InfoHub Logo

جاستايىنان سىر بويىنىڭ ايگىلى كىتابي اقىندارى تۇرماعامبەت، قاڭلى جۇسىپتەر، شەرنيازدىڭ ومارى، كەردارى اۋباكىر، تالقى بازار، داڭمۇرىنداردىڭ شىعارمالارىن جاتتاپ وسكەن، كەيبىرىمەن سۇحباتتاس، سىرلاس بولعان، بۇل كۇندەرى اتاقتى اسقار اقىن اتانعان توقماعامبەتوۆتىڭ تۇڭعىش «لەنين سۋرەتىنە» دەگەن ولەڭىنىڭ جارىق كورگەنىنە بيىل وتىز جىل بولىپ، ءوزى ەلۋگە كەلىپ وتىر.

ەلۋ جىلعى ءومىر وڭىرىنە كوز جىبەرسەك نەبىر تۆورچەستۆولىق تابىسقا تولى، سۇيسىنەرلىك ءساتتى شاقتاردىڭ تاماشا سىرلارىنىڭ بارلىعىن اڭعارادى ەكەنبىز. سول ەلۋ جىلدىڭ وتىز جىلدان اسا ۋاقىتىندا وتانىمىزدىڭ ومىرىمەن ۇزەڭگىلەس ۇزدىكسىز بىتە قايناسىپ تابىسىمىزعا دا، تارتىسىمىزعا دا، جەمىسىمىزگە دە، جەڭىسىمىزگە دە ءۇنى ارالاسىپ كەلە جاتقان اقىن اسقاردى كورەمىز.

سوسياليستىك قۇرىلىستىڭ العاشقى داۋىرىندە وتان ءومىرىنىڭ جارشىسىنداي تۇلەي ۇشقان جاس بالانىڭ بىتىندەپ نازىك ءۇنى كۇشەيە، قالامى قاتايا، وي ءورىسى كەڭىپ، شەبەرلىگى شىڭدالا، وزىندىك ستيل، وزىندىك ءسوز ەرنەگى، وزىندىك وي وزەگى، وزىندىك اقىندىق بەتى بار دارەجەگە جەتىپ وتىر. ارينە، بۇل سياقتى تۆورچەستۆونىڭ قيىن-قىستاۋ شاتقالىنان تابىسپەن ءوتۋ، كوپ ىزدەنۋدىڭ، تەرەڭ تولعانۋدىڭ عانا جەمىسى دەپ ۇققان ءجون.

بولشيەۆيك باۋلىپ تۇلەتكەن،
تاس ءتۇيىن تاستاي تۇلەكتەن، —

دەگەندەردىڭ ءبىرى سول اسقاردىڭ ءوزى بولاتىن-دى. اسقار ءومىرىنىڭ حرونيكالىق جاعىنا زەر سالساق بىلاي بولىپ شىقپاق. اسقار 1905 جىلى تەرەڭوزەك اۋدانىندا تۋادى. بالا كەزىندە اۋىل مولداسىنان ەسكىشە حات تانيدى. سوۆەت وكىمەتى تۇسىندا اۋىلدىق مەكتەپتە، تاشكەنتتەگى سۋ شارۋاشىلىعى تەحنيكۋمىندا، موسكۆاداعى جۋرناليستەر ينستيتۋتىندا وقيدى. اسقار جازۋ جۇمىسىنا ارالاسقالى بەرى رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق گازەت، جۋرنالداردا، جازۋشىلار وداعىندا جاۋاپتى قىزمەتتە ىستەپ كەلدى. Miنe، وسى سىرتتاي باياندالعان ەلۋ جاس قۇشاعىنداعى ءبىز تىزبەكتەگەن جىلداردا ءبىر ۇلكەن ارنالى جول، اسۋلى كەزەڭدەر بار. ول ازامات اقىننىڭ جولى، تاماشا تابىستارعا تولى كەزەڭدەرى. جوعارىدا ەسكە العان اسقار تۆورچەستۆوسىنىڭ تىرناقالدى تۇڭعىشى ءبىرىنشى رەت 1925 جىلى باسپا كورگەن «لەنين سۋرەتىنە» دەگەن قىسقاشا ولەڭى، جىلى سەزىممەن جاس قالامنىڭ جالىندى لەبىنە تولى جاڭا عانا بۇرشىك اتىپ كەلە جاتقان ال قىزىل گۇلدىڭ العاشقى حوش ءيىسى ەدى. كەيىن قۇلپىرعان كوڭىلدى كوكتەمى مەن جايدارى جازى ىلەسە كەلگەن اسقاردىڭ تۆورچەستۆولىق تاڭى وسىلاي اتقان-دى. شىنىندا اسقار پوەزيا دۇنيەسىنە تارتىنا تاپىراقتاماي جالتاق نارسىزدىكتەن اۋلاق، كەڭ تىنىس، ورەلى وي، بەدەرى مول ءتىل بوياۋلارىمەن كەلدى. وزىنە دە، وزگەگە دە باقىت اكەلگەن ۇلى وكتيابردى العاشقى ادىمىنان باستاپ:

