InfoHub Logo

ۇلكەن ونەردە وزىندىك ءۇن، وزىندىك كەسكىن-كەيىپتى يەلەنۋ قيىننىڭ-قيىنى. بۇل ءوزى جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار دەگەن راس بولسا، ىلەۋدىڭ بىرىندە عانا كەزدەسەرى حاق. شىعارمالارىنىڭ سانىمەن ەمەس، اسىرەسە ساپاسىمەن قالىڭ وقۋشىنىڭ كوزىنە كوپ ءىلىنىپ، جۇرەگىندە ۇيالاپ بۇگىندەرى ەلۋگە كەلىپ وتىرعان، كوممۋنيست جازۋشى ت. احتانوۆ، مەنىڭ ويىمدا وسىنداي بىرەگەي ەسىمدەردەن سانالادى.

قوسپاسىز تازا ونەردىڭ قاۋىم مەن قوعامعا ايتارى كوپ. ونى اركىم ءوز وي-ورىسىنەن، ءوز ءبىلىم دەڭگەيىنەن كەلىپ ءارقيلى ۇعۋى مۇمكىن. الار ءنارىن، ۇعار ءسوزىن بىلاي قويعاندا كوز الدىڭا كەلەتىن كورىنىس-سۋرەتكەر دە قيلى-قيلى بولماق.

مەن ءوز باسىم تاحاۋي احتانوۆ شىعارماسىن وقىعاندا، نە ول تۋرالى ويلاعاندا كوز الدىما ىلعي دالا كەلەدى. مەيلى ول قيىرداعى بەلورۋس ورمانىن جازسىن، مەيلى سيۆاشتىڭ اياق الدىرماس اقسور باتپاعىن سۋرەتتەسىن، مەيلى ءۇندى عيماراتتارىنا تاڭداي قاعىپ تامسانسىن، ءبارىبىر مەنىڭ كوز الدىمدا بوز سەلەۋى جايقالعان قۇبا جون تۇرادى. احتانوۆ كىتاپتارىنا ۇڭىلسەم بولدى، سول ءبىر ساعىم ويناعان دالانىڭ ءبىر قىرىنا شىعا كەپ سامالىنا كەۋدەمدى توسقانداي، توبەمدە كوك تۇلەگى قىران ۇشىپ جۇرگەندەي، سوناۋ جىلدارمەن ءتاعدىر-سىڭىستى تانىس جاندار جان-جاعىمنان قاۋمالاپ قورشاپ اپ، قوڭىرلاتا سىر شەرتكەندەي كۇيگە ەنەم.

اۋىق-اۋىق، كۇندە كورىپ جۇرگەن ۇيرەنشىكتى ومىردەن ءبىر ءسات الشاقتاپ، جانىڭنىڭ الدەبىر قۇز تەرەڭىنە ورنىعىپ اپ، وقتىن-وقتىن ويعا تۇسەتىن وتكەن كۇندەردە، كوپتەن كەزىكپەگەن، كوبى ءتىپتى ءقازىر جەر بەتىندە جوق تانىس جانداردى، تانىس مىنەز، تانىس قىلىقتاردى اڭساعاندا، نە كىسى ءوز وي، ءوز قيالىنا ءوزى تۇنشىعىپ كوكىرەك بوساتار سىرلاس ىزدەگەندە، كىتاپتارىنا قول سوزاتىن جازۋشىلارىمنىڭ ءبىرى — احتانوۆ.

