ارقانىڭ اڭگىمەسى
ارقاڭنان بۇلاي ءتۇيىپ جىبەرگەندى بىلگەن ەمەسپىن. باسىم قايقايىپ بارىپ وكشەمە ءتيدى بىلەم. دوعاداي ءيىلىپ قالدىم. ەگەر ازدى-كوپتى سپورتسمەن بولماسام، نە موينىم ءۇزىلىپ كەتەتىن ەدى، نە بولماسا — بەلىم.
بۇدان ءۇش-تورت جىل بۇرىن ءوزىم دە تالاي بالانى ءتۇيىپ قالعان بولۋىم كەرەك. ءوز سىباعامدى دا الاتىنمىن. ال، مىنا ءتۇيىس وقىپ تا وراسان ەكەن. ماشيناعا تيەلگەن كراننىڭ تۇمسىعى ءتۇيىپ جىبەردى مە ەكەن دەپ ەدىم. ەگەر مەن ەمەس ءبىر موسقالداۋ ادام بولسا، اسىرەسە، نە ايەل، نە ءبىر جاس بالا بولسا، موينى ءۇزىلىپ، باسى كوشەمەن دومالاپ بارا جاتار ەدى.
مۇمكىن، بۇگىن تالاي باستار دومالاعان دا بولۋ كەرەك...
باسىم كىلت قايقايىپ شالقالاي بەرگەندە ءتۇيىپ جىبەرگەندى كورىپ قالعىم كەلىپ، ارت جاعىمدى شولىپ ۇلگىردىم. ەشكىم جوق، ەشنارسە جوق. بۇل قاس قاققانشا دەرلىك، كوز ىلەسپەس ساتتە بولعان وقيعا. ءبىراق، ادام ويى ودان شابان ەمەس ەكەن، مەن دە ءبىراز نارسەنى اڭعارىپ قالدىم. ارت جاعىم نىق تىرەسكەن بيىك تاس ۇيلەر ەدى. ۇشىپ كەتكەندەي بىرەۋى قالماپتى. ورىندارى قارا تاقتاداي. ۇلكەن ورتتەردەن، قالانىڭ وپار-توپارىن شىعاراتىن جەر سىلكىنىستەرىنەن، قارا كۇيىك ءۇي قابىرعالارى، سورايعان تۇربا، شاڭ باسقان اعاشتار، قۇلاعان ۇيلەردىڭ ءۇيىندىسى سياقتى اپات بەلگىلەرى قالۋشى ەدى عوي، بۇل جولى كەلگەن اپات ەشنارسە قالدىرماعان، جالاپ كەتىپتى. اينالاڭ تىپ-تيپىل... اشەيىندە بيىك ۇيلەردىڭ تاساسىنان كورىنە بەرمەيتىن جۇندەس تاۋلار وركەش-وركەش بولىپ، اپ-ايقىن كوزىمە شالىندى. تاۋلار ورنىندا ەكەن.
اسپاننان قات-قاباتتاسىپ قالىقتاپ مەن كورىپ-بىلمەگەن جالپاق تاقتالار قۋلاپ كەلەدى. جۇزدەگەن ۇيلەردىڭ توبەلەرى ءدۇر ەتىپ بىردەن اسپانعا ۇشىپ، ەندى جەرگە قايتا قۇلاپ كەلە جاتقانداي. الدەنەلەر اسپاندا ءالى قالىقتاپ ءجۇر.
جالپاق تاقتالاردىڭ ارا-اراسىندا قۇلاپ كەلە جاتقان ادام دەنەلەرى تانىلادى. ولار دا ءۇي توبەلەرىمەن بىرگە ۇشىپ كەتىپ، اسپاندا اجىراسىپ، اۋىر-جەڭىلگە ءبولىنىپ، بولەك-بولەك قۇلاي كەلەدى. كەيبىرەۋىنىڭ قۇلاشى كەرىلىپ كىرەسكە ۇقسايدى. ەندى ءبىرازىن ادامعا ءتان دەنە بەلگىلەرىنەن تانىرلىق. تاعى ءبىراز ادام اسپانعا ەندى كوتەرىلىپ بارادى.
