس، از عانا ءبولiگiنiڭ ءوزi راسقا اينالعان كۇندە، بiز الدەقاشان باقىتقا كەنەلiپ، قوي ءۇستiنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان ارقا-جارقا زاماندا الاڭسىز، راقات ءومiر ءسۇرiپ جاتقان بولار ەدiك. بiراق بiز، قازاقتار — قازاق بولعالى بەرi ازاپتان كوز اشقان كۇنiمiز بار ما؟.. بالكiم، سول — سار دالانىڭ ساعىمىنداي ادەمi قيالىنداعى باقىتتى، مامىراجاي زامانعا جەتە الماي، زارىققان سوڭ دا بiزدiڭ ەل وسىنداي اڭىزشىل، ەرتەگiشiل بولىپ العان شىعار.
ايتكەنمەن كۇنبە-كۇن بiرگە سەرۋەن قۇرىپ، بiرگە ۋاقىت وتكiزiپ جۇرگەن جولداستارىمنان ءبولiنiپ، بۇل ساياحاتتان باس تارتۋدى لايىقسىز كورiپ، مەن دە جينالا باستادىم. سiءرا، تاۋعا شىعۋعا زاۋقىمنىڭ سوقپاعانى بەلگiسiز بiر قۇدiرەتتiڭ تىلسىمىنا سەنبەگەندiگiمنەن عانا ەمەس، بۇيرات-بۇيرات قۇم توبەلەردەن باسقا بيiگi جوق ءشول دالادا تۋىپ-وسكەندiگiمنەن دە شىعار.
ساناتورييدەن كوپ ۇزاماي-اق كەجەگەم كەيiن تارتىپ، العا قاراي باسقان اياعىم كەرi كەتە باستاعان. قايتا-قايتا وكپەم اۋزىما تىعىلىپ، ەنتiگiپ توقتاي بەرەمiن. اۋەلدە وسىناۋ ماشاقاتى مول ساياحاتتى قىزىق كورiپ، اپ-ساتتە شىڭ باسىنا جەلپiلدەپ جەتiپ بارارداي جەلپiنگەن اق ماقتاداي ءۇلبiرەگەن اپپاق كەلiنشەك تە تاس توبەدەگi شاقىرايعان كۇنگە ءالسiءن-السiن ءتامپiش مۇرنىن تىجىرايتا قاراپ، “ۋھ” دەپ شارشاۋلى كۇيدە كۇرسiنەدi.
مەنiڭشە، مۇنداي ۇلپا كەلiنشەكتiڭ ماڭدايىنا جازىلعان تاعدىر — تاس باسىپ، تاۋعا شىعۋ ەمەس، قالا ورتالىعىنداعى جىلى دا جايلى پاتەرiندە ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ، سىلانىپ-سيپانىپ وتىرىپ كەشكiلiك قىزمەتتەن كەلەتiن كۇيەۋiن كۇتۋ؛ ول كەلگەن سوڭ اياعىنداعى جەڭiل تاپوچكاسىن تىرپ-تىرپ باسىپ، جۇمساق حالاتقا ورانعان قالپى كەرiلiپ-سوزىلا ءجۇرiپ كەشكi اسىن الدىنا قويۋ، سودان سوڭ كەيiنگi كەزدەرi باسىنىڭ ساقيناسى جيi-جيi ۇستاپ، قان قىسىمى قايتا-قايتا كوتەرiلە بەرەتiن بولعانىن ىزىڭداپ ايتىپ، بيىل جازدا تاعى دا ساناتورييگە بارىپ، ەمدەلiپ قايتپاسا، جاعدايىنىڭ مۇشكiل بولارىنا ءوزiن دە، كۇيەۋiن دە سەندiرiپ، شىن اۋرۋداي و جەر، بۇ جەرiن ۇستاپ ىڭقىلداپ ءجۇرiپ توسەك سالۋ...
العا قاراي بiر باسىپ، ەكi باسىپ، تاعى دا توقتاپ... القىنىپ تۇرىپ تاۋعا قارايمىز. ءاي، بiز بۇل بيiككە ەشقاشان دا شىعا المايتىن شىعارمىز. كۇمiسحان مەن ايسۇلۋ الدەقاشان ۇزاپ، كورiنبەي كەتكەن. قازiر قاي تۇستا بارا جاتقاندارىن بiلمەيمiز. بiزدiڭ مىناۋ بەيشارا كەيپiءمىزدi قىزىق كورگەن اسپانداعى كۇن دە قالت توقتاي قالىپ، كەلەمەجدەي كۇلiپ، كوك جەلكەمiزدەن شىبىقپەن ءتۇرتiپ ويناعان سوتقار بالاداي التىن سۇڭگiلەرiمەن توبەمiزدەن نۇقىپ-نۇقىپ قويادى. سەرiكتەرiمiزدەن كوز جازىپ قالعان سوڭ، بۇدان ارى قاراي بوسقا سالپاقتاي بەرۋگە قۇلقىمىز دا بولماي، مانادان بەرi سۇر جىلانداي يرەتiلiپ ۇرەيiمiزدi ۇشىرعان جالعىز اياق سوقپاقتىڭ جيەگiندەگi بiر ءتۇپ بۇتانىڭ كولەڭكەسiنە سۇلاي-سۇلاي كەتتiك.
قىلاۋسىز اشىق اسپانعا كوز تiگiپ، شالقامنان جاتىپ ويلادىم: “ادامدار وسى نەگە قاناعاتسىز؟ نەگە شىدامسىز؟! بۇگiنگiسiن مiسە تۇتپاي، ەرتەڭگiسiن قوسا ويلايتىنىن ايتپاعاندا، بiر ورنىندا تۇراق تابا الماي، دالادا وتىرسا قالانى، قالادا وتىرسا دالانى اڭساپ؛ ويدا جۇرسە قىردى، قىردا جۇرسە ويدى كوكسەي بەرەتiنi نەسi ەكەن؟..”
