InfoHub Logo

– سول جولى ءبىر ەل جاققا بارىپ قايتقان ساپارىمدا قايتار كەزدە پويىزدان قاپ كەتەمىن بە دەپ ازداپ الاڭداعانىم بار، – دەيدى سابىر شىلىمىن تۇتاتپاققا قالتاسىنان سىرىڭكەسىن قاراعىشتاپ جاتىپ. – اۋداننىڭ ورتالىعىنداعى تەمىرجول ۆوكزالىنىڭ ىشىندە جولاۋشىلاردىڭ قاراسى دا اجەپتاۋىر ەدى. مۇندايدا جولسەرىك الا كەتسە جاقسى، ال الا كەتپەسە شە؟.. تاعى دا قايدا بارىپ جۇرمەكپىن دەپ ويلانىپ تۇرمىن كەلىپ. جۇمىستان دا قاپ قويماۋىم كەرەك ەدى. جۇمىس بولىپ تۇرسا عانا، اقشاڭ بولىپ تۇرادى عوي. قۇرىلىسشىنىڭ جۇمىسى سولاي. پويىز ءقازىر-اق كەپ قالارداي، پويىز كەلەتىن جاققا الاڭداپ قارايمىن كەلىپ. ءبىراق پويىزدىڭ ستانسياعا كەپ توقتاۋىنا ءالى دە ءبىرشاما ۋاقىت بار ەدى. قايتسە دە، وسى پويىزعا اياق ارتىپ، ىلىگىپ كەتۋىم كەرەك بولاتىن.
***
سابىر ۆوكزال عيماراتىنىڭ ەسىگىن تۇتقاسىنان ۇستاپ تارتىپ، ىشكە قايتا ەندى دە، الگىندە عانا ءوزى تۇرىپ كەتكەن جولاۋشىلاردىڭ اراسىنداعى ورنىنا قايتا كەلىپ جايعاستى. سول-اق ەكەن، سابىردى سىرتتاعى وي تاعى دا مازالاي باستادى. «وسىندايدا پويىزعا ىلىگىپ كەتۋگە جاردەمدەسە قوياتىنداي بىرەۋ بولسا عوي» دەپ ويلادى سابىر. سوسىن ءوزىنىڭ ويىنا ءوزى مىرس ەتىپ كۇلدى. كىم بولۋشى ەدى؟ ۆوكزال ىشىندە ءوزى سياقتى، تانىمايتىن جولاۋشىلاردان باسقا كىم بار؟ كەنەت ەسىنە تاعى بىردە ەل جاققا بارعانىنداعى وزدەرىنە اتالاس، رۋلاس بولىپ كەلەتىن جاسى ۇلكەندەۋ كىسى ايماحان اعاسىنىڭ ايتقان اڭگىمەسى تۇسە كەتتى. سوندا ايماحان سابىرعا: «ءاي، سەن بالا قالاعا كەتىپ قالدىڭ دا، ەل جاقتاعى اعايىننىڭ ءبارىن كوپ تاني بەرمەيسىڭ. اعايىن دەگەندى ءبىلىپ ءجۇرۋ كەرەك، تانىپ ءجۇرۋ كەرەك. انا ۆوكزالدىڭ ىشىندەگى ىشكى ىستەر قىزمەتكەرلەرى وتىراتىن جەردە مەنىڭ اۋداننىڭ ورتالىعىندا تۇراتىن ءىنىمنىڭ بالاسى جۇمىس ىستەيدى. سەن ءبىر قىسىلىپ قالىپ، كومەك كەرەك بولىپ قاپ جاتسا، سول بالاعا بار. ول بالا ساعان كومەكتەسۋى ءتيىس. ول بالا ءوزى ءبىر اعايىنشىل، باۋىرمال جىگىت»، – دەگەن ەدى.