مەن بۇل اپاتتى دوعاداي ءيىلىپ تۇرىپ كوردىم. باسىمدى كوتەرە بەرىپ كوردىم، تۇرا بەرىپ كوردىم، قۇلاي بەرىپ كوردىم. ەس پەن سەزىمنىڭ اپار-توپار كەزىندە كوردىم. اقتى قاراداي، قارانى اقتاي سەزىنگەن كەزىندە كوردىم. قاسىما تۇسكەن قارا تاس شوقتاي قىپ-قىزىل جانىپ جاتقان كەزىندە كوردىم. ءار جاعى قاراڭعىلىق، ءار جاعى مەڭىرەۋلىك... تىلسىم...
بيىك تاس ۇيلەرى يىق تىرەسكەن كۆارتالداردى مەن جاڭا عانا كولدەنەڭ كەسىپ وتكەنمىن. قالانىڭ تار كوشەلى، ءبىر قابات ءۇيلى شەت جاعىنا جەتكەنىم وسى. جاپون قالالارىنىڭ ءبىر قابات ءۇيلى شەت جاقتارى ادام تۇرۋعا ءارى جايلى، ءارى كوركەم كەلەدى. بۇل بابالاردىڭ باباسى مەن اجەلەردىڭ اجەسىنىڭ قولى تيگەن ۇيلەر. مۇنداي ۇيلەردىڭ اۋلاسىنداعى ءاربىر بۇرشاقتاي تاستى ادام قولى ويىپ ورناتقان. ءار ءۇيدىڭ شاعىن-شاعىن اۋلاسىنان جاپون گەوگرافياسىنىڭ ءبىر القابىن كورگەندەي بولاسىن. كىشكەنە-كىشكەنە تاۋلار، كىشكەنەلىگىنە قاراماي تاۋعا ۇقسايدى. الاقانداي عانا كولدەر كولگە ۇقسايدى... وزەندەر، كوپىرلەر. الاسا-الاسا شيە اعاشتارى، تىربىق قاراعايلار، شاتىر جاپىراقتى اعاشتار. حريزانتەما گۇلدەرى. تۇكتى كىلەمدەي كوك الاڭ... سوعىس كەزەڭى قانشا قىسپاققا السا دا جاپون ايەلى بۇل اۋلاسىنا شاڭ جۇقتىرماي، كۇتىمدى ۇستايتىن.
جاپوننىڭ مۋزىكاسى دا، الەمگە تانىس سۋرەت ونەرى دە ءوزىنىڭ جاراتىلىس تابيعاتىنان كوشىرىپ العانداي. سوندىقتان بولۋ كەرەك، جاپون بالاسى ءبىر بۇتانى سىندىرمايدى، جاپون كوگالدارىن ادام اياعى تاپتامايدى.
الدىڭعى جاعىمنان جاپوننىڭ مۇڭدى ءبىر مۋزىكاسى ەستىلەدى. ابىرويسىز سوعىستى باسىنان كەشىرگەن جاپون بۇقاراسى بۇل كەزدە ىلعي مۇڭدى مۋزىكانى وينايتىن. كۇن ىستىق، مۋزىكا ءۇنى الدەكىمنىڭ اۋلاسىنان كەلەدى. مەنى تاپ وسى سەكۋندتا ارقامنان ءتۇيىپ جىبەردى. ءبىر قابات ءۇيلى كۆارتالدىڭ نە بولعانىن مەن انداي العانىم جوق. بۇل كەزدە مەنىڭ ميىم استى ۇستىنە كەلىپ قايناپ كەتكەن...
وياندىم با، ەسىمدى جيدىم با، قاي جەردە، قانداي كۇيدە ەسىمدى جيدىم، ونى مەن وسى كۇنگە دەيىن بىلمەيمىن.
وراۋلى، تاڭۋلى كۇيىمدە جاتا بەرىپپىن. مەن وزىمشە، بىرەر كۇن ەسسىز بولعان سياقتانامىن. ءبىراق امەريكا ينستيتۋتىنىڭ ادامدارى، اسىرەسە ءبىر سوعىس دوكتورى ماعان ەكى اي بويى ۇرىسىپ ءجۇرىپتى.
— نە دەگەن قىرسىق ادام، ارقاسىنىڭ قالاي كۇيگەنىن، بومبا جارىلعان ەپيسەنتردەن قانشا جەردە كۇيگەنىن نەگە تەزىرەك ايتپايدى!؟ سوعىس عىلىمى ءۇشىن ونىڭ قانداي ماڭىزى بارلىعىن تۇسىنبەي مە ەكەن! جوق، ول جاقسى تۇسىنەدى. قاساقانا ايتپايدى. نامىستانعان بولادى، قورلانعان بولادى!.. ەلىڭ جەڭىلىپ، تىزە بۇگىپ، باس يگەن شاقتا مۇنىكى قاي قورلانۋ ەكەن؟ ەلىن باس ءيدى، اقىماق جاپون، يمپەراتورىڭ باس ءيدى، كۇنىڭ باس ءيدى!..
