اققۋ، شورتان ءھام شايان. احمەت بايتۇرسىن ۇلى
انا ءتىلى (4 – سىنىپ)
تاقىرىبى: اققۋ، شورتان ءھام شايان. احمەت بايتۇرسىن ۇلى
ماقساتى: 1. قازاق حالقىنىڭ ۇلى تۇلعاسى احمەت بايتۇرسىن ۇلى شىعارماسىنىڭ مازمۇنىمەن تانىستىرا وتىرىپ، مىسال جانرى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛ وقۋشىنىڭ اۋىزشا سويلەۋىن، مانەرلەپ، ءتۇسىنىپ وقۋىن، ءوز ويىن جۇيەلى ايتا ءبىلۋىن ۇيرەتۋ؛
2. شىعارمانى تالداي الۋ، شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
3. احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ تۇلعاسىن ۇلگى ەتە وتىرىپ، مىسالدىڭ مازمۇنىن ايقىنداي كەلە، ىنتىماقتاستىققا، بىرلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: سايىس ساباق
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم يگەرۋ.
كورنەكىلىگى: 1. ا. بايتۇرسىن ۇلى مەن ي. ا. كرىلوۆ پورترەتى
2. مىسال بويىنشا سالىنعان سۋرەت.
ءادىسى: اكۆاريۋم ءادىسى(توپتىق جۇمىس)، ءتۇسىندىرۋ ءادىسى، ىزدەندىرۋ، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋ ءادىسى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشى زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق:
امانبىسىڭدار ۇل - قىزدار،
ءازىرمىز بە ساباققا؟
ادەبيەت ءسوز ونەرى،
ساي كەلەيىك تالاپقا
بار ما ۇيدەن دايىندىق؟
تاپسىرمامىز دۇرىس پا؟
وقىماساڭ ۋايىم قىپ،
تىعىلماڭدار قۋىسقا.
ويىمىزدى ايتايىق.
ءبىلىمىمىزدى بايقايىق.
تەكسەرۋشى ۇستازدار،
قالسىڭ ءبىر كەز مارقايىپ.
ساباعىمىز باستالدى، بالالار. ءبارىن ۇعىپ الىڭدار، ءار سوزگە زەر سالىڭدار.
ءىى. ساباق ماقساتىمەن تانىستىرۋ:
- بالالار، بۇگىن ءبىز ساباقتا قازاقتىڭ ۇلى اقىنى ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىسامىز، ادەبيەتتىڭ مىسال جانرى جونىندە ءسوز قوزعاپ، مىسال ولەڭنىڭ ەرەكشەلىگىن ايقىندايمىز.
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ:
بۇگىنگى ساباعىمىز سايىس تۇرىندە وتەدى. بالالار توپقا بولىنەدى.
توپقا ءبولۋ شارتى: ءتورت بۇرىش قاعازعا سالىنعان اققۋدىڭ، شورتاننىڭ، شاياننىڭ سۋرەتتەرى تاراتىلادى. سول سۋرەت بويىنشا اققۋلار ءبىر توپقا، شورتاندار ءبىر توپقا، شاياندار ءبىر توپقا بىرىگەدى.
الدىن الا ءار توپقا ءار ءت ۇلى ءۇي تاپسىرمالارى بەرىلگەن، ولار ءوز سۇراقتارى توڭىرەگىندە جان - جاقتى ىزدەنىس جۇرگىزىپ، ونى تىرەك - ۇلگىلەر ارقىلى، ياعني سىزبالار سالىپ، سوعان جازىپ ءتۇسىندىرۋ قاجەت.
ءى توپ: ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءومىرى.
ءىى توپ: ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ مىسالدارى.
ءىىى توپ: ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ولەڭدەرى.
ءى توپ: قىسقاشا دەرەكتەر. احمەت بايتۇرسىن ۇلى – قازاقتىڭ ۇلى اعارتۋشى، ءىرى عالىم - لينگۆيست، اقىن، اۋدارماشى، وقۋلىق اۆتورى. تۋعان جەرى – قازىرگى قوستاناي وبلىسىنىڭ. جانگەلدين اۋدانىنداعى اقكول اۋىلى. ا. بايتۇرسىن ۇلى العاشقى «ءالىپبي» وقۋلىعىن جازعان. ونىڭ «قىرىق مىسال»، «ماسا» دەگەن شىعارمالار جيناعى شىققان. بار ءومىرىن ادال قىزمەت ەتۋگە ارناعان وعان «حالىق جاۋى» دەگەن جالا جاۋىپ، جازىقسىز قۇربان بولدى.
