قۇيىرشىق
ەرتە-ەرتە ەرتەدە. ەشكى قۇيرىعى كەلتەدە. بايبۋرىل دەگەن شال بوپتى. كەدەيلىكتەن اقىلى دال بوپتى. بەس ەشكىسى بار ەكەن، ءبارى دە ونىڭ سارى ەكەن. شال بەس ەشكىسىن باعىپتى، كەمپىرى ەشكى ءتۇبىتىن بيالاي جاساپ، جۇرتقا جاعىپتى. ازىقتارى ەشكىنىڭ لاعى ەكەن، بالالارى جوق ەكەن، ايتەۋىر ايران-شالاپقا توق ەكەن.
ءبىر كۇنى قۇلا ءدۇز، قۇبا جونعا بەس ەشكى لاعىپ كەتىپتى. بۇل ەكى ەزۋى قۇلاعىنا جەتكەن، نەكەن ساياق مالدى جەۋگە سەرت ەتكەن كەراۋىز قاسقىرعا جاعىپ كەتىپتى. ايدالادا ورىستە ەشكىنىڭ ايرانىن ءىشىپ، اۋناي ءتۇسىپ، باسى كەتكەن جەرگە اياعى كەتىپ ۇيىقتاعان شال كۇن ەكىندىگە تايانىپ، كەشكىرىپ قالعاندا ءبىر-اق تۇرىپتى. تۇرسا ەشكى جوق، شالدى قۇداي ۇرىپتى. شال ەكى ەتەگىن بەلگە الىپ، ەكى ەتىگىن قولعا الىپ جان ۇشىرىپ ەشكىلەرىن ىزدەپتى. قاس قارايىپ، ىمىرت جابىلعاندا ءبىر تاۋدىڭ باسىنداعى تاسقا بەرىكتەپ قالعان ەشكىلەرىن شال زورعا تاۋىپتى. ەشكىسىنىڭ بىرەۋى جوق بولعاندىقتان، شالدىڭ ەسى اۋىپتى. سويتسە قاسەكەڭ بەس ەشكىنىڭ ءبىرىن جەپ، تەرىسىن دە تاستاماي، ءتورت تۇياعى، ەكى مۇيىزىنەن باسقاسىن قالدىرماپتى. قاپ، كەمپىرىم قۇرتاتىن بولدى-اۋ دەپ بەزەك قاعىپ جۇرگەندە، ءبىر جەردە سارى ەشكىنىڭ قۇيىرشىعىنىڭ جاتقانىن كورىپتى. شال ەڭكەيىپ قۇيىرشىقتى الا بەرەيىن دەسە، قۇيىرشىق كەتىپتى، شال قايتا قۋىپ جەتىپتى. ۇستاي بەرمەك بولىپ ەڭكەيىپتى. قۇيىرشىق سەكىرىپ كەتىپتى. شال قۇلاپ ءتۇسىپ، ساقالى تۇشتاڭ ەتىپتى. اقىرى شال امالداپ ۇستاپ الىپتى. شال ەشكىسىن جوقتاپتى:
«سويسا سانى قالاقتاي، ساۋسا ءسۇتى بۇلاقتاي، قاراباس ەشكى قايرانىم جازعى شىققان ايرانىم»، — دەپ زار جىلاپ. قۇيىرشىقتى قوينىنا تىعىپ ۇيىنە اكەلىپتى.
— شال، شال، سارى ەشكىنىڭ ءبىرى قايدا، قىستا جەيتىن ءسۇرى قايدا؟— دەپتى كەمپىرى شەلەگىن الىپ ساۋۋعا بارا جاتىپ.
— سارى ەشكىنى جەپ قويدى قاسقىر كۇشتى، قالعان قۇيىرشىعى قولعا ءتۇستى،—دەپتى شال. شال قۇيىرشىقتى اپارىپ كيىز ءۇيدىڭ جاپسارىنا تىعا سالىپتى. قۇيىرشىق قۇنتيىپ تۇرا بەرىپتى. «قالعان ەشكىلەرگە قاناعات قىلالىق،»— دەپ شال مەن كەمپىر بىرىنە ءبىرى كوڭىل ايتىسىپتى.
