قوڭىر ءشالى
يەن تاۋدىڭ قويناۋىنان بۇلدىراپ كورىنەتىن ءتورت ءۇيدى زەر سالىپ، ۇڭىلە قاراپ تاپپاساڭ، اڭداۋسىزدا بايقاماي ءدال تۇسىنان ولەڭدەتىپ وتە شىعۋىڭ دا مۇمكىن ەكەن. ال الدا-جالدا كوزىڭ شالا قالسا، اۋەلگىدە: “ول نە قىلعان ۇيلەر، يەن تاۋدىڭ اراسىندا ەلەگىزىپ نەگە تۇر؟” دەگەن اڭعال سۇراق ورالادى ويىڭا. سونسوڭ بارىپ ۇزىنشا جاتاعان قورانى كورەسىڭ، سونسوڭ بارىپ ونىڭ سيىر فەرماسى ەكەنىن، ماڭايىنداعىلار باقتاشىنىڭ، كۇزەتشىنىڭ ۇيلەرى ەكەنىن اڭعاراسىڭ. قورانىڭ اينالاسىندا قىبىرلاپ جۇرگەن ادامدارعا دا نازارىڭ اۋادى. قىزىقتاي قاراپ، ۇزا-ا-اپ كەتىپ بارا جاتىپ ويلايسىڭ: “ول ادامداردى ءقازىر قانداي وي مازالايدى ەكەن؟ قايعىسى كوپ پە، قۋانىشى كوپ پە؟.. ” الىستاي تۇسكەن سايىن كوڭىلىڭ قۇلازيدى. ولاردى ايدالاعا جالعىز قالدىرىپ، ءوزىڭ قاشا جونەلگەندەي ىڭعايسىز كۇيگە تۇسە باستايسىڭ. سول كۇيدى جانىڭداعى جول سەرىگىڭ دە باستان وتكەرىپ كەلە جاتقانداي. ءبىر كەزدە ول اقىرىن عانا كۇرسىنىپ الىپ نەمەسە ەزۋ تارتا جىميىپ قويىپ: “ە-ە، بىلتىر قىستا بۇلار... ” دەپ باستاپ، سولارعا قاتىستى ءبىر قايعىلى، نە بولماسا كۇلدىرگى وقيعانى اسىقپاي شەرتە جونەلەدى. كۇلكىلى بولسا، جول بويى ىرجالاقتاپ وتىرىپ، مەجەلى جەرگە جەتكەنشە-اق ۇمىتىپ قالاسىڭ. كەيىننەن ءبىر قاعاناعى قارىق، ساعاناعى سارىق كوڭىلدى ورتادا وتكىرلىك تانىتىپ، ايتا قويايىن دەسەڭ، ەسىڭە تۇسىرە الماي قور بولاسىڭ. ال قايعىلى بولسا... كوپكە دەيىن كوڭىلىڭنەن وشپەي، وڭاشا قالعاندا، اسىرەسە ۇزاقتى تۇنگە كىرپىك ايقاستىرا الماي دوڭبەكشىپ جاتاتىن كەزدەرىڭدە ويىڭا ورالىپ، وي-ساناڭدى سەرگەلدەڭگە سالادى...
* * *
جوكەنتاي كوزىن اشقاندا ءۇي ءىشى ءبىرتۇرلى جۇمباق ابىگەر ۇستىندە ەدى. اكەسى ەسىكتى ءبىر اشىپ، ءبىر جاۋىپ اسىپ-ساسىپ ءجۇر. ال اپاسى ەدەندە، تەكەمەتتىڭ ۇستىندە ەكى بۇكتەلىپ، ءىشىن باسىپ ىڭىرسىپ جاتىر. ەرنىن قىرشىپ تىستەپ، كوزدەرىن اۋىرسىنا جۇمىپ العان. ءوڭى جۋعان شۇبەرەكتەي بوپ-بوز. وقتىن-وقتىن جان داۋسى شىعا شىڭعىرىپ قالادى...
ءسويتىپ جاتىپ، جانىنا باتقان اۋرۋى ءسال باسەڭدەگەن ساتتە، ساسقالاقتاپ، الدەنەلەردى ىزدەستىرىپ جۇرگەن جوكەنتايدىڭ اكەسىنە باعىشتاپ، اقىرىن عانا ءتىل قاتادى.
— ساندىقتىڭ ىشىندە... قوڭىر ءشالى بار ەدى. ونى دا ال... ا-ا-ا-اي!..
— ءقازىر، ءقازىر. ءسال شىدا...
— قار قالىڭ جاۋعان شىعار، ءا؟ جول بىتەلىپ قالدى عوي...
— سەيىتتىڭ “كاسەمسوتىمەن” بارامىز. وي، ول دەگەنىڭ قاردى بۇزىپ-جارىپ...
— ويبا-ا-اي!
— شىدا، شىداشى، كامەش... ءسال عانا شىدا. ءقازىر كەلىپ قالادى. وت الدىرا الماي جاتىر-اۋ دەيمىن. كۇن سۋىق قوي.
اكەسى جيۋلى جۇكتى قۇلاتىپ، ساندىقتىڭ ىشىنەن قوڭىر ءشالىنى ىزدەدى. سول كەزدە تەرەزەدەن سىعالاعان بوزامىق ساۋلە ونىڭ بەتىنە قۇيىلدى. ساقالىن ءالى قىرماعان ەكەن، تىكىرەيىپ-تىكىرەيىپ ءبىرتۇرلى سۇيكىمسىز كورىنەدى. شاشى دا ءۇرپى-تۇرپى. ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە ەكى جاعى سۋالىپ، كوزى شۇڭىرەيىپ قالىپتى. ەدەندە ەكى بۇكتەلىپ، قينالا ىڭىرسىپ جاتقان ايەلىنە قايتا-قايتا جاۋتاڭداپ قاراعانى دا ايانىشتى.
— قۇدايىم-اي، وسىنداي قاقاعان سۋىقتا... — دەدى اپاسى ىڭىرسي ءتىل قاتىپ. — ى-ى-ىћ، ويباي ءىشىم، مەنى قويشى، ورتالىققا جەتكىزىپ سالارسىڭدار، ايتەۋىر. جوكەنتايعا كىم تاماق بەرەدى؟ ءۇستى-باسىنا كىم قاراپ جۇرەدى؟.. ول ءالى وزىمەن-وزى بولىپ تاماعىن دا جوندەپ ىشە المايدى عوي. كىشكەنتاي...