ودان سوڭ الاقانداي بەتورامالىن ماڭدايىنا جاۋىپ، كەۋدەسiندەگi قوس انارى بiر باسىلىپ، بiر كوتەرiلiپ بiرقالىپتى تىنىستاپ جاتقان كەلiنشەكتiڭ دەمiنە قۇلاعىمدى تiگiپ، تىڭ تىڭداعانداي بiراز قيمىلسىز جاتتىم. قىزىق... ول نە ويلاپ جاتىر ەكەن قازiر؟..
ءدال جانىڭدا، قول سوزىمداي عانا جەردە، ءاربiر تىنىس العانىنا دەيiن انىق سەزiلiپ جاتقان ادام دا سەن ءۇشiن مۇلدە جۇمباق، مۇلدە بەيتانىس الەم. ونىڭ ويىندا نە بار ەكەنiن بiلمەيسiڭ. Iشiنە ءتۇسiپ كورگەن جوقسىڭ... ءتۇبi تەرەڭ، تۇڭعيىق كول سياقتى.
ونى قازiر قۇشاقتاپ، ايمالاپ سۇيسەم، ارينە، قارسىلىقسىز كونە بەرمەك. ويتكەنi بۇگiن تاڭ الدىندا عانا قۇشاعىمىز اجىراعان. ەگەر مەن تاعى دا ەلiتiپ، ەمiرەنiپ، قولىمدى تومەن قاراي جۇگiرتە باستاسام، وندا ول: “...قويشى، ساعان نە بولعان”، “...ۇيات قوي”، “...بiرەۋلەر كەلiپ قالار”، “...كەشكە دەيiن شىداشى”، “...ءوزiم بارام عوي” دەۋi مۇمكiن، بiراق، ءبارىبiر ونىڭ iشكi الەمiندە قانداي تولقىندار جۇگiرiپ، قانداي ويلار جەلكەنiن كوتەرiپ جاتقانىن بiلۋ مۇمكiن ەمەس.
اسىلى، بiزدiڭ ءبارiمiز دە گاللاكتيكا اتتى ۇلى مۇحيتتان ءبولiنiپ تۇسكەن الۋان-الۋان كولدەرمiز...
كوزiم iلiنiپ بارادى ەكەن:
— قاراشى، انالار بiزگە قاراپ قولدارىن بۇلعاپ تۇر! — دەگەن داۋىستان سەلك ەتە ءتۇستiم.
“اق ۇلپا” شىڭ باسىنا قاراپ ءۇلبiرەي قالىپتى. سونا-اۋ بيiكتەن كiپ-كiشكەنتاي بوپ كورiنگەن قوس نوقات بiزگە قاراپ، قىبىر-قىبىر ەتiپ، كiپ-كiشكەنتاي قولدارىن تىنىمسىز بۇلعايتىن سەكiلدi. جو-جوق! ىقىلاس-پەيiلدەرiڭە راقمەت. بiز ول جاققا جەتە المايمىز. ونداي شىرقاۋ بيiككە شىعۋدى تاعدىر، سiءرا، بiزدiڭ پەشەنەمiزگە جازباعان بولار...
ءجۇزiمدi بۇرىپ، “اق ۇلپاعا” قاراپ ەدiم، ول دا: “بۇدان ارى قاراي اياق باسۋعا شامام جوق” دەگەندەي شەكەسiن تىرجيتىپ، باسىن شايقادى. سوسىن بيiكتەگiلەرگە قاراپ قولىمدى بiر سiلتەدiم دە، ءۇلبiرەگەن “اق ۇلپانىڭ” تiزەسiنە باسىمدى قويىپ جاتا كەتتiم.
“اپىر-اي، اناۋ ەكەۋiن سونشاما بيiككە جەلiكتiرiپ الىپ شىققان قانداي كۇش؟ — دەگەن وي كەلدi ماعان. — تاۋ تەكەدەي سەكەكتەپ، شارشاۋ دەگەندi بiلمەيدi عوي تiپتi. الدە... ولار شىنىمەن-اق جاسارىپ، بوزبالا مەن بويجەتكەندەي ۇشىپ-قونىپ ءجۇر مە ەكەن؟! ءبارi دە ادامنىڭ كوڭiلiنە بايلانىستى ەكەن-اۋ...”.
مەن تاعى دا اسپانعا قارادىم. كەنەت سوناۋ كوك ءجۇزiنەن ەكi كوز بiزگە كiرپiك قاقپاي تەسiلە قاراپ تۇرعانداي بوپ كورiندi...
ولار تاۋدان قايتقاندا وتە كوڭiلدi ەدi. تiپتi شارشاعاندارى بiلiنبەيدi. العاش رەت وڭاشا شىعىپ، ەل كوزiنەن تاسادا ارمانسىز ءسۇيiسكەن بوزبالا مەن بويجەتكەندەي بال-شىرىن باقىتقا ماس. كەسiلگەن دوڭبەكتەي تاۋ بوكتەرiندە سۇلاپ جاتقان بiزدiڭ مىناۋ ۇيقىلى-وياۋ، ءۇرپiء-تۇرپi ءتۇرىمiزگە تاڭ قالا قاراپ كۇلە بەرەدi.
كەشكiلiك بiز فويەدە بiراز وتىرىپ، بۇگiنگi كورگەن قىزىقتارىمىزدى اڭگiمە ەتiپ، ءدالiزدە ادام اياعى باسىلا بەرگەن كەزدە جۇپ-جۇبىمىزبەن ەكiگە ءبولiندiك. سونداعى ايسۇلۋدىڭ ەسiك الدىندا ءسال كiدiرiپ، ءسۇيرiكتەي اپپاق ساۋساقتارىن جىبىرلاتا كۇلiمسiرەي “قوشتاسقانى” ءدال قازiرگiدەي كوز الدىمدا...