سابىر ەندى سول جىگىتكە بارعىسى كەلىپ وقتالىپ وتىردى دا، ىلە-شالا ءوز ويىنان ءوزى اينىپ قالدى. تانىمايتىن ادامعا نە دەپ بارماق؟ «وسىندايدا ىزدەپ كەلە قويادى ەكەنسىزدەر، اشەيىندە اعايىن ەدىم دەپ ىزدەپ كەلسەڭىزدەر، قايدا قالدىڭىزدار؟» دەپ جۇرسە قايتپەك؟ ءوزى جاسى كىشى جىگىتتەن جاسى ۇلكەن اعانىڭ بەتى قايتىپ قالىپ جاتۋى ءقايبىر جاقسى دەيسىڭ. سابىردى ىركىپ قالعان دا وسى وي ەدى. ءبىراق سالدەن كەيىن نە دە بولسا بارىپ كورمەككە بەكىندى. ەندى الگى جىگىتتىڭ ەسىمىن ەسىنە تۇسىرە السايشى. ايماحان اعاسى سول جىگىتتىڭ ەسىمىن كىم دەپ ەدى؟ «ە، ەركىن دەگەن ەكەن عوي».

سابىر ورنىنان تۇرىپ، ىشكى ىستەر قىزمەتكەرلەرى وتىراتىن بولمەگە قاراي بەتتەدى. بولمەنىڭ ەسىگىن اشىپ، ىشكە ەندى. توردە، ۇستەل باسىندا ءبىر فورما كيگەن جىگىت قاعاز جازىپ وتىر ەكەن.

– ەركىن وسى جەردە ىستەي مە؟ – دەدى سابىر ءبىر ءتۇرلى باتىلسىزداۋ ۇنمەن.

– ەركىندى ىزدەسەڭىز، وتىرا تۇرىڭىز، – دەدى جىگىت سول قاعازىنان باسىن كوتەرمەگەن كۇيى. – ەركىن جۇمىس بابىمەن ءبىر جەرگە شىعىپ كەتكەن. ءقازىر كەلەدى.

سونان سوڭ باسىن كوتەرىپ، سابىردىڭ جۇزىنە سالقىنداۋ كەيىپپەن قارادى دا:

– ەركىندى نەگە ىزدەپ ءجۇرسىز؟ – دەدى قاتقىلداۋ داۋىسپەن.

سابىر كۇمىلجي جاۋاپ قاتتى:

– جولاۋشى ەدىم... پويىزعا ءمىنىپ كەتۋگە كومەكتەسىپ جىبەرە الا ما دەپ...

ءبىراق جىگىت سابىردىڭ بۇل سوزىنە ءمان دە بەرگەن جوق. قاعازىن جازۋىن جالعاستىرا بەردى. سالدەن كەيىن قاعازىنان باسىن كوتەرىپ، سابىرعا قارادى دا:

– وسى ءسىز اساننىڭ مىرزابايى ەمەسسىز بە؟ – دەدى.

توردە وتىرعان جىگىتتىڭ اۋزىنان ءوزىنىڭ رۋىن اتىن ەستىگەندە سابىر كۇلدى.

– ءيا.

سول-اق ەكەن، توردە وتىرعان جىگىت كەنەتتەن سەرپىلسىن دە قالسىن:

– ءوي، ولاي بولسا، اعاسى، پويىزعا ءمىندىم دەپ ەسەپتەي بەرىڭىز! جالپى، ەركىن دەگەن ءىنىڭىز ءبىر باۋىرمال، اعايىنشىل جىگىت قوي. ءبارىمىز دە بىردەي اعايىنعا كەلگەندە سونداي ەدىك دەپ ايتا المايمىز. ءبىراق ەركىن – ايرىقشا سونداي جىگىت. ەركىننىڭ اعايىنعا كەلگەندەگى سول مىنەزى وزىمىزگە ۇناپ تۇرادى. ەگەر وسى ىشتە ەركىن بولماي قالىپ، ەركىننىڭ تۋىسى ەدىم دەپ كەلىپ جاتساڭىز، ءبارىمىز دە سىزگە كومەكتەسىپ جىبەرەر ەدىك.

– وسى كۇنى، – دەپ جىگىت ودان ءارى شەشىلە ءتۇستى. – وسى جەردە ىستەپ وتىرعان نەگىزگى جۇمىسىمىزدان كەيىنگى ءبىر مىندەتىمىز – اساننىڭ مىرزابايىنا كومەكتەسىپ وتىرۋ سياقتى بولىپ كەتكەن. وسى ىشكە بىرەۋ اساننىڭ مىرزابايى ەدىم دەپ كەلسە بولدى، وزگەمىزدىڭ اساننىڭ مىرزابايلارىنا ەش قاتىسىمىز بولماسا دا، ءبارىمىز دە بىردەي ورە تۇرەگەلىپ، جۇگىرە بەرەتىن ادەت شىعارىپپىز، – دەپ كۇلدى جىگىت.