مەن مۇنداي قاسيەتتى تەك شىن مانىندەگى كەمەل تالانت، كەسەك سۋرەتكەرلەرگە عانا ءتان، سيرەك مىنەز دەپ بىلەم. ايتپەسە وقىعاندا سىلەۋسىز جايلاۋىنداعى قالىڭ ىندى-كەشتەرگە كەزىككەندەي ءار ۇتىرىنە ءبىر ءسۇرىنىپ، تىنىس بەلگىسىنە جەتكەنشە جوكە شايناعانداي جۇيكەلەتىپ كەتەتىن جيناقتار دا بارشىلىق قوي ءقازىر. ءقايسىبىر جازۋشىنى وقىعاندا ءوزىڭدى ۇمىتىپ، ونەرگە ەلتىپ-ەلىگۋدىڭ ورنىنا قولىڭا كىتاپ ەمەس، كىرپىش ۇستاپ وتىرعانداي زەرىگىپ كەتەتىن تۇستار دا از ەمەس. ال ەندى كەيبىر ارىپتەستەرىڭنىڭ رومان-پوۆەستەرىندەگى سەڭدەي سوعىلىسقان اتى قازاقشا، زاتى بەيمالىم اپايلاردىڭ، اعايلاردىڭ، ىنىلەردىڭ، قارىنداستاردىڭ اراسىنا تۇسكەندە تىلىنە تۇسىنبەيتىن ۇردىس-ۇلگىسىن بىلمەيتىن بوتەن قالانىڭ بەسىن بازارىنان شىققانداي پۇشايمان بوپ سەندەلىپ قاپ جۇرگەن جەرىمىز دە جەتەرلىك. ونىڭ ءبارى، نەبارى وتىز اۋىز ءسوز ءبىلىپ، وتىز باسپا تاباق رومان جازاتىن دۇمشە تالانتتاردىڭ، نە ءاp تاقىرىپتىڭ، ءار جانردىڭ شىلاۋىنان ءبىر قارماپ، ءار ساعىزدى ءبىر شايناپ جۇرەتىن، كوك ەزۋ كوبىك ويلى جازعىشتاردىڭ ءىسى.

ءسوز دەمەكشى، قايران قازاقتىڭ تارتىلعان ساداقتاي، ءۇپ ەتكەن جەلگە ءۇن قوساتىن سۇڭعىلا ءسوزدىڭ كەيىنگى كەزدەرى ءبىرجولا بولماعانمەن ءبىراز تەپكىگە سالعانىمىزدى، وسى تۇستا تاراتىپ ايتپاساق تا ەسكە سالا كەتكەندى ءجون عوي دەپ بىلەمىن. ونەردىڭ قايسىسى بولماسىن اسىرەسە، «تاعىنا جەتىپ قايىرعان» ءسوز ونەرى، بۇرگەنى تاعالاعان زەرگەردىڭ ەڭبەكقورلىعىن سۇيەدى. وسىدان بارىپ ولەرمەندىكتى — ونەردى قورلاۋ دەپ پىكىر تۇيگەن دۇرىس سياقتى. ونەردى پارتياعا، قوعام مەن حالىققا قىزمەت ەتەتىن قۇدىرەت دەپ تانىماي كۇن كورىستىڭ قۇرالىنا اينالدىرعانداردى ويلاساڭ وسى ويدىڭ راستىعىنا كوز جەتەدى.

ال، احتانوۆ ادەبيەتتە وزىندىك بەتىن اشقان، ءوز تاقىرىبىن، ءوز ماشىعىن تاپقان جازۋشى. ويتكەنى ول ادەبيەتكە داڭعازا داۋ-دامايدى مالدانىس، تۇقشاڭ-تۇقشاڭ قاعاز شيمايلاپ، مال تابۋدى ماقسات تۇتىپ كەلگەن. جوق. ول ادەبيەتكە قان-قاسىرەتى مول، سوعىستىڭ سىز وكوپتارىنان كەلدى. ءولىمنىڭ سۇستى بەتىن كورىپ، ءومىردىڭ قات-قابات ءمانىن ءتۇسىنىپ كەلدى. احتانوۆ ءقازىر جەر باسىپ جۇرگەندەر تۇگىلى، كەلەشەك ۇرپاقتار دا قاستەر تۇتاتىن، ەتىگىمەن سۋ كەشكەن، كەۋدەسىن وق تەسكەن قاھارمان مايدانگەر ۇرپاقتىڭ وكىلى. ول ادەبيەتكە ءوز بۋىنى باستان كەشكەن باي رۋحاني تاجىريبەنى الا كەلدى. مۇمكىن سوندىقتان دا ول شىنشىل، سوندىقتان دا ول سىرشىل شىعار.