ەرتەڭiنە تىم كەش ويانعانىم ەسiمدە. تۇلا بويىم زiلدەي بوپ، قوزعالتپاي قالىپتى. سودان ساسكەگە دەيiن بiر ويانىپ، بiر ۇيقتاپ شالجيىپ جاتتىم دا قويدىم. تۇسكە تامان كۇمiسحان كەلiپ ەسiك قاقتى.
— ءاي، — دەدi ول iشكە كiرەر-كiرمەستە اۋزىن باسىپ تۇنشىعا كۇلiپ. — بۇگiن بiر قىزىق بولدى. ساناتورييگە كiم كەلگەنiن بiلەسiڭ بە؟!
مەن باسىمدى شايقادىم.
— ايسۇلۋدىڭ كۇيەۋi... — دەدi بiرەۋ ەستiپ قويماسىن دەگەندەي سىبىرلاي سويلەپ.
— قويشى-ەي!
— شىن! شىن ايتام. جاڭا عانا ەكەۋi فويەدە وتىر ەكەن. مەن بايقاماي قالىپ، كۇندەگiسiنشە “ايسۇلۋشا!”دەپ قۇشاقتاپ الا جازدادىم.
— ءماسساعا-ا-ن!... سوسىن نە بولدى؟
— قۇدايدىڭ ءوزi ساقتادى-ەي بiزدi!.. ايسۇلۋ كوزiن قىسىپ ۇلگەرمەگەندە بار عوي، ەكەۋمiز دە بۇگiن ابىرويدان جۇرداي بولار ەدiك. كۇيەۋiنiڭ ءوزi دە بiر... ايسۇلۋدىڭ تاساسىنان كورiنبەيتiن كiشكەنتاي عانا بiرەۋ ەكەن!..
شىنىندا دا، بۇگiن بiر قىزىق بولىپتى-اۋ دەگەندەي مەنiڭ دە ەكi ەزۋiم ەكi قۇلاعىما قاراي جايىلىپ، ىرجيىپ كۇلە بەردiم.
— ءجۇرشi، — دەدi ول كەنەت دەگبiرسiزدەنiپ. — ەكەۋمiز اۋلاعا بiرگە شىعايىقشى. مۇندايدا ادام جالعىز جۇرۋگە بiءرتۇرلi ىڭعايسىزدانادى ەكەن.
مەن ورنىمنان تۇرىپ، جۋىنىپ-شايىنىپ بولعانىمشا، ول بايىز تاۋىپ وتىرا الماي، بالكونعا بiر شىعىپ، iشكە بiر كiرiپ سەندەلۋمەن بولدى. كيiنiپ جاتقانىمدا كەنەت ءتۇسi وزگەرiپ:
— انە، انە، ولار سىرتقا شىقتى، — دەدi بالكوننان تومەن قاراي ءۇڭiلiپ. — بەرi كەل! بولساڭشى تەز!..
ەسiمە تۇسسە، ءالi كۇنگە دەيiن كۇلكiم كەلەدi. ەكەۋمiز اياق استىنان بالا بولىپ كەتكەندەي، بالكوندا باستارىمىزدى ءتۇيiستiرiپ تۇرىپ ساناتورييدiڭ اۋلاسىنا شىققان ەرلi-زايىپتىلاردى سىرتتارىنان باقىلاي باستادىق. ولار جاڭا تۇسكەن جاس كەلiنشەكتەي “ۇيالشاق” ءسامبi تالداردىڭ كولەڭكەسiنە بارىپ كiدiردi. شاماسى، ءۇي-iشi، بالا-شاعاعا بايلانىستى شارۋالار ايتىلىپ جاتقان بولار، بiرiنە-بiرi الدەنەنi ءتۇسiندiرiپ، باس يزەسiپ كەلiسكەندەي بولادى. كۇيەۋi تىڭداپ، ايەلi سويلەپ جاتقان كەزدە ويلايمىن: “...بالالاردىڭ جاي-كۇيi قالاي... جاندارىم-اۋ اشەيiن، ساعىنىپ-ىپ كەتتiم عوي وزدەرiن”، “...ماعان الاڭ بولماڭدارشى، ەندi از عانا كۇن قالدى عوي، قۇدايعا شۇكiر، قان قىسىمىم بۇرىنعىداي تەز كوتەرiلمەيدi، جۇرەگiمنiڭ شانشىعانى دا باسىلعان سياقتى”، دەيتiن بولار. ال ەندi، كۇيەۋi سويلەپ، ايەلi تىڭداعان كەزدە: “...بالالار دەمالىستا، شال مەن كەمپiردiڭ كوز الدىندا شاۋىپ ءجۇر، سەن ولاردى ۋايىمداما، ءوزiڭدi كۇت، ەڭ باستىسى، دەنساۋلىق ەمەس پە” دەيتiن سياقتى.
سالدەن كەيiن ولار ءسامبi تالدىڭ كولەڭكەسiنەن بەرi شىعىپ، يىق ءتۇيiستiرە قاتار اياڭداپ ساناتوريي قاقپاسىنا قاراي بەت الدى. ونىڭ بويى ايسۇلۋدىڭ بويىنان ءسال-پال الاسا ەكەنiن مەن العاش رەت سوندا بايقاعانمىن.
— مۇندايلار قىزمەتتە تەز وسەدi، — دەدi كۇمiسحان الدەنەگە ىزا بولعانداي ايسۇلۋدىڭ كۇيەۋiنiڭ ارقاسىنان كوز الماي قاراپ. — وتىزعا جەتپەي وبلىستىق ترەستە ورىنباسار... ەندi بiر سەكiرسە، بiز بارا المايتىن بيiكتەن بiر-اق شىعادى. كور دە تۇر. جوعارعى جاقتاعى اعالارىنىڭ ايالى الاقانى عوي ونى جەرگە تيگiزبەي كوتەرiپ اكەتiپ بارا جاتقان. بiراق... (كۇمiسحان ونى سىرتىنان كەكەتiپ، مىرس-مىرس كۇلدi.) بiراق باسقا جاقتا ەسەسi كەتiپ، نامىسى جەرگە تاپتالىپ جاتقانىن بiلمەيدi-اۋ!..