ءىى توپ:
ا. بايتۇرسىن ۇلى كرىلوۆتىڭ مىسالدارىن اۋدارعان. سول اۋدارعان مىسالدارىن «قىرىق مىسال» دەگەن كىتاپ ەتىپ شىعارادى. سونىڭ ءبىرى – بۇگىنگى «اققۋ، شورتان ءھام شايان» مىسالى.
ءىىى توپ:
اباي قۇنانبايەۆ، احمەت بايتۇرسىن ۇلى – مىسال جانرىن قازاق ادەبيەتىنە ەنگىزۋشى اۋدارماشى - اقىندار. ال سەندەردىڭ 3 - كلاستاعى وقىعان «بيداي مەن قاڭباق» مىسالىنىڭ اۆتورى اسقار توقماعامبەتوۆ – جاڭاشىل مىسالشى. وسى اقىن - جازۋشىلاردىڭ ارقاسىندا مىسال جانرى – قازاق ادەبيەتىنە ەنىپ، دامىپ كەلە جاتقان جانر.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
( ءمۇعالىمنىڭ مىسالدى مانەرلەپ وقۋى، بالالاردىڭ تۇسىنىگىن تەكسەرۋ، ناقتىلاۋ)
- بالالار، ولار قايدا ءومىر سۇرەدى؟
- ولار نە ىستەمەك بولدى؟
- ولاردىڭ جۇكتەرى نەگە قوزعالمادى؟
- اقىن بۇل كەيىپكەرلەر ارقىلى قانداي ادامداردى بەينەلەپ وتىر؟
مىسالدا اۆتوردىڭ ايتايىن دەگەن نەگىزگى ويى بولادى دەدىك. نەگىزگى وي دەگەنىمىز – اقىننىڭ ايتار وسيەتى.
اققۋلار توبى:
1 – تاپسىرما. اۆتوردىڭ ءتۇيىندى، ياعني نەگىزگى ويىن تابۋ.
- ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءتۇيىندى ويى قاي جەردە جازىلعان؟
- مىسال ءبىزدى نەگە شاقىرادى؟
مىسالدىڭ تاربيەلىك ءمانى – بالالاردى بىرلىككە، ىنتىماققا شاقىرۋ.
قورىتىندى: مىسالدا نەگىزگى وي شىعارمانىڭ باسىندا نەمەسە اياعىندا بەرىلەدى. مىسالدىڭ مىندەتتى تۇردە تاربيەلىك ءمانى بولادى. ول ءتۇيىندى وي ارقىلى اشىلىپ، ايقىندالادى.
شورتاندار توبى:
2 – تاپسىرما. نەگىزگى ويعا قاتىستى ىنتىماق، بىرلىك تۋرالى بىلەتىن ماقال جازۋ. مىسالى:
1. بىرلىك بولماي، تىرلىك بولماس.
ءاربىر توپ جازعان ماقالىنىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرەدى.
شاياندار توبى:
3 – تاپسىرما. مىسالدى ساحنالىق قويىلىم ەتىپ دايىنداۋ. بۇل تاپسىرما بويىنشا بالالار مىسالدى الدىن الا ديالوگكە اينالدىرىپ الادى. اۆتور ءسوزى بولادى. مىسالى، اۆتور «ءبىر كۇنى اققۋ، شايان، شورتان ۇشەۋى كەزدەسىپ قالادى. ولار ۇستىنە جۇك تيەلگەن ۇلكەن اربا تاۋىپ الىپ، قاتتى قۋانادى.
اققۋ ايتادى: – دوستار، كەلىڭدەر، مىنا اربانى اۋەگە تارتىپ شىعارايىق، - دەيدى.
شورتان ايتادى:
– مۇنى كولگە اپارايىق، - دەيدى.
شايان ايتادى:
– جوق، ودان دا مۇنى قۇمعا اپارايىق.