بۇل كەزدە مەنىڭ ويىما قورلانۋ كەلگەن جوق-تى. كەيىن كەلدى. ارقا كۇيىگىنىڭ ۋىتى باسەڭدەي بەرگەن كەزدە كەلدى. مۇمكىن، ارقا كۇيىگىنەن قورلانۋ كۇيىگى ۋىتتىراق بولعان شىعار، ءبىراق، كەيىن كەلدى. امەريكا دوكتورى ماعان بەكەر ۇرسىپتى... بەكەر رەنجىپتى:
مەن ول كەزدە نەدەن تاڭۋلى جاتقانىمدى دا بىلگەن ەمەسپىن. ايلار بويىندا ويىمدا جالعىز-اق ەلەس جاتتى. ول الگى ارقامنان ءتۇيىپ جىبەرگەندە كورگەندەرىم. سونىڭ ءوزى نەمەنە؟ مەن ونى دا تۇسىنە العان جوقپىن. كەيىن ءتۇسىندىم...
ەسىم كىرگەننەن كەيىن اق حالات كيگەن دوكتوردان نەگە جاتقانىمدى سۇرادىم.
— ارقاڭ جاپونيانىڭ گەوگرافيالىق كارتاسىنداي — دەدى ول. — وڭ جاق جاۋىرىنىنا حوككايدو ارالىن سالىپتى... ۇلى حونسيۋ تۇگەلىمەن وڭ جاق جونىڭدا... مىقىنىندا سيمونوسەكي قىلتاسى... سانىڭدا كيۋسيۋ... قۇدايعا شۇكىرلىك ەت. وسىنىن ءبارى سول جاعىندا بولسا، ويانۋىڭ قيىن بولاتىن ەدى...
مەن مۇنى نەشە ايدان كەيىن سۇرادىم، ونى دا بىلمەيمىن. تالاي كۇندەر الدەنەنى سۇراعىم كەلىپ، سۇراۋعا ءتىلىم كەلمەي جاتقانى ەسىمدە.
كەلەر ءبىر جولى دوكتور مەنىڭ ارقامدى ماقتاڭقىراي سۋرەتتەدى: — ارقاڭ ەندى ايتا قالعانداي!.. بەدەرلى دە بۇدىرلى... فۋدزياما تاۋى دا، اساحي تاۋى دا بار. تيۋگوكۋ، كيۋسيۋ جوتالارى دا بار. حيروسيما، ناگاساكي قالالارى دا ءوز ورىندارىندا... سوعىس ۋاقىتىندا شىققان بەدەرلى كارتالاردىڭ ىشىندە بۇدان ادەمىسى از بولار...
— دوكتور، وسىنىڭ ءبارى نەدەن بولعان ءوزى؟ سونى ءتۇسىندىرىڭىزشى! — دەدىم.
دوكتوردىڭ كوزىلدىرىگى جارىلىپ كەتە جازدادى. شاتىناپ بارا جاتقانداي كورىندى. جاپون ۇلكەن كوزدى ەل ەمەس. ويلى كوزدى، ازعانا مۇڭدى كوزدى ەل. ماعان قالجىڭ ايتىپ جۇرگەن دوكتوردىڭ كوزىنە ەداۋىر كەك قورلانعان ەكەن، كوزىلدىرىگىن جارىپ جىبەرە جازدادى.
— تانەكا ۋريكو! — دەپ، ەسىككە قاراي تەز بۇرىلىپ كەتتى. — وسى كۇنگە دەيىن ايتپاپ پا ەدىڭىز؟
ورتا جاستى ايەل ۋريكو-سان كەلدى:
— ايتىپ كورىپ ەدىم. ۇعىنا الماپ ەدى.
يە، ۇعىنا الماعانىم راس ەدى. ەكى ۇلكەن قالانىڭ قاق جارتى حالقى قاس قاققانشا قىرىلىپ قالدى، جوق بولىپ كەتتى دەگەن كەزدە ميىم تاعى دا قايناپ جۇرە بەرگەن. ەندى اڭداسام ودان بەرى دە ون كۇن وتكەن ەكەن.