مەن ونىڭ كوڭiلiندەگi اششى قىجىلدىڭ نە سۇلۋ ايەلگە دەگەن قىزعانىشتان، نە جاپ-جاس جiگiتتiڭ جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتiنە دەگەن كورەالماۋشىلىقتان تۋىپ جاتقانىن بiلە الماي، تاڭىرقاپ قالدىم. سونسوڭ تاڭ الدىندا عانا ءوز بولمەمنەن “ەشكiمگە كورiنبەي” شىعىپ كەتكەن “اق ۇلپانىڭ” دا كۇيەۋi ەرتەڭ وسىلاي ايەلiنiڭ سوڭىنان iزدەپ كەلە قالسا، مىناۋ سەكiلدi (ساناتورييگە كەلگەلi بەرi العاش رەت ونىڭ ەسiمiن اتاعىم كەلمەدi) سىرتىنان كۇلە قاراپ، تابالاپ تۇرۋعا ءداتiم جەتەر مە ەدi دەپ ويلادىم. جو-جوق... بiراق ول مەنiڭ كۇنامدi جەڭiلدەتە الا ما؟ قارا — قاراما، كۇل — كۇلمە... ەندi ءبارiبiر ەمەس پە؟! مەنiڭ ودان ايىرمام نە...
كەنەت... كەنەت مەنiڭ بۇدان عانا ەمەس، اناۋ قاننەن قاپەرسiز كەتiپ بارا جاتقان جوعارى لاۋازىمدى جiگiتتەن دە ەش ايىرمامنىڭ بولماي قالۋى مۇمكiن ەكەنiن ويلاعانىمدا جۇرەگiمە بiرەۋ بiز سۇعىپ العانداي شانشىپ قويا بەردi...
بiر قىزىعى، تاپ سول ساتتەن باستاپ مەنiڭ “اق ۇلپاعا” دەگەن سەزiمiم قالاي تەز سۋىسا، ماعان جۇمباقتاۋ بiر سەبەپتەرمەن كۇمiسحان دا ايسۇلۋعا اياق استىنان سالقىن قاباق تانىتىپ شىعا كەلدi. ونى ساناتورييدەگiلەر سول كۇنi-اق سەزدi...
ەرتەڭiنە ەكەۋمiز كەلiنشەكتەردەن تاسالانىپ، وزەننiڭ ارعى بەتiندەگi اعاشتان قيىپ سالىنعان كافەگە باردىق. شىنىمدى ايتسام، ساناتورييگە كەلگەلi بەرi كۇنبە-كۇن بiرگە ءجۇرiپ، ۋاقىتىمىزدى كوڭiلدi وتكiزiپ جاتىرمىز دەگەنiمiزبەن، انىعىندا بiز ولاردان مەزi بوپ، جالىعىپ تا ۇلگەرگەن ەكەنبiز. سودان دا بولار، بۇگiنگi مىناۋ سالت باستى، ساباۋ قامشىلى كۇيiمiزگە iشتەي قۋانىپ، تەلەجكاسىنان قۇتىلعان تراكتورلارداي جەڭiلدەپ كەلەمiز.
سىرتقى كورiنiسi ەرتەگiلەر جيناعىنداعى ايۋدىڭ ءۇيiنە ۇقسايتىن شاعىن كافەدە كۇندiز ادام كوپ بولا بەرمەيتiن. مۇندا نەگiزiنەن، كەشكە قاراي ساناتورييدە دەمالىپ جاتقان سۇلۋلاردى اڭدىپ كەلەتiن تومەنگi اۋىلدىڭ جiگiتتەرi جينالىپ، تاڭ اتقانشا ازان-قازان مۋزىكا ويناتىپ، القىن-جۇلقىن بيلەپ، اسىر ساپ كوڭiل كوتەرiپ جاتاتىن-دى. بiز تەرەزەنiڭ الدىنداعى ۇستەلگە كەلiپ جايعاسىپ، بۇگiنگi بوستاندىعىمىزدى الاڭسىز بiر اتاپ وتكiمiز كەلگەندەي تومپاق بەت، سەمiز بارمەنگە بiردەن iشiمدiك الدىردىق.
بiرازدان سوڭ كافەگە بiرiنەن-بiرi وتكەن سۇلۋ، تال شىبىقتاي مايىسقان ەكi بويجەتكەن كiردi. ولار دوڭگەلەك قورشاۋدىڭ ار جاعىنداعى تومپاق بەت بارمەنگە قاراپ جىميىپ، ساۋساقتارىن قيمىلداتىپ “سالەم” بەردi دە، بiزدiڭ جانىمىزدان ءوتiپ بارا جاتىپ:
— مۇندايدا ورتا تولسىن دەۋشi مە ەدi، قالاي؟! — دەپ سىڭعىرلاي كۇلدi.
بۇلار بiزدiڭ ساناتورييدە دەمالىپ جاتقان ستۋدەنت قىزدار بولاتىن. ارا-تۇرا اسحاناعا بارا جاتقاندا، كەشكiلiك ۆەستيبيۋلدە قاراما-قارسى ۇشىراسىپ قالعاندا ءۇزiپ-جۇلىپ بiلگەنiمiز: ەكەۋi دە جاقسى وقىپ، كوزگە تۇسكەندەرi ءۇشiن ينستيتۋتتاعى كاسiپوداق كوميتەتiنiڭ تەگiن جولداماسىمەن كەلگەن. بiزگە ولار ءالi تىم جاس، قۇرىق تيمەگەن اساۋ تايلارداي كورiنۋشi ەدi.