— اعايشاعا ايتتىم عوي. ءبىز اۋىلعا بارىپ كەلگەنشە قاراي تۇرادى. قايتىپ كەلگەن سوڭ ءوزىم تاماق جاساپ بەرەرمىن، ونى ۋايىمداما. ءبىزدىڭ جوكەنتاي ءداۋ جىگىت بولىپ قالدى! اپىر-اي، كەشە عانا اتقا مىنەمىن دەپ قيعىلىق سالمادى ما ول باتىرىڭ...
جوكەنتايدىڭ اپاسى قاتتى قينالىپ جاتسا دا، اقىرىن عانا ەزۋ تارتىپ جىميىپ قويدى. سول كەزدە كەشە عانا اتقا مىنەمىن دەپ قيعىلىق سالعان باتىردىڭ كىشى دارەتكە شىققىسى كەلگەن. جوكەنتاي ورنىنان كوتەرىلىپ، كوزىن ۋقالاعان كۇيى كەرەۋەتتىڭ ۇستىندە شوقيىپ وتىرىپ قالدى.
— قوڭىر ءشالىڭدى تابا الماي جاتىرمىن، — دەدى اكەسى ءۇن قاتىپ. — شام جاعايىن...
— جوق، ويباي، — دەپ اپاسى شىر-پىر بولدى. — جوكەنتاي ويانىپ كەتەدى. جاقپا!
سوندا عانا اكەسى كەرەۋەتتىڭ ۇستىندە كىپ-كىشكەنتاي جۇدىرىعىمەن كوزىن ۋقالاپ وتىرعان جوكەنتايدى كوردى.
— وي، سەن قاشان ويانعانسىڭ؟ — دەدى تاڭ قالىپ.
— جوكەنتاي ما؟.. — دەپ اپاسى دا ءسال باسىن كوتەرىپ بەرى قاراعان. — ى-ى-ىћ... جوكەنتاي، اينالايىن، قورىقپاي-اق قوي...
— قورىقپايدى، جوكەنتاي، قورىقپايدى، — دەدى اكەسى، كىمدى جۇباتقانى بەلگىسىز، جوكەنتاي مەن اپاسىنا كەزەك-كەزەك قاراپ.
تاپ سول ساتتە سىرتتان تىرىلداعان تراكتوردىڭ داۋسى ەستىلدى. قۇلاق جارار قۋاتتى ۇننەن قازىنانىڭ ەكى بولمەلى شاعىن ءۇيى دىرىلدەپ كەتكەندەي كورىندى. جوكەنتايدىڭ اكەسى قاۋپالاقتاپ دالىزدە ءىلۋلى تۇرعان قارا قىجىم پالتونى الىپ، توسەگىنەن ارەڭ تۇرەگەلگەن ايەلىنىڭ يىعىنا جاپقان. جوكەنتايدىڭ اپاسىنىڭ مۇلدە ال-دارمەنى قالماپتى، اق گۇلدى جاسىل ورامالىنىڭ جيەگىنەن شاشى قوبىراپ شىعىپ كەتكەن.
— قوڭىر ءشالىنى تابا المادىم، — دەدى اكەسى وكىنىپ.
— جارايدى، ىزدەمەي-اق قويشى-ى... كەيىن ءبىر كەلگەندەرىڭدە اكەلىپ بەرەرسىڭدەر.
— ءيا، سويتەمىز، سويتەمىز... جوكەنتايدى ەرتىپ بارامىن عوي.
— جوكەنتاي، سەن قورىقپا، مەن ءبىراز كۇننەن كەيىن كەلەمىن، — دەدى اپاسى سوڭىنا بۇرىلىپ قاراپ. يەگى كەمسەڭدەپ، جانارىنان قوس تامشى جاس ءۇزىلىپ ءتۇستى.
— اپا، — دەدى جوكەنتاي ءتىل قاتىپ. — باسىڭ اۋىيىپ قالدى ما؟
— كۇنىم، انشەيىن... — دەگەن داۋسى ەستىلدى اپاسىنىڭ.
— جوكەنتاي، مەن كەشكە تامان كەلەمىن، — دەدى اكەسى. — سەن بۇزىقتىق جاساما، جاراي ما، اعايشا اپاڭنىڭ ايتقانىن ىستە.
اپاسى دالىزدە ەتىگىن كيە الماي ەداۋىر قينالدى. ال اكەسى تىزەرلەپ وتىرا قالىپ، كومەكتەسە باستاعان. زىر ەتكەن سىرمانىڭ ءۇنى ەستىلدى. سونسوڭ ەكىنشى سىرماسى قاتتىراق تارتامىن دەگەندە بىرت ەتىپ ءۇزىلىپ ءتۇستى.
— تفۋ، يت-اي! — دەدى اكەسى كۇيىنىپ. — ءۇزىلىپ قالدى...
سارت ەتىپ سىرتقى ەسىك اشىلدى دا، كەرزى ەتىگىمەن اعاش ەدەندى ءدۇرس-دۇرس باسىپ جىپىق كوز سەيىت ۇيگە كىردى. ونىمەن بىرگە ءبىر قۇشاق اياز دا بۋ بولىپ ىشكە لاپ قويدى.
— “قىرسىققاندا قىمىران ءىريدى” دەگەن، — دەدى جوكەنتايدىڭ اپاسى قينالا ءۇن قاتىپ. — جارايدى، قويشى ەندى، سالىنباسا قۇرىسىن!
— قىسقاشپەن قىسىپ كورسەك قايتەدى...
— ءتۇۋ، ەندى قىسقاش ىزدەپ جۇرەسىڭدەر مە، — دەپ اپاسى كەيىستىك ءبىلدىردى.
— جارايدى، جۇرەيىك وندا، — دەدى اكەسى جالما-جان تونىن كيىپ جاتىپ.
— جوكەنتاي وياۋ ەكەن عوي! — سەيىت تۇپكى بولمەگە ءۇڭىلىپ، جوكەنتايعا قاراپ كوزىن جىپىلىقتاتتى.
— بايقاڭدار، جوكەنتاي جەلەڭ كۇيىندە سىرتقا شىعىپ جۇرمەسىن. سۋىق تيگىزىپ الماسىن، — دەدى اپاسى ۇيدەن شىعىپ بارا جاتقاندا.
— اپ-پا-ا! — جوكەنتاي جىلامسىراي باستادى.