اۆتور:
– ءسويتىپ ۇشەۋى ءۇش جاققا تارتىپ، اربانى ورنىنان قوزعالتا المايدى.»
وسىلايشا بالالاردىڭ ءارقايسىسى ءوز ءسوزىن ايتىپ، مىسالدى ءار ءتۇرلى ەتىپ يمپروۆيزاسيا جاساۋعا بولادى.
سەرگىتۋ جاتتىعۋى ال، بالالار، تۇرايىق،
قانە، قانات جازايىق.
اققۋ بولىپ ۇشايىق،
كولدە جۇزگەن بالىقتاي،
ءجۇزىپ، ءجۇزىپ الايىق.
قانە، اينالىپ، قارايىق.
داپتەرمەن جۇمىس:
ءار توپ ءوز توپتارىنا بايلانىستى سۋرەت سالىپ جانە سول سۋرەتپەن بۇگىنگى مىسال كەيىپكەرلەرى اراسىنداعى بايلانىستى اجىراتىپ اتاۋ.
ۆەنن دياگرامما:
1 - توپ: اققۋ مەن شايان
2 - توپ: اققۋ مەن شورتان
3 - توپ: شايان مەن شورتان
سەن ماعان مەن ساعان:
وقۋشىلار مەن ۇستاز تاقىرىپقا بايلانىستى سۇراق – وي تۇجىرىمدار ايتىپ پىكىرلەسۋ.
ماقال - ماتەلدەرمەن جۇمىس:
ءار ماقالدى جاتقا ايتىپ، ماعىناسىن تۇسىندىرەدى.
1 - توپ: التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەر،
تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگى كەلەر.
2 - توپ: بىرلىك بولماي، تىرلىك بولماس.
3 - توپ: جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل.
قورىتىندى.
ساتىلاي كەشەندى تالداۋ:
شىعارما تاقىرىبى
شىعارما اۆتورى
شىعارما ءتۇرى
شىعارما كەيىپكەرى
نەگىزگى وي
ءوز ويىڭ
باعالاۋ:
ءار توپ ءوز قارسىلاستارىن باعالايدى، تالدايدى.
تاقىرىبى: اققۋ، شورتان ءھام شايان. احمەت بايتۇرسىن ۇلى
ماقساتى: 1. قازاق حالقىنىڭ ۇلى تۇلعاسى احمەت بايتۇرسىن ۇلى شىعارماسىنىڭ مازمۇنىمەن تانىستىرا وتىرىپ، مىسال جانرى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛ وقۋشىنىڭ اۋىزشا سويلەۋىن، مانەرلەپ، ءتۇسىنىپ وقۋىن، ءوز ويىن جۇيەلى ايتا ءبىلۋىن ۇيرەتۋ؛
2. شىعارمانى تالداي الۋ، شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
3. احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ تۇلعاسىن ۇلگى ەتە وتىرىپ، مىسالدىڭ مازمۇنىن ايقىنداي كەلە، ىنتىماقتاستىققا، بىرلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: سايىس ساباق
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم يگەرۋ.
كورنەكىلىگى: 1. ا. بايتۇرسىن ۇلى مەن ي. ا. كرىلوۆ پورترەتى
2. مىسال بويىنشا سالىنعان سۋرەت.
ءادىسى: اكۆاريۋم ءادىسى(توپتىق جۇمىس)، ءتۇسىندىرۋ ءادىسى، ىزدەندىرۋ، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋ ءادىسى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشى زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق:
امانبىسىڭدار ۇل - قىزدار،
ءازىرمىز بە ساباققا؟
ادەبيەت ءسوز ونەرى،
ساي كەلەيىك تالاپقا
بار ما ۇيدەن دايىندىق؟
تاپسىرمامىز دۇرىس پا؟
وقىماساڭ ۋايىم قىپ،
تىعىلماڭدار قۋىسقا.
ويىمىزدى ايتايىق.
ءبىلىمىمىزدى بايقايىق.
تەكسەرۋشى ۇستازدار،
قالسىڭ ءبىر كەز مارقايىپ.
ساباعىمىز باستالدى، بالالار. ءبارىن ۇعىپ الىڭدار، ءار سوزگە زەر سالىڭدار.