ەرتەڭىنە شال ءتورت ەشكىسىن ورىسكە باعا كەتىپتى. كەمپىرى جالعىزسىراپ ءىشى پىسىپتى. ءتورت ەشكىنىڭ ءسۇتىن ءپىسىرىپ وتىرىپ كەمپىر:
— الدا داريعا-اي، جۇرتتىڭ بالاسى بار. ءبىز بالاعا بولدىق زار. بالامىز بولسا مىنا ءسۇتتىڭ كوبىگىن ىشەر ەدى-اۋ،— دەپتى. سول كەزدە جاپساردا تۇرعان قۇيىرشىق:
— شەشە، شەشە، مەن شە؟— دەپتى. كەمپىر بۇل بالا داۋسى قايدان شىقتى دەپ شوشىپ كەتىپتى. سويتسە قاراباس سارى ەشكىنىڭ قۇيىرشىعى ەكەن. ءتىل ءبىتىپتى، سايراپ تۇر.
— ويباي، سەن ءقايتىپ ىشەسىڭ، شىراعىم؟
— قازاننىڭ ەرنەۋىنە تۇتقىش قويىپ بەرسەڭ، سوندا تۇرىپ ىشەمىن.— قۇيىرشىق جاپساردان شىعىپ كەمپىردىڭ جانىنا كەلىپتى. كەمپىر قازان ەرنەۋىنە تۇتقىش قويىپتى.
— ەندەشە كەل، شىراعىم،— قۇيىرشىق ءسۇتتىڭ كوبىگىنە تويىپ الىپ، قايتادان جاپسارعا بارىپ جابىسىپ تۇرىپتى.
ءبىر كۇنى كورشى-كولەم، اۋىل-ايماق تۇيەلەرىن شومداپ، قومداپ تۇزعا جۇرمەك بولىپتى. ءتۇز ول كەزدە قات ەكەن، الاتىن كەنى جات ەكەن. بۇل كۇنى قابىن قاي كىرەشىگە بەرەرىن بىلمەي كەمپىر شامىعىپتى، اقىرى جىلاپ-ەڭىرەپ قامىعىپتى:
— الدا قۋ شۇناق قۇداي-اي! بالاسى بارلاردىڭ تۇزعا بالاسى بارا جاتىر. ەگەر ءبىزدىڭ بالامىز بولسا، ول دا بارار ەدى-اۋ.— جاپساردا مۇنى ەستىپ تۇرعان قۇيىرشىق:
— شەشە، شەشە، مەن شە؟— دەپ تۇشتاڭ ەتە ءتۇسىپتى.
— سەن ءقايتىپ باراسىڭ؟— دەپ سۇراپتى كەمپىر.
— قارا ناردى شومداساڭ، ەكى وركەشىن قومداساڭ، سونان سوڭ مەنى قومىنىڭ قۋىسىنا تىعىپ جىبەرسەڭ بارامىن،— دەپ جاۋاپ بەرىپتى قۇيىرشىق. سونان كەيىن شال مەن كەمپىر قارا ناردى قوعامەن شومداپ، كيىزبەن قومداپ، قومعا قۇيىرشىقتى تىعىپ، قارا بۋرانى كىرەكەشتەرگە قوسىپ جىبەرىپتى. قارا نار يت ىشپەستىڭ الا كولىنە تۇزعا بارا جاتقانداردىڭ ارتىنان ماڭ-ماڭ باسىپ، ءجۇرىپ وتىرىپتى.