— ءوي، جىلاما!
— جوكەنتاي، اينالايىن...
— ءاي، كۇشىك، قوي دەيمىن! سەن جىلاماي، جاقسى بالا بولىپ جۇرسەڭ، اپاڭ ساعان بوپە اكەلىپ بەرەدى، — دەگەن داۋىستار جامىراي ەستىلدى دە، سىرتقى ەسىك جابىلىسىمەن ساپ باسىلدى.
جوكەنتاي ءبىرازعا دەيىن بوتاداي بوزداپ وتىردى. ءسويتىپ وتىرىپ شالبارىن سۋلاپ قويدى. ءبارىبىر ەشكىم كەلىپ جۇباتقان جوق. جىلاپ-جىلاپ اقىرى ءوزى باسىلدى. سوسىن كەرەۋەتتەن ءتۇستى. ءۇي ءىشى ايرا-جايرا شاشىلىپ جاتىر. ول اۋەلى دىمقىلدانىپ قالعان شالبارىن شەشىپ، كەرەۋەتتىڭ استىنا اتىپ ۇردى. سودان سوڭ ساندىقتان قۇرعاق شالبار ىزدەدى. جازدا اپاسى ەكەۋى اۋىلعا قىدىرىپ بارعاندا كيگەن سۋ جاڭا شالبارى ءىلىندى قولىنا. جاڭا عانا اكەسى ىزدەپ تابا الماي كەتكەن قوڭىر ءشالىنى دە تاپتى ساندىقتىڭ ىشىنەن. ءتۇبىت ءشالى جۇپ-جۇمساق، ۇلبىرەپ تۇر ەكەن. ءبىرتۇرلى اپاسىنىڭ ءيىسى شىعاتىن سەكىلدى. ول ءتۇبىت ءشالىنى مۇرنىنا تاقاپ كوردى. يا، اپاسىنىڭ ءيىسى شىعادى ەكەن. جوكەنتايدىڭ تاماعىنا وكسىك كەپتەلدى. “اپ-پو-وۋ، مەنى نەعىپ تاستاپ كەتتىڭ؟!” ءبىراق جىلاعان جوق.
ول سۋ جاڭا شالبارىن، سوسىن دالىزدەن ەتىگى مەن پالتوسىن تاۋىپ كيىپ، سىرتقا شىقتى.
كۇن سۋىق ەكەن. قىرشاڭقى اياز جىلى ۇيدەن شىققان جوكەنتايدىڭ قۇلاعىن “تىستەلەپ”، “تيىسە” باستادى. ءتۇنى بويى جاۋعان قار قالىڭ ءتۇسىپتى. ەسىك الدىندا ۇلپا قاردى ۇڭعىپ تۇسكەن ىزدەر جاتىر. جوكەنتاي ول ىزدەردىڭ يەلەرىن تانىدى. انە، ولار اناۋ جەرگە دەيىن ءجۇرىپ بارىپ سەيىتتىڭ ءداۋ تراكتورىنا مىنگەن. ءداۋ تراكتوردىڭ ءىزى دە ءداۋ. ءالى مۇرتى بۇزىلماعان اقشا قاردىڭ ۇستىندە جوسىلىپ جاتقان ءىز ويعا قاراي قۇلديلاعان. اۋىل جاققا كەتكەنى عوي. جوكەنتايدى نەگە وزدەرىمەن بىرگە الا كەتپەدى ەكەن؟..
ول كۇننىڭ سۋىعىنان قورقىپ، ۇيگە كىرمەك بولىپ بەرى بۇرىلعاندا، كىرە بەرىستەگى اكەسىنىڭ ەتىگىنە ءسۇرىنىپ قۇلادى. سىرتتا تۇرعان كەرزى ەتىك اعاش سياقتى قاقايىپ قاتىپ قالعان ەكەن، بىرىنەن-سوڭ ءبىرى دۇڭك-دۇڭك ەتە ءتۇستى. جوكەنتايدىڭ جىنى قوزىپ، ەكەۋىن ەكى جاققا تەۋىپ-تەۋىپ جىبەرگىسى كەلگەن. ءبىراق سوسىن ساباسىنا قايتا ءتۇستى. كوكەم اۋىلدان قايتىپ كەلگەن سوڭ جۇمىسقا كيەدى عوي دەپ ويلاپ، ءداۋ ەتىكتى سۇيرەتىپ ىشكە الىپ كىردى...
ارادا از عانا ۋاقىت وتكەندە، ەسىك الدىنان:
— يششاي، مىناۋ قۇدايدىڭ كۇنى قاقاپ بارادى عوي، ءجۇدا! — دەگەن اعايشانىڭ داۋسى ەستىلدى. ۇيگە كىرە بەرە جوكەنتاي جاڭا ءدال تابالدىرىقتىڭ كوزىنە قالدىرىپ كەتكەن كەرزى ەتىككە ول دا شالىنىسىپ كەتىپ:
— كوتەك! — دەپ قولىمەن جەر تىرەي قۇلادى. — ءۇيباي، مىناسى نەسى؟! ەتىك پە؟ تابالدىرىقتىڭ اۋزىنا شەشىپ قويا ما ەكەن، تۇگە!
— جاڭا مەن دە ءسۇيىنىپ قۇلاعام، — دەدى جوكەنتاي اعايشاعا قاراپ.
— ا-ا؟ — دەدى ول تۇككە تۇسىنبەي.
— جاڭا مەن دە ءسۇيىنىپ قۇلاعام...
اعايشانىڭ ەزۋىنە كۇلكى جۇگىردى.
— “ءسۇيىنىپ” قۇلاساڭ، جولدان الىپ قويمايسىڭ با بىلاي!
— جو-و، مەن سىيتتا ءسۇيىنىپ قۇلاعام.
— ءا-ا، — دەدى اعايشا ەندى جايباراقات. — ساعان قاراعاندا مەن باقىتتى ەكەنمىن، ءۇيدىڭ ىشىندە “ءسۇيىنىپ” قۇلاپ جۇرگەن.
— مەن ونى ۇيگە كيگىزدىم.
— ە-ە، قاتىرعان ەكەنسىڭ!
سونسوڭ ول جوكەنتايدىڭ ۇستىندەگى كيىمدەرىن كورىپ، ىشەك-سىلەسى قاتقانشا كۇلدى.
