InfoHub Logo

— قونايىن دەپ ەدىم، — دەدى ەسىكتەن ءبىر جالبا-جۇلبا ايەل كىرىپ كەلدى دە. جاعى سۋالعان. بەت-اۋزىن ايعىزداپ تىلگەن ءاجىم ماڭدايى مەن ەكى كوزىنىڭ قۇيرىعىندا ءتۇيىسىپ جۇلدىزدانىپ تۇر. اعارعان ءاجىم سىزىقتارىنىڭ ءارقايسىسى ءبىر-اق تىلەكتىڭ ءىزى ەكەنىن ەشكىم اڭعارعان جوق. جارىلعان ەرىندەرىن تاس جۇمىپ الىپ، ءۇي يەسىنە وت شاشقان قارا كەزىن قادادى دا، جاۋاپ كۇتتى.

جىرىم-جىرىم جەڭىنەن بىلەگىنە دەيىن كورىنگەن قايىستاي قاپ-قارا قولىن كوسەۋ مە دەرسىڭ. مۇيىزدەي قارا ساۋساعىنىڭ بىرىندەگى كۇمىس ساقينا وزگەشە جارقىراپ كوزگە ۇرادى.

— قاي جاقتىكى بولاسىز؟ — دەدى ءۇي يەسى ايەلدىڭ باتىلدىعىن ۇناتپاي. ونىڭ ۇستىنە، كار كوزدىلەۋ ادام "قونايىن دەپ ەدىم" دەگەندى جاقتىرمادى. ايەلدىڭ قاجىعان جان، قالجىراعان جايىن ۇعا المادى.

— سەندەي ءۇي بيكەشتەرى قاينىدان باسقا ەلدى بىلمەيتىن. ايتسام دا بىلە قويماسسىڭ. ايتسام كەيىن ايتارمىن، اۋەلى "قون" دەگەن ءسوزىڭدى ايتسايشى! — دەدى ايەل ماناعىدان كورى دە باتىلىراق تۇردە.

ءۇي يەسى كەسەك سوزدەردەن باستىرىلىپ قالدى بىلەم، قايىرا جاۋاپ بەرە الماي:

— قونام دەسەڭ ەندى... — دەپ بىلجىرادى دا، ءوز ايەلىنە قارادى. ونىڭ قىپىلىقتاعان كوزدەرى "مىنا بالەدەن سەن قۇتقارماساڭ، ماعان وت شاشىپ جىبەرە مە، قايتەدى..." دەپ تۇردى ايەلىنە.

— ە، قونسىن. قونىڭىز، — دەپ ايەلى مەيماندوستىق كورسەتگى. قىر ارقاسى مەن جاعاسىنان باسقا دىمى قالماعان قۇپ-قۋ قامزولىن بوساعاعا ىلە تاستادى دا، كەلگەن ايەل كوسەۋدەي قولىن وتقا قاقتاپ جاتىپ:

— توڭىپ كەلدىم. الىستان كەلەم، سورلى باسىم! — دەدى. باستاپقى سوزدەن بەتى قايتىپ قالعان ءۇي يەسى كۇبىجەڭدەپ سويلەسكىسى كەلگەن ءپىشىن كورسەتتى دە، ەش نارسە سۇراي المادى. كوگەندەگى قوزىداي بولىپ وتقا ءتونىپ وتىرعان بالالار قورقىپ، كەيىن شەگىنىپ كەتتى. ءۇي ايەلى جالما-جان ءبىر توستاعان ۇندى الىپ يلەي باستادى دا، ارى-بەرى قىبىجىقتاپ وتىرىپ:

— سىڭايلاسىم، ارىپ-شارشاعان ادام كورىنەسىڭ، كوزىمىز ۇيرەنسىن، جەڭىڭدى ايتا وتىر، — دەدى.

— ايتام، شىراعىم، ايتام. مىنا ءۇي قوجاڭنىڭ تاۋى شاعىلىپ، جانى جاسىپ قالدى بىلەم. مەنى ءبىر مىستان كەمپىر دەپ وتىر عوي، ءسىرا! — دەپ سامايىنا تۇسكەن قارا بۋرىل شاشىن قۇلاعىنان اسىرىپ قايىرىپ تاستادى دا، سوزىنە كىرىستى:

ءۇي ايەلى نان باتتاسقان قولىمەن ساماي شاشىن جيناي بەرىپ ءبىر "سىلپ" دەدى دە، قولىن كوتەرگەن بويى اۋزىن اشىپ قاتىپ قالدى.