جىگىتتىڭ ايتقان سوزىنە سابىر دا كۇلدى.

– ول جۇمىسىڭىزدى ۋايىمداماي-اق قويىڭىز، اعاسى. ءقازىر ەركىن ءىنىڭىز كەلسىن. ءسىزدى ءوزىمىز پويىزعا وتىرعىزىپ جىبەرەمىز، – دەدى جىگىت.

سابىردىڭ كوڭىلى ەندى ازداپ جايلانايىن دەدى.

سالدەن كەيىن بولمەنىڭ ەسىگى اشىلىپ، تاعى دا ءبىر فورما كيگەن جاس جىگىت كىرىپ كەلە جاتتى.

– ەركىن! – دەدى توردە وتىرعان جىگىت ەسىكتەن كىرىپ كەلە جاتقان ارىپتەس تۇستاسىن كورە سالا، بەينە ءبىر ولجا تاۋىپ العانداي-اق كوڭىلدى داۋىسپەن قاۋقىلداي سويلەپ. – تاعى مىرزاباي تاپتىم!

ەركىن سابىردىڭ جانىنا كەلىپ، قول بەرىپ امانداستى.

– كىم دەگەن كىسىنىڭ بالاسى بولاسىز؟

سابىر اكەسىنىڭ اتىن ايتتى.

– بىلەم، بىلەم، – دەدى ەركىن. – ول كىسى دۇنيە سالعان كىسى عوي؟

– ءيا، اكەي ەرتەرەكتە قايتتى عوي، – دەدى سابىر.

– بىلەم، – دەدى ەركىن تاعى دا. – ۇيدە ءبارى ايتىلادى عوي. ۇلكەندەردىڭ ءبارى ايتىلىپ، تانىستىرىلىپ وتىرادى. ومىردە ورىندارى قانداي بولعاندىعى ايتىلادى. ءسىزدىڭ اكەڭىزدى دە بىلەم. جالپى، بىلاي عوي، اعاسى، ءبىزدى كىشكەنتايىمىزدان تاربيەلەگەندە، اعايىندى ءبىلىپ جۇرىڭدەر، تانىپ جۇرىڭدەر دەپ تاربيەلەگەن عوي. ول ءبىر اعايىننان بىردەڭە جىرۋ ءۇشىن ەمەس، اعايىندى پايدالانىپ قالۋ ءۇشىن ەمەس، قولدارىڭنان كەپ تۇرعان جەردە بىر-بىرلەرىڭە كومەكتەرىڭدى بەرىپ جىبەرىڭدەر دەپ تاربيەلەگەن. ول جۇمىسىڭىزدى ۋايىمداماي-اق قويىڭىز، اعاسى. ءقازىر پويىز كەلسىن، ءوزىمىز ءسىزدى وتىرعىزىپ جىبەرەمىز، – دەدى ەركىن.

سالدەن كەيىن ۆوكزال باسىن جاڭعىرىقتىرعان داۋىس پويىزدىڭ ستانسياعا كەپ توقتاعالى جاتقاندىعى جونىندە حابارلاي باستادى.

– ءجۇرىڭىز، – دەدى ەكى جىگىت وسى كەزدە سابىرعا. ءسويتتى دە، ۆاگوننىڭ جولسەرىگىنە كەلىپ:

– مىنا كىسىنى بارار جەرىنە دەيىن الا كەتىڭىز. ىشىڭىزدەن ورىن بولسا، ورىن بەرىڭىز. بارار جەرىنە دەيىن دەمالىپ بارسىن، – دەدى دە، سابىرعا قاراپ:

– ال، اعاسى، جولىڭىز بولسىن! بارعان جەرىڭىزگە سالەم ايتىڭىز، – دەدى.