— بۇگiن نەمەنە، “جەڭگەيلەردەن” جاسىرىنىپ قاشىپ كەلگەنسiزدەر مە؟!
ولار تاعى دا كۇلدi. بۇل ەندi بiزگە اشىقتان-اشىق “تيiسۋدiڭ” بەلگiسi ەدi. كۇمiسحاننىڭ كوزدەرi ۇشقىن اتىپ، قىزىل كورگەن بۇركiتتەي جالت ەتە قالدى.
— قىزدار، بiرگە وتىرساق قايتەدi، ا؟!
— وي، وندا سiزدەردiڭ قۇپيالارىڭىزدى بiلiپ قويامىز عوي.
— جاندارىم-اۋ، سەندەردەن سىر جاسىرۋ مۇمكiن بە؟! مىنا بiزدiڭ ماڭگiلiك سىرىمىز دا، جىرىمىز دا — وزدەرiڭ ەمەس پە.
— قويىڭىزشى! شىن ايتاسىز با... اعاي...
— بiز بiلمەۋشi ەك!..
سايتان كۇلكi... ەلiكتiرiپ، جەلiكتiرiپ اكەتiپ بارادى. ولار سوسىن بiزدiڭ ستولعا كەلiپ وتىردى. قىزداردىڭ داۋسىندا، قيمىلىندا ادەيi قىلىمسۋ، جاساندى ناز، جورتا ەركەلiكپەن بiرگە جاستىققا ءتان جاراسىمدىلىق تا بار ەدi.
بiز كافەدەن كوڭiلدi شىعىپ، وزەن جاعاسىنداعى قارا اعاشتاردىڭ ءتۇبiنە كەلiپ سۋعا ءتۇستiك. كوپ iشiلگەن جەڭiل شاراپ بۋىن-بۋىنىمىزدى الىپ قويىپتى. بىلق-سىلق ەتەمiز. بiر-بiرiمiزگە قاراپ كۇلە بەرەمiز. اياق استىنان بالا بوپ كەتكەندەي بiر-بiرiمiزدi قۋالاپ، سۋ شاشىسىپ وينايمىز. قۇلايمىز.
بiز ماسپىز...
بالكiم، شاراپتىڭ بۋى ەمەس، ءوتiپ بارا جاتقان جاستىق شاقتىڭ سونەر الدىنداعى جالىنى، ەڭ سوڭعى دەمi شىعار... ول مىناۋ جاپ-جاس بويجەتكەندەردiڭ بەينەسiنە ەنiپ كەلiپ، ەس-اقىلىمىزدان ايىرىپ، ەلiتiپ، ەرiتiپ... قوشتاسىپ جاتقان بولار؟!.
ودان سوڭ كافەگە قايتا ورالىپ، تاعى دا، تاعى دا جەڭiل شاراپ الدىردىق. ولار بiزدiڭ تiزەمiزگە وتىرىپ العان، موينىمىزدان قۇشاقتاپ، اپپاق ءسۇيرiكتەي ساۋساقتارىمەن شاشىمىزدى تاراقتايدى. ەركەلەيدi. مۇمكiن، بiزدi ەركەلەتەتiن شىعار، كiم بiلگەن...
سوسىن بiز ماستىقپەن ار-ۇياتتى مۇلدە ۇمىتىپ، بiر-بiرiمiزدiڭ كوزiمiزشە، ەلدiڭ كوزiنشە ۇزاق-ۇزاق ءسۇيiستiك. دوڭگەلەك اعاش قورشاۋدىڭ ار جاعىنان بiر ساپ-سارى اسقاباق بiزگە كۇلە قارايتىن سياقتى. بارمەن جiگiتكە ۇقسايدى...
سوسىن بيلەدiك. تاڭ سارعايىپ اتقانشا بيلەدiك... تومەنگi اۋىلدان كەلگەن جiگiتتەرمەن سول كۇنi ماڭگi باقي ايىرىلماستاي دوس بولماققا انت-سۋ iشتiك. بiزدiڭ دە شىققان تەگiمiز اۋىل دەپ ماقتاندىق، قالادا جاپا شەگiپ، قايعى جۇتىپ ءجۇرمiز دەپ مۇڭايدىق. كەكiل شاشى كوزiنە تۇسكەن بويجەتكەن بيلەگەن كەزدە كوبراعا ۇقسايدى ەكەن... ساناتورييگە قالاي كەلiپ، ءوز بولمەمە قالاي كiرگەنiم ەسiمدە جوق.
مۇنداعى از عانا كۇندiك قىزىقتى ءومiردiڭ ءوز زاڭدىلىقتارى، ءوز شارتتارى بار. مۇندا “عاشىقتاردىڭ تابىسۋى” قالاي تەز بولسا، “ماحابباتتارى” دا سونداي قىسقا بولماق. ال تۇراقتىلىق دەگەنiڭiز — قىلمىس. سiز بۇل جاقتا نەعۇرلىم ءوتiمدi، وتكiر، اۋزىنىڭ سالىمى بار سەرi جiگiت اتانعان سايىن اينالا قورشاعان ورتانىڭ تالاپ-تiلەگiنەن شىعىپ، ءوز مiندەتiڭiزدi مiنسiز، ابىرويمەن اتقارىپ جۇرگەندەي سەزiنەسiز... ويتكەنi بۇل — ۋاقىتشا، الدامشى “كiشكەنتاي ءومiر”. ال سوندا، ۇلكەن ءومiر دەگەنiمiز نە؟ ونىڭ بۇدان قانداي ايىرماشىلىعى بار؟..