كەنگە كەلگەن سەن قۇيىرشىق اركىمگە «اعاتايلاپ» جالىنىپ ءجۇرىپ تۇزىن قاپتاتىپ، ارتقىزىپ الىپتى. نارعا تۇزدى تەڭدەگەن سوڭ قاراناردىڭ ۇستىنە شىعىپ الىپ «اتشۋ-ەي، اتشۋ-ەي!» دەپ شىڭكىلدەپ كەلە جاتىپتى. ءبىر كەزدە سىركىرەپ وتكىنشى جاڭبىر جاۋىپ كوپ كەتىپتى. كىرەكەشتەردىڭ ءبارى تۇيەلەرىنەن تۇسە-تۇسە قالىپ، تۇيەلەرىنىڭ مويناعىنىڭ استىنا وتىرىپ، جاڭبىردان قورعالاپتى. وسى كەزدە قۇيىرشىق تا تۇيەدەن تۇسە قالىپ ءبىر جاۋ جاپىراقتىڭ استىنا پانالاپتى. جان جاعىن ورىپ تۇرعان قارا نار جاۋ جاپىراقتى اساپ كوپ جىبەرسە، سونىمەن بىرگە قۇيىرشىق قوسا كەتىپتى. قۇيىرشىق قارا ناردىڭ ىشىنەن «اتشۋ-ەي، اتشۋ-ەي!» دەپ شىڭكىلدەپتى. كىرەكەشتەر داۋىسىن ەستىگەنىمەن، قۇيىرشىقتى كورە الماپتى.
كىرەكەشتەر جۇدەپ-جاداپ، بىرنەشە كۇن ءجۇرىپ اۋىلعا ءىڭىر قاراڭعىسىندا جەتىپتى. ءبىر ۋاقىتتا ۇيدە وتىرعان شال مەن كەمپىردىڭ قۇلاعىنا قۇيىرشىقتىڭ شىڭكىلدەگەن داۋسى كەلىپتى:
— شەشە، شەشە، تۇزىڭدى ءتۇسىرىپ ال!— دەپتى.
— و، ءتۇز تۇسەر، ءوزىڭ قايداسىڭ، شىراعىم؟ جاۋراپ قالدىڭ-اۋ!— دەپ قاۋجاڭداسىپ شال مەن كەمپىر تۇرا جۇگىرىپتى، ساسىپ-سالبىراپ.
— شەشە، قيساڭ سوي، قيماساڭ قوي، مەن قارا بۋرانىڭ تۇپكى بۇيەنىندەمىن،— دەپ جاۋاپ بەرىپتى قۇيىرشىق. «ۇيباي، بالا ورنىنا بالا بولعان بالامىزدان نە ايالىق»،— دەسىپ شال مەن كەمپىر ءتۇن ىشىندە قارا بۋرانى سويىپ، قازىسىنا تويىپتى. قارا بۋرانىڭ ىشەك-قارنىن ارشىپ، تابا الماپتى. ابدەن ءتۇن بولىپ كەتكەن سوڭ، مىنا ءبىر قاتپارشاقتى ەرتەڭ جارىقتا ارشىپ، قۇيىرشىقتى تاۋىپ الايىن دەپ، ەسىك الدىنداعى تاستىڭ ۇستىنە قويا سالىپتى. قاتپارشاقتى قارا توبەت جەپ كەتىپتى. قارا توبەتتى قاسقىر جەپ كەتىپتى.
