سايلاۋشىنىڭ ساۋالدارى
پارلامەنتتىڭ رەگلامەنتى بويىنشا، ءار ايدىڭ سوڭعى اپتاسىندا دەپۋتاتتار ءوز سايلاۋشىلارىمەن كەزدەسۋگە ءتيىستى.
سول ءتارتىپتى ۇستانىپ، ءوز وكرۋگىمە جونەلدىم. № 1995 مەركى سايلاۋ وكرۋگىنە مەركى جونە قۇلان (لۋگوۆوي) اۋداندارى جاتادى.
مەركى، قۇلان — ەگىز ۇلان، اسپارا الاتاۋىن باۋرايلاپ جاتقان قالىڭ قازاق. اراسىندا، ارينە، ورىسى دا، نەمىسى دە، تۇرىگى دە ارالاس.
بۇل ەل ماعان ەتەنە جاقىن، ەرەكشە ىستىق. جاسىراق كەزىمدە باياعى تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ ىزىمەن وسى ولكەنى كوپ شارلادىم. بولاشاق كىتابىما ءنار ىزدەدىم.
ءسىرا، سودان دا شىعار، سول ەلگە جيىرەك بارعىم كەلىپ، اسقار تاۋلارىن، سارقىراما سۋلارىن، جاسىل نۋلارىن، اسىرەسە باۋىرمال ادامدارىن ساعىناتىن ەدىم.
ءالى دە سولاي. ءبىراق الدەقانداي ءبىر يمەنشەك اۋرۋ پايدا بولدى. بارعىم-اق كەلەدى، جاسقانامىن
نەگە ەكەنىن ەندى تۇسىنەسىزدەر.
ون اداممەن، ءجۇز اداممەن، مىڭ اداممەن كەزدەسەسىڭ، ءبارىنىڭ سۇراعى ءبىر قالىپتان شىققانداي. سوندىقتان بۇل جازبادا كەيىپكەر ەكەۋ-اق بولادى. ءبىرى — سايلاۋشى، ءبىرى — دەپۋتات. ول — مەن.
سايلاۋشى. ا، دەپۋتات مىرزا امانسىڭ با. الماتىدا، الگى پارلامەنتىندە نە جاڭالىق بار؟
دەپۋتات. نە جاڭالىق بولۋشى ەدى، الماتى ءازىر ورنىندا. پارلامەنتتىڭ جۇمىسىن گازەت جازىپ، راديو سويلەپ، تەلەديدار كورسەتىپ جاتىر.
سايلاۋشى (قاناعاتتانباي). ە، ونى سەنسىز دە بىلەمىز. قۇدايعا شۇكىر، ساۋاتىمىز بار. سەن ماعان مىنانى ايت: وسى ءبىز قايدا بارا جاتىرمىز؟
دەپۋتات (كۇمىلجىپ). ونى بىلسەم، پايعامبار بولىپ كەتپەيمىن بە. قايدا بارا جاتقانىمىزدى ءوزىم دە بىلىڭكىرەمەيمىن. (شيراپ.) ايتەۋىر جاقسىلىق جاقىن سياقتى.
سايلاۋشى (مۇسىركەگەندەي). اۋزىڭا ماي. ال ءبىراق مىناۋ سۇمدىق بولدى عوي. التى اي بويى ارقا ەتىمىز ارشا، بورباي ەتىمىز بورشا بولىپ جۇمىس ىستەدىك. ءالى ايلى قالمايمىز، بۇل قالاي؟ قىس بولسا مىناۋ، انا قىردىڭ استىندا تۇر. وتىن جوق، كيىم جوق. ءوزىمىزدى قويشى، انا مەكتەپكە باراتىن بالا تۇتتاي جالاڭاش. كيىم الىپ بەرەيىن دەسەم، اقشا جوق. امالسىز، بەتىنە قاراپ وتىرعان مالىمدى ساتام با؟ ول ءيتىڭ ارزان. كيىم-كەشەك ۋداي. ءبىر بالانىڭ ءبىر باتەڭكەسى — ءبىر قوي. ال مەندە، قۇدايعا شۇكىر، التى بالا بار. سوندا نە بولادى؟ وسىنى پارلامەنت بىلە مە ءوزى؟
دەپۋتات. بىلەدى. نەگە بىلمەسىن. وسى تاياۋدا عانا پارلامەنت اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ماسەلەلەرىن قارادى. ۇكىمەت باسشىسى تەرەششەنكو مىرزانىڭ ءوزى بايانداما جاسادى. اۋىل شارۋاشىلىعىنا كوڭىل بولەمىز، كرەديت-نەسيە بەرەمىز، جەڭىلدىك جاسايمىز دەدى.