بiراق از كۇندiك قىزىقتىڭ ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋiر تاۋسىلاتىنى بەلگiلi، الدە سونى بiلگەندiكتەن بە، الدە اسىپ-تاسىپ قۋانۋمەن بiرگە قۋراپ-سولىپ قايعىرۋدى دا ۇمىتىپ قالعان با، ايتەۋiر بiزدiڭ ايىرىلىسۋىمىز “اق ۇلپاعا” زارەدەي دە اسەر ەتكەن جوق. كۇندەگi ادەتi بويىنشا مەزگiلiمەن اسىن iشiپ، ەمiن قابىلداپ، شۇباتىلعان ۇزىن ءدالiزدە قارام-قارسى ۇشىراسا قالساق، ءتوڭiرەگiندەگiلەردi ونشا مەنسiنiڭكiرەمەيتiن تاكاپبار ايەلدىڭ كەسiرلi ادەتiنە باعىپ كەكiرەيiپ وتە شىعاتىن بولدى.
ال ايسۇلۋ بولسا، مىناۋ ساناتورييدەگi “كiشكەنتاي ءومiردiڭ” سىرتىندا شۇباتىلعان ۇلكەن ءومiر بار ەكەنiن، وندا ءوزiن كۇيەۋi، بالاسى كۇتiپ جۇرگەنiن ۇمىتىپ، العاش سۇيگەن جiگiتi الداپ تاستاپ كەتكەن جاس قىزداي بiر-اق كۇندە ءبارiنەن ءتۇڭiلiپ، ءوز بولمەسiنەن شىقپاي، جىلاپ-ەڭiرەپ جاتىپ الدى...
بۇل كەزدە بiز تىنىعىپ، ەم قابىلداۋدى، تiپتi مەزگiلiمەن تاماق iشۋدi دە ۇمىتىپ، ۋاقىتىمىزدىڭ كوبiن ارعى بەتتەگi كافەدە وتكiزiپ ءجۇردiك. ىلعي دا ءتۇن ورتاسىنا تاياۋ ساناتورييگە قاتتى قىزۋ بولىپ ورالامىز. كەي كۇندەرi اياعىمىزدى ءار جەردەن التەك-تالتەك باسىپ، بiر-بiرiمiزدi سۇيەپ، ۇزىن ءدالiزدiڭ بويىمەن “جار جاعالاپ” كەلە جاتامىز. وندايدا كiمدەردiڭ ەسiك-تەرەزەدەن سىعالاپ، سوڭىمىزدان مىسقىلداي كۇلiپ تۇراتىنىن دا بiلمەيمiز.
بiردە ءتۇس مەزگiلiنە تاياۋ تاعى دا كافەگە بارىپ، “باس جازىپ” قايتۋعا جينالىپ جاتقانىمدا بiرەۋ بولمەنiڭ ەسiگiن ساۋساعىنىڭ ۇشىمەن اقىرىن عانا قاققانداي بولدى. قىزداردىڭ بiر بولار ەركەلەپ تۇرعان دەگەن ويمەن ەسiك اشتىم دا، ءوز كوزiمە ءوزiم سەنبەي تاڭىرقاپ قالدىم. ەسiك الدىندا ماعان كiرپiك قاقپاي تەسiلە قاراپ ايسۇلۋ تۇر ەكەن. كۇن ساۋلەسi قيعاشتاي ءتۇسiپ، بiرتە-بiرتە جىلي باستاعان تۇڭعيىق كولدiڭ بەتiندەي ۇنەمi شۋاق شاشا قارايتىن جانارى بۇل جولى الدەكiمدi جۇتقىسى كەپ، دەمiن iشiنە تارىپ تۇرعان قارا سۋدىڭ بەتiندەي تۇنەرiپ، جانسىزدانا قالىپتى.
— كiرۋگە بولا ما؟ — دەدi ول جىلاي-جىلاي كوز جاسى دا، مۇڭ-شەرi دە تاۋسىلىپ، كوڭiلi ابدەن قاتايىپ العان جاننىڭ قاتقىلداۋ ءۇنiمەن.
— كiر، ءيا، كiر... — دەپ مەن ابدىراپ كەيiن شەگiندiم. ول ايرا-جايرا بوپ شاشىلىپ جاتقان بولمەدەگi زاتتارعا نازارىن دا سالماي، بiز وكشە تۋفليiمەن ەدەننiڭ پاركەتiن تەسiپ جiبەرەردەي تىق-تىق باسىپ تەرەزەنiڭ الدىنا قاراي ءوتتi. سودان سوڭ كiلت بۇرىلىپ:
— مەن سiزدەن مۇندايدى كۇتكەن جوق ەدiم! — دەدi ماعان ۇكiم شىعارعالى كەلiپ تۇرعانداي ءجۇزi سۇرلانىپ.
— انا دوسىڭىز سياقتى سiز دە ارامزا ەكەنسiز!
مەن اشىنعان ايەلدiڭ اششى ءسوزiن ەستiمەي جۇرگەن جان ەمەسپiن، ايتسە دە ونىڭ تىم استامسي، وكتەم سويلەگەنi نامىسىما نايزا بولىپ قادالدى:
— سiز وسى، — دەدiم ىزاعا بۋلىعىپ، — نە ايتىپ تۇرعانىڭىزدى بiلەسiز بە؟..
ول ماعان جالت قارادى. “كول” بەتiنە قابىرشاق مۇز قاتىپ، قارا سۋىق ىزعىرىق جەل كوتەرiلگەن سياقتى.
— ءبارiڭ دە وپاسىزسىڭدار! — دەدi قالشىلداپ.
ول ءوزiن مۇلدە ۇمىتقان... ءيا، ۇمىتقان.
— وسىنىڭ ءبارi دە ۋاقىتشا ەمەس پە، — دەدiم مەن ءوز سەزiمiنە ءوزi الدانىپ تۇرعان سۇلۋ كەلiنشەككە بiءرتۇرلi جانىم اشىپ. — ماڭگiلiك ەشتەڭە جوق قوي...
— ءيا، — دەدi ول جاڭاعىنىڭ ءبارi ءتۇسiم ەكەن عوي دەگەندەي كۇبiرلەپ. — ەكi كۇننەن سوڭ ءبارiبiر كەتەمiن عوي بۇل جەردەن...
