اقسارباس
مۇندايدى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تا، ءبىز دە، ءتىپتى تۇرىكتەردىڭ وزدەرى دە كۇتكەن جوق. ستامبۋلدىڭ اتاتۇرىك اەروپورتىندا ۇشاق (سامولەت — تۇرىكشە ۇشاق) كەلىپ قونعان سوڭ، ستامبۋل گۋبەرناتورى جانە باسقا رەسمي ادامدار تۋىستارشا قارسى العان سوڭ، ۆوكزالدىڭ قالا جاق بەتىنە شىعا كەلگەندە مىڭنان استام ادامنىڭ ءيىن تىرەسىپ: «نۇرسۇلتان نازارباي!» — دەپ ايقايلاپ تۇرعانىن كورىپ، ءارى تاڭ قالىپ، ءارى كەۋدەنى قۋانىش كەرنەپ كەتكەندەي بولدى. الدارىن كەس-كەستەپ تۇرعان قالىڭ قاتارلى پوليسيا بولماسا، العا لاپ قوياتىن تۇرلەرى بار. قولدارىندا پلاكاتتار: «قوش كەلدىڭىز، باۋىرلار!»، «جاساسىن قازاق پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباي!»، «قازاققا ازاتتىق جاراسادى!» دەگەن جازۋلار.
بۇلار ستامبۋلدا تۇراتىن قازاقتار ەدى. تۇرىك تۋىستار دا قازاق دەلەگاسياسىن قارسىلاپ الۋدىڭ زور قۇرمەتىن كورسەتىپ-اق جاتىر. انكارادا ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىزدىڭ قۇرمەتىنە اەروپورت باسىنا اسكەري ساپ ءتىزىلدى. ەكى ەلدىڭ گيمندەرى وينالدى. قوناقاسى بەرۋدىڭ ءوزى ءبىر سالتانات. تۇرىكتەر وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ ايتەۋىر بىرەۋىنەن ەمەس، قازاقستان مەملەكەتىنىڭ دەلەگاسياسىن كۇتىپ الىپ جاتقانىن باسا كورسەتتى. سوندا ءبىز ءوزىمىزدى شىننان تاۋەلسىز، ەگەمەن مەملەكەتتىڭ وكىلدەرىندەي سەزىنىپ، ەڭسەمىز كوتەرىلىپ، بوستاندىقتىڭ ءدامىن العاش تاتقانداي بولدىق. تۇركيا پرەزيدەنتى تۇرعىت ءوزال ءوزى باستاپ، ايتالىق، اقش پرەزيدەنتىن قابىلداپ جاتقانداي، بالكىم، ودان دا ارتىق ىقىلاس كورسەتسە، قانداي سەزىمدە بولۋىڭ مۇمكىن. قازاق ەلىنە، كازاك ەلىنىڭ باسشىسىنا مۇنداي زور قۇرمەت ءتۇڭعىش رەت كورسەتىلگەن شىعار. لايىم بۇل باستاماسى بولسىن. باسقا ەلدەر دە قازاقستاندى وسىلاي تاني بەرسىن. كەسىرىنەن ساقتاسا، ءبارى دە بولار. ءبىراق ءدال مىنا كورىنىس قايتالانا ما، جوق پا، بىلمەيمىن.
تۋىستىق سەزىم اعىل-تەگىل تاسقىنداپ، ستامبۋل قازاقتارى ساعىنىشتى قۇشاقتارىن ايقارا اشىپ، ارىنداپ تۇرعان شاقتا، پوليسيا شەبىنەن ءبىر توپ قازاق باسىن ۇكىلەگەن، قۇيرىقتارى تەڭكيگەن ءۇش قوشقاردى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ الدىنا كولدەنەڭ تارتا بەرىپ، «ءاۋمينى» — دەپ باتا سۇرادى. مۇنى كەرگەن تەلەراديو جۋرناليستەر ءنوپىرىنىڭ انتالاعانىڭ كورسەڭ. ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىزدىڭ نيەتىنەن كەيىن الگى قازاقتار: «ءيا، اقسارباس! ءيا، اللا! قازاق ەلىن بالە-جالادان امان قىلا گور!» — دەپ ءۇش قوشقاردى لەزدە بىردەن قۇرباندىققا شالىپ جىبەردى.