سايلاۋشى (ىزعارلانىپ). ونداي كرەديتىڭنىڭ ەنەسىن ۇرايىن. كوكتەم عوي بيىل كەش شىقتى. قىستان كوتەرەم بولىپ قۇتىلدىق. ەندى ەگىن سالايىق دەسەك، ماي جوق، بەنزين جوق، ساۋدىراعان تەحنيكا توقتاپ تۇر. اۋدان باسشىلارى، شارۋا باسشىلارى دۋانا بولىپ، قايىر سۇراپ كەتتى. الگى ۇكىمەتتىڭ بەرەتىن كرەديتى ءالى جوق، ءالى جوق، كوكتەم ءوتىپ، اي-جاي بولعاندا بارىپ سوقىردىڭ كوز جاسىنداي تيىن-سيىن بىردەڭە بەرگەن بولىپتى. ءولىپ قالعان كىسىگە ءدارىنىڭ كەرەگى نە؟ ءدارى بەرسەڭ، ولمەي تۇرعاندا بەرمەيسىڭ بە؟!
دەپۋتات (ماڭدايىن ءسۇرتىپ). ءيا، كيىن بوپ تۋر عوي...
سايلاۋشى. مەيلى، كوكتەم ءوتتى. جاز ءوتتى. ەندى جيىن-تەرىن، قۇدايدىڭ بەرگەنىن، ەلدىڭ ماڭداي تەرى، تابان اقىسىن جيناپ الۋ كەرەك قوي. جينايىن دەسەڭ، تاعى ماي جوق، بەنزين جوق. ءجۇرشى ءوزىڭ، كورسەتەيىن. تۋرا مىنا ۇزىن جولدىڭ بويىنا «العا-باس» ۇجىمشارىنىڭ جەمگە دەگەن جۇگەرىسى وي ءبىر شىقتى دەيسىڭ. مال تۇرماق، ادام جەگىسى كەلگەندەي، ءارى بىتىك، ءارى بيىك. ال ەندى كورشى: قۇرا-ا-اپ تۇر. نەگە؟ ورا المايدى.
دەپۋتات قيپاقتاپ). بەنزين... تاپشى. وزىمىزدە جوق، شەتتەن كەلەدى...
سايلاۋشى (ەجىرەيىپ). ال سول بەنزين كوممەرسانتا نەگە اعىل-تەگىل؟ اكەسىنىڭ قۇنىنا ساتادى. ءبىر كانيستر بەنزين — ءبىر قوي. مىنانى ايتشى: بەنزين مەملەكەتتە نەگە جوق، كوممەرسانتتا نەگە بار؟
دەپۋتات ءتۋفليىنىڭ تۇمسىعىمەن جەر شۇقىلاپ). بۇل ەندى... «رىنوچنايا ەكونوميكا» دەگەن وسى بولادى.
سايلاۋشى (تۇتىگىپ). ۇردىم مەن ونداي «ر-ر-رىنوچناي ەكونومىڭدى!» كوممەرسانت بايىپ، جاپپاي حالىق كۇيزەلەتىن سايقال ساياساتىڭدى دا ۇردىم! (سىقسيا قار aپ، سىبىرلاپ.) وسىنى انا جوعارىداعىلار، نازاربايەۆ بىلە مە؟
دەپۋتات ساسىپ). بىلەتىن شىعار...
