InfoHub Logo

اكەسى ەلۋ توعىزعا شىققالى بەرى ادالدىڭ قاتتى مازاسى كەتىپ ءجۇردى. ايەلىنىڭ ءار ءسوزى دۇرىس تا بولسا، وعان ينەدەي قادالادى. ءوسىپ، الدى ون بەسكە، ارتى بەسكە كەلگەن ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى جەتى بالا جاقىنداپ جانىنا اكەلەپ كەلسە، ولاردى دا ماڭىنا جولاتپادى. نەسىنە جولاتادى؟ ءوزىن اپارىپ جاردان لاقتىراتىن، ءوزىنىڭ اجالى سولاردىڭ ءبىرىنىڭ قولىنا ەكەنىن بىلە وتىرىپ ولاردى قالاي جاقسى كەرۋگە بولادى. اكەسى بولسا بار شارۋانى تىندىرادى. مۇنىڭ تابانىنا كىرگەن شاڭگە مەنىڭ ماڭدايىما قادالسىن دەگەننەن باسقا بايقۇس شالدا نە جازىق بار ەدى. ءبىراق حان جارلىعى سولاي، «الپىسقا كەلگەن اتاڭنان اقىل سۇراما!» بۇل ويىن بىرەۋگە ءتىس جارىپ ايتۋعا بولمايدى، ونى ءزاۋشايتان بىرەۋ-مىرەۋ بىلە قويىپ جەتكىزەر بولسا، ەرتەسىنە-اق الدە تۋرا، الدە قايقى قىلىش كوتەرگەن جاساۋىلداردىڭ جەتەرى حاق. سونان سوڭ جانىڭ جاھاننامعا كەتتى دەي بەر. باسىڭ الماداي دومالاپ كوكجەندەت الدىندا جاتادى. مىنە، جىل تەز ەتىپ بارادى. ەندى ءبىرازدان كەيىن ادال اكەسىمەن ءبىرجولا قوشتاسادى. ءوزى قولىمەن جاردان لاقتىرىپ ولتىرەدى.

بايقۇس اقىل شال دا سوڭعى كۇندەرى وزىنەن ءوزى ءشوجىپ، تورى ەتتەن اجىراپ، تاماقتى تاتىپ المايتىن بولدى. كەمپىرى قازانعا تولتىر ۇيىتقان، قاسىق تىك تۇراتىن قوي قاتىعىنىڭ بەتىن سىپىرىپ اكەپ شال الدىنا قويادى. قازانداعى ايراننىڭ قايماعىن كەلىن سىپىرىپ الىپ قاراشۇناق بالالاردىڭ بىرىنە بەرىپ قويماۋى ءۇشىن تاڭ راۋانداپ ك ەلە جاتقاننان تۇرىپ، زار قاعادى. ءتىپتى ءبىر كۇن كورەتىن جارىعى بولسا دا جاقسى ءجۇرسىن دەيتىن بولار، شەلەككە قىمىز ۇستىنە سيىر جەبىندىسىن ساۋىپ، كوپىرشىك جاساپ تا بەرەدى. ءبىراق ءبارى ءبىر ساناۋلى كۇنى قالعاندىقتان با، جوق تابەتى تارتپاي ما، ايتەۋىر اقىل ولاردى تاتىپ المايدى. كەمپىرى دە، بالاسى ادال دا شالدىڭ كۇننەن كۇنگە شۇيكەدەي بولىپ كىشىرەيىپ، جۇدەپ-جاداپ بارا جاتقانىن كورىپ، جاندارى جابىرقاي تۇسەدى. وزىنە ۇسىنعان جىلى-جۇمساق، ءتاتتى-دامدى تاعامداردى ادالدىڭ بالالارىنا ءبولىپ بەرىپ، سولاردىڭ تالاسا-تارماسا جەگەنىن، جاس كۇشىكتەي ءبىرى مەن ءبىرىنىڭ الىسىپ، اسىر سالىپ جاتقانىن تاماشالاپ وتىرادى.