— مەنiڭ دە مەرزiمiم بiتۋگە تاياپ قالدى، — دەدiم ونىڭ كۇندەلiكتi ءومiر شىندىعىنا قايتا ورالىپ، تiرشiلiك قامىن ويلاي باستاعانىنا قۋانعانداي سەرگەك ءۇن قاتىپ. — كۇمiسحان دا ەكi كۇننەن سوڭ قايتادى.
— سودان كەيiن بiز بiر-بiرiمiزدi مۇلدە كورمەيمiز، — دەدi ول ماعان ەمەس ءوزiنە ايتىپ تۇرعانداي جانارى تۇماندانىپ.
— مۇمكiن، كەزدەسiپ تە قالارمىز. جەر دوڭگەلەك قوي.
— جوق، — دەدi ول باسىن شايقاپ. — ماعان وسى كورگەن “قىزىعىم” دا جەتەدi.
سودان سوڭ وسىندا كورگەن “قىزىقتان” قالعان بەلگiنiڭ ءبارiن بiز وكشە تۋفليiمەن جانشىپ، تاپتاپ ءوشiرiپ كەتكiسi كەلگەندەي تىق-تىق باسىپ بولمەدەن شىعا جونەلدi.
سول كۇنi ءتۇن ورتاسىندا تاعى دا ەسiك قاعىلدى. اۋەلدە كiم بولسا دا اشقىم كەلمەگەن. بiراق ەسiك قاتتى تارسىلداپ، بۇكiل ءدالiزدi جاڭعىرىقتىرا باستادى. اشپايتىن بولساڭ، بiز دە كەتپەيمiز دەيتiن سياقتى. ەسiك الدىندا كۇمiسحان مەن “اق ۇلپا” تۇر ەكەن. وزدەرiندە ءوڭ-تۇس جوق.
— ايسۇلۋ... — دەدi كۇمiسحان ەنتiگiپ. — ايسۇلۋ جوق!.. تابا الماي ءجۇرمiز!..
جۇرەگiم سۋ ەتە ءتۇستi. ۇيقىم شايداي اشىلدى. جىلدام كيiندiم دە سوڭدارىنان ەردiم. كوز الدىما ايسۇلۋدىڭ كۇندiزگi سۇپ-سۇر ءجۇز دi ەلەستەدi. ول... ول نەدەن دە بولسا تايىنبايتىن سياقتى. “بۇگiن ءوزi بiءرتۇرلi بوپ ءجۇر ەدi... بiءرتۇرلi بوپ ءجۇر ەدi...” دەپ تىنىمسىز كۇبiرلەگەن “اق ۇلپا” دا جۇيكەمە تيiپ كەلەدi. كۇمiسحاندا ەس جوق، ءتۇس جوق. ەگەر ايسۇلۋ بiردەڭەگە ۇشىراي قالسا، ەڭ الدىمەن كۇدiك تۋعىزاتىن ادام سول عوي. جانى مۇرنىنىڭ ۇشىنا تاقالعان بولار، ءارi-بەرiدەن سوڭ ول ۇيات-اياتتى، ار-نامىستى جيىپ قويىپ، ساناتورييدەگi جiگiتتەر جاتاتىن بولمەلەردiڭ ەسiگiن قاعىپ، ايسۇلۋ كەلگەن جوق پا دەپ اشىقتان-اشىق سۇراي باستادى. ولاردىڭ بiرازى بەيمەزگiل شۋدىڭ تەگiن ەمەس ەكەنiن سەزiپ، iلە-شالا بiزبەن بiرگە iزدەسۋگە شىقتى. كەيبiرەۋلەرi iشتەي كۇلiپ، ءاپ بالەم، كوزسiز سەرiلiكتiڭ سوڭى نەمەن بiتەتiن دە كورەتiن كۇن بار ەكەن-اۋ دەگەندەي، ارتىمىزدان شوق-شوق دەپ كۇلە قارايدى. “ويپىر-اي، وسى ساناتورييدەن امان-ەسەن كەتسەك ەكەن ايتەۋiر! مۇنداي قىزىعى دا، دەمالىسى دا بار بولسىن!” ەستۋiمشە كۇندiز، سiءرا، مەنiڭ بولمەمە كەلەردiڭ الدىندا بولار، ايسۇلۋ كۇمiسحاننىڭ بولمەسiنە كiرiپ، قاتتى شۋ شىعارىپ، ونى وتكەندە وزدەرi تاۋدان قيىپ اكەلگەن “اساتاياقپەن” ۇرماق بولعان كورiنەدi. “ەندi ماعان دا، ساعان دا تىنىش ءومiر جوق! ءبۇيتiپ جەر باسىپ جۇرگەنشە، ەكەۋمiزدiڭ بiرەۋiمiز كەتەيiك ار-ۇياتتى ارقالاپ!” دەگەن سياقتى سۋىق سوزدەردە سوندا ايتىلعان...
بiز سول ءتۇنi ايسۇلۋدى تاڭ اتقانشا iزدەدiك. كۇمiسحان ساناتورييدەن شامامەن ون-ون ەكi شاقىرىم قاشىقتا جاتقان اۋدان ورتالىعىنداعى تەمiرجول ۆوكزالىنا قاراي جاياۋ تارتتى. بالكiم، ايسۇلۋ پويىزعا بيلەت الىپ، سوندا قالىپ قويعان بولار. الدە بiرجولا ءۇيiنە قايتىپ كەتتi مە ەكەن؟... بiراق ونىڭ زاتتارى ءالi سول قالپىندا تۇپ-تۇگەل ءوز بولمەسiندە تۇر ەمەس پە.