سايلاۋشى. نەگە «شىعار؟» سەن نە، ونىمەن كۇندە كەزدەسىپ تۇرمايسىڭ با؟
دەپۋتات. جوعا. اندا-ساندا جينالىستاردا كورىپ قالعانىم بولماسا...
سايلاۋشى (ءۇمىت ۇزگەندەي ەكى سانىن الاقانىمەن سارت ەتكىزىپ). ويباي-اۋ، ايتپايسىڭ با وعان: بەنزين مەملەكەتتىكى مە، مەملەكەتتىك! ا، نەگە ونىڭ قوجايىنى كوممەرسانت؟ سول جوعارىدا بەنزين بولەتىن مينيستر مە، نەمەنە، سول مىنا شولدەپ وتىرعان شارۋاعا بەرگىزبەي، كوممەرسانتقا بەرىپ وتىر عوي. ارزان بەنزيندى ادەيى قولدان قىمباتتاتىپ، ۇستىنەن تۇسكەن پايدانى الگى ءبۇيتىپ، ى-ى... سول عوي، ويباي، سورىمىزدى سورپاداي قايناتىپ وتىرعان!
دەپۋتات. مەن مۇنى سەسسيادا ايتىپ جۇرگەن سياقتىمىن.
سايلاۋشى (جىبىگەندەي). بىلەمىن، بىلەمىن، ايتاسىڭ. ال ءبىراق قايتقانىڭنان نە پايدا؟! باياعى جارتاس — سول جارتاس. (امالى تاۋسىلعانداي باسىن شايقاپ، سانىن سارت ەتكىزەدى.)
سايلاۋشى f ورشەلەنىپ). ال ەندى ەڭ سۇمدىعى: مىنا بيدايدى، قىزىلشانى، جۇگەرىنى يتشىلەپ ءجۇرىپ جيىپ جاتىرمىز عوي. وسىنى ۇكىمەت مەملەكەتكە وتكىز دەيدى... جارايدى. ارزانعا دەيدى. مەيلى. ءسۇت وتكىز دەيدى. جارايدى. ارزانعا دەيدى. مەيلى. (كوزىن جۇمىپ، باسىن شايقاپ.) و، قۇدايدىڭ قۇدىرەتى، سول وتكىزگەن ءونىمىڭنىڭ تيىن-سيىنىن تولەمەيدى عوي. تولەسە، ەڭبەكشى بايعۇس ايلىق الار ەدى عوي. مىنە، كوتەن زورلىق! ال نە ىستەيسىڭ؟
دەپۋتات. سەسسيادا بۇل ايتىلىپ جاتىر.
سايلاۋشى تىجىرىنىپ، قولىن ءبىر سىلتەپ). ءسوزى كوپ، ءمانى جوق...
دەپۋتات. زاڭ شىعارىپ جاتىرمىز.
سايلاۋشى. زاڭ شىعاردىڭ با — ورىندالسىن. ورىندالماعان زاڭ قاڭعىپ قالعان اڭ. ۇكىمەت قاۋلى سوڭىنان قاۋلى قابىلداپ جاتادى. وقيمىز عوي. ورىندالمايدى. ءوزىن-وزى قۇرمەتتەسىن. ايتپەسە قادىر-قاسيەتى بولا ما. ىسكە اسپاسا، ناتيجەسى بولماسا، ونداي قاعازعا مەن دە قول قويا بەرەمىن.
دەپۋتات. ال سول ورىنعا ءسىزدى اپارىپ وتىرعىزسا — ورىنداتار ما ەدىڭىز؟
سايلاۋشى (نىق). ورىنداتام! ول ماعان سەرت. ورىنداتا الماسام — ورنىمدى بوساتام.
دەپۋتات اسپانعا قاراپ). قۇستار قايتىپ بارادى.
سايلاۋشى. ا، قۇس بيىل ەرتە قايتتى. قارلىعاش كەتكەلى قاشان. نەنىڭ نىشانى؟ قىس قاتتى بولاتىن شىعار. ءقازىر جۇرت تالداراعىن، باۋ-باقشاسىن قىناداي قىرقىپ ءجۇر. نەگە؟ وتىن جوق. كومىر ۋداي. اعاش بىتكەندى سۇلاتىپ جاتىر. ەندىگى كەلگەنىندە ءتىس شۇقيتىن بۇتا تاپپاي قالماساڭ جارار ەدى.