بايدى جىعىپ، جەرگە تىعىپ،
ەڭبەكشىنىڭ كوزىن اشتى وكتيابر،
ءبىلىم الدىم، تاربيە الدىم مىنەكەي،
مەنى جۋعان، مەنى تۋعان،
ءدال كەشەگى وكتيابر، —

دەپ جىرلاعان اسقار ءسوزى بۇكىل ەلىنىڭ، حالقىنىڭ اتىنان ايتىلعانداي اسەر ەتەدى. وسى كەزدەردەن باستاپ، قازاقستاننىڭ بار باسپا گازەت، جۋرنالدارىندا اسقاردىڭ ولەڭدەرى، سىقاق، فەلەتوندارى ءجيى شىعا باستايدى. سوۆەت داۋىرىندەگى ءاربىر كەلەلى وزگەرىستەردەن اسقاردىڭ ءۇن قوسپاي وتىرعانى جوق دەسەك اسىرا ايتقاندىق بولمايدى. اسقار ومىرىمىزدەگى ماڭىزدى ماسەلەلەردى كەزىندە تەز قامتىپ، جىرلاي بىلەدى. ءارى ورىندى، كوركەمدىك جاعىنان كوڭىلگە قونىمدى، ساتكە ساي جازىلعان اسقار ولەڭدەرى-حالىق اراسىنا تەز تاراپ كەتەتىندىگى دە وسىدان با دەپ ۇعامىز. جيىرمادان اسا شىعارمالار جيناعىن بەرگەن اقىن ەڭبەگىنە زەر سالىپ باقساق ءارالۋان تاقىرىپتاردى قامتىعاندىعىن، ومىرىمىزدەگى ءىرىلى-ۋاقتى ءجايتتارعا كەزىندە نىساناسىنا ءدال تيگىزە، ءمان، باعا بەرگەندىگىن كورەمىز. كەدەيلەردىڭ ارتەلى ۇيىمداسقان كەزەڭىن:

جالىنىپ بايدان كولىك سۇراماي-اق،
جەر وڭدەۋ ارتەلىن ءبىز سۇرانايىق،
تۇقىم دا، كولىك تە بار، تراكتور بار
بىرىگىپ ۇيىم اشىپ ءبىز الايىق،
كۇلىسىپ سىرتقا شىقتى ەسىك اشتى،
ارتەلگە تەگىس بەردى ىقىلاستى،
بۇرىنعى ىرىم-جىرىم ءبىرى دە جوق؛
ناۋرىز كۇن ارتەل اشتىق دەپ تارقاسىپتى.

ءمىنى بايلاردان ىرگەسىن اشىپ، كوز الدىندا تىرلىك قامىنا كوشكەن كەدەيلەردىڭ ءدال سول كەزدەگى قالپىن باياندايدى. ناۋرىز مەيرامىنىڭ جاڭا مازمۇن، مۇددەسىن ايتادى. ەندى ۇلى كوسەمگە دەگەن حالىقتىڭ ماحابباتىن جىرلاي وتىرىپ بىرلىككە ۇگىتتەيدى.