سابىر جولسەرىك بەرگەن ورىنعا جايعاسىپ جاتىپ، بارىنەن دە بۇرىن الگى ەكى جىگىتتىڭ ءوزىن بۇرىن-سوڭدى تانىماسا دا، كىشىكتىك تانىتىپ جاتقان ىنىلىك مىنەزدەرىنە رازى بولىپ جاتتى.
***
– قايتكەندە دە، سول جولى الگى ەكى ىنىشەككە رازى بولعانىم راس، – دەيدى سابىر ءسونىپ قالعان شىلىمىن قايتادان تۇتاتىپ جاتىپ سول جولعى اڭگىمەسىندە. – مەن ءبىر ۇلكەن، جوعارى قىزمەتتە وتىرعان ادام دا ەمەسپىن. ءبىز جۇمىسشىمىز. سول كەزدە جۇمىسىمىز دا اسا قاتتى جۇرىڭكىرەمەي جاتىر ەدى. جۇمىس جاقسى ءجۇرىپ تۇرسا عانا، اقشاڭ بولىپ تۇرادى عوي. قۇرىلىستىڭ جۇمىسى سولاي. بۇل ءوزى – كەڭەستىك كەزەڭنەن كەلە جاتقان قۇرىلىس مەكەمەسى. كەڭەستىك اسكەردىڭ قاتارىنان كەلگەننەن بەرى وسى جەرگە كەلىپ، سودان بەرى وسى جەردە تابان اۋدارماي اعاش ۇستاسى بولىپ ىستەپ كەلە جاتىر ەمەسپىن بە. ادام ءبىر ۇيرەنىپ قالعان جەرىنەن اجىراپ كەتكىسى كەلمەي تۇرادى ەكەن. سول كەزدە ىستەپ جۇرگەندەر ءالى دە ىستەپ ءجۇر عوي. بىزدەن زەينەتكە شىققانداردى دا كورىپ تۇرامىز. ءبىزدىڭ ۇجىمنىڭ دا وبلىس ورتالىعى بولىپ وتىرعان وسى قالاداعى تالاي عيماراتتا قولتاڭباسى قالعان، تالاي ادامعا قونىس تويىن تويلاتقان. ءبىز دە ءوزىمىزدىڭ كاسىبي مەرەكەمىز – قۇرىلىسشىلار كۇنىن تويلايمىز. ناۋرىز مەرەكەسىندە ورتالىق الاڭعا ءوز مەكەمەمىزدىڭ كيىز ءۇيىن تىگەمىز. الگى ەكى جىگىت ۇستەرىنە فورما كيگەن، ەكەۋى دە يىقتارىنا شەن تاققان، مەملەكەت ارنايى زاڭمەن وكىلەتتىك بەرىپ قويعان جىگىتتەر عوي. ولارعا دا كىسىنىڭ كۇنى ءتۇسىپ تۇرادى. ءبىراق ەكەۋىنىڭ دە بىردەي ىنىلىك مىنەزبەن كىشىكتىك تانىتىپ، ەلپىلدەپ جاتقاندارىنا رازى بولدىم داعى. سونداعى مەنىڭ بار بولعانى – اساننىڭ مىرزابايى بولعانىم عانا.

مىرزاباي اتامىز زامانىندا ءۇش ايەل العان كىسى ەكەن. سول ءۇش ايەلى – ونىڭ كەيىنگى ۇرپاقتارى ءۇشىن ورتاق ءۇش انا. سول ءۇش انادان مىرزاباي اتامىز التى ۇل ءوربىتىپتى. سول التى ۇلدىڭ كىندىگىنەن تاراعان ۇرپاق كەيىن مىرزاباي اتتى ءبىر رۋلى ەلگە اينالىپ كەتكەن دەيدى شەجىرەدە. وزدەرىن قايدان شىققان مىرزابايسىڭدار دەگەندە، كىشى ءجۇزدىڭ ىشىندەگى ەسىمى ەلگە بەلگىلى بولعان اسان اتامىزدان شىققان مىرزابايمىز، اساننان شىعىپ وتىرمىز، اساننان تارايمىز دەيدى ەكەن ۇلى دا، قىزى دا. اساننىڭ مىرزابايى.

اۆتوردان: بۇل اڭگىمەدە كىشى ءجۇز، شەكتىنىڭ ىشىندەگى التى كىشكەنەنىڭ ءبىرى – اساننان تارايتىن بايمىرزا اتامىز تۋرالى ايتىلىپ وتىر. اساننىڭ بايمىرزاسى.

---