— بالا انانىڭ باۋىر ەتى عوي، وتقا دا، سۋعا دا سۇيرەپ سالادى ەكەن. وزەگىڭنەن ءۇزىلىپ تۇسكەن بالاڭ ءۇشىن قالاي وتقا تۇسپەسسىڭ؟ بىلتىر ءالى سولدات الاتىندا جالعىز ۇلىم ون بەستە ەدى. التىباس دەگەن بايدىڭ سيىرىن باعۋعا جاراعالى ەكى-اق جىل بولعان. ەكى جىلدان سوڭ:

— قاراعىم، ەكى جىلعى تابان اقىڭا بىردەڭە بەرسە، الىپ كەل دەپ بالاما تاپسىرسام:

جيىرما بىرگە كەلگەن بالاسى بولىس ەدى. وڭباعان نەمەنىڭ كوزى قۇتىرعان ءيتتىڭ كوزىندەي ەكى ءتۇرلى بولىپ، ءبىرى تارعىلدانىپ، ءبىرى قانتالاپ تۇرعان، شاشى ۇرپيگەن ءبىر پالە ەدى ءوزى شاقىلداعان. بايدىڭ بالاسى ءبورىنىڭ بولتىرىگىندەي كەلەتىن ادەتى عوي.

— اقى بەرمەسەڭ كەتەم، — دەگەن بالامدى جونىن، سىرتىن بىردەي عىپ سويىپ سالىپتى. سودان سوڭ بالام قاشىپ ۇيگە كەلگەن.

— ە، بۇل بەلگىلى جاي عوي. اقىسىن الا الماعان جالعىز مەنىڭ بالام با، ءتاڭىرى! — دەپ ايەل از توقتاپ، قايتا سويلەپ كەتتى:

— ءسۇيتىپ وتىرعانىمىزدا، سولدات الاتىنى شىقپاس پا... اتتىنىڭ قامشىسى، جاياۋدىڭ تاياعى قاشان دا بىزگە تيەدى عوي.

— قاپيا قاتىننىڭ بالاسى دا ىلىگىپتى، — دەپ دۇڭك ەتە ءتۇستى.

— قوي، مەنىڭ بالام جاس ەمەس پە؟ — دەيىم. جامانات وتىرىك بولا ما، بالام ىلەكتى دە كەتتى... جۇرتپەن كورگەن ۇلى توي، اۋەلى وتىرا بەردىم. بالامنىڭ جاستىعىنا ءىشىم اۋىرسا دا، جۇرتتىڭ بارلىق بوزبالاسى بارادى دەگەنسىن، جالعىز ەلدە قالىپ، ۇيىرگە سالۋشى ما ەم، بارسىن دەدىم.

كۇن ءوتتى، اي ءوتتى. ءبىر ۋاقىتتا ەلدىڭ ءىشى الا تايداي ءبولىنىپ ادام باسى دال بولدى دا قالدى. جىلاعاندا باسى قازانداي بولعان قاتىنداردىڭ ءبىرازى ءۇن-تۇن جوق، باسىلا قالدى. بىرگە جىلاسىپ، پاتشانى بىرگە سىلەسەتىن قاتىندارىم قويا قويىپتى. مۇنداسايىن دەپ ماڭىنا بارسام:

— قايتەسىندەر، قۇدايدان كۇتىڭدەر، — دەيدى دە تەرىس اينالىپ كەتەدى.

سۇراستىرسام، ءبىز سەكىلدى قۇرىم تۇندىكتەن باسقانىڭ كوبى-اق بالاسىن بوساتىپ العان ەكەن. بالاسى بوساعاندار كادۋىلگىدەي بولەكتەنىپ، ىرگەسىن اۋلاققا سالىپ، جۇرە سويلەسەدى. كورىنگەننىڭ كوزىنە قاراپ:

— اعايىن، ماعان دا جاردەم بەرسەڭدەرشى. جاسى تولماعان جالعىزىم كولدەنەڭ ىلەگىپ تۇر عوي... — دەسەم:

سالىپ بولىسقا باردىم. كوز جاسىمدى كولدەي توگىپ، بولىستىڭ اكەسىنە جالىندىم:

— ءومىرىمدى ەسىگىڭنەن المايىن. تەك قانا سالداتتان امان الىپ قال. بۇعاناسى قاتپاعان جاس بالا ارام ولەدى عوي، — دەدىم.

— مالىمنىڭ سانىنان العان ادامىمنىڭ سانى اسىپ بارادى. الا المايمىن، — دەدى. كەرىلگەن كەرميىق جاس قاتىنى بار ەدى.

— قارا ۇيگە بار. بۇل ۇيگە كىسى كەلەدى، — دەپ ايداپ شىقتى.

— مەن كىسى ەمەي، ءيتپىن بە؟ — دەيىن دەپ كەۋدەم ءبىر قوزىپ تۇردى دا، ايتا المادىم، شىعىپ كەتتىم.

التىباس دەپ جاي اتاندى دەيمىسىڭ، بۇعان مەنىڭ وكىمىم وتپەس دەدىم.