اقىلدىڭ دا ءوز ەسەبى بار. شىركىن ءومىر دەيدى ول، قاس قاققانشا وتە شىققانى مىناۋ. ەندى ءبىر ايلىق كورەتىن كۇنى قالدى. و دۇنيە بار دەسەدى. بۇل دۇنيەدە كورمەگەنىمدى ولگەننەن سوڭ كورەدى دەگەنگە سەنەتىن سورلىلار دا بار. و دۇنيەدەگى ۇجماعىڭدى نە قىلايىن. مىڭ كۇنگى ۇجماقتان ءبىر كۇن. كورگەن جارىعىم ارتىق ەمەس پە! ەلدەن بەزىپ قاشىپ كەتۋگە كۇش-قۋاتى دا جەتەدى، تۇعىردان ءتۇسىپ تۇرعان ادام ەمەس. ءبىر كۇن باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزداماي-اق بۇل دۇنيەدەن كەتىپ بارادى. قاشىپ، ۇشان دالاعا، قيىرعا، قيىردان شيىرعا شىعىپ كەتسە قايتەدى. ارينە بۇل سولاي ىستەي الار-اۋ، ءبىراق ارتىندا قالاتىن جالعىز ۇلدىڭ كورگەن كۇنى نە بولادى؟ حان جەندەتتەرى قۇرىعىن سوعان سالماي ما؟ قوي دەدى شال، ءوز ويىنان ءوزى شوشىپ كەتىپ، جالعىزىمنىڭ موينىنا ارقان سالعىزىپ كۇن كورگەنشە، ءوزىم-اق ءولىمدى كۇتىپ وتىرايىن. ولگەن مەن-اق ولەيىن. كوپپەن كورگەن ۇلى توي. الپىسقا كەلىپ ءولىپ جاتقان جالعىز مەن بە ەكەنمىن. مەن كوپتىڭ ءبىرى ەمەسپىن بە؟ جالعىزىما جاماندىق كەلمەسىن. ادالىم ارتىمدا قالسىن. ياپىر-اۋ دەپ ويلادى ول، ءالى سونشا جەرگە ادال كوتەرىپ بارادى-اۋ. قابىرعاسى قايىسىپ جالعىز شىراعىم، مەندەي كارى مولانى قالاي كوتەرمەك؟ ءالى ەتىم ارىعان جوق، جالعىزىما سالماق سالىپ جانىن قيناعانشا وعان دەيىن تاماعىمدى تارتايىن.

ءسويتىپ اقىل ولەرىنە ءبىر اي قالعاندا تاماق ءىشۋدى مۇلدەم تىيدى. ولمەس اۋقات قانا جاساپ ءجۇردى. ەكى-ۇش كۇن قالعاندا شالدىڭ قۇرى سۇلدەرى عانا بار ەدى. ءتىپتى ءتىرى ولىك دەسە دە بولادى. ەرتەڭ ەلەتىن ادام ەلەتىنىن بىلسە، وندا ول بايقۇستا نە تىرلىك قالادى. دالاعا كىرىپ شىققاندا ەبەلەكتەي جەپ-جەڭىل، ۇشىپ-قونىپ، ءار جەردى ءبىر باسادى.

اۋىل ىلە قاپشاعايىنان كۇندىك جەر. اقىلدى ادال سوعان جاياۋ كوتەرىپ بارۋى كەرەك. ۇيدە مال، كولىك بار بولسا دا جورالعى سولاي. ول بۇكىر زاڭدى تۇزەتۋگە دە، وزگەرتۋگە دە بولمايدى. اكەمدى قولىمنان ولتىرەمىن-اۋ دەگەن جەگى وي ادالدى دا تامىرىمەن جۇلىنعان شوپتەي سولدىرىپ ەدى. حان شابارماندارى دىگەرلەپ تاڭ اتىسىمەن-اق جەتتى. ەكى جەندەت الپىسقا كەلگەن اتانى بالاسىنا كوتەرتىپ، جولعا سالۋى كەرەك. اقىل تەز كيىندى. ءولىمدى كۇنى بۇرىن ءبىلىپ، كۇتىپ وتىرعان ادام جىلاپ-سىقتاعان دا جوق. ولاي بولسا دا ءبارى ءبىر جانى قالماس ەدى. ەكى جەندەت ات ۇستىنەن تۇرىپ بۇيرىق بەردى. «اكەڭدى بۇگىن جاردان قۇلاتىپ قايتۋىڭ كەرەك. حان جارلىعى جارىقشاقسىز. الدى اجال، ارتتا ءومىر. بول، جول بولسىن!» ناق وسى داۋىستاعان قاتال ۇكىمدى ەستىگەندە، ادال كۇيىپ ەتتى. «ناق وسى جولىما جۋا ءبىتسىن!» بالاسىنىڭ اقىرىن ايتقان سەزىن جەندەتتەر ەستىپ قالا ما دەگەن اكە ادالدىڭ ارقاسىنا كەلىپ ءوزى جارماستى. ول امال جوق، اكەنى ارقالاپ جولعا ءتۇستى. ەكى جەندەت جورالعى بويىنشا قوزى كوش جەرگە شىعارىپ سالدى. ەندى ولىمگە باراتىن جولدا اكە مەن بالا وڭاشا قالدى.