دۇنيە جۇزىندە قانشا اەروپورت بار، ەشبىرىندە ءدال وسى اتاتۇرىك اۋە الاڭىنداعىداي ءراسىم بولعان ەمەس.
ستامبۋلدا جانە ونىڭ ماڭايىندا تۇراتىن قازاق بالاسى ءجۇز جاساعان كارىسىنەن باستاپ، ەمشەكتەگى نارەستەسىنە دەيىن قازاقستان پرەزيدەنتىن جانە ونىڭ قاسىنا ەرگەن جەتپىستەن اسا قوسشىلارىن وسىنداي ءبىر كەنە اتا سالتىمەن باۋىرعا باستى، قازاقستانداعى قازاقتار ۇمىتىپ كەتكەن، بالكىم، ۇمىتىلا باستاعان ءداستۇر.
وسىلايشا جامىراسىپ، ماۋىق باسقان سوڭ ەرتەڭىنە «ءمارمار» مەيمانحاناسىنىڭ ۇلكەن زالىندا الگى كازاكتاردىڭ وكىلدەرىمەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءۇش ساعاتقا سوزىلعان كەزدەسۋى، كەلىسسوزى، كەلىسىم شارتتارى، وعان قول قويۋ ءراسىمى — مۇنىڭ ءبارى ءبىر باسقا دا، مىنا كەزدەسۋ ءبىر باسقا.
پرەزيدەنت قازاقستانداعى، جالپى كسرو دەپ اتالىپ كەلگەن ەلدەگى جاعدايدى ايتىپ وتكەن سوڭ، سۇراق-جاۋاپ باستالدى. ەندى سول ديالوگتان كەيبىر ۇزىكتەر كەلتىرەيىك. قازاق تۇرىكتەرى كوعامىنىڭ وكىلى تالعات دەگەن كىسى ءبىرىنشى ءسوز الدى.
تالعات: نۇرسۇلتان نازارباي — ورتا ازيا مەن قازاقستان، نەمەسە رەسەي عانا ەمەس، بۇكىل دۇنيە جۇزىنە بەلگىلى پرەزيدەنت. تۇرعىت ءوزالدىڭ ونى اسكەري سالتاناتپەن قارسى الۋى سونىڭ بەلگىسى. ءبىز تۇركياعا ءار ءتۇرلى جاعدايلارمەن قيلى-قيلى زامانداردا كەلگەن قازاقتارمىز. تۇرىك تۋىستار باۋىرىمىزعا قازان، باسىمىزعا ءۇي بەردى. تاماق توق، كويلەك كوك، سوندا دا قارا شاڭىراق قازاقستاندى اڭسايمىز.
ءماجيت جاناتاي: ابىلايداي ايبىندى، ءارى اقىلدى، قۇرمەتتى نۇرسۇلتان نازارباي! قازاقستانعا بارىپ-كەلۋ بۇرىنعىدان گورى شۇكىرشىلىك. دەگەنمەن ءالى دە قيىنشىلىق بار.
پرەزيدەنت: سوندا قيىنشىلىق بىزدەن بولىپ تۋر ما؟
ءماجيت جاناتاي: ءيا، رۋقسات قاعاز الۋ تىم كيىن. ەلشىلىككە بارساڭ، قازاقستاننان شاقىرۋ قاعازىڭ بار ما دەيدى، الەك قىلادى. كەيبىردىڭ تانىسى بار، كەيبىردىكى جوق. سوندا تانىسى جوقتار قايتەدى؟ بارىس-كەلىسكە بوستاندىق بولۋ ءۇشىن ازاماتتىق تۋرالى زاڭ كەرەك.
پرەزيدەنت: مۇنداعى قازاقتار قانداي كاسىپپەن اينالىسادى؟
ءماجيت جاناتاي: نەگىزىنەن ساۋدا.