ءولىم مەن ءومىردىڭ ەكى ۇداي تالاسىن ءوز كوزىمەن كورىپ، ءوز باسىنان وتكەندەردىڭ تۋا بىتكەن تالانتى بولسا، شىنشىل بولماسقا جايى جوق. نەبىر ۇلى ارپالىستاردى، شەندەسكەن شىندىقتاردى جۇرەك ەلەگىنەن وتكىزگەندەردىڭ سىرشىل بولماسقا ءالى جوق. ادەبيەتتەگى جاڭاشىلدىق ادام بولمىسىن بۇرىنعىدان گورى تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە كومەكتەسەتىن جاڭا سىر. ارعى جاعىندا ونداي جاڭا. سىر، جاڭا شىندىق جاتپاعان جاڭاشىلدىق وقىرماننىڭ جان دۇنيەسىن بايىتار جاڭا قازىنا ەمەس، جاي اشەيىن كوز الدار الاباجاق، كوڭىل الدارقاتار كوپ وتىرىكتىڭ ءبىرى. ال احتانوۆ پروزاشىنىڭ، احتانوۆ دراماتۋرگتىڭ جاڭاشىلدىعى ادامدى نەعۇرلىم تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە، مولىراق قۇرمەتتەۋگە ۇيرەتۋدى ماقسات تۇتقان جاڭاشىلدىق. ونەردىڭ ادامعا تيگىزە الار جالعىز شاراپاتى — ءوزىن-وزى جاقسىراق تۇسىنۋگە، ادامدىق بولمىستى، ادامدىق تالان-تالايدى، ادامدىق پارىزدى جىتىرەك تۇسىنۋگە. كومەكتەسە الاتىنى، سول ارقىلى ونى ىزگىلىككە، وزگە ءوزى تەكتەستەرگە دەگەن مەيىرباندىق پەن سۇيىسپەنشىلىكتى شاقىرا الاتىندىعى.

احتانوۆ-جاۋىنگەردى احتانوۆ-جازۋشى ەتكەن دە ونەردىڭ وسىنداي وكتەم مىنەزى. ونىڭ العاش رەت باسپا ءسوز بەتىن كورگەن اڭگىمەسى «كۇي اڭىزىن» وقىعاندا، قازاق وقۋشىسى وزدەرى باعزىدان بىلەتىن ەسكى اڭىزدى جاڭا زاماننىڭ سۋرەتكەرى بوپ قورىتۋ ۇستىندە، جاڭا قىرىن تاۋىپ العان احتانوۆ جاڭاشىلدىعىنا قايران قالعان بولاتىن. باعى زاماننان بەرى ونەرىنە تاڭ قالىپ اتى اڭىزعا اينالعان كۇيشىنىڭ بويىنان ەشكىم ءمىن، كەمشىن ىزدەپ كورمەگەن-دى. احتانوۆ اڭگىمەسىندە سونداي ەلدەن ەرەك ونەرپازعا ەمەس، ءوز قاتارىنا، ءوز قالاۋىنا قوسىلسام دەگەن ارمانى ءۇشىن قيىلىپ، قينالعان قاراپايىم قىزدىڭ قايسارلىعىن جىرلايدى.

دۇنيەدە ادام ومىرىنەن قىمبات، ادام ارىنان كيەلى ەشتەڭە جوعىنا كوزى ابدەن جەتكەن جاۋىنگەر جازۋشى جۇمىر باستى پەندەنى كىرىپتارلىققا ءماجبۇر ەتەتىن قياناتتىڭ قانداي ءتۇرىن بولسا دا اشىنا اشكەرەلەيدى. قانداي سۇڭعىلا شەشەن بولسىن، قانداي ساڭلاق تالانت بولسىن، قانداي اتاعى اسقان اكىم بولسىن: ءوز باسىڭداعى وتكىرلىكتى، ونەردى، بيلىكتى وزگەلەردى جەر قىلۋ جولىندا پايدالانسا — ادامگەرشىلىك الدىندا ودان ۇلكەن قيانات، ودان اسقان كەساپاتتىق بولماسا كەرەك.