— الگى... الگىڭ ماسكۇنەم قابىكەننەن اۋسايشى، — دەيدى كۇلكىگە تۇنشىعىپ سىبىرلاي سويلەپ. ونسىز دا ءبىر ۋىس بەت-اۋزى اجىمدەنىپ، ءبىر سىعىم بولدى دا قالدى. قولىن سەرمەپ قوياتىنىن قايتەرسىڭ تاعى. — ول دا اراققا تويىپ العان كۇنى-ى-ى... ويباي، جانىم-اي... القا... القا-سالقاسى شىعى-ى-ىپ، بالاعى... بالاعى... بالاعى ەتىگىنىڭ قونىشىنا سىيماي جۇرەتۇعىن-ن... ى-ى-ىح-حى-ى...
اعايشانىڭ كەلەمەجدەپ كۇلگەنىنە قاراپ، قابىكەن جاقسى ادام بولمادى عوي دەپ جورىدى جوكەنتاي. ۇرتىن تومپايتىپ وكپەلەپ قالدى. ءبىراق اعايشا سالدەن كەيىن قايتا كيىندىرىپ، سىرتقا كوتەرىپ الىپ شىققاندا ونى جاقسى كورىپ كەتتى.
كۇن جادىراپ شىعىپتى. قىتىمىر ايازدىڭ دا اشۋى قايتقان سىقىلدى. الدە جوكەنتاي جىلى كيىنگەندىكتەن سولاي كورىنە مە، ايتەۋىر، ماناعىداي شىمشىلامادى.
فەرمانىڭ سيىرلارى سىرتقى قوراعا شىعىپ، ناۋاداعى شوپكە باس قويىپتى. ابىكەن شال دا سول جەردە ءجۇر ەكەن. جوكەنتايدى كورىپ جىميىپ كۇلىپ، بەرى قاراي بەت الدى.
— و-و، ءداۋ جىگىت جۇمىس ىستەۋگە شىعىپتى عوي! — دەدى ول جارىقشاق الاقانىمەن جوكەنتايدىڭ مالاقايىنان سيپاپ. — اۋ، جوكەش، سيىرلارعا ءشوپ سالايىن دەپ شىقتىڭ با؟
— اتقا مىنەم!
— ءبالى، اتقا ءمىنىپ قايدا باراسىڭ؟
جوكەنتاي ساۋساعىن شوشايتىپ، مانا تاڭەرتەڭگىلىك تراكتور كەتكەن جاقتى كورسەتتى.
— وي، بارەكەلدە-ە، فەرما باستىق ءمادالى قۇساپ قوقىرايىپ توبەمدى ءبىر كورسەتەمىن دە، اۋىلعا قاراي قايتا جونەيمىن دەشى!
تاۋ قويناۋىنداعى سيىر فەرماسىنىڭ باسىندا تۇراتىن ءتورت ۇيگە اۋىل جاقتان جۇرت سيرەك قاتىنايتىن-دى. ىلۋدە ءبىر شارۋا جايىمەن كەلە قالاتىندار بولماسا، اۋىل باستىقتارى: الا جازداي سابىلىپ ءجۇرىپ جەم-شوبىن جەتكىزدىرىپ بەرگەنبىز، ونىڭ ۇستىنە سوۆحوزدىڭ ءبىر ارىلداعان تراكتورى مەن تەپسە تەمىر ۇزەتىن تراكتورشىسىن الىپ وتىر، جاعدايلارى — شۇكىر، جاقسى عوي دەپ، التى اي قىس ات ءىزىن سالماۋشى ەدى. ايتسە دە فەرماداعىلار اۋىلدى ساعىناتىن. ول جاقتان ءبىرلى-جارىم جولاۋشىلار كەلسە ەكەن، ءسويتىپ، اۋىلداعى وزگەرىستەر مەن جاڭالىقتاردى جەتكىزىپ، شۇيىركەلەسىپ قايتسا دەيتىن. سول كۇزگى جاپىراقتاي سارعايعان ساعىنىشتىڭ اسەرىنەن بولار، ءوزارا اڭگىمەلەسە قالعاندا ولاردى ءسوز اراسىندا ءجيى ەسكە الىپ، تىلگە تيەك ەتە سويلەي-تۇعىن. ءبىراق ونى بەس جاسار جوكەنتاي قايدان ۇقسىن. تەك الگى تىلگە تيەك بولاتىن بالەنشە-تۇگەنشەلەر جايىندا جاقسى ادام نەمەسە جامان ادام دەپ قانا سىرتتاي جورامالداۋشى ەدى. ول ءمادالىنى كورمەگەن؛ ءبىراق ەندى، ونىڭ ويىنشا، ءمادالى دەگەنىڭىز سيىر فەرماعا اتپەن دۇرسىلدەتىپ شاۋىپ كەلىپ، قايتادان دۇرسىلدەتە شاۋىپ قايتىپ كەتەتىن ادام. نەلىكتەن ويتەدى، نەگە اسىعىپ جۇرەدى، ول جاعى جوكەنتايعا جۇمباق.
— جوكەشتىڭ اپاسىن ورتالىققا الىپ كەتتى، — دەدى اعايشا ابىكەن شالعا.
— ايى-كۇنى تولىپ قالعان ەكەن دە... الگىندە كەمپىردەن ەستىدىم.
— بۇل جولى ءىشى ۇلكەندەۋ كورىندى. ەگىز تۋا ما دەيمىن؟..
ابىكەن شال جوتكىرىنىپ، جانارىن تومەن سالىپ، قولىنداعى شىبىقپەن ەتىگىنە جۇققان قيدى تۇسىرە باستادى.
— ويبۋي، جاسى ۇلكەن ادامنىڭ الدىندا مەن دە نە بولسا سونى ايتىپ... — دەپ، اعايشا وزىنشە ۇيالىپ قالعان سىڭاي كورسەتتى.