لەنين كىم، كوسەمىڭدى ايىرا ءبىل،
ولجاڭدى بەرمە ەشكىمگە تۇر ەڭبەكشىل،
ۇيىمداس، جالشى، شارۋا، باسىڭدى قوس،
وكىمەتتىڭ قورعانىن سوق، جاسا جىل-جىل.
لەنيننىڭ ءوزى ءولدى، ءىسى بىزدە
تاس بولات تۇرمىز ماڭگى كۇشىمىز زور، —

دەپ، جىگەر بەرە بەرەكەلى ەڭبەككە شاقىرادى. كەزىندە كومسومول اقىن اتالعان اسقار جاستار ءومىرىن كوپ جىرلاعانداردىڭ ءبىرى. جاستاردى بىلىمگە تارتۋ، ەڭبەككە باۋلۋ نەگىزگى تاقىرىبى بولعان اسقار كومسومولداردىڭ وداقتىڭ ونىنشى سەزىندە ولەڭمەن ءسوز سويلەگەنى دە بار. سوۆەت وكىمەتى ورناعاننان كەيىن قازاق ايەلدەرىنىڭ تەڭدىگى سالتانات قۇردى. سول ەسكى ادەتتىڭ شىرماۋىنداعىلاردى اشكەرەلەۋگە ارنالعان «فاتيمانىڭ حاتى»، «اعاسىنىڭ قارىنداسىنا حاتى» اتتى ولەڭىندە:

قاراعىم فاتيما،
جولىقتىم حاتىڭا
مۇنىڭدى حاتقا وراپ
جولداپسىڭ اتىما.
ەڭىرەمە، جاسىما...
الارمىن قاسىما...
قامىقپا قايعىرىپ،
مەن كۇيەم قايعىڭا
توقال بوپ جۇرەم دەپ
مەن باردا ويعا الما، —

دەپ باستالاتىن ولەڭ، كەزىندە ەكى ادامنىڭ باسى قوسىلعان جەردە انگە سالىپ ايتىلاتىن جىرعا اينالادى. سول كەزدەگى ەسكى مەن جاڭانىڭ اراسىنداعى تارتىستىڭ ءبىر كورىنىسى وسى حاتتاردا ايقىن اشىلادى. اتا مەن بالا اراسىنداعى كوزقاراستىڭ قايشىلىعى دا بار بويىمەن كورىنەدى.

اسقار شىعارمالارىن ءتۇر، جانر جاعىنان تۇپتەي جۇيەلەنىستىرە كەلگەندە نەگىزگى ءتورت سالاعا ءبولۋ شارت. ول — ليريكالارى، ەكىنشى — پوەمالارى، ءۇشىنشى — سىقاق-فەلەتوندارى، ءتورتىنشى — پروزا جانرى جەنە دراماتۋرگيا جانرىندا جازعاندارى. اقىن شىعارمالارىنىڭ ارقاۋى ۇلى وكتيابر ريەۆوليۋسياسىنىڭ جەڭىسى، لەنيننىڭ وبرازى، پارتيامىزدىڭ جەڭىمپاز ساياساتىن جىر ەتۋ، ءومىرى دە، ءوڭىرى دە وزگەرگەن اۋىل-سەلو تۇرمىسىن، جاستاردىڭ باقىتتى ءومىرىن پاش ەتۋ بولادى. اسقار تۆورچەستۆوسىنىڭ ەكىنشى ءبىر سالالى تاراۋى، سوۆەت تۇسىنداعى قازاق قىزدارىنىڭ تەڭدىك الۋ جولدارىندا، كومسومول — جاستاردىڭ ەسكى ادەت-عۇرىپقا قارسى كۇرەسىن قۋانىشتى جىگەرمەن تۇشىنا جىرلاۋ.