احتانوۆ جازعان «كۇي اڭىزى» وسىنى اڭعارتتى. جازۋشىنىڭ تۇساۋكەسەر اڭگىمەسىنىڭ وزىندە بارشا بولمىسىمەن كورىنگەن رۋحاني ماكسيماليزم پافوسى، كەيىن ونىڭ بۇكىل تۆورچەستۆوسىنىڭ بارعان سايىن تەرەڭدەپ، كەمەلدەنە تۇسكەن كۇرە تامىرىنا اينالدى. ول وسى زامانعى سوۆەت ادەبيەتىنىڭ نەگىزگى سيپاتىنا اينالعان بۇل تەندەنسيانىڭ مىقتاپ ىرگە تەبۋىنە وزگەلەردىڭ ءىزىن شارلايتىن شۇلعىما كوپ شاكىرتتىڭ ءبىرى رەتىندە ەمەس، العا ءتۇسىپ سوناردا ءىز كەسكەن باتىل بارلاۋشى رەتىندە كورىندى. ونىڭ ءقازىر قالىڭ وقۋشىعا كەڭىنەن بەلگىلى «قاھارلى كۇندەر» رومانى تەك قازاق، پروزاسىندا عانا ەمەس، وتكەن سوعىستىڭ الەۋمەتتىك استارىن پاكتى ادام حاراكتەرلەرى ارقىلى اشقان، سوعىستىڭ، رۋحاني بولمىسىنا باتىل بارا العان العاشقى شىعارمالاردىڭ ءبىرى بولدى. «قاھارلى كۇندەرى» جارىققا شىققان كەزدە، سوعىس تاقىرىبىنداعى ەڭ ءبىر ىرگەلى شىعارمالار دەپ ەسەپتەلەتىن ك. سيمونوۆتىڭ سوعىس تۋرالى كەيىنگى تريلوگياسى، ۆ. بىكوۆتىڭ پوۆەستەرى، ا. بەكتىڭ «بىرنەشە كۇندەرى» مەن «گەنەرال پانفيلوۆتىڭ رەزەرۆى»، يۋ. بونداريەۆ، ك. باكلانوۆتىڭ رومان-پوۆەستەرىنىڭ كوپشىلىگى ءالى وقۋشى قولىنا جەتە قويعان جوق-تى. سوندىقتان دا بۇكىلوداقتىق وقۋشى مەن شەتەلدىك وقۋشى قازاق جازۋشىسىنىڭ العاشقى رومانىن زور ىقىلاسپەن قابىلدادى. «قاھارلى كۇندەر» سوۆەت ادەبيەتىندەگى سوعىس شىندىعى مەن جاۋىنگەر حاراكتەرىن شىنايى سۋرەتتەگەن ساناۋلى-سالاۋاتتى كىتاپتاردىڭ ساناتىنا قوسىلدى.

ادامدارىمىزدىڭ جان-دۇنيەسىندەگى جاڭا وزگەرىستەردى بارىنشا ءدال، بارىنشا بايىپتى كورسەتكەن «بوران» («دالا سىرى») رومانى دا بۇل تاقىرىپتاعى س. زالىگين، ف. ابراموۆ روماندارىنان الدەنەشە جىل بۇرىن شىقتى. مۇنىڭ ءوزى احتانوۆ پروزاشىنىڭ ىزدەمپازدىعىمەن قوسا سۋرەتكەرلىك كورەگەندىگىنىڭ كەمەلدىگىن، ازاماتتىق ويىنىڭ تەرەڭدىگىن، زامانا تىنىسى مەن زامانداستاردىڭ جان-دۇنيەسىندەگى رۋحاني ىزدەنىستەرگە ايرىقشا سەزىمتالدىقپەن زەر سالىپ وتىراتىن ءجىتى زەرتتەۋشىلىك زەردەسىن ايقىن دالەلدەپ بەرگەندەي.

ءوز شىعارمالارىندا الەۋمەتتىك تالداۋ مەن پسيحولوگيزم ارقاۋىن بىردەي شيراق ۇستايتىن جازۋشى، ءداۋىر تالاپ ەتىپ وتىرعان وزەكتى پروبلەمالارعا بوي ۇرعاندا، ناقتى رۋحاني تاجىريبەدەن سول باي رۋحاني تاجىريبە كورىنەتىن ناقتى الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق ايا ۇلتتىق حاراكتەر توپىراعىنان شىعىپ، وسى زامانعى رۋحاني ىزدەنىستەر بيىگىنە كوتەرىلەدى. قازىرگى ادەبي پروسەستە ارا-تۇرا شاڭ بەرىپ قالىپ جۇرگەن، وكسىگى مول وتكەندى ورىنسىز قىزىقتاپ، ۇلتتىق حاراكتەر جاساعاندا جوقتى بارداي، باردى دارداي عىپ جالاۋلاتىپ، جالتىراتىپ كورسەتۋگە تىرىساتىن كوپىرمە جاساندىلىق احتانوۆ تۆورچەستۆوسىنا اتىمەن جات.