ودان شىعىپ بولىس بالاسىنا جالىندىم.

— ەل باسسىز، قاتىن بايسىز قالماس، بارسىن. بالاڭنىڭ جاسىن قاتە جازدىرعان بايىڭنان كور! — دەدى دە، پوشتابايىنا "مىنا قاتىندى شىعار" دەگەندەي ىم قاقتى.

اۋىلناي، بيلەرىنە دە بارام. حاتشىعا دا جالىنام. جىلاي-جىلاي قۇرعىر كوز سۋالۋعا دا اينالدى: جاردەم تۇگىل، ءسوزىمدى تىندايتىن دا ادام جوق.

— ە، بارسىن. شوشقا ەتىن جەپ جاقسى بوپ كەلەدى، — دەپ حاتشى كەلەكە قىلادى.

— ءوزىڭ ءالى بايدان قالعان قاتىن ەمەس ەكەنسىڭ، بالاڭنان ۇيالىپ جۇرگەن شىعارسىڭ. ءورىسىڭ كەڭيدى، بارسىن، — دەدى، بولىستىڭ قاسىنان قالمايتىن ءبىر قارا ساقال.

ءبىر كۇنى التىباس بايدىڭ تەزەك ارباسىنىڭ قاسىندا جاتىر ەم، بىرەۋ كەلىپ ارقامنان قۇشاقتاي الدى. ءىس-مىس جوق قاۋسىرىپ اكەتىپ بارادى. ادام با، سيىر ما، جۇمىسى جوق، وڭمەندەپ باسىپ بارادى. ۇشىپ تۇرا كەلسەم، الگى بولىستىڭ قاسىندا جۇرەتىن قارا ساقال ەكەن. اياعىم اۋزىنا ءتيىپ كەتتى بىلەم...

— جەتىم قىزدان جەسىر قاتىن جاقسى دەپ ەم، باقىر باسىڭدى التىن تاباققا سالايىن دەسەم... — دەپ تەلمىرىپ وتىر. كەۋدەدەن يتەرىپ كەپ قالىپ ەم، ىڭق ەتىپ شالقاسىنان ءتۇستى. تۇرا سالىپ بىلەگىن بىلەۋلەپ كەلە جاتىر.

— ءاي، قارا ساقال! تەك ءتيىپ قارا، قولىندا ولەم! — دەپ اناداي جەردە جاتقان بالتانى كوتەرىپ-اق الدىم. ۇيالدى بىلەم:

بالامدى بوساتار ەمەس. ءوزىمدى ابدەن سىقاققا اينالدىرىپ بولدى. كولدەنەڭ قامشى قىستىرىپ، شىرت تۇكىرىپ جۇرگەندەردىڭ بارىڭە جالىنام.

— بالاڭدى قويا تۇرشى... — دەپ مازاق قىلادى. نەسىڭ جاسىرايىن، مەن ءبىر كەزدە "اينا كوز" اتانعان سۇلۋ ەدىم، كەيدە سۇلۋلىق تا سورىڭا بىتەدى!

ەندى قايتەم؟ قانىما قارايىپ بولدم. ءبىراق قولىمنان ەشتەڭە كەلەر ەمەس. تور بايتالعا ءمىنىپ بالام كەلىپ ەدى.

— اپا، قايتەسىڭ، ەرىككەن جۇرتقا ويىنشىق بولىپ. ءبۇيتىپ سەنى سىقاققا سالعانشا، سولداتىنا-اق بارام. قايت ۇيگە! — دەدى. — ونىڭ مەنى سىقاقتاعانعا كۇيىپ-پىسىپ جۇرگەنى وزەگىمدى ورتەي
ءتۇستى...

بالامدى ەرتىپ الىپ، بولىستىڭ ۇيىنە تاعى ءبىر كەلدىم. بالامنىڭ جاستىعىن كوزدەرىنە كورسەتىپ، بار تىلەگىمدى دە ايتايىن، العىس-قارعىسىمدى دا ايامايىن دەپ كەلدىم.

الدىندا قىمىز، اق جاستىققا شىنتاقتاپ بولىس جاتىر. قىمىزىن اۋزىنا اپارا بەرىپ قارا ساقال ماعان بۇقاداي تونە قارادى:

— بىەكە، تاعى كەلدى عوي بايعۇس... سۇبابىن ال... بالانى كەيىن كورەرمىز... — دەپ جاپ-جاس بالا بولىس ماعان قارادى.

مۇنداي ارسىزدىقتى ءبىرىنشى رەت ەستىگەندەي ەدىم. بالام قۇلاعىن باسىپ، اتا جونەلدى.