العاشقى داۋىردە جازىلعان «قىزىل اسكەر جىرى»، «تاپ قورعانى»، «كومسومولدىق سەرت»، «وقۋشى» سياقتى ولەڭ-جىرلارى اسقاردىڭ ۇزاق شىرقاپ بارارلىق تەگەۋىرىندى سەرپىن، تابيعي تالانت يەسى ەكەندىگىن اڭعارتىپ-اق تاستاعان ەدى. وسى ساتتەرى وتانىما، حالقىما دەگەن اقىننىڭ شەكسىز ماحابباتى:

اسقارتاۋ اينالا
قورعانمىن تابىما
تاپ ءۇشىن توگىلسە،
ريزامىن قانىما، —

دەپ ءوزىنىڭ بار كۇش-قۋاتىمەن، جان كۇيىمەن مەيىرلەنە جىرلانادى. وتاننىڭ ورلەۋ قارقىنىمەن، ۇلى دۇبىرىمەن اقىن قيالىنىڭ قاۋىرسىنى قاتا، شابىت شالىمى ۇلعايا ءتۇستى. اقىن كەيىنگى كەزەڭدە ءومىردىڭ قالىپتاسقان كۇيكى كۇيىن قايتا قۇرۋ، تابيعاتتىڭ تاپجىلماس دولى كۇشىن جۇگەندەگەن سوۆەت حالقىنىڭ الىپ تۇلعاسىن جىرلايدى. ءبىرىنشى بەسجىلدىقتىڭ العاشقى جەمىسىنىڭ ءبىرى تۇركسىبتى سالعان جاڭا دۇنيە جاساۋشى جۇمىسكەردىڭ ەرلىك ەڭبەگىن:

قىردان اسىپ، بەلدى باسىپ،
جولدى سالعان قانداي ەر.
ول قايراتتى، ول قاجىرلى،
قايتپاس قايسار جۇمىسكەر، —

دەپ بەينەلەيدى.

اسقار شىعارمالارىندا وتان قورعاۋ ەرلىك تاقىرىبىن جىرلاۋ «كۇشتى بولسا كوكتە كىم؟» اتتى ليريكالىق تولعاۋىنان باستاپ «پارتيالىق مارشرۋت» اتتى پوەماعا اكەلىپ سوقتى. وتانىمىزدىڭ جەردە دە، كوكتە دە كۇشتى جەڭىلمەس الىپ ەكەندىگىن جوعارعى ماقتانىش سەزىممەن، تولقىندى سەرپىنمەن جىرلايدى. بۇل تاقىرىپ اسىرەسە، ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە اسقار تۆورچەستۆوسىنان مول ورىن الدى. «جەڭىس بۇيرىعى»، «مارشالدار شىقتى مايدانعا»، «اجالدى جەڭگەن الىپتار»، «سۇيگەن جارعا»، «كۇت مەنى»، «مۇناي بەر» اتتى تولعاۋ ليريكالارى سوعىس ءداۋىرىنىڭ سان سىرلى شىندىق وقيعالارىن قانتوگىس مايدانداعى قاھارمان ۇلدار مەن تىلداعى قاجىرلى حالىق اراسىنداعى مىزعىماس دوستىقتى، شىنايى ماحابباتتى سۋرەتتەيدى. اسقاردىڭ اسىرەسە «مۇناي بەر» — دەگەن تولعاۋ جىرى ەمبى مۇنايشىلارى تۋرالى تەرەڭ تەبىرەنىستەن تۋعان ۇگىت جىرى بولۋمەن بىرگە، حالقىمىزدىڭ پاتريوتتىق سەزىمىن ءارۋاقتاندىرا كەلىپ، جالىندى لەپ، قاجىماس قايرات يەسى ەكەندىگىن كورسەتەتىن كورنەكتى تۋىندى. مايدان مەن تىل ەڭبەكشىلەرىنىڭ بىرلىگى نەدەن كورىندى دەي كەلىپ:

تابانى تاستى تاسقا ۇرىپ
تانكتەر ءورسىن دەسەڭدەر،
مىلجالاپ باسىپ باستىرىپ
فاشيستەر ءولسىن دەسەڭدەر،
اسا ءبىر كۇشتى ايبارمەن،
اجالدى سوقسىن دەسەڭدەر،
قاڭتاردان قاتتى ىزعارمەن
تاجالدى قۇرتسىن دەسەڭدەر،
تەپكىسىنەن جاۋ قيراپ،
مولاسىن تاپسىن دەسەڭدەر،
تەز تانككە — مۇناي بەر،
سونى سىزدەن سۇرايدى ەل، —

دەپ، جەڭىس كۇنىن جاقىنداتۋدىڭ ءبىر كىلتى سەندەردە جاتىر دەيدى اقىن. ەڭبەكشى قاۋىمدى جۇمىلدىرۋدا ۇرانداي اسەر ەتكەن «مۇناي بەر» تولعاۋى ۇلى وتان سوعىسى كەزىندەگى پوەزيامىزدىڭ شوقتىعى بيىك تۇراتىن شىعارمالارىنىڭ ءبىرى ەكەندىگىندە داۋ بولماسقا ءتيىس.

اسقار ليريكالارىنىڭ كوپشىلىگى انمەن ايتىلادى. بۇل ۇلكەن شەبەرلىكتەن تۋعان جەمىس. اسقار ءاردايىم حالىق ولەڭدەرىنىڭ اسەرىن ساقتاي وتىرىپ، ورىستىڭ وسى كۇنگى انگە تەكست جازاتىن اقىندارىنان ۇلگى-تالىم الدى. ول ۇلگى-تالىم تەك ەلىكتەۋ شەڭبەرىندە قالماي، قازاقتىڭ ولەڭ ىرعاعىنىڭ كەيبىر ەرەكشەلىگىنە باعىندىرىلا، ىشتەي باي، كوڭىلگە دە، سەزىمگە دە قونىمدى شىعىپ وتىرادى. اسىلىندا اسقاردىڭ ءتىل شەبەرلىگى حالىقتىڭ فولكلور تىلىمەن استاسىپ جاتادى دا، بۇگىنگى بوياۋمەن قۇلپىرىپ، ۇيقاس جاعى جىمداسىپ ءسال عانا ورامدارىمەن ءارى ۇعىمدى، قونىمدى، كوركەم، باي، مازمۇندى كەلەدى. دەمەك، ورىس پوەزياسى ارقىلى كىرگەن جاڭا ىرعاق ىشتەي ۇندەسۋ، ەكپىن، سارىن جاعى ايتۋشى قازاق جاستارىنا كەدەرگىسىز، جاتىق شىعادى. اسقاردىڭ اقىندىق شەبەرلىگىنىڭ بۇل دا ءبىر قىرى.

كەڭ تابيعات بايلىعىن پوەزيا ءتىلى ارقىلى سۋرەتتەۋ اقىن قيالىنىڭ قانشالىقتى قۋاتتى، قانشالىقتى كەڭ شەڭبەرلى ەكەندىگىن دە كورسەتەدى. ول ارينە تەك قانا سىرتتاي سۋرەتتەۋ ەمەس، بەلگىلى ءبىر وقيعا تۇتاستاي تۋىسىپ، ادامنىڭ جان دۇنيەسىنە، سەزىم كۇيىنە، پسيحولوگيالىق قاقتىعىستارعا قابىستىرىلا سۋرەتتەلسە عانا نانىمدى، كوركەم، اسەرلى بولىپ شىقپاق. اقىن جانى تابيعاتپەن سىرلاسا ءبىلۋى شارت. بۇل تۇرعىدان اسقاردىڭ شەبەرلىگى مول. تابيعات جالاڭ ەمەس، ادام ارەكەتىنە، ادام تىرشىلىگىنە، ونى قورشاعان بولمىسقا بايلانىستىرا سۋرەتتەلەدى. «التىن وشاق» اتتى ولەڭى اسقار ليريكالارىنىڭ ءتاۋىرىنىڭ بىرىنەن سانالادى. وندا اقىن:

التايدىڭ جەرى دە التىن، كولى دە التىن،
التايدىڭ باسى بايتاق، باۋىرى سالقىن.
التايدىڭ التىندى الىپ القىمىنا
قول سالدى، قوينىن اشتى مەنىڭ حالقىم، —

دەپ تابيعات بايلىعىن مەڭگەرگەن ەرلىك ەڭبەكتى ەلەستەتەدى. تابيعاتتى، ونىڭ بار تۇلعاسىندا شات، كوڭىل كوتەرەتىن كۇيدە سۋرەتتەۋ اسقار پوەمالارىندا ءجيى، ءارى جاراسىمدى كەزدەسەدى. مىسالى «پارتيالىق مارشرۋت» پوەماسىندا سامولەتتىڭ ۇشار الدىنداعى اسپان الەمىن:

جارقىراپ بۇلتسىز اۋا، ادەمى كوك،
الىستان ارپالىسقان داۋىل دا جوق.
توڭكەرگەن كۇمىس كەرسەن سىقىلدانىپ،
شەڭبەرسىز جاتىر اسپان شۇپ-شۇبار بوپ
كوگىلدىر كوبىگىمەن كوكتى شارلاپ،
تەگەنە، تەڭبىل تەڭىز جاتىر سەل جوق،
كىم كۇلىپ، كىم قۋانباس مۇنداي كۇنگە
تەك كۇندىك ەشبىر جەردەن ءالى ءتىل جوق، —

دەيدى اسقار. قانداي تاماشا باي كورىنىس. ۇشار الدىنداعى ۇشقىشتاردىڭ دا كوڭىل كۇيىنە، ەر تالابىنا وسى كورىنىستە ءوز دارەجەسىندە شابىت سەنىم بەرمەي مە. اسقار جيىرماعا تاياۋ پوەمالار جازدى. بۇلاردىڭ ىشىندە باسقالارىنان شوكتىعى بيىك تۇرعان «بەرلين كوشەسىندە»، «قاراڭعى تۇندە»، «پارتيالىق مارشرۋت»، «ايتىلماعان اڭگىمە» پوەمالارى. بۇل شىعارمالارعا كوركەمدىگى بولسىن، تەرەڭ مازمۇنى مەن يدەيالىق جاعى بولسىن، كوپ داۋ ايتىلمايدى. اقىن تۆورچەستۆوسىنداعى بەلگىلى بەلەستەر وسى پوەمالار.

«ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىندا جاريالانعان «ايتىلماعان اڭگىمە» پوەماسى كولحوزدارىمىزدا وۆوشش داقىلدارىن كەڭ ورىستەتۋ، ونداعى كەيبىر كەرتارتپا باسشىلاردىڭ جايى ايتىلادى. بۇل اسقاردىڭ كەيىنگى جىلدارداعى ءىرى شىعارماسىنىن ءبىرى. اسقار ءوزىنىڭ تۆورچەستۆولىق جولىندا كوپتەگەن اڭگىمە، وچەركتەر جازدى. ول وچەرك، اڭگىمەلەر ءوزىنىڭ كوركەمدىگى مەن تاماشا تۇجىرىمدى، تياناقتى، ءتۇيىندى ويلارىمەن، اسقاردىڭ شەبەر جۋرناليست ەكەندىگىن كورسەتەدى. بۇل اسقاردىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىنگى قول ۇزبەي كەلە جاتقان ءتول جانرى.

دراماتۋرگيا سالاسىندا اسقار ەسكىلىك پەن جاڭالىقتىڭ اراسىنداعى تارتىستى سۋرەتتەيتىن «ەكى زاڭ»، يسلام ءدىنىن اشكەرەلەۋگە ارنالعان «ازىرەت سۇلتان» پەسالارىن جازدى. ۋاقىتىندا بۇل شىعارمالار رەسپۋبليكالىق تەاترلاردا ءجۇرىپ، جوعارى باعاعا يە بولدى. اسىرەسە «ازىرەت سۇلتان» پەساسى كۇنى بۇگىنگە دەيىن اكتۋالدىعىن جوعالتقان جوق. ءبىراق، اۆتوردىڭ ازداپ قول تيگىزۋىن كۇتۋدە.