ءىى. ساباق ماقساتىمەن تانىستىرۋ:
- بالالار، بۇگىن ءبىز ساباقتا قازاقتىڭ ۇلى اقىنى ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىسامىز، ادەبيەتتىڭ مىسال جانرى جونىندە ءسوز قوزعاپ، مىسال ولەڭنىڭ ەرەكشەلىگىن ايقىندايمىز.
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ:
بۇگىنگى ساباعىمىز سايىس تۇرىندە وتەدى. بالالار توپقا بولىنەدى.
توپقا ءبولۋ شارتى: ءتورت بۇرىش قاعازعا سالىنعان اققۋدىڭ، شورتاننىڭ، شاياننىڭ سۋرەتتەرى تاراتىلادى. سول سۋرەت بويىنشا اققۋلار ءبىر توپقا، شورتاندار ءبىر توپقا، شاياندار ءبىر توپقا بىرىگەدى.
الدىن الا ءار توپقا ءار ءت ۇلى ءۇي تاپسىرمالارى بەرىلگەن، ولار ءوز سۇراقتارى توڭىرەگىندە جان - جاقتى ىزدەنىس جۇرگىزىپ، ونى تىرەك - ۇلگىلەر ارقىلى، ياعني سىزبالار سالىپ، سوعان جازىپ ءتۇسىندىرۋ قاجەت.
ءى توپ: ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءومىرى.
ءىى توپ: ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ مىسالدارى.
ءىىى توپ: ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ولەڭدەرى.
ءى توپ: قىسقاشا دەرەكتەر. احمەت بايتۇرسىن ۇلى – قازاقتىڭ ۇلى اعارتۋشى، ءىرى عالىم - لينگۆيست، اقىن، اۋدارماشى، وقۋلىق اۆتورى. تۋعان جەرى – قازىرگى قوستاناي وبلىسىنىڭ. جانگەلدين اۋدانىنداعى اقكول اۋىلى. ا. بايتۇرسىن ۇلى العاشقى «ءالىپبي» وقۋلىعىن جازعان. ونىڭ «قىرىق مىسال»، «ماسا» دەگەن شىعارمالار جيناعى شىققان. بار ءومىرىن ادال قىزمەت ەتۋگە ارناعان وعان «حالىق جاۋى» دەگەن جالا جاۋىپ، جازىقسىز قۇربان بولدى.
ءىى توپ:
ا. بايتۇرسىن ۇلى كرىلوۆتىڭ مىسالدارىن اۋدارعان. سول اۋدارعان مىسالدارىن «قىرىق مىسال» دەگەن كىتاپ ەتىپ شىعارادى. سونىڭ ءبىرى – بۇگىنگى «اققۋ، شورتان ءھام شايان» مىسالى.
ءىىى توپ:
اباي قۇنانبايەۆ، احمەت بايتۇرسىن ۇلى – مىسال جانرىن قازاق ادەبيەتىنە ەنگىزۋشى اۋدارماشى - اقىندار. ال سەندەردىڭ 3 - كلاستاعى وقىعان «بيداي مەن قاڭباق» مىسالىنىڭ اۆتورى اسقار توقماعامبەتوۆ – جاڭاشىل مىسالشى. وسى اقىن - جازۋشىلاردىڭ ارقاسىندا مىسال جانرى – قازاق ادەبيەتىنە ەنىپ، دامىپ كەلە جاتقان جانر.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
( ءمۇعالىمنىڭ مىسالدى مانەرلەپ وقۋى، بالالاردىڭ تۇسىنىگىن تەكسەرۋ، ناقتىلاۋ)
- بالالار، ولار قايدا ءومىر سۇرەدى؟
- ولار نە ىستەمەك بولدى؟
- ولاردىڭ جۇكتەرى نەگە قوزعالمادى؟
- اقىن بۇل كەيىپكەرلەر ارقىلى قانداي ادامداردى بەينەلەپ وتىر؟
مىسالدا اۆتوردىڭ ايتايىن دەگەن نەگىزگى ويى بولادى دەدىك. نەگىزگى وي دەگەنىمىز – اقىننىڭ ايتار وسيەتى.
اققۋلار توبى:
1 – تاپسىرما. اۆتوردىڭ ءتۇيىندى، ياعني نەگىزگى ويىن تابۋ.
- ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءتۇيىندى ويى قاي جەردە جازىلعان؟
- مىسال ءبىزدى نەگە شاقىرادى؟
مىسالدىڭ تاربيەلىك ءمانى – بالالاردى بىرلىككە، ىنتىماققا شاقىرۋ.
قورىتىندى: مىسالدا نەگىزگى وي شىعارمانىڭ باسىندا نەمەسە اياعىندا بەرىلەدى. مىسالدىڭ مىندەتتى تۇردە تاربيەلىك ءمانى بولادى. ول ءتۇيىندى وي ارقىلى اشىلىپ، ايقىندالادى.
شورتاندار توبى:
2 – تاپسىرما. نەگىزگى ويعا قاتىستى ىنتىماق، بىرلىك تۋرالى بىلەتىن ماقال جازۋ. مىسالى:
1. بىرلىك بولماي، تىرلىك بولماس.
ءاربىر توپ جازعان ماقالىنىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرەدى.
شاياندار توبى:
3 – تاپسىرما. مىسالدى ساحنالىق قويىلىم ەتىپ دايىنداۋ. بۇل تاپسىرما بويىنشا بالالار مىسالدى الدىن الا ديالوگكە اينالدىرىپ الادى. اۆتور ءسوزى بولادى. مىسالى، اۆتور «ءبىر كۇنى اققۋ، شايان، شورتان ۇشەۋى كەزدەسىپ قالادى. ولار ۇستىنە جۇك تيەلگەن ۇلكەن اربا تاۋىپ الىپ، قاتتى قۋانادى.
اققۋ ايتادى: – دوستار، كەلىڭدەر، مىنا اربانى اۋەگە تارتىپ شىعارايىق، - دەيدى.
شورتان ايتادى:
– مۇنى كولگە اپارايىق، - دەيدى.
شايان ايتادى:
– جوق، ودان دا مۇنى قۇمعا اپارايىق.
اۆتور:
– ءسويتىپ ۇشەۋى ءۇش جاققا تارتىپ، اربانى ورنىنان قوزعالتا المايدى.»
وسىلايشا بالالاردىڭ ءارقايسىسى ءوز ءسوزىن ايتىپ، مىسالدى ءار ءتۇرلى ەتىپ يمپروۆيزاسيا جاساۋعا بولادى.
سەرگىتۋ جاتتىعۋى ال، بالالار، تۇرايىق،
قانە، قانات جازايىق.
اققۋ بولىپ ۇشايىق،
كولدە جۇزگەن بالىقتاي،
ءجۇزىپ، ءجۇزىپ الايىق.
قانە، اينالىپ، قارايىق.
داپتەرمەن جۇمىس:
ءار توپ ءوز توپتارىنا بايلانىستى سۋرەت سالىپ جانە سول سۋرەتپەن بۇگىنگى مىسال كەيىپكەرلەرى اراسىنداعى بايلانىستى اجىراتىپ اتاۋ.
ۆەنن دياگرامما:
1 - توپ: اققۋ مەن شايان
2 - توپ: اققۋ مەن شورتان
3 - توپ: شايان مەن شورتان
سەن ماعان مەن ساعان:
وقۋشىلار مەن ۇستاز تاقىرىپقا بايلانىستى سۇراق – وي تۇجىرىمدار ايتىپ پىكىرلەسۋ.
ماقال - ماتەلدەرمەن جۇمىس:
ءار ماقالدى جاتقا ايتىپ، ماعىناسىن تۇسىندىرەدى.
1 - توپ: التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەر،
تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگى كەلەر.
2 - توپ: بىرلىك بولماي، تىرلىك بولماس.
3 - توپ: جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل.
قورىتىندى.
ساتىلاي كەشەندى تالداۋ:
شىعارما تاقىرىبى
شىعارما اۆتورى
شىعارما ءتۇرى
شىعارما كەيىپكەرى
نەگىزگى وي
ءوز ويىڭ
باعالاۋ:
ءار توپ ءوز قارسىلاستارىن باعالايدى، تالدايدى.
You Might Also Like
-
جەكە وقۋشىمەن جۇمىس داپتەرى (10 - سىنىپ)