احتانوۆ-پروزاشى كۇللى ادامزاتتىڭ كوكەيىندەگى اڭساۋدى ويدىڭ بيىگىنە تەك ءوز حالقىنىڭ كوپ عاسىرلىق رۋحاني باي تاجىريبەسىنىڭ توپىراعىنان قۇلاش سوزعاندا عانا جەتۋگە بولادى دەپ تۇسىنەدى. اتى اڭىزعا اينالعان گومەردەن باستاپ، بارلىق كەمەل سۋرەتكەرلەر ءوز تۆورچەستۆوسىمەن داۋسىز دالەلدەپ بەرگەن وسى ءبىر اكسيومانى ەستەن شىعارىپ الىپ جۇرگەن جەرلەرىمىز دە جوق ەمەس. ۇلتتىق حاراكتەردىڭ رۋحاني تاجىريبەسىنىڭ بويىنان كۇللى ادامزاتتىق ورەگە كوتەرىلەتىن وزىق تەندەنسيالار مەن وزىق سيپاتتاردى شۇقشيا زەرتتەپ بارىپ كورسەتۋدىڭ ورنىنا، ويدان شىعارىپ، قولدان جاساي سالاتىن جاساندىلىققا دا از ۇشىراسپايمىز.

تاحاۋي احتانوۆ ۇلتتىق حاراكتەر توپىراعىنا الگىندەي زەرتتەۋشىلىك پوزيسيادان ۇڭىلەدى. ۇلتتىق حاراكتەر بويىنان الدىمەن رۋحاني ىزدەنىستى، رۋحاني شيرىعۋدى ىزدەيدى. ول «قاھارلى كۇندەرىندە» بەيبىت ادامنىڭ ەل قورعانى — جاۋىنگەرگە اينالۋ پروسەسىن قازاق توپىراعىندا كۇنبە-كۇن كورىپ جۇرەتىن قاراپايىم حاراكتەردى اق پەيىل مومىن شارۋا قوجاق، يبالى دا زەردەلى ەرجان، ۇيالشاق-ىزەتتى راۋشانداردىڭ جان-دۇنيەسىندەگى وزگەرىستەر ارقىلى اشادى.

ول وسى زامانعى قوعامدىق وي مەن قازىرگى زامانداسىمىزدىڭ جان دۇنيەسىندەگى ەڭ ءبىر ورەلى قۇبىلىس — ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىك پروبلەماسىنىڭ بارىنشا تەرەڭ، بارىنشا جان-جاقتى، بارىنشا ناقتى كورىنەتىن الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق ايا رەتىندە ەڭبەكسۇيگىش، تاس ارقالاتساڭ دا قىڭق ەتپەيتىن ءتوزىمدى، ارناسىنان اسپايتىن سابىرلى، ۇقىپتى شارۋا قوسپان تاعدىرىن تاڭداپ الىپتى.

العاشقى كىتابى جارىق كورگەن «شىراعىڭ سونبەسىن» اتتى روماندا سوعىس سياقتى الەۋمەتتىك الاپاتتىڭ بيگۋمانيستىك سيپاتىن اشۋدا قىردا وسكەن، قىلتىڭ-سىلتىڭدى بىلمەيتىن، قاراپايىم قازاق قىزى ءنازيرا حاراكتەرى ۇتىمدى كورىنىس تاپقان.

جازۋشى ۇلكەن الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى كەيىپكەرلەر اراسىنداعى كەرەعارلىقتان ەمەس، كوبىنە-كوپ كەيىپكەر مەن كەيىپكەر تاپ بولعان سيتۋاسيانىڭ اراسىنداعى كەرەعارلىقتان ىزدەپ، ادام مىنەزىنىڭ الەۋمەتتىك قۇبىلىستارعا بايلانىستى ديالەكتيكالىق وزگەرىستەردى لوگيكاسى تۇرعىسىنان كورسەتەدى. مۇنىڭ ءوزى حاراكتەر شىندىعىنىڭ الەۋمەتتىك استارىنا ءجىتى ۇڭىلۋگە، ادام بولمىسىنىڭ قوعامدىق سيپاتتارىن تەرەڭ تۇسىنۋگە قولايلى جاعداي جاسايدى.