قازاق سوۆەت ادەبيەتىندە ساتيرا جانرىنا بوي ۇرىپ، دامىتىپ كەلە جاتقان تەك قانا اسقار. اسقاردىڭ فەلەتوندارى، كۇلكى-سىقاق اڭگىمەلەرى ءوزىنىن وتكىرلىگىمەن، ءماندى كوركەمدىگىمەن، ۋلى سىقاعىمەن، اۋىر اجۋاسىمەن وقۋشىسىنا وتە قونىمدى دا تارتىمدى. اسقار فەلەتوندارىنىڭ اتى كەيدە ءوزىنىڭ مازمۇنى مەن وتكىر يدەياسىن ايقىنداپ تۇرادى. «ءوزارا سىننىڭ سويىلى»، «شوقىداعى ۇيقى»، «سومكەلى سورپاقپايلار»، «سۇمەلەك قايناعا»، «ءسالدىر-مولدىر دۇمشەباي»، «قۇلقىن تۋرالى قۇپيا سىر»، تاعى باسقالارى ءوزارا سىندى مىقتى قولدانىپ جازىلعان. مازمۇنىنا ءتىلى ساي وتكىر فەلەتوندار اسقار الىپ وتىرعان ۇنامسىز كەيىپكەرىنىڭ بەينەسىن اينىتپاي تۇسىرەدى.

ايتايىن سوزگە قۇلاق سال،
قۇپيا سىر عىپ قۇلقىندى.
قۇلقىن اتتى ءبىر قۇزعىن،
قۇبىلدى كۇندە مىڭ ءتۇرلى
ءتۇن جامىلىپ تۋ جىلقى،
نەلەر باعلان ءۇيتۋلى
نەلەر كىلەم توقۋلى،
نەلەر زاتتار ءسۇرتۋلى،
قارا كوك بۇيرا ەلتىرى،
قاتار ءتىزىپ بۇل تۇردى.
قۇندىز جاعا، تۇلكى ىشىك
ول دا توقسان قۇلپىردى.
مەترلەگەن باستوندار،
پار-پارىمەن كوستيۋمدار
سىلكىپ تاستاپ قۇلپىردى.
جوق بوپ جاتتى قۇلقىنعا
«بالتا كەسپەس مۇرتىمدى
بولىپ الدىم» — دەپ تاعى،
سويلەپ قوياد لەپىرىپ،
ىستەگەنىم بىلتىرعى.

ءمىنى، وسى ءۇزىندىنىڭ وزىنەن، ءسىزدىڭ كوز الدىڭىزدان قۇلقىن قۇلدارىنىڭ جاندى بەينەسى وتەدى. مۇندايدىڭ سيقى دا، سىرى دا ءمالىم. وسى راۋىشتەس سىقاق سىن شىعارمالارىمەن باسقانى ساقتاندىرسا، ەكىنشى جاعىنان ومىردە كەيدە قىزمەت بابىندا كەزدەسەتىن جات، جەكسۇرىن قىلىقتارعا اياۋسىز سوققى بەرەدى. اسقار ساتيراسى ءاردايىم ءوز نىساناسىنا ءدال ءتيىپ، مۇلتىكسىز تۇيرەپ جاتادى.

اسقاردىڭ ساتيرالىق شىعارمالارىنىڭ ءبىر سالاسى حالىقارالىق تاقىرىپتارعا ارنالعان. «ارىستانعا ەلىكتەگەن مىسىق» (ناپولەونعا ەلىكتەگەن گيتلەردى سىقاقتاۋ)، «ولىكتەر جولىندا»، «قىل كوپىر»، «ترۋمەننىڭ قوناقتارى»، تاعى باسقا فەلەتوندارىندا اسقار سۇرقيا فاشيستەرمەن قازىرگى يمپەرياليستەردىڭ بەت پەردەسىن جىرتا، سۋايتتىق ارەكەتىنىڭ سىرىن اشا، توپاستىعىن اشكەرەلەي جازادى. ترۋمەننىڭ ساياساتىنىڭ سيقىن:

ترۋمەننىڭ «اق ۇيىندە»
شىبىن-شىركەي، بۇرگە وتىر
قاق تورىندە قاندالا
بيتتەر ولارمەن بىرگە وتىر.
ءبارى ءشىلتيىپ، شىكىرەيە قالىپتى،
ماسانىڭ مۇرتى تىكىرەيە قالىپتى.
تاماعىن قىرناپ جوتەلىپ قويادى،
تۇمسىعىن كوككە كوتەرىپ قويادى،
سىپايى سۇلۋ، جىلى شىرايمەن
كۇلىمدەپ كوزى جۇمساق رايمەن،
ترۋمەن تۇرىپ ءسوز الدى،
ءبىرىنشى بوكالدى ءوزى الدى، —

دەپ سۋرەتتەي كەلگەندە، الگى وتىرعان جاندىكتىڭ ءبارى دوستىق، بىرلىككە كەزەك توست كوتەردى دە، اقىرىندا قىپ-قىزىل ماس كۇيلەرىندە سامولەتكە تيەلەدى. شەتىنەن قولعا تۇسەدى. جانى القىمعا كەلگەندە جاندىكتەردىڭ ويىن:

سوندا عانا بۇلار سۇمدىقتىڭ سىرىن تۇسىنگەن دە بولار

بار داۋسىمەن اتوي سالدى:

— چۋمانىڭ اكەسى «اق ۇيدە» قالدى.
— ول كىم؟ — دەگەنگە
— ترۋمەن! — دەستى.
ترۋۋدىڭ ارتىنا
قىرۋ مىنگەستى، —

دەپ اياقتايدى. وسىلايشا شىبىن-شىركەي ارقىلى-اق امەريكا يمپەرياليستەرىنىڭ رەسمي ساياساتىنىڭ ارجاعىنداعى ارام پيعىلدارى اشكەرەلەنەدى. وسىلايشا حالىقارالىق ساياسي ساتيرادا دا اسقاردىڭ وتكىرلىگى، قىراعىلىعى كورىنەدى.

«ەلۋ — ەردىڭ جاسى» دەيدى حالىق، مەرەكە ءۇستى بولسا دا، بىر-ەكى اۋىز سىن ايتۋعا تۋرا كەلەدى. اسقاردىڭ بارلىق شىعارمالارى ءمىنسىز ءمولدىر، ءتورت اياعى تەڭ جورعا دەسەك ورىنسىز اسىرا ماقتاعاندىق بولار ەدى. اقىن تۆورچەستۆوسىندا اندا-ساندا كەي شىعارمالارىندا بوي كورسەتىپ قوياتىن ءبىر كەمشىلىك — اۆتوردىڭ ءسوزدىڭ سىرتقى بوياۋىنا قۇمارتا، ۇيقاس جەتەگىنە بوي الدىرىپ، نىسانا ەتكەن تاقىرىبىنىڭ مازمۇنىن سۇيىلتىپ الاتىنى بار. سونداي-اق پوەمالارىندا تابيعات سۋرەتتەرى، ءجاي دەتالدار تاماشا كوركەمدىك تاپقانمەن ادام وبرازىن جاساۋدا، پسيحولوگيا اشۋدا تىم سىرداڭدىق جاسايدى. وسىنىڭ ءوزى وقيعا-سيۋجەت قۇرۋداعى ولاقتىققا اكەلىپ سوعادى. بۇل تەكتەس كەمشىلىكتەن قۇتىلۋعا اسقاردىڭ اقىندىق تالانتى مول جەتەدى. تەك ۇقىپتىلىق كەرەك.

اسقار تۆورچەستۆولىق تولىسۋ ۇستىندە. ۇشقىر قيال، شالىمدى شابىت يەسى اقىننىڭ بەرەرى ءالى مول. ونان تالاپ-تالعامىنا ساي تالاي قۇندى كوركەم شىعارمالار كۇتەدى.

1955

---