دەپۋتات. سونداي سۇمدىقتى سوعىس جىلدارى كورىپ ەدىم. كىشكەنتاي بالا ەدىم...
سايلاۋشى ەلىرىپ). ا، ول سوعىس جىلدارى. ءقازىر نە؟ سوعىس جوق قوي! (جۇمسارىپ.) بەتىن اۋلاق قىلسىن. ايتپاقشى، وسى الگى كازاچەستۆو دەگەن نە بالە؟ سوعىسامىز دەي مە. ءتىل كەرەك دەي مە. جەر كەرەك دەي مە... ول نە ءوزى؟ الگى ادىلەت مينيسترلىگى سولاردى تايراڭداتىپ، رۇقسات بەرىپ قويعان دەي مە؟ ونىسى نەسى؟
دەپۋتات. كازاچەستۆو توبىن، ءيا، ۇيىمىن قۇرۋعا رۇقسات بەردى.
سايلاۋشى. ونىسى نەسى؟
دەپۋتات. دەموكراتيا.
سايلاۋشى (جەرگە ءبىر تۇكىرىپ). ۇردىم ونداي دەموكراتياڭدى. بەلشەسىنەن قانعا باتقان كازاچەستۆوعا رۇقسات بەرىپ قويىپ، قاسقىردى قوراعا قويمەن بىرگە قاماعانداي نەمە عوي ول.
دەپۋتات. ە، ول باياعىدا عوي.
سايلاۋشى. ءقازىر وڭىپ تۋر ما؟ كورىپ ءجۇرمىز عوي، تەليەۆيزوردان: قورازداي قوقىرايىپ، قىلىشىن سۇيرەتىپ جۇرگەن جوق پا. ال ونىڭ جاسىرىپ قويعان زەڭبىرەگى، مىلتىعى جوعىن كىم ءبىلىپتى... الگى «مەملەكەتتىك ەكى ءتىل كەرەك. قوس ازاماتتىق كەرەك!» — دەپ زىركىلدەپ جاتقان سولار ەمەس پە؟ و جاعى نە بولدى ءوزى؟
دەپۋتات. جاقىندا پرەزيدەنت «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورىمەن سۇحباتتاستى. سوندا تىلگە تيىسپەيمىز دەگەن سياقتى عوي.
سايلاۋشى. ە، وندا جەڭگە كەلگەن ەكەن.
دەپۋتات. ءبىراق كونستيتۋسياعا تولىقتاۋ، وزگەرىس ەنگىزۋ جوباسىن جاسايتىن كوميسسيا كۇردى. سول جوبادا: «مەملەكەتتىك ءتىل — قازاق ءتىلى. ورىس ءتىلى — ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى. ول مەملەكەتتىك تىلمەن كاتار، ناراۆنە جۇرگىزىلەدى» دەپ جازىلعان.
سايلاۋشى. سوندا قالاي؟ مىسالى، سەن اكىمسىڭ. سەن تاقتا وتىرسىڭ. ءدال سونداي تاقتا سەنىمەن كاتار «ناراۆنە» مەن وتىرمىن. سوندا نە بولدى؟ قايسىمىز اكىمبىز؟
دەپۋتات. ارينە، ءسىز اكىمسىز.
سايلاۋشى. نەگە؟
دەپۋتات. ويتكەنى مەن ءالجۋاز، ءالسىزبىن. ءسىز سىيلى، كۇشتىسىز. دوداگەرسىز. مەن دە سورلى ەمەس، قاجىمۇقان — كوكەمدەي-اق ەدىم. ءبىراق باياعى- باياعىدان قاپاسقا قاماپ قويدى. كۇن تۇسپەي ءشىنجاۋ بولىپ، جارىققا ەندى شىعا بەرىپ ەدىم، جۇندەس بىلەك تاعى جارماستى.