ءوزىم، كوزىم قارايىپ، وبالىمدى پىشاققا ارتىپ، قانىمدى شاشايىن دەپ جۇرگەن ادام، سار كەزدىكتى جۇلىپ الىپ، جۇگىرىپ كەلىپ شالقاسىنان جاتقان بولىستىڭ جۇتقىنشاعىنان سالىپ كەپ جىبەردىم. ساعالاتىپ تۇرىپ وكپە تۇستان تاعى بىر-ەكى رەت بۇلعاپ-بۇلعاپ الدىم دا، ۇمتىلدىم-اي كەپ قارا ساقالعا! بولىسقا پىشاق سالىپ جاتقانىمدا كوزى شاراسىنان شىعىپ، قارا ساقال قالشيعان دا قالعان. پىشاقتى وزىنە الا وقتانعانىمدا:

ەسىم ءتۇن ورتاسىندا جينالدى. اياۋسىز جان، قانشا تەپكىنى كوتەرىپ، ەندى ماعان سونىڭ مولشەرىن ايتىپ جاتىر. ەكى اياعىمدى ەكى قازىققا، ەكى قولىمدى ەكى قازىققا كەرىپتى دە، بىلەك پەن قىزىل اسىقتان تاستاي قىپ تاڭىپ تاستاپتى. شاشىمدى اتتىڭ قۇيرىعىنداي بۇراپ-بۇراپ، بەسىنشى قازىققا بايلاپتى. بالام باقىت كورەر مە، ءوزى دە ءبىر جەردە كەرىلىپ جاتىر ما، مەنىڭ جاتقان جايىم وسىلاي ەكەن. تەپكىدەن باسقا نە ىستەگەندەرىن بىلمەيمىن... جانى قۇرعىردىڭ ءالى شىقپاعانىنا كوزىم جەتكەن سوڭ، ولىمسىرەگەن داۋىسپەن:

— قاراشىعىم، قايداسىڭ... — دەدىم ىڭىرسىپ.

— يت جاندى يت ءتىرىلدى عوي! — دەپ قوس قاباتتاعان قامشى باس-كوزىمە جاۋىپ كەپ كەتتى...

— قۇرسىن، قۇرعىر ءومىر، بەينەتتىڭ جەتى اتاسىن كوردى عوي بۇل جۇدىرىقتاي باس. ءبارىن ايتسام جۇرەكتەرىڭ ۇشار. مىنا جاسىق بايىڭ ۇيىنەن ۇركىپ كەتەر، كوزى باقىرايىپ كەتتى عوي، قىسقارتايىن... — دەدى ايەل.

بوساعالى بۇگىن ون كۇن. قىستىگۇنى پاتشا ءتۇسىپتى. ودان سوڭ ءبىر پاتشا بولىپتى. ءقازىر بالشەبەك دەگەن جۇرت بيلەپ تۇر قالانى دەپ، تۇرمەدەن شىققان سوڭ ەستىدىم: وزدەرىن تاني المادىم، ءبىزدى بوساتقان سولار ەكەن.

— ەندى تۇرمەگە بۇرىنعى تۇرمەشىلەردىڭ وزدەرى جاتاتىن بولادى! — دەيدى ەكەن ولار.

الدىنا الدەقاشان قويىلعان شاي مەن جىلى، جۇقا نانعا ايەلدىڭ قولى ءالى ءبىر تيگەن جوق. "ەندى تۇرمەگە تۇرمەشىلەردىڭ وزدەرى جاتاتىن بولادى!" دەگەندە — "سەن بۇل سوزگە تۇسىنەمىسىڭ؟" دەگەندەي، ايەل ءۇي يەسىنىڭ بەتىنە ءبىر قاراپ ەدى، ونىڭ
كوزى تومەن قاراي جىلت ەتە ءتۇستى.

ەندى، مىنە، "جۇرەگىم الىپ ۇشىپ كەلەدى!" دەگەندە كوزىنىڭ قاراشىعىندا ويناعان وت ساۋلەسى ورتادا مازداپ تۇرعان وتتىڭ وزىنەن دە ارتىق جارقىراپ كەتتى. ىرگەگە بۇققان بالالار قوزعالا-قوزعالا ايەلدىڭ قاسىنا كەلىپ، تىزەسىنە دە اسىلىپ، اۋزىنا دا قاراپ قالىپتى. مانادان بەرى "بالام" دەگەن ءسوزدى ايەل وسى بالالار جايىندا ايتىپ وتىرعانداي.

ايەل ءتۇن بويى ءومىرىنىڭ قاراڭعى تۇكپىرلەرىن قازىپ، كوپ اڭگىمە ايتتى. ءومىر ءوزىن سونداي سىلىككەن. ءقازىر بۇل سونداي وراسان كۇشتى. ەندى ءومىردى ءوزى سىلكۋگە جاراپ قالعان انا ەدى...

---