ىلە بويىنىڭ قۇمىنا ىلىككەن سوڭ ادالدىڭ ادىمى قىسقاردى. ساقالى قاۋديعانى بولماسا بالاداي جەپ-جەڭىل اكە سالماعى دا توبىقتان كەشكەن قىپ-قىزىل قۇمدا اۋىرلىق ەتتى. ەلسىزدە جالعىز اياق ەلىم جولىندا كەلە جاتقان ەكەۋ بىرىنە ءبىرى ءتىل قاتىسا قويمادى. اكە بالاسىنا جانى اشىعاندىقتان ونى سويلەتكىسى كەلمەدى. ويتكەنى جۇك كوتەرىپ كەلە جاتقان ادامعا سويلەۋ دە كۇشكە تۇسەتىنىن بىلەدى. ال بالا ولتىرۋگە اپارا جاتىپ، نە بەتىممەن سويلەيمىن دەپ ويلادى. بىلاي قاراعاندا ەكەۋىنىكى دە دۇرىس ەدى. دەگەنمەن بورپىلداق، بوس قۇمدى قىزىل اسىقتان كەشىپ، جانى قينالىپ كەلە جاتقان بالاسىن اياپ، اكە جۇرەگى شىداماي ءبىر ءسوز دەدى:

— بالام، شامام كەلگەنشە مەن ءوزىم ءجۇرىپ بارايىن. جۇرە الماعاندا كوتەرەرسىڭ. — بالاسى ۇندەمەدى. ويتكەنى ەڭ بولماسا سوڭعى جولعا جانىن قيناماي شىعارىپ سالۋى كەرەك قوي.

كوبىنە-اق سالقىن بولاتىن جەلتوقساننىڭ كۇنى دە بۇگىن قاس قىلعانداي جىلىپ، دەنەنى بوساتىپ تۋر. ىلە قاپشاعايى ءالى كوپ جەر. قۇمعا ەسكەن جانتاق تا شاپان ەتەگىن ۇستاپ قالىپ، قۇمدا كۇمپىلدەپ كەلە جاتقان سورلى اياقتى ول دا تەجەي بەردى. انشەيىندە كۇننىڭ كەزىن كولەگەيلەپ كورسەتپەيتىن ءتۇسى سۋىق سۇپ-سۇر بۇلتتار دا بۇگىن جەڭ. قانشا جەڭىل، قۇرى كەۋدەسى قالدى دەسە دە ءتىرى دەنە اجەپتاۋىر اۋىرلىق جاسادى. بۇيرات-بۇيرات بۇيىر قۇم تاۋسىلار ەمەس، كوز ۇشىنا دەيىن سوزىلىپ جاتىر.

ءتۇس اۋىپ، كۇن ەكىندىگە تايانعاندا ادال ابدەن شارشادى. جول ۇستىندەگى ايدالاداعى جالعىز تاستىڭ جانىنا كەلىپ اكەسىن ارقاسىنان ءتۇسىرىپ، دەم الماق بولدى. قاجىعان اكەدە دە شاما جوق، ارقادا كەلە جاتسا دا ول دا شارشاعان ەكەن، قيسايىپ جاتا كەتتى. ادال تەرىن ءسۇرتىپ بولىپ، قارا تاسقا ءدۇمىن توسەپ وتىرا بەرگەندە، قيسايىپ جاتقان اكە كۇلىپ جىبەردى. شاماسى جەتكەنشە قاتتى كۇلمەك ەدى، نارىككەن اش ادام كوپ قاتتى كۇلۋگە مۇرشاسى بولسا دا، ءالى كەلمەدى. دەگەنمەن اكە كۇلكىسى بالاسىنا وي سالدى. ادال:

— اكە، نەگە كۇلدىڭىز؟ — دەپ سۇرادى.

— سۇرادىڭ عوي، بالام، ايتايىن، — دەپ بەت-اۋزىندا قاۋديىپ ساقالى عانا قالعان، ەكى جاعىندا قىرىم ەتى جوق، قۇلاعىنان ارىقتىعىنان كۇن كورىنىپ تۇرعان اقىل باسىن كوتەرىپ الدى. بالام كوتەرگەندە اۋىر بولمايىن دەپ ءبىر ايداي تاماق ىشپەگەن، كۇشتەن ايرىلعان ول رەنجۋ سويلەدى. — وسىدان ناق قىرىق جىل بۇرىن، اكەمدى جاردان سۋعا لاقتىرۋعا اپارا جاتىپ مەن دە تۋرا وسى قارا تاسقا وتىرىپ دەم العان ەدىم.