دوكتور ازعانا باسىن شايقاپ قاسىما كەلىپ وتىردى دا:
— ءسىز ەندى ەركەككە لايىق شىداممەن تىڭداڭىز. ءبىزدىڭ ەكى قالاعا امەريكانەستار اتوم بومباسىن تاستاعان، — دەپ ءبىر توقتادى. — نەگە؟ شىداممەن تىڭداڭىز دەمەدىم بە؟ تاجىريبە جاساعان كورىنەدى. العاشقىسى — تاجىريبە، ەكىنشىسى — تاجىريبەنىڭ دۇرىس ەكەندىگىن ءبىرجولا انىقتاۋ... ءا؟ ول تۋرالى ەكى ءتۇرلى جورامال بار. جاپونيا جەڭىلىپ تىزە بۇكسە دە ونىڭ ارجاعىندا ءبىرجولا بۇقتىرىپ تاستاۋ بولسا كەرەك... ودان سوڭ وداقتاستارىنىڭ ءوزىن دە ىقتىرىپ الۋ... سوعىس ارتى قاشان دا بىردەمەنى ءبولىسۋ، سوعىس اتىن ارىرەك اپارىپ ارقانداۋمەن اياقتالاتىن ادەتى بار ەمەس پە... جۇرت اۋزىنداعى جورامالدار وسى. ەندى دەم ال. جات...
— مەنىڭ شەشەم بار ەدى، قارىنداسىم بار ەدى... سولارمەن حابارلاسۋعا بولار ما ەكەن؟
— فاميلياڭ كىم؟.. قاي كوشەدە تۇرۋشى ەدىڭدەر؟
— «جازعى تاڭ» كۆارتالىندا...
— ول كۆارتال ءقازىر جوق، كۇنىم...
— شەشەم ورتالىق باقشادا قىزمەت ەتەتىن ەدى...
— ورتالىق باقشانىڭ ورنى عانا بار، كۇنىم... ال ەندى دەمال، ءۇن شىعارما...
دوكتور دۇرىس ايتىپتى، ءۇن شىعارماۋ كەرەك ەكەن... قورلانعان ەل ايانشاقتاپ، قايعى سارىنىن قورەك ەتىپ وتىرا بەرسە، سارى اۋرۋ بولۋدان باسقا نە شىعادى دەيسىڭ!..
سودان بەرى، مىنە جيىرما جىل ءوتتى. مەن اۋرۋحاناعا ون التى رەت جاتىپ شىقتىم. ارقامدى ون التى رەت جاماتتىم. ءبىر ەلدىڭ بەدەرلى گەوگرافياسىن ارقالاپ جۇرە بەرۋ اۋىر بولدى. جاپون گەوگرافياسىنىڭ ءبىر بەتى ۇلى مۇحيت تەڭىزى، ءبىر بەتى جاپون تەڭىزى عوي. سول تەڭىزدەر سياقتى، مەنىڭ دەنەمدە دە ساۋ جەر قالىپتى. سودان ءتىلدىرىپ الام دا جاماتام، ءتىلدىرىپ الام دا جاماتام... تەرىسىن ءتىلىپ العان جەرلەردە جاڭا جارالار پايدا بولادى...
ءقازىر مەن اق قاندى اداممىن. قىزىل قان ازايا-ازايا سارقىلىپ كەلەدى. جيىرما جىل جاساۋ ءۇشىن دە از ارپالىسقانىم جوق. ءالى دە الىسىپ كورەمىن...
جاسىم ءالى قىرىققا جەتكەن جوق. كەيدە ۇيلەنگىم كەلەدى. كىمگە ۇيلەنەمىن؟ ەكى اق قاندى قوسىلساق، ءناسىل نە بولماق؟ قيقى-شويقى، شالاجانسار ءبىر مۇگەدەك تۋىپ جۇرسە قايتەرمىز؟
تەگىندە، دوكتور دۇرىس ايتقان بولار. ەركەكشە شىداۋ كەرەك بولاتىن شىعار...
You Might Also Like
-
اباي قۇنانبايەۆ 1845 جىلى بۇرىنعى سەمەي ۋەزى، شىڭعىس وبلىسىندا (قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسى، اباي اۋدانىندا) دۇنيەگە كەلگەن. ابايدىڭ اكەسى قۇنانباي قارقالى ۋەزىنە اعا سۇلتان بولعان.