فەرمانىڭ تۇنگى كۇزەتىنە شىعاتىن جالعىزىلىكتى اعايشانىڭ ۇيىندە تۇنىمەن وت ۇزىلمەي جاعىلاتىندىقتان ۇنەمى ىستىق بولۋشى ەدى. ول ەكەۋى تەرلەپ-تەپشي وتىرىپ شاي ءىشىپ بولعان سوڭ، اعايشا پەشتىڭ تۇبىنە جانتايىپ، ويىنشىق تابا الماي وتىرعان جوكەنتايعا قىزىقتاي قاراپ جاتتى. ءتۇنى بويى گۇرىلدەپ جانعان پەش ءالى دە دەمىگىن باسا الماي، اندا-ساندا تىرس-تىرس ەتىپ “اشۋ شاقىرىپ” قويادى. اعايشا ايازدى تۇندەردە سيىر فەرمانى اڭ-قۇستان قورىپ، اينالشىقتاپ قايتىپ كەلگەندە پەشتىڭ بەتى القىزىل جالقىندانىپ، گۋىلدەي جانىپ تۇرعانىن ۇناتاتىن. قىپ-قىزىل بوپ بالقىپ كەتۋگە از-اق قالعان پليتاعا قولىن جىلىتىپ وتىرىپ ءتۇپسىز تۇڭعيىق ويعا شوماتىن. جالعىزىلىكتى جانعا وي — ازىق، وت — سەرىك بولىپ كەتۋشى ەدى سوندا...
سوندا ول ءقايسىبىر جىلى تاۋدان وسى سيىر فەرماعا ءشوپ تارتىپ كەلە جاتىپ اۋدارىلعان تراكتوردىڭ استىندا قالىپ، ءجانتاسىلىم ەتكەن كۇيەۋىن، ونىڭ رۋحىنا تابىنىپ وتكەن ءوزىنىڭ ماقساتسىز جولداي ۇزاق، جالعىزىلىكتى ءومىرىن ويلايتىن.
“ە-ەي، قۋ جالعان-اي، كەيدە سەن كۇناسىز قاراپايىم ءبىر جاندارعا ءوزىن دە كوپ كورەسىڭ. كەڭەسبەكتەن باسقا كىمىم بار ەدى مەنىڭ... كىمىم بار ەدى... كوڭىل بۇزار كوركىم جوق، كومەك بولار بالام جوق، اعايىن-تۋىستان دا الشاقتاپ سۋىسىپ قالعان جاستا-ا، ورتا جولعا تاستا-ا-اپ كەتىپ قالعانىڭ نەتكەنىڭ؟ جاۋگەرشىلىكتە بالا قورعانسىز بولسا، جالعىزدىقتا ايەل قورعانسىز-داعى. قايتەيىن تاعدىر، قارعادىم سەنى!.. ”
جالىندىم، جالبارىندىم دا؛ وشكەنىم جانىپ، ولگەنىم تىرىلگەن جوق. سونسوڭ، انشەيىندە ءسۇرىنىپ كەتسەم ءتىلىمنىڭ ۇشىنا ورالار ءتاڭىرىنى دە ايامادىم. ءىشىمدى ورتەگەن قايعى قىزىلكوزدەنىپ، قورقىنىش اتاۋلىنى ايۋ بوپ قۋىپ، ءوزىمدى دە، اللانى دا اياۋسىز يا، اياۋسىز تىلدەدىم. ءبىراق ولگەن ادامدى تىرىلتۋگە ءتاڭىرىنىڭ دە، قۇدىرەتى جەتپەي مە، كىم ءبىلسىن، ەشقانداي بەلگى بەرمەدى عوي؟.. ەندى نە بولساڭ و بول، كوڭىلىم مىقتاپ قالدى؛ كەرەك بولسام اجال ءوزى كەلىپ الار، ايتپەسە، ءوزىم ىزدەپ بارا الماسپىن.
ايتسە دە، وگىزاياڭمەن جىلدار جىلجىپ وتكەن سايىن، اعايشانىڭ وزىنە دە بىلىنبەي، جۇرەككە تۇسكەن جارا قاراقوتىرلانىپ، بىرتە-بىرتە جازىلا باستاعان-دى. ءبىراق ول جۇرەك باياعى باقىتقا قۇمار، بازارلى جۇرەك ەمەس، باسقا جۇرەك بولىپ جازىلدى. ايتكەنمەن، ونىڭ دا سامارقاۋ كوڭىلدى سەلت ەتكىزەر قۋاتى، قايىرشىنىڭ ازىعىنداي ولشەۋلى قىزىعى مەن قۋانىشى بار ەدى.
اعايشا ءقازىر قاسىندا بىلدىرلاپ، شاشباۋىنان تارتىپ ويناپ وتىرعان جوكەنتايعا انالىق مەيىرىمى ءيىپ، قىزىعا دا قۋانا قاراپ جاتقان-دى. بىلتىر قىستان بەرى بەلىنىڭ قۇياڭى قوزىپ جۇرگەن، ىستىق پەشتىڭ بۇيىرىنە ارقاسىن “ەمىزىپ” جاتا تۇسكەن سايىن شىم-شىمداپ قىزدىرىپ، جاعىپ-اق بارادى...
جىم-جىرت ءۇي ىشىندە ءبىرقالىپتى قورىلداعان ءۇن ەستىلگەن. جوكەنتاي باسىن كوتەرىپ قاراپ ەدى، پەش تۇبىندە قيسايىپ جاتقان اعايشا قالعىپ كەتىپتى. ول اسىعىس-ۇسىگىس پالتوسى مەن ەتىگىن كيىپ، سىرتقا ۇمتىلدى.
كۇن ەداۋىر كوتەرىلىپ، دالا جايما-شۋاقتانىپ جىلىنىپ قالعان ەكەن. ءۇي ىرگەسىندەگى قاردىڭ مۇرتى بۇزىلىپ، جىلىمداپ ەري باستاپتى. بۇعاتتاردان تىرس-تىرس تامشى تامىپ تۇر. شيپىر شاتىردىڭ كەنەرەسىنە قاتقان مۇز سۇمبىلەردىڭ ءبىرازى سىنىپ جەرگە تۇسكەن ەكەن، بىرەۋىن الىپ سورىپ كورىپ ەدى، ءتىسىن الەمەت سىرقىراتىپ جىبەردى.
اقشا قاردى كۇرەپ سالعان جالعىز اياق جولمەن دەدەكتەپ جۇگىرىپ ۇيىنە كەلدى. ساندىقتاعى كيىم-كەشەكتەردى قايتادان اقتارىستىرىپ، قوڭىر ءشالىنى قولىنا الدى. ءتۇبىت ءشالى تاعى دا الاقانىنا جۇپ-جۇمساق ءتيدى. بەتىنە باسىپ، قۇشىرلانا يىسكەپ كوردى. اپاسىنىڭ ءيىسى شىعاتىن سياقتى.