ياپىراي دەپ، ويلانىپ كەتتى ادال، ەرتەڭ مەنى دە بالالارىمنىڭ بىرەۋى ىلە قاپشاعايىنىڭ قارا تاسىنان سۋعا لاقتىرادى-اۋ. بۇعان قالاي وسى ۋاقىتقا دەيىن ءمان بەرمەگەنمىن. «وگىزگە تۋعان كۇن بۇزاۋعا دا تۋادى» دەگەن اتالارىمىز قالدىرىپ كەتكەن دانىشپاندىق ناقىل ناعىپ ەڭ ءبىر جاننىڭ ويىنا كەلمەگەن؟ اكەمىزدى «الپىسقا كەلگەن اتاڭنان اقىل سۇراما» دەپ جاردان لاقتىرامىز، ءتىپتى ءبىز ءتورت اياقتى حايۋاننان دا جامان بولدىق قوي. جوق، ءبىز ناعىز حايۋانبىز. تەك ءتىلىمىز بار، ەكى اياقتى حايۋانبىز. ايتپەسە اكەمىزدى ولتىرگەلى بارا جاتىپ، ونى كوتەرىپ بارعان يەمىزدى العان. كوتەرىپ بارعانىمىز نە، ولتىرگەنىمىز نە؟ ولتىرگەلى بارا جاتىپ كوتەرگەنىمىزدى ادامگەرشىلىك دەپ ۇققانىمىز عوي، شاماسى. الدە بۇل تاعدىردىڭ ءبىزدى كەلەكە قىلعانى ما؟! الپىسقا كەلمەي اجالىنان مەرت بولسا، وندا عوي اكەمىزگە جىلايمىز. ءوي، ءويتىپ جىلاعان كوزدى شەل قاپتاسىن. ونداي وپ-وتىرىك جىلاعان كوزدى اعىزىپ جىبەرۋ ءجون بولماس پا؟! ەگەر الپىسقا كەلمەي ولگەن اكەمىزگە جىلايتىن بولساق وندا ولمەۋگە ءتيىستى اياق-قولى بالعاداي اكەمىزدى نەگە ولتىرەمىز؟!

ادالدىڭ جان دۇنيەسىندە الەم-تاپىرىق وي ءبىرىن-بىرى قۋىپ، سۇراپىل سوعىس ءجۇرىپ جاتتى. تۇنەرىپ ءبىراز ۇندەمەي تۇڭعيىق ويعا شومىپ، دۇنيەنى شارلاپ كەتتى. ەسىن جيعانداي بولعان ءبىر ساتتە، اكەسىنە قايتا ساۋال قويدى:

— اكە، بۇل اكە ءولتىرۋ دەگەن پالە قايدان شىققان؟ — اقىل ونى ايتقىسى كەلمەي، ءبىراز قيپاقتاپ وتىردى. اقىرى «سوڭعى تىلەگىم بولسىن» دەپ قيىلىپ بولماعان سوڭ:

— قيىلىپ، قينالىپ سۇرادىڭ عوي، بالام. ەندى ايتايىن،— دەپ، اقىل ءيتىنىپ بالاسىنا جاقىنداي ءتۇستى. ەلسىز دالادا داۋسىن بىرەۋ ەستىپ قوياتىنداي سىبىرلاي سويلەدى. بۋدان قاتتى سويلەۋگە اقىلدا كۇش تە جوق ەدى. — مەنىڭ اكەم ايتار ەدى، بۇل ءبىر ءومىر وكسىتەر زاڭعا اينالىپ كەتكەن زۇلىمدىق ءىس جەتى جاسىمدا جاريا بولدى دەپ. ول ءبىر قۇبىل زاماندا ەلدە اران دەگەن اكىم بولسا كەرەك-تى. اكىم ءوز توڭىرەگىندەگى ورەنكىگەن نويانداردى بىرىنە ءبىرىن ايداپ سالىپ، كەرىلدەستىرىپ قويىپ، كەسەپاتتى قولدان جاساپ، سولارعا بيلىك ايتقان بولىپ وتىرادى ەكەن. سول ءبىر قىرىق پىشاق بولىپ، قىرقىسىپ وتىرعانداردىڭ ءبىرى ابدەن ىشىنەن ىزا بولىپ بۋلىعىپ جۇرەدى دە، اقىلى ازداۋ ارامى دەگەن حانزادانى اكەسىنە ايداپ سالادى. «سەنىڭ دە تاققا وتىرار، باققا باتار كەزىڭ بولدى. سۇمىراي اكەڭ ءوزى ولمەي سەنى وردا ماڭىنا جولاتار ەمەس. جاسى دا ءبىرازعا — الپىسقا كەلدى. سەنىڭ ەل سۇرايتىن كەزەڭىڭ كەلدى»، — دەپ. وي سالدى.