پرەزيدەنت: بىزگە سول ساۋدا جاعى جەتىسپەيدى. ءبىزدىڭ قازاقتار ساۋدا جاساۋدى نامىس كەرەدى.
ءماجيت جاناتاي: بىزدە ماقتان كورەدى.
پرەزيدەنت: ەندەشە، ۇيرەتىڭدەر.
ءماجيت جاناتاي: ءبىزدى ىشكە تارتىڭىزدار.
پرەزيدەنت: ءبىز بەرەمىز-اۋ، تۇركيا جاعى كەلىسە مە... ونى تۇرىك وكىمەتىمەن كەلىسۋ كەرەك. بۇل ەكى جاقتى ماسەلە.
حاليفا التاي: ءدىن جەتپىس جىل بويى قۋعىن كەردى. ەندى بوستاندىق بەرىپ، جاعداي جاساۋ كەرەك. جاستاردى وقىتۋ كەرەك. دىنگە مەملەكەت تاراپىنان قامقورلىق قاجەت. قارا شاڭىراقتىڭ قۇرمەتتى ءتوراعاسى، وسىنى ەسكەرسەڭىز.
پرەزيدەنت: الماتىدا ۇلكەن مەشىت سالدىرىپ جاتىرمىز. وبلىستاردا دا سالىنىپ جاتىر. مەدرەسەلەر اشتىق. ءدىن سالاسىندا، جالپى ءبىلىم سالاسىندا الماسۋ بار. ءجۇز بالا قازاقستاننان تۇركياعا كەلىپ وقيدى. ءجۇز بالا تۇركيادان قازاقستانعا بارىپ وقىماق.
سايران قىدىر ۇلى (مونعوليا): قازاقتار XXI عاسىرعا قالاي بارادى؟ ىرگەلى ەل بولا الامىز با؟ سىرتتا جۇرگەن قازاقتار قازاقستانعا نەندەي كومەك كورسەتە الادى؟ مىسالى تايۆاندا دالەلحان دەگەن قازاق جيىرما بەس جىلدان بەرى پارلامەنت مۇشەسى. ءسىز وڭتۇستىك كورەيادان، اقش-تان، سينگاپۋردەن كەڭەسشى شاقىرتتىڭىز. ال دالەلحان سياقتى ءبىلىمدى ءوز قازاعىمىزدى نەگە ىشكە تارتپاسقا؟
پرەزيدەنت: قايدا ول؟ جىبەرىڭدەر الماتىعا.
سايران قىدىر ۇلى: ونداي ءبىلىمدى قازاقتار پەكيندە دە، ۇلان-باتوردا دا، ميۋنحەندە دە ءجۇر. مەنىڭشە، ءبىز دە رەسەي سياقتى، شەتتە جۇرگەن كازاكتاردىڭ كونگرەسىن، قۇرىلتايىن الماتىدا وتكىزسەك.
پرەزيدەنت: وتكىزەيىك. ول ءۇشىن دايىندىق كەرەك. دەلەگاسيا دايىنداڭىزدار.
يسلام (يران): يراندا جيىرما مىڭشاماسى قازاق بار، اۋعان سوعىسى كەزىندە كوبىسى اۋعاننان يرانعا اۋدى. ءبىراق ولاردا ەش ەلدىڭ ازاماتتىعى جوق. سوندىقتان اسىرەسە جاستار جۇمىسسىز ءجۇر. قازاق تىلىندە مەكتەپ جوق. الماتىدا شەتەل قازاقتارى ءۇشىن مادەنيەت ورتالىعى اشىلسا، قازاق ءتىلىن ۇيرەنەر ەدىك.
پرەزيدەنت: الماتىعا بارىپ، وسى بىلگەندەرىڭدى ۇمىتىپ قالىپ جۇرمەڭدەر. ال يرانداعى جاستاردى قازاقستانعا الدىرۋ جونىندە ارەكەت جاساپ كورەمىز.