سايلاۋشى (ويلانىپ). سوندا مۇنى پارلامەنت شەشە مە؟
دەپۋتات. ەگەر الگى كوميسسيادان ءوتىپ كەتسە، پارلامەنت تالقىلاپ، داۋىسقا سالادى.
سايلاۋشى. ال، «ناراۆنە»-گە كوپ داۋىس بەرىلىپ كەتسە شە؟ دەپۋتات. وندا «ناراۆنە» تاققا وتىرادى. سايلاۋشى. ۇيالماي-قىزارماي دەپۋتاتتار دا وتىرا بەرە مە؟
دەپۋتات. باسقالاردى بىلمەيمىن، ءوزىم ول جەردەن كەتەمىن. سايلاۋشى. نەگە؟
دەپۋتات. ءتىلىمدى كەسىپ تاستاعان جەردە قالاي وتىرامىن. سايلاۋشى ءبىرتۇرلى قۇلازىپ). قىلداي قياناتىمىز جوق ەدى، بۇل قۇدايعا نە جازدىق. باي بولا تۇرىپ، كەدەيمىز. شەشەن بولا تۇرىپ، مىلقاۋمىز. باستان ءشىرىپ، ىشتەن ىريتىندەي نە كۇنامىز بار. (جان-جاققا قارايلاپ.) الدە ۋلى ارۋاقتار اداسىپ قالدى ما...
* * *
سايلاۋشى مەن دەپۋتاتتىڭ سۇراق-جاۋابى تاندى تاڭعا ۇردى. ونىڭ ءبارىن تىزبەلەي بەرسە، گازەت بەتىنە سىيمايدى. ءبارى دە بەلگىلى جاي. قارا سۋدى ساپىرا بەرگەننەن ماي تۇسپەيدى. قۇلان ءوڭىرىن ءبىراز ارالاپ، ەندى مەركىگە وتەيىن دەپ تۇرعانىمدا، سۋىق حابار جاي تۇسكەندەي شارت ەتتى: دۇنيەدەن تاحاۋي احتانوۆ ءوتىپتى. ءبىر ۋىس توپىراق ءۇشىن تۇندەلەتىپ جەتتىم. ەسىل تاحاڭ. باياعى كوتىبار، ەسەت باتىردان قالعان اسىل تۇياق. باۋىرجان مومىش ۇلى قايتىس بولعاندا: «مىنا نوقتالى دۇنيەدە باسى نوقتاعا سىيماي كەتكەن ەسىل ەر»، — دەگەنى ءالى ەسىمدە. ءوزى دە باۋىرجان سياقتى ەدى... جاقىندا عانا اڭگىمەلەسكەندە: «گەرمانيادا جۇرەككە دەمەۋ بەرەتىن اپپارات بار ەكەن. بارۋعا قارجى جوق. ۇكىمەتكە ارىز ايتىپ ەدىم، ناتيجە بولمايىڭقىراپ تۇر»، — دەپ جىميىپ قانا كۇلدى-اۋ.
مايداندا قانىن توككەن، ادەبيەتتە تەرىن توككەن، ءسويتىپ جۇرەگىن جۇدەتكەن ۇلكەن جازۋشىنى، اسا ءىرى تۇلعانى ەلەمەگەن ۇكىمەت كىمدى ەلەيدى.
وسى ءبىز كىمگە كەرەكپىز؟
جامبىل وبلىسى.
You Might Also Like
-
مۇندايدى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تا، ءبىز دە، ءتىپتى تۇرىكتەردىڭ وزدەرى دە كۇتكەن جوق. ستامبۋلدىڭ اتاتۇرىك اەروپورتىندا ۇشاق (سامولەت — تۇرىكشە ۇشاق) كەلىپ قونعان سوڭ، ستامبۋل گۋبەرناتورى...
-
تاياۋدا تاشكەنت قالاسىندا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى مادەنيەت قايراتكەرلەرىنىڭ قۇرىلتايى بولىپ ءوتتى.