“اپاما اپارىپ بەرەمىن” دەپ ويلادى ول. سوسىن ءوزىنىڭ وسى ويىنا ءوزى قۋانىپ كەتتى. تەزىرەك بارىپ اپاسىن قۋانتقىسى كەلدى. “و-و، مەنىڭ جوكەنتايىم كەلدى، ءشالىمدى اكەلدى” دەيدى عوي اپاسى. ول ءشالىنى قولتىعىنا قىسقان كۇيى ۇيدەن اپالاقتاپ اسىعىس شىقتى دا، تاڭەرتەڭ كەتكەن ءداۋ تراكتوردىڭ ىزىنە ءتۇستى.
سالدەن سوڭ يەن تاۋدىڭ ىشىندەگى ءتورت ءۇيدى ارتقا تاستاپ، بىرتە-بىرتە كىشىرەيىپ، ەڭىسكە قاراي قۇلدىراپ ۇزاي بەردى.
جالعىز ءوزى جاسقانباي جولعا شىققان قۇيتتاي جولاۋشىعا الدامشى جىلۋىن مەيىرلەنە توككەن قىسقى كۇن كۇلىمسىرەي قارايدى. اق كويلەك كيگەن اقشاعي تاۋلار وزدەرىنىڭ جۇرە المايتىنىنا وكىنىپ، قىزىعا دا قىزعانا تەلمىرەدى-اي. ال سايداعى سارقىراعان وزەننىڭ قازىرگى كوڭىل كۇيى ءتىپتى تاماشا. وزدەرىمەن بىرگە ءبىراز جەرگە دەيىن ساپارلاس بولاتىن جولاۋشى تابىلعانىنا قۋانىپ، تاۋ وزەنىنىڭ تاستان-تاسقا سەكىرگەن تەنتەك تولقىندارى سىلق-سىلق كۇلە قول بۇلعاپ، جوكەنتايدان وزا زىمىرايدى. جاعاداعى شوعىر-شوعىر بۇتالار دا ەربيىپ، ءبىز ساعان ەرە كەتەيىكشى دەپ جالىناتىنداي. قاناتى قارا، باۋىرى اق ءبىر قۇس سول بۇتالاردىڭ اراسىنان دالپىلداپ ۇشىپ شىعىپ، تاس لاقتىرىم جەرگە بارىپ قوندى. جوكەنتاي جاسقانىپ قالت تۇرا قالىپ ەدى، ءبىراق ونىڭ ءوزى قورقىپ ارى قاراي ۇشىپ كەتتى.
از ءجۇردى مە، كوپ ءجۇردى مە — بەلگىسىز، ءبىر كەزدە ول بۇرىلىپ ارتىنا قاراعان. كوز ۇشىندا قالعان ۇيلەر كىپ-كىشكەنتاي، ويىنشىق سەكىلدەنىپ كورىنەدى ەكەن. جوكەنتاي ءتىپتى سول كىشكەنتاي ۇيلەرگە ءوزىنىڭ جانە وزىنەن دە ۇلكەن ادامداردىڭ قالاي سىيىپ كەتكەنىنە اڭ-تاڭ بولدى. الىپ تاۋلى ادىردىڭ قويناۋىندا جۇلدىزقۇرتتاي سوزىلىپ جاتقان سيىر قورا شە؟! ول ءتىپتى جەرمەن-جەكسەن بولىپ قالىپتى عوي! ءبىر ءداۋ ادام الاقانىمەن كوسىپ الىپ، جۇدىرىعىن جۇما قويسا، ءبارى دە سول جۇدىرىقتىڭ ىشىندە ۇگىتىلىپ كەتەردەي. جالپى، ۇلكەن ادامدار قىزىق-اۋ وسى! يەن تاۋدىڭ قويناۋىنداعى مىناۋ ءتورت ءۇيدى تاستاپ، نەگە كەتىپ قالمايدى ەكەن؟ ەگەر ويتسە، ءتىپتى قىزىق بولار ەدى-اۋ. ءبارى بىرگە بيىك تاۋدىڭ قويناۋ-قويناۋىن ارالاپ، ارمانسىز سايران سالار ەدى عوي. سول كەزدە راقات: تاۋعا شىعاسىڭ با، ورمان ارالايسىڭ با، تاستىڭ تۇبىنە جاتىپ ۇيىقتايسىڭ با، اعاشقا ورمەلەيسىڭ بە — ءوز ەركىڭ. ءبىراق... سيىرلار شە؟ ولار قورادا قامالىپ قالا بەرە مە؟ جو-جوق. ولارعا دا ەركىندىك بەرۋ كەرەك. ءجۇرسىن اعاش-اعاشتىڭ اراسىن ارالا-ا-اپ!
شىركىن، يەن تاۋدىڭ تۇتقىنىنان قۇتىلىپ، مىنە، وسىلاي، جوكەنتاي سياقتى جۇگىرىپ شىقسا دا، جۇرە بەرسە.
* * *
كۇن تالما تۇستەن اۋىپ، بەسىنگە قۇلاعاندا اعايشا كوزىن اشتى. بىرەۋ وقىستان بۇيىرىنەن ءتۇرتىپ قالعانداي سەلك ەتە ءتۇسىپ، شوشىپ ويانعان. اينالماق ويناعانداي مەڭ-زەڭ كۇيدە باسىن كوتەرىپ، كۇن ساۋلەسى ساۋلاي قۇيىلىپ تۇرعان تەرەزەگە سىعىرايا قاراپ ءبىراز وتىردى. سوسىن تۇماندى جانارىمەن ءۇي ءىشىن ءتىنتتى. كەنەت جوكەنتايدىڭ جوق ەكەنى ەسىنە ءتۇسىپ، ورنىنان اپالاقتاي كوتەرىلگەن. زىر جۇگىرىپ ءتورت ۇيگە دە باس سۇعىپ شىقتى. سيىر فەرمانىڭ ماڭايىن اينالا قاراپ كەلدى. ايقاي ساپ: “جوكەنتاي، اۋ، جوكەنتايلاپ” شاقىردى دا. ءبىراق جوكەنتاي ءۇن قاتپادى، اۋاعا ءسىڭىپ كەتكەندەي ۇشتى-كۇيلى جوق. اعايشانىڭ داۋسىنان سەكەم العان ابىكەن شال دا قاۋپالاقتاپ سىرتقا ۇمتىلعان.
— قايناعا-اۋ، قايناعا-اۋ... جوق... جو-و-و-وق! — دەدى اعايشا ۇرەيى ۇشىپ. داۋسى اششى شىقتى.