قازىرگى قازاق پروزاسىندا الەۋمەتتىك ءمان، رۋحاني پافوس، حاراكتەر شىندىعىنىڭ تەرەڭنەن تابىسقان جاراسىمىنان تۇراتىن كەمەل رەاليزمىنىڭ قالىپتاسىپ نىعايۋىنا، الەۋمەتتىك زەردە مەن ازاماتتىق ءۇننىڭ كۇشەيۋىندە تاحاۋي احتانوۆ شىعارمالارىنىڭ ەڭبەگى وراسان زور.

احتانوۆتىڭ قاي-قاي شىعارماسى دا وقۋشى كوكىرەگىندە — ادامدىق باقىت، ازاماتتىق مۇرات تۋرالى كوكەيكەستى اڭگىمە بوپ قوناقتاي ءبىلدى. وقۋشى كوكىرەگىندەگى ونداي وڭاشا ورەلى سۇحبات، جالپاق قاۋىمنىڭ الدىنداعى ءجاريا-ماسليحاتقا، جاپپاي تولعانىسقا وز-وزىنەن سۇرانىپ تۇراتىن بولسا كەرەك. تاحاۋي احتانوۆتىڭ پروزالىق شىعارمالارىنىڭ كەيىن تەاتر ساحناسىنا شىقپاعانى دا كەمدە-كەم. مۇنىڭ باستى سەبەبى تاحاۋي شىعارمالارىندا درامالىق قاقتىعىس كولليزيالار باسىم. سوندىقتان دا احتانوۆ — قازاق پروزاسىنىڭ عانا ەمەس، قازاق، دراماتۋرگياسىنىڭ دا ارقاۋىن شيراتا تۇسكەن كەزەڭدىك تۋىندىلاردىڭ اۆتورى.

احتانوۆ-پروزاشى الەۋمەتتىك ءمانى زور ورەلى تاقىرىپقا، كەسەك حاراكتەرلەرگە، شىنايىلىققا، سالاۋاتتى ويعا دەگەن ايرىقشا قۇشتارلىعىن درامالىق شىعارمالارىندا دا ءدال سول قالپىندا الا كەلدى. ونىڭ قولىنان شىققان «ساۋلە» قازاق ساحناسىندا زامانداستارىمىزدىڭ بيىك ازاماتتىق تۇلعاسىن بار بولمىسىمەن جارقىراتىپ كورسەتە العان تاڭداۋلى درامالىق شىعارمالارىمىزدىڭ ءبىرى. «انت» اتتى جاڭا تاريحي دراما جازىپ ءبىتىردى. مەن ونى تەك احتانوۆ-دراماتۋرگتىڭ عانا ەمەس، كۇللى قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ جاڭا ءبىر كەلەلى شىعارماسى دەپ بىلەمىن. مۇندا تاحاۋي احتانوۆ كەيىنگى كەزدە كوپ جازىلىپ، اياق استىلانىپ بارا جاتقان تاريحي تاقىرىپتى ادەبيەتىمىزدىڭ بۇگىنگى جەتكەن ورەلى بيىگىنىڭ تۇرعىسىنان سالماقتاپ، قازىرگى كۇننىڭ الەۋمەتتىك ويىنىڭ تۇرعىسىنان تارازىلاي العان. ەل باسىنا تۇسكەن اۋىر كۇن، حالىق باسىنا تۇسكەن الەۋمەتتىك قيىن پروبلەما ادام تاعدىرىمەن تەرەڭ تامىرلاسىپ سۋرەتتەلگەن. سونىڭ ارقاسىندا الىس عاسىرلاردىڭ ارعى بەلەستەرىندە بولعان وقيعا جازۋشىنىڭ بۇعان دەيىنگى تۆورچەستۆولىق ىزدەنىستەرىنەن قيعاش كەتپەي، ول كوتەرىپ كەلە جاتقان ازاماتتىق پارىز، ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىك پروبلەماسىنىڭ جاڭا ءبىر قىرىن اشقان شىعارماعا اينالعان. حالىق تاعدىرىن حالىق بولاشاعىن ويلاعاندا ءوز باسىنىڭ ەگويستىك مۇددەلەرى مەن جەكە باسىنىڭ كۇيكى-كۇيتىن جەڭە الماعان قايراتكەر — قانشاما دارىندى، قانشاما باتىل، قانشاما شەشىمدى بولسىن تاريحتىڭ، قوعامنىڭ الدىندا اۋمەسەر اقيكوز اۆانتيۋريسكە، حالىق الدىندا وپاسىز ساتقىن-سادۋانعا اينالادى. ەگويزم — ەل تاعدىرىن ويلاعان ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىكپەن ەشقاشان جاراسىم تاپقان ەمەس. ال، ادامگەرشىلىك ار ءۇشىن حالىق تاعدىرىن، حالىق مۇددەسىن مالدانىپ ىستەلگەن قياناتتان ارتىق اۋىر قىلمىس بولماقشى ەمەس. احتانوۆ شىعارماسىنداعى ءابىلقايىر مەن باراق سۇلتان اراسىنداعى تارتىس وسىنداي ورەلى، الەۋمەتتىك پروبلەما توڭىرەگىندە ءوربيدى. ول بۇگىنگى تاڭداعى ىنتىماق-مۇراتى جاراسقان حالىقتارىمىز اراسىنداعى كەمەل دوستىقتىڭ ەڭ ءبىر تەرەڭ تامىرلارىن تاۋىپ كورسەتىپ، مۇنداي ىنتىماق، مۇنداي دوستىقتىڭ تاريحي زاڭدىلىقتان تۋعان وبەكتيۆتى سيپاتىن دايەكتى دە دالەلدى اشىپ بەرە العان.