— ونى قالاي جۇزەگە اسىرامىز؟ — دەپ سۇرايدى ارامى.

— تاڭەرتەڭ اكەڭ كورتوعايعا بالىق اۋلاي بارادى. سوندا قۇزدان قۇلاتىپ جىبەر، — دەيدى زىميان ءۋازىر، ول زاماندا كورتوعاي ەرنەۋىنە كەلىپ، ءتىپتى كەيدە ارنادان اسىپ، دالاعا جايىلىپ كەتىپ جاتسا كەرەكتى. ونىڭ ۇستىنە بۇل وڭىردە ءزىل دە، ءپىل دە، قىرىس تا قاپتاپ جۇرەدى ەكەن. سارىماعىن شۇباتقان ولەكشىن جالعىز-جارىم ادامدى جارىپ جەيدى ەكەن. ءقازىر دە جولبارىس از ەمەس قوي، — دەيدى اقىل ادالعا تاعى دا جاقىنداي ءتۇسىپ، — سوندا دا ول زاماندا الانىن ەرتكەن تاۋتان، بارىس تاۋدان ەتەككە دەيىن تۇسەتىن مەزگىلدەرى بولادى ەكەن. سوندىقتان سىرتقا شىققان ادام ەر قارۋى — بەس قارۋدى تۇگەلدەپ، ساۋىت-سايمانىن سايلاپ كەتەدى ەكەن. ءسويتىپ كورتوعايعا بارعان اراندى بالاسى ارامى ارتىنان اڭدىپ بارىپ قۇزدان قۇلاتىپ تىنعان. سونان سوڭ حان تاعىنا وتىرعان سوڭ ارامى ەزىن اقتاۋ ماقساتىمەن «الپىسقا كەلگەن اتاڭنان اقىل سۇراما»، دەگەن ءامىر بەرگەن، دەمەك الپىسقا جەتكەن سوڭ اكەڭدى دەگەن. مىنە، بالام سول ارامىنىڭ جاۋىزدىعى وسى كۇنگە دەيىن ءتالىم بولىپ قالسا كەرەك.

اقىل وسىلاردى ايتىپ بولىپ جان-جاعىنا، اۋىپ بارا جاتقان كۇن كەزىنە قارادى. سودان سوڭ «كۇنى ءبىتتى» دەگەن وسى ەكەن-اۋ دەپ ويلادى. بۇل ويىمدى بالام ءبىلىپ قويدى ما دەگەندەي، ادالعا دا جالتاقتاپ ەدى، ول ءتىپتى باسىن كوتەرمەي تۇڭعيىققا باتىپ كەتىپتى. اكە بالاسىن قاتتى ايادى. ەكى وتتىڭ ورتاسىندا وتىر ەمەس پە، ول شىنىمەن. قالاي-اق ءوز اكەسىن ءوزى قيادى جانە بىرەۋ ەمەس، ءوزى كوپە-كورىنەۋ قۇزدان ارىنى قاتتى ىلەگە لاقتىرۋى كەرەك.

— بالام، — دەدى بالاسىن اياعان اكە، — مەنى مۇسىركەمەي-اق قوي. كۇن بولسا اۋىپ بارادى، كەپى الدىندا جولبارىستىڭ جورتار شاعى بولماي، ەل شەتىنە جەتۋىڭ كەرەك. جۇرەلىك. — ول ورنىنان تۇرا بەرمەك بولىپ، جالپاڭ ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى. اكەدە قاۋقار قالماعان. ەندى اكەسىن بالا ايادى. ول ورنىنان قوزعالا قويمادى. ناق وسى ءبىر ساتتە اكەمدى ءولتىرىپ نە باراقات شەگەمىن، ودان دا اكەمدى ساقتاۋدىڭ جولىن ويلايىن دەپ بەكىندى دە، جول ازىققا العان جيدە تالقانى تۇرعان دوربانىڭ اۋزىن شەشە باستادى، دوربانىڭ بۇكپەلى ەرنەۋىن قايىرىپ، تالقاندى جەۋگە ىڭعايلاپ اكە الدىنا تارتتى. اكە تاعى دا تالقاننان تاتىپ المادى. ادال ويلانا وتىرىپ، تالقاننان بىر-ەكى ۋىستاپ ءوز اۋزىنا قۇيدى. سونان سوڭ ول ورنىنان تۇرعاندا، اكە دە ارقاسىنا جارماستى. ءبىراق ادال بەتتى تۇستىككە بۇرىپ، باسقا جولعا ءتۇستى. بەتى قىستاۋ. اكەسى ۇستىندە كەلە جاتىپ ءبىراز تاڭداندى دا، شال قۇلاتاتىن تاعى ءبىر جەر بار شىعار دەپ قايتا ءتىل قاتپادى...