قىستىڭ قىسقا كۇنى سۋىق جىميىپ، ەكىندىگە اۋىپ بارا جاتتى. ابىكەن شال اق شىت بەلبەۋىمەن بەلىن شارت بۋىنىپ، اتقا قوندى.
* * *
شاعىرماق كۇننىڭ شۋاعى بىرتە-بىرتە بۇل ولكەنىڭ اتىرابىنان جىلىستاپ، ءوز ۇياسىنا قاراي قاشا باستاعان.
جاڭا عانا ىستىقتاپ، تۇلا بويى بۋسانىپ كەلە جاتقان جوكەنتايدىڭ دەنەسى ەندى توڭازىپ، تەر قاتىپ، قالتىراي جونەلدى. قوڭىر ءشالىنى يىعىنا جامىلىپ قىمتانا تۇسكەن. ءبىراق ول دا ازدان سوڭ قامساۋ بولۋدان قالدى.
سۇپ-سۋىق بەدىرەيگەن بيىك تاۋدىڭ ارعى بەتىنە قاراي ەڭكەيىپ بارا جاتقان كۇنگە قايتا-قايتا جاۋتاڭداپ قاراپ: “كۇننەن تىم الىستاپ كەتتىم-اۋ، — دەپ ويلادى جوكەنتاي جابىعىپ، — ول مەنى جىلىتا الماي تۇر عوي”.
سونسوڭ كۇبىرلەي جالبارىنا:
— ە-ەي، كۇن، بەرى قاراي جاقىنداشى! — دەدى.
ءبىراق ول ەستىمەدى مە، بەرى قاراي جاقىنداماي قويدى.
— ە-ەي، كۇن، جاقىنداشى بەرى قاراي! — دەپ ايقايلادى جوكەنتاي.
ءبىراق اعايشانىڭ ىپ-ىستىق ءۇيىنىڭ بۋلانعان تەرەزەسىندەي بۇلىڭعىر كوكجيەكتەن سۋىق جىميا قاراعان كۇن بۇعان قاراي جاقىندامادى دا، جىلىتپادى دا.
سۇپ-سۋىق كورپەسىن ايقارا جامىلعان كەڭ ادىرعا سۇڭگىپ، كوز ۇشىنداعى بوپ-بوز الەمگە ءسىڭىپ كەتكەن ءداۋ تراكتوردىڭ ىزىنە قاراپ تۇرىپ شارشاپ... شارشاپ تۇرىپ ەڭكىلدەپ جىلاي باستادى جوكەنتاي. ويتكەنى جول — ۇزاق، اۋىل الىس ەدى. ول كۇنگە جاقىنداپ، جىلىنىپ الۋ ءۇشىن ءداۋ تراكتور ءجۇرىپ وتكەن جولدان شىعىپ، اق كورپەسىن قىمتانىپ دوڭكيىپ جاتقان جوتانىڭ باسىنا قاراي ورلەدى. اناۋ بيىككە شىعامىن دا، ازداپ جىلىنىپ الىپ، اۋىلعا، اپاما بارامىن دەپ ويلادى ول اقشا قاردا ومبىلاپ كەلە جاتىپ.
“اپ-پو-وۋ، مەن جاۋرادىم”، — دەدى سونسوڭ سۋىق سورعان ەرنى ءدىر-دىر ەتىپ.
يەن تاۋدىڭ قويناۋ-قويناۋىندا جاسىرىنىپ جاتقان ىمىرت قاراڭعىلىعى ءوز مەزگىلى تۋعانىن سەزىپ، سۋماڭداپ جارىق دۇنيەنى تەز-تەز جاۋلاپ الا باستادى. ءتۇۋ، كۇننىڭ سۋىتا باستاعانى-اي...
* * *
تىلسىم تۇنەك، قۇپيا تىنىشتىق ۇيىعان تاۋ ءىشىن جاڭعىرىقتىرا ارىلداعان الىپ تراكتوردىڭ ءۇنى ەستىلدى. ولار اۋىلدان مانا ءبىرازدا شىققان سەيىت پەن جوكەنتايدىڭ اكەسى — پەرنەباي ەدى. كابينانىڭ ءىشى جىلى دا جايلى. ال سىرتتا سۇيەكتەن وتەر سۋىق سايران سالادى. جوكەنتايدىڭ اپاسىنىڭ شىنىندا دا ايى-كۇنى جەتىپ وتىر ەكەن، اۋىلداعى اۋرۋحاناعا جەتكىزگەن بويدا ىلە-شالا بوسانىپ، ارىستاي ۇل تاپتى. قاۋمالاعان قۇرداستارىنىڭ كوڭىلىن قيماي شالقىتا جۋىپ، پەرنەباي مەن سەيىتتىڭ كەشتەۋ قايتقان بەتى — وسى.
— سەن باقىتتىسىڭ عوي، — دەدى سەيىت جولدان كوز الماعان كۇيى.
جىلى كابينانىڭ ىشىندە بۇگىنگى كۇننىڭ اۋرەسىنەن قۋانا قۇتىلىپ، ۇيقىلى-وياۋ ماۋجىراپ وي كەشىپ وتىرعان پەرنەباي ەرىنە ءۇن قاتىپ:
— ا-ا؟ — دەدى.
— سەن باقىتتىسىڭ عوي!
— ى-ى...
— ەكى ۇلىڭ ەر جەتىپ، ۇلكەن ازامات بولادى. بىرەۋى — قالادا، بىرەۋى — دالادا تۇرادى...
سەيىتتىڭ سونان سوڭعى ءسوزىن پەرنەباي ەستىگەن جوق، تونىنىڭ جاعاسىنا موينىن تىققان كۇيى ءوڭ مەن تۇستەي راقات كۇيگە شىم-شىم باتىپ وتىرا بەردى. تراكتوردىڭ الدىڭعى ەكى فارى ءتۇننىڭ جۇقالاڭ پەردەسىن ىسىرىپ، تاڭەرتەڭگىلىك تۇسكەن جالعىز ىزدەن كوز جازدىرماي كەلەدى. سۇتتەي جارىق ايدىڭ اق كۇمىس ساۋلەسى اقشا قارعا شاعىلىسىپ، اينالا توڭىرەك بوزامىق نۇرعا شومىلعان. اۋىلدان كەلە جاتقان الىپ تراكتور كەنەت لىق ەتىپ توقتادى. العا قاراي وقىس ەڭكەيىپ قالىپ ەس جيعان ەكەۋى جولدى كەسە-كولدەنەڭدەي تۇرعان سالت اتتى كىسىنى كوردى. قاراكەر اتتىڭ ومىراۋىن اق كوبىك قىلىپ شارق ۇرىپ جۇرگەن ابىكەن شال ەدى ول.