تاحاۋي احتانوۆ — ىزدەمپاز سۋرەتكەر. ول ءوز تۆورچەستۆوسىندا ۇلتتىق ادەبيەتتىڭ قول جەتكەن تابىستارىن وداقتىق ادەبي تاجىريبەنىڭ جەتىستىكتەرىمەن ۇتىمدى ۇشتاستىرا بىلەدى. ونىڭ قاي شىعارماسىنان دا كوركەمدىك شەشىمى وزىنەن بۇرىنعىنىڭ ءىزىن شيىرلاپ كەتپەيدى. العاشقى اڭگىمەلەرىندە دالا سامالىنداي ەركىندىككە، مەيلىنشە قاراپايىم، مەيلىنشە تابيعي كومپوزيسيالىق شەشىمدەر مەن نازىك نيۋانستار دراماتۋرگياسىندا قۇشتارلىعىمەن كوزگە تۇسكەن احتانوۆ «بوراندا» كومپوزيسيالىق جيناقىلىق پەن سەرپىندىلىككە وتكىر دە، درامالىق شەندەستىرۋلەرگە بوي ۇردى. ال «شىراعىڭ سونبەسىندە» اۆتور ءوز تاعدىرىن، ءوز پاراساتىنىڭ ەلەگىنەن وتكىزگەن كەيىپكەردىڭ، ءومىردىڭ ءارالۋان ءساتىن ەسكە العاندا، ءارالۋان تەبىرەنەتىن سەزىم بۇلقىنىسىن سول قالپىندا مولدىرەتىپ جەتكىزەتىن تابيعي ينتوناسيا مەن ەتەك-جەڭى دارقان، ءبىراق بوس بەلبەۋ ەمەس، قاراپايىم كومپوزيسيالىق شەشىمگە جۇگىنىپتى. جازۋشى قانداي كوركەمدىك شەشىم قابىلداسىن، وزىنە ەتەنە ۋىتتى ازاماتتىق ويى مەن جىتكىر دە سەزىمتال زەرتتەۋشىلىك پافوستان ءبىر ەلى الشاقتامايدى.