ءتۇننىڭ ءبىر شاماسىندا اكەلى-بالالى ەكەۋى ۇيلەرىنە قايتىپ كەلدى. جەرگە ءتۇسىپ، ۇيگە كىرگەن اقىل شىرت ۇيقىدا جاتقان نەمەرەلەرىن كورىپ، ءاز بالاسىن قۇشاقتاپ جىلاپ جىبەردى.

— ادالىم، اتىندى دا ادال قويىپ ەدىم، ادال بولدىڭ.

سونىمەن شالدىڭ تۇراعى جۇكتىڭ ارتى. ادال ءۇيى ەلمەن ارالاسا كوشۋدى قويدى. نە ەل تۇرماي جۇرتتان بۇرىن كەشىپ كەتەدى، نە ەلدىڭ :ارتىندا قالادى. ءبارى شالدى كورسەتىپ الماۋعا باعىندىرىلادى.

ءبىر جىلى جاز تىم قۇرعاق بولدى دا، وزەن، كول، باستاۋ-تۇمالار، قاينار-تومارلار سۋى ازايىپ بارىپ، ناق تامىز ايى تۋعاندا قۇدىقتارعا دەيىن قۇرعاپ قالدى. بۇل ءبىر اپات اينالدىرعان ەكى-ۇش كۇن ىشىندە بولدى. الدىمەن ادامدار مال سۇتىمەن بىرەر كۇن شەل باسىپ ەدى، ارتىنان سۋ ىشپەگەن مال دا ءسۇت بەرمەيتىن بولدى. قوي ماڭىراپ، سيىر موڭىرەپ، يت ۇلىپ، ءبارى دە ۇلارداي شۋلادى. ەل دە، مال دا قىرىلاتىن بولدى، شولدەپ بارادى. ساباداعى قىمىز، قارىنداعى ايران، كۇبىدەگى كوجە، مەستەگى ىركىت، قىسقاسى سۇيىق اتاۋلىنىڭ ءبارى تاۋسىلىپ، ىدىستىڭ ءبارى ءبۇرىسىپ، كەۋىپ، كەنەزەسى كەپتى. شولپىپ ءىشىپ، شايقاپ توگىپ جۇرگەن بالالار شۋلاپ، جوعىڭدى بىلە مە. مازانى الىپ بارادى. جۇرت وشارىلىپ اقىل تاپپاي قىسىلدى.

ءتۇننىڭ ءبىر مەزەتىندە ادال اكەسىنە اقىل سالدى. ول اكەگە بولىپ جاتقان بار جاندى العا تارتىپ، جۇرتتىڭ قاتتى كۇيزەلىپ تۇرعانىن ايتتى. اكەسى ويلانىپ بارىپ ءۇن قاتتى:

— مەنىڭ بالا كەزىمدە وسىنداي ءبىر الاپات بولىپ ەدى، بالام، مۇمكىن سونىڭ ءبىر قايتالاپ سوعار كەزەڭى كەلگەن بولار. جۇرتقا كەلگەن سول سەلەبەدەن قۇتىلار ءبىر-اق امال بار. — دەدى اقىل، بىرەۋ ەسىتىپ قويا ما دەگەندەي سىبىرلاي سويلەپ. — اۋىلداعى سيىردى جيناڭدار دا تۇيەگە ءمىنىپ، الدارىڭا سالىپ قۋىڭدار. سۋدى سيىر تابادى. سۋعا شىدامسىز مال دا سيىر. سول ابدەن شەلدەگەندە سۋ كەزى بار جەردى يىسكەلەپ، ءمۇيىزىن قاداپ، وكىرىپ-باقىرىپ تۇرىپ الادى. سول جەردى قازساڭدار، ارقان بويى جەردەن سۋ شىعادى.