يسمايل (گەرمانيا): مەن ءوزىم المانيادا (گەرمانيا) تۇرامىن. باتىس جەردە تۇراتىن قازاقتاردىڭ اتىنان كەلدىم. كۇندىز-تۇنى ويلايتىنىمىز قازاقستان. قازاقستاندا ميلليوننان اسا الماندار (نەمىستەر دەگەنى — ش. م.) تۇرادى دەپ ەستيمىز.
پرەزيدەنت: ءقازىر 800 مىڭى قالدى.
يسمايل: قازاقستان سونشاما الماندارعا قامقورلىق جاساعاندا، ءبىز سياقتى شەتتە جۇرگەن كازاكتاردىڭ قامىن نەگە ويلامايدى؟ ءبىزدى نەگە ازاماتتىققا المايدى؟
پرەزيدەنت: ارينە، ويلايمىز. ءبارىن بىردەن باستاۋ قيىن. بىرتە-بىرتە. قولىنان ءىس كەلەتىن ماماندار، بيزنەسمەندەر، ساۋدا-ساتتىق كىسىلەرى كەلسىن. كاسىپ قىلسىن. شاعىن-شاعىن كاسىپورىن اشسىن. ءدال ءقازىر سونداي ماماندارعا ءزارۋمىز. وسىندا ءمينيسترىمىز سىزدىق ابىشيەۆ وتىر. بايلانىسىپ شەشۋ كەرەك. مۇسىلمانشىلىق استە-استە دەگەن. ءبىرىنشى رەت ءبىز ماسكەۋسىز، ورتالىقتىڭ رۇقساتىنسىز تۇركياعا كەلدىك. بۇل دا بولسا جاقسىلىقتىڭ نىشانى. وسىنشا قازاقتاردى جاتىرقاماي، وگەيسىتپەي باۋىرىنا تارتىپ وتىرعان تۇركيا وكىمەتىنە، پرەزيدەنت تۇرعىت ءوزالعا راقمەتىمىزدى ايتامىز.
قازاقستان ءدال ءقازىر قيىن-قىستاۋ كەزەڭمەن بەتپە-بەت كەلىپ تۇر. سىزدەر ويلايسىزدار: قازاقستان دەگەن جەر بار، وندا قازاق دەگەن ەل بار دەپ. راسىندا تەك كازاكتار عانا ەمەس، كوپ ۇلتتىڭ ادامدارى تۇرادى. ولارمەن قارىم-قاتىناس تاتۋلىقتا بولماسا، قاقتىعىس بولسا قان توگىلەدى، حالىق قىرىلادى. ءبىز ونى قالامايمىز.
بۇل ساپاردا ءبىز تۇرىك رەسپۋبليكاسى باسشىسىمەن مىنانداي كەلىسىمگە كەلدىك:
— اۋە جولى بايلانىسى. الداعى ۋاقىتتا ستامبۋل-الماتى اۋە جولى اشىلادى.
— تەلەفون، تەلەديدار بايلانىسى ورنايدى. ەندىگى جەردە قازاقستان — تۇركيا ەكونوميكالىق كەڭەسى قۇرىلادى.
— ىسكەر ماماندار بولىپ شىعۋ ءۇشىن تۇركياعا جاستار جىبەرىلەدى. مىنە، نەگىزگى ماسەلەلەر وسىلار. قالعانى تاعى بولا جاتادى.
قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ تۇركيا جانە باسقا ەلدەردە تۇراتىن قازاقتاردىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسۋى وسىلاي اياقتالدى.
You Might Also Like
-
«جاس الاشتىڭ» قۇرداستارى سەكسەنگە كەلدى. 1921 جىلى 22-ناۋرىزدا تۋعاندار ەل ىشىندە، ارينە، بار. ولار ەداۋىر قارتايىپ قالدى عوي. قانشا دەگەنمەن سەكسەن دەگەن وڭاي جاس ەمەس.
-
پارلامەنتتىڭ رەگلامەنتى بويىنشا، ءار ايدىڭ سوڭعى اپتاسىندا دەپۋتاتتار ءوز سايلاۋشىلارىمەن كەزدەسۋگە ءتيىستى.