ءوز تۆورچەستۆوسىنا وسىنداي قاتال تالاپپەن قارايتىن جازۋشى، ءوز قالامداستارىنىڭ شىعارمالارىنا دا مەيلىنشە تالعامپاز. تەك ءوز جازۋ ستولىنىڭ تار اۋماعىمەن عانا شەكتەلمەي، كۇللى ادەبيەتىمىزدىڭ مۇددەسىنە دە ءاردايىم تەبىرەنىپ وتىراتىن احتانوۆ ادەبي سىننان ءبىر ءسات قول ءۇزىپ كورگەن ەمەس، ازۋلى سىنشىلارىمىزدىڭ ساناتىنداعى احتانوۆتىڭ ادەبيەتتىڭ پارتيالىق ءپرينسيپى مەن يدەيالىق كوركەمدىك كريتەرييلەرىنە مەيىلىنشە ادال تالعامپازدىعى وزگە ءوزى تەكتەستەردىڭ تۆورچەستۆولىق تابىسىنا شىن پەيىلىمەن قۋانا الاتىن دارقاندىقپەن ۇشتاسىپ جاتادى. تۋعان ادەبيەتىمىزدىڭ كوركەمدىك بىتىمىندەگى اۋەزوۆ، مايلين، مۇسرەپوۆ، مۇستافين سىندى شەبەرلەرىمىزدىڭ ىرگەلى ورنى مەن جەمىستى ونەگەسىن، ۇلگىسىن انىقتاۋدا، قاتارىمىزعا جىلما-جىل قوسىلىپ جاتاتىن ونداعان شىن مانىندەگى تالانتتى جاستاردىڭ جاقسى بولاشاعىن تاپ باسىپ ايقىنداۋدا احتانوۆ-سىنشىنىڭ ءدال دە دالەلدى بايىپتاۋلارى — قازاق ادەبي سىنىنىڭ پارقى مەن پاراساتىن اسىرا تۇسەتىن ەڭسەلى ەڭبەكتەر. ونىڭ اعالار جايلى ايتقانى مايموڭكەلىكتەن، ىنىلەر جايىندا ايتقانى بەتالدى ساۋەگەي باتاگويلىكتەن الشاق جاتادى.

ەگەر احتانوۆ ەلۋگە كەشەگى قالىڭ قارا بۇيرا شاشىن تۇگەلگە دەرلىك قىراۋعا شالدىرىپ شىعىپ وتىرسا، سونىڭ كوبىن تىنىمسىز ىزدەنىس، ءوز تۆورچەستۆوسىنا دەگەن قاتاڭ جاۋاپكەرشىلىكپەن قوسا ادەبيەتىمىزدىڭ بەدەلى مەن مەرەيى جولىنداعى قالتقىسىز كۇرەستە اعارتتى دەپ بىلگەنىمىز ءجون. ول تۋعان ادەبيەتىمىزدىڭ بۇكىل وداقتىق، حالىقارالىق بەدەلىنىڭ نىعايۋىنا ءوز تۆورچەستۆوسىمەن عانا ۇلەس قوسىپ قويماي، جازۋشى قاتارىنىڭ تازالىعى، شىعارما ساناتىنىڭ سارالىعى. وقۋشىلارىمىزدىڭ بيىك تالعامپازدىعى جولىنداعى قاجىرلى كۇرەسىمەن دە بەلسەنە اتسالىسىپ كەلەدى. ونداي ورەلى، كۇرەسكەر ازاماتتىق رۋحسىز ونەردىڭ دە كوسەگەسى كوگەرە قويمايتىنى كىمگە بولسا دا ايان.

مەن احتانوۆ جايلى ويلانعان سايىن 1961 جىلدىڭ جازى ەسىمە تۇسەدى. اياۋلى مۇحاڭ موسكۆادا اۋىر وپەراسيا الدىندا كوڭىلىن سۇراي بارعاندارعا قالامداس دوستارى مەن ىنىلەرىنىڭ جايىن كوبىرەك ايتىپ، كوبىرەك تولعاپ وتىرىپ ەدى. سوندا ۇلى جازۋشىنىڭ اۋزىنا ەڭ كوپ تۇسكەن ەسىمنىڭ ءبىرى تاحاۋي بولدى. ونىڭ اجال الدىندا ارتىنداعى قاۋىمعا ايتار اماناتىن تاحاۋي احتانوۆقا جولداعانى دا تەگىن بولماسا كەرەك. ول احتانوۆ بويىنداعى سۋرەتكەرلىك ەلگەزەكتىككە، ۋىتتى دا وجەت ازاماتتىق ويعا، رۋحاني قايسارلىققا قاتتى ءسۇيسىنىپ، جازۋشى بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتكەن ەدى.

تاحاۋي ءاردايىم سول ءۇمىت، سول دامەدەن شىعىپ كەلەدى. كەمەل جاسىنداعى جارقىن تالانتتىڭ تۋعان ادەبيەتىمىزدىڭ مەرەيىن كوتەرەر كەلەلى ەڭبەگىنىڭ كوبى ءالى الدا دەپ بىلەمىز.

1973

---