تاڭەرتەڭ ادال اۋىلداعى سيىردى جيناپ، تۇيەگە ءمىنىپ قۋالادى-اي كەلىپ. ەكى كوش جەر جۇرگەندە، ۇلكەن ءبىر اڭعاردان ءشيلى القاپ كەزدەستى. قالىڭ سيىر تانا-تورپاعىمەن وكىرىپ، جەردى يىسكەلەپ، ءمۇيىزىن شانشىپ تۇرىپ الدى. ارى-بەرى سيىردى ايداپ كورىپ ەدى، الگى جەردەن كەتەر بولمادى. اۋىل جىگىتتەرى جينالىپ، سيىر يىسكەگەن القاپتىڭ ەڭ شۇڭقىر جەرىن اپ-ساتتە-اق كەزەكتەسىپ قازىپ، تالقان قىلدى. ارقان بويى بارعاندا ولەكسە قارا باتپاق شىقتى دا، ارعى جاعىنان قۇم، تاس كورىنە باستادى. تاس اراسىنان جىلاپ، سۋ تامشىلارى دا كورىندى. ەندى بىر-ەكى كۇرەك العاندا سۋعا دا جەتتى. كۇرەك وتپەي قالعان تاس استىنان سۋ بۇرقىلداپ، بۇلكىلدەپ ءجۇرىپ بەردى. مال دا، جان دا سۋعا كەنەلىپ، اپاتتان امان قالدى. ادالدىڭ اتاعى ەلگە جايىلدى.

ارادا كوپ جىل وتكەن. كوكتەم كەزى ەكەن. جان-جانۋار جاندانىپ، جوندانىپ، ەسىمدىك اتاۋلىنىڭ بار تامىرى بالقىپ، بارىن جەر بەتىنە جايىپ سالعان مامىر ايىنىڭ ءىشى ەدى. ەل كۇرتى قاپشاعايىنا، تاسمۇرىنعا كەشىپ، كەكتەپ وتىرعان، ءسۇت كوپ، كەمىر از، بالاۋىز شاق بولاتىن. توعىز سۋدىڭ تورابى كۇرتى دە كەنەرەسىنەن اسىپ، وتكەل بەرمەيدى. جۇرت جوعارىلاپ بارىپ، ونىڭ سالالارىنان عانا ات جالداتىپ ەتە الادى. مال تولدەتىپ، اق كولدەتىپ وتىرعان ەل كۇرتى جاعالاۋىندا ەدى. ءبىر كۇنى حان جارلىق بەردى. «كۇرتى قاپشاعايىنان وتەتىن جەرىندە سۋ استىندا التىن كورىنىپ جاتىر، سونى الۋ كەرەك. سوعان جۇرت جينالسىن».

ەرتەمەن كۇرتى بويىنا قاپشاعايعا جينالعان جۇرت قۇمىرسقاداي قيمىلدايدى. التىن سۋدا كورىنىپ جاتىر. حان جارلىعى قاتتى. كورىنىپ جاتقان التىندى الىپ شىقپاسقا نە دەپ تالاي بوزداپ سۋعا كەتتى. تالاي سۇلۋ قارا جامىلىپ، تالاي ۇيدەن «بوزداعىمداعان»، «وي باۋىرىمداعان» داۋىس شىعىپ ازا تۇتىلىپ قالدى. قازاقتىڭ ءوزى سياقتى، كوپ سىر ساقتاي بەرمەيتىن، اڭقىلداق كيىز ءۇيدىڭ ىشىندە جۇك ارتىندا جاتىپ اقىل ءبارىن دە ەستىپ، ءبىلىپ جاتتى. ءبىراق ەلىمنىڭ نەدەن بولىپ جاتقانىن عانا اڭعارا الماپ ەدى. تۇندە اقىل بالاسى ادالدان نە بولىپ جاتقانىن سۇرادى. ادال ءبارىن ايتتى.

— جۇرت قىرىلماسىن، بالام، — دەدى اقىل. — التىن سۋدا ەمەس بولار. ول جاردا تۇرعان شىعار. كوكتەمگى قارعىن شايىپ شىعارىپ كەتكەن عوي. سۋداعى التىننىڭ ساۋلەسى عوي. اقىرىن بارىپ جاردان قاراي عوي.

ەرتەسىنە جۇرت جينالعان كەزدە ادال دا سۋ باسىنا كەلدى. «مەن بارام، مەن تابامىن» دەگەندەر بۇگىن دە كوپ ەدى. ءبارى دە حان الدىندا بەدەلگە يە بولىپ، مارقايىپ قالماق، سىي-سىياپات كەرمەك، اتقا، اتاققا جەتىپ، اكىمنىڭ وڭ تىزەسىن باسپاق. سۋعا تۇسۋگە دايىندالىپ، ەنەدەن تۋماي جالاڭاشتانىپ جاتقاندار جانىنا جەتكەن ول كوپكە قاراپ سويلەدى:

— اۋ، حالايىق، — دەدى ادال. جۇرت سىلتىدەي تىنا-قالدى. تۇرعان توبىر سىبىرلاسىپ، ادالدىڭ كىم ەكەنىن بىرىنە ءبىرى جەتكىزىپ جاتتى:

— اناۋ جىلى جۇرتتى شولدەن الىپ شىعاتىن ادال دەگەن جىگىت.