جىم-جىرت ءتۇن. بۇگiن دۇيسەنبi بولعاندىقتان، ارعى بەتتەگi كافە جابىق. اعاش ءۇيدiڭ ماڭدايشاسىنداعى جالعىز شام سىعىرايىپ، يەسiز قالعانداي جەتiمسiرەيدi. ساناتورييدiڭ ماڭىن ارى-بەرi بiراز كەزگەن سوڭ، قاسىمداعى جiگiتتەر بiرتiندەپ ءوز بولمەلەرiنە كەتتi. ال مەنiڭ iشكە قايتىپ كiرگiم كەلمەدi. وندا بارعانمەن، ءبارiبiر كiرپiگiم ايقاسپايتىنى انىق. وڭاشا جاتقان ادامعا ءار ءتۇرلi سان-ساپالاق ويلار ءۇيiر كەلەدi. قالاي دەگەنمەن، بۇل iسكە مەنiڭ دە قاتىسىم بار عوي.
و، قۇدايىم-اي!..
وسىلايشا سىرتتا سەندەلiپ جۇرە تۇرعانىمنىڭ ءوزi جاقسى. ءتۇن بولسا سالقىن. ساناتورييدiڭ قاراڭعى قۋىس-قۋىستارى مەن ءدارi ساسىعان تۇكپiر-تۇكپiرلەرiندە تىعىلىپ جاتقان قۇبىجىق ويلار قازiر وسى سۋىقتان قورقىپ، سىرتقا شىقپايتىن ءتارiزدi. قايتكەندە دە تاۋ جاقتان ەسكەن سالقىن لەپ قىج-قىج قايناعان اششى وكiنiشتiڭ ۋىتىن باسىپ، وي-سانامدى سەرگiتiپ تۇرعانداي...
سiبiرلەپ تاڭ اتىپ، قارا كوك ءتۇننiڭ بوياۋى بiرتە-بiرتە وڭا باستادى. وزەن جاعاسىنداعى تالداردىڭ جاپىراعىن سىبدىرلاتىپ شاتقال بويىمەن ەركە-شالىق سامال جۇگiرiپ ءوتتi. سوندا كوردiم؛ ارعى بەتتە قاپ-قارا شاشى الدىنا توگiلگەن ارۋ كەلiنشەك وزەن سۋىنا شايىنىپ وتىر ەكەن. ازدان سوڭ ورنىنان كوتەرiلiپ، كەۋدەسiن سالقىن سامالعا توسىپ تۇرىپ الاقانىمەن بەتiن ءسۇرتتi. اھ دەپ، جالىن اتا كۇرسiنگەندەي بولدى. نەتكەن سۇلۋلىق، نە دەگەن عاجاپ!.. ارايلاپ اتقان اق تاڭعا اپپاق بiلەگiن ارتىپ، ايمالاي ءسۇيiسiپ تۇرعان سەكiلدi. كiم بۇل؟.. كiم؟.. قۇدايىم-اۋ، مىناۋ كادiمگi ءوزiمiز iزدەپ جۇرگەن ايسۇلۋ عوي!..
كەنەت ارعى بەتتەگi اعاشتاردىڭ اراسىنان ايۋداي قورباڭداپ تومپاق بەت، سەمiز بارمەن جiگiت شىعا كەلدi دە، ونى جەردەن iلە كوتەرiپ كافەگە قاراي الا جونەلدi. الگiندە عانا اق قۇبا تاڭ-جiگiتتiڭ يىعىنا اسىلىپ تۇرعان ارۋدىڭ بiلەگi ەندi ساپ-سارى اسقاباقتى قۇشاقتاپ بارا جاتقانداي بولدى، و-و جالعان دۇنيە-اي!..
سول كۇنi كەشكە ايسۇلۋ پويىزبەن قايتىپ كەتiپتi دەپ ەستiدiم. ال ەرتەڭiنە ساناتورييدەگi سوڭعى كۇنiمiزدi اتاپ ءوتiپ، كافەدەن تۇندەلەتiپ كەلە جاتقان بiز — سول باياعى ەكi “حان” وزەن جاعاسىنداعى اعاشتاردىڭ تاساسىنان شىعا كەلگەن اسقاباقتاي-اسقاباقتاي جiگiتتەردiڭ جۇدىرىعىنا تاپ بولىپ، وڭباي تاياق جەپ، بەت-اۋزىمىز كۇپتەي بوپ iسiپ، ەل كوزiنە كورiنۋدەن قالدىق. قايتاتىن كۇنi بiزدiڭ بەيشارا كەيپiمiزگە قاراپ تۇرىپ، جانى اشىعان ەشكiم بولعان جوق. ءبارi دە كۇلدi. ويتكەنi مۇنداعىلاردىڭ ءبارi دە ۋاقىتشا بولسا دا قىزىق كورۋ ءۇشiن كەلگەن جاندار ەمەس پە؟!.
* * *
سودان كەيiن ايسۇلۋدى كورiپ وتىرعانىم وسى. كۇن ساۋلەسi بەتiندە ويناپ، بiرتە-بiرتە جىلىنا باستاعان تۇڭعيىق كول سەكiلدi قارا كوز سول باياعىسىنشا ءتوڭiرەگiنە جىپ-جىلى شۋاق شاشا قارايدى. وتكەننiڭ ءبارiن تەرەڭiنە باتىرىپ، ەشقانداي بەلگi قالدىرماي، جىم-جىلاس قىپ جۇتىپ قويىپ، تۇپ-تۇنىق بوپ ءمولدiرەپ جاتقان سەكiلدi.
You Might Also Like
-
ءبىز ونى ءبىر كورگەننەن-اق ۇناتىپ، ەس-تۇسسىز عاشىق بولىپ قالعانىمىزدى بىردەن سەزدىك.ءتىپتى ونىڭ جاس مولشەرى، دەنە-پىشىمى، بويى، ارينە، ويى دا وزىمىزدەن الدەقايدا ۇلكەن، الدەقايدا ەرەسەك ەكەندىگىنە دە ...