* * *
سول ءتۇنى تاڭ سىز بەرىپ اتقانشا الىپ تراكتور تاۋ ءىشىن ارلى-بەرلى كەزىپ، ارىلداپ تىنىم تاپپادى. اق كورپەسىن بۇيىعا بۇركەنىپ، تۇنگى ۇيقىعا شومعان تاۋلى ادىردىڭ مازاسى قاشىپ، ءقايسىبىر تۇستان قاسقىر ۇلىپ، ءشيبورى شۋلادى. قارابارقىن اسپانداعى جاپىرلاعان جۇلدىزدار دا قاباعىن شىتىپ، الدەنەگە رەنىشتى كورىندى. ولار، بالكىم، ءبىر تۇستا ومبى قارعا كومىلىپ، قىبىرسىز قالعان جوكەنتايدى كورىپ تە تۇرعان شىعار-اۋ. ءبىراق ءۇن قاتىپ ايتا المايتىن، قول سوزىپ كورسەتە المايتىن بولار. اتتەڭ، ءتىلسىز جاراتىلعان جۇلدىزدار-اي!
تاڭ جاڭا بەلگى بەرىپ، شىعىس جاقتان بوزامىق ساۋلە تارالا باستاعان شاقتا قار كومىپ تاستاعان وپپاعا جامباستاي سىرعىپ جانتايا تۇسكەن الىپ تراكتور قانشا ارىلداپ، ىشقىنسا دا، قايتىپ شىعا المادى. قاراگەر ات تا وسى مەزگىلدە ومىراۋىن ومبى قارعا تىرەپ، ودان ءارى جۇرۋگە شاماسى جوق، اۋزىنان اق كوبىگى اقتارىلا ازار تۇردى شاتقاياقتاپ.
سول كەزدە، يا تاپ سول كەزدە ۇيتقىپ بوران باستالدى. بۇل ناعىز اق تۇتەك، اياۋدى بىلمەس الباستى بوران ەدى.
* * *
ۇزەڭگىگە تابانىمدى شىرەي تىرەپ، يەن تاۋدىڭ قويناۋىندا قىلدىرا-ا-اپ قالىپ بارا جاتقان ءتورت ۇيگە ات ۇستىنەن كوتەرىلە انىقتاپ ءبىر قاراپ الدىم. كوك شۋلان ءتۇتىنى قيسايىپ، ەرىنە شىعىپ جاتقان ءۇيدى كوڭىلىممەن دىتتەپ، اعايشانىڭ ءۇيى سول بولار دەپ شامالاعانمىن. الايدا ىلكى ساتتەن سوڭ ول ويىمنىڭ اعات ەكەنىن ەسىمە الدىم. ويتكەنى جاڭا عانا جولسەرىك جىگىت: “اعايشا سول قىستا دۇنيەدەن قايتتى. شاشى قۋداي اپپاق، بەت-اۋزى ءاجىم-اجىم بولعانىنا قاراپ كارى كەمپىر ەكەن دەسەك، بار-جوعى قىرىق تورتكە كەلىپتى عوي، جارىقتىق”، — دەگەن-دى. “ال جوكەنتايدىڭ اكەسى مەن اپاسى شە؟ ولار ءقازىر دە وسىندا تۇرا ما؟” “يا، وسىندا تۇرادى. جوكەنتاي جوعالاتىن كۇنى دۇنيەگە كەلگەن ءسابي بيىل قىستا ءبىر جاسقا تولادى”. “ا-ا... بالانىڭ ءوزى شە؟ جوكەنتايدى ايتام؟” “... سول كۇيى تابىلمادى عوي. ونى ىزدەپ بارماعان تاۋ، باسپاعان جەر قالمادى؛ ونى ىزدەپ ءجۇرىپ اكەسى ون جىلعا، ال اناسى جيىرما جىلعا قارتايىپ، شوگىپ كەتتى”.
قايداسىڭ سەن، جوكەنتاي؟ بالكىم، كۇنگە جىلىنامىن دەپ ءجۇرىپ، كۇن ەلىنە بايقاماي ەنىپ كەتكەن بولارسىڭ؟ بالكىم...
كۇن سايىن قاس قارايا تاۋ ءىشىن جاڭعىرىقتىرىپ: “جوكەنتا-اي، اۋ جوكەنتا-اي!” دەگەن ايقاي ەستىلەدى ەكەن. بۇل ونىڭ اناسى عوي ىزدەپ جۇرگەن. ۇلىن جاماناتقا قيمايدى بايعۇس انا، ول ءىز-تۇزسىز جوعالىپ كەتتى دەگەنگە سەنبەيدى. قارا قىجىم پالتوسىنىڭ ءوڭىرىن تۇيمەلەۋدى دە ۇمىتىپ، كەشكى سۋىققا توڭىپ تۇرىپ ايقايلايدى. وڭعان شۇبەرەكتەي بوپ-بوز جۇدەۋ جۇزىنەن، جۋعان قاراقاتتاي ءموپ-مولدىر قارا كوزدەرىنەن قايعى تابى كەتپەگەن...
قاسىمداعى جىگىتتەن قالىپ قويمايىن دەپ، تاقىمىمدى قىسا ءتۇسىپ، ات ساۋىرىن سيپاي قامشىلاپ وتىرىپ ويلادىم: “مۇمكىن، جوكەنتاي دەگەنىمىز يەن تاۋدىڭ ىشىندە وتىرعان ءتورت ءۇيدىڭ انا-ا-اۋ تومەنگى اۋىلعا دەگەن ساعىنىشى شىعار”.
يششاي، توڭىپ بارام...
You Might Also Like
-
بiز اڭگiمە ەتiپ وتىرعان بورانباي بارون ءوزىنىڭ بۇل پانيدەگi ەڭ العاشقى الىس ساپارىن اۋىلداعى سەگiز جىلدىق مەكتەپتi ءولدiم-تالدىم دەپ ءجۇرiپ بiتiرiپ شىققان جىلى باستاعان ەكەن. ءيا، ايتپاقشى، ونىڭ ءولدiم-...