— ءيا، وسى ءبىر اقىل تابار.

— تاعى دا ەلدى سەلەبەدەن قورعاپ قالار. — جۇرت ءسوزى تاۋسىلار ەمەس. ادالدىڭ داۋسىن ءبىرسىپىرا ادام-اق انىق ەستىپ تۇردى.

— اۋ، حالايىق، — دەدى قايتا تاماعىن كەنەپ ادال، — ءبارىمىز بىردەي قىرىلمايىق. مەن ءبىر امال تاۋىپ كورەيىن. سىزدەر كىشكەنە شىداي تۇرىڭىزدار. — ول دايىنداپ كەلگەن قازىق پەن توقپاقتى، ارقاندى جەرگە تاستادى. سونان سوڭ ۇشى، ۇشكىرلەنگەن ءبىر قۇلاش قازىقتى جاردىڭ باسىنا مىقتاپ جارىم ورتاسىنا دەيىن قاقتى. وعان ەكى قارالا قىل ارقاندى جالعاپ ۇشىن بەلىنە، ءبىر ۇشىن قازىققا بايلاپ، سۋدا تۇرعان ساۋلەنىڭ تۇسىنان جارعا جاقىندادى. ارقاننىڭ ورتاسىن جىگىتتەرگە ۇستاتىپ، شىم-شىمداپ، ازدان جىبەرىپ تۇرىڭدار دەگەندى ايتتى. موينىنا ۇلكەن اتدوربانى باۋىنان ءىلدى. ءسويتىپ قۇزدىڭ استىنا ءتۇسىپ كەتتى. جاردىڭ استى تۇيەتايلى ەكەن.

— ەندى ارقاندى جىبەرمەڭدەر، وسى قالىپتا ۇستاپ تۇرىڭدار، — دەگەن داۋىس ەستىلدى جار استىنان. جۇرت قۇلاققا ۇرعان تاناداي، ءبارى دەمىن زورعا الىپ تۇر. تىبىر ەتكەن بىرىنە بارلىق ادامنىڭ الاكوزى اتا قارايدى.

جارعا اياعىن تىرەپ، ادال بىرەسە وڭعا، بىرەسە سولعا ءجۇر' ، جاردى باعدارلاپ، اقىرى التىندى تاپتى. قوي باسىنداي التىن جارعا زورعا ءىلىنىپ تۇر ەكەن، ەكى شەتىنە ادالدىڭ قولى تيىسىمەن تۇسە كەتتى. ول التىندى اتدورباعا سۇڭگىتىپ جىبەردى.

— التىن جوق بولدى، — دەپ ۇستەگىلەر شۋلادى. ناق سول شاقتا ادال جوعارىعا قاراپ ايعاي سالدى:

— تارتىڭدار، ارقاندى! — ءسال ۇنسىزدىكتەن كەيىن تۇلكى ءىنىن قازعان ادامداي ءۇستى-باسى سارى توپىراق بولىپ ادال جاردان كوتەرىلدى. اتدورباداعى جۇرتقا اجال بولىپ كەلگەن، تالايدىڭ تۇبىڭە جەتكەن التىندى حاننان باسقا ەشكىم كورگىسى كەلمەدى.

حاننىڭ باس ءۋازىرى ءادىل اقىل يەسى، بايسالدى ادام ەدى. ول جۇرتتى قايتا-قايتا سەلەبەدەن قۇتقارعان جىگىتتى ورداعا شاقىرۋدى ۇسىندى.

— وسىندا ءبىر سىر بار، بۇل وسىنشا اقىلدى قايدان تاپتى، — دەدى.

سول ساتتە-اق ادالدى دەدەكتەتىپ حان ورداسىنا جەتكىزدى. ادال بولعان جاعدايدى تەگىس ايتىپ، بۇل اقىلدى اكەسى بەرگەنىن حان ورداسىندا جاريا ەتتى.

ءسويتىپ ارامى قالدىرعان «الپىسقا كەلگەن اتاڭنان اقىل سۇراما» دەگەن تاجالدى ادەت ادال اكەسىنە كورسەتكەن ادالدىقتىڭ تابانىندا قالدى. اتادان اقىل الۋ سول اقىل ولمەي امان قالعان كۇننەن ادامزاتقا ولجا بولدى. ارامى جاساعان ارامدىقتى ادالدىڭ ادالدىق ىزەتى جەڭىپ، ول ىزەت ىزبىنگە، ودان جولعا، ودان ۇلكەن داستۇرگە اينالىپ بىزگە مۇرا بولىپ ماڭگى قالدى. بۇگىندە اتامىز ارامىزدا، اقىلى ءبىزدىڭ باسىمىزدا.

---