قارا توبەت قاسقىردىڭ ىشىنە پالە بولىپ جابىسىپتى.قاسقىر قارنى اشىپ قويعا شاپسا، ىشىنەن بىردەمە «قويشى، قويشى، قويىڭا قاسقىر شاپتى»،— دەپ ايعاي سالادى. قاسقىر جىلقىعا شاپسا «جىلقىشى، جىلقىشى، جىلقىڭا قاسقىر شاپتى»،— دەپ اتتان سالادى. قاسقىر بۇرالىپ ابدەن اشتان ولەر بولىپتى. موينى ىرعايداي، ءبيتى تورعايداي بولىپ جۇدەپتى. قۇيىرشىق ءوزى اشقاراق، ءوزى وڭازا قاسقىردى قاراداي ولتىرەتىن دارەجەگە جەتكىزىپتى. ءىشى بۇلكىلدەپ تىنىش تاپپايتىن بولىپتى. ءبىر كۇنى قاسقىر تۇلكىنىڭ قانشىرىنا تامىرىن ۇستاتا وتىرىپ، ىشىنە جابىسقان دەرتىن شاعىپتى:
— تۇلكىشەك، تۇلكىشەك، مەن ابدەن اشتان ەلەر بولدىم. ىشىمە پالە جابىستى. قويعا شاپسام، قويشى، قويشى، قويىڭا قاسقىر شاپتى، جىلقىعا بارسام، جىلقىشى، جىلقىشى، جىلقىڭا قاسقىر كەلدى دەپ جار سالادى. اشتان ەلەر بولدىم، تۇلكىشەك. قايتسەم قۇتىلامىن بۇل پالەدەن؟
تۇلكىشەك قاسەكەڭنىڭ تامىرىن ۇستاي وتىرىپ، ەم ايتىپتى:
— ارى-بەرى جۇگىرسەڭ، باقايشاعىڭا دەيىن تەرلەسەڭ، ولاي-بۇلاي جۇگىرسەڭ، لاي سۋدان ءبىر سىمىرسەڭ، سونان سوڭ سۋعا قۇيرىعىڭدى ءبىر ماتىرىپ الىپ، جالتىر مۇزعا وتىرا قالساڭ، سودان تاڭ اتقانشا تاپجىلماساڭ ىشىندەگى پالە ءتۇسىپ قالادى.
قاسەكەڭ قانشىردىڭ ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىندادى. ولاي-بۇلاي جۇگىردى، شۇمەكتەپ تەرى توگىلدى، قارا سۋدان تويعانشا ءبىر ءسىمىردى، سونان كەيىن قولاقپانداي قۇيرىعىن سۋعا ءبىر ماتىرىپ الىپ، جالتىر مۇزعا تاپجىلماي وتىردى. تۇندە جاڭبىرلى قار جاۋىپ، تاڭ راۋانداعاندا قاتتى سۋىق بولدى. قاسقىر دا قارىسىپ وتىرىپ، تاپجىلمادى...
تاڭەرتەڭ قۇس ءشۇيىپ، يت جۇگىرتكەن ەكى ساياتشى وسىلاي قاراي كەلە جاتقانىن قاسەكەڭ كوردى. مۇنى كورگەن قاسقىر قاشا جونەلمەك بولدى. قايدان قاشسىن! قۇيرىعى قۇرعىر جىبەرەر ەمەس، تاس بولىپ انجىرلانىپ جابىسىپ قالىپتى. ونىڭ ۇستىنە كوپتەن ءنار تاتپاعان سورلىدا ءال دە جوق. ەكى ساياتشى قاسقىردى سوعىپ الدى. قۇيىرشىق كىسىنىڭ ءبىرىنىڭ كىسەسىنە كىرىپ كەتىپتى.
كەشكە جاقىن ەكى ساياتشى قاسقىرىن بايلانىپ، قونۋعا جايلانىپ ءبىر اۋىلعا كەلىپتى. ولار شەتىنەن ءبىر ۇيگە كەلىپ داۋىستاپتى:
— قوناقپىز!
— قانشاۋسىڭ!
— ەكەۋمىز!— دەدى قوناقتار.
— وي، جانىڭ شىققىر، ۇشەۋمىز،— دەدى قۇيىرشىق. مۇنى ايتقان كىم دەپ ەكى قوناق قاتتى ساسىپتى. ءۇي يەسى «قوندىرمايمىن» دەگەن سوڭ ەكىنشى ۇيگە كەلدى:
— قوناقپىز!
— قانشاۋسىز؟
— ەكەۋمىز.
— وي، جانىڭ شىققىر، ۇشەۋمىز.
— قوندىرمايمىن.
ەكى قولىڭ تاعى بىرىنە ءبىرى قاراستى، بۇل پالە قايدان جابىستى؟ ەندى نە دە بولسا ۇشەۋمىز دەۋگە كەلىستى. ءۇشىنشى ۇيگە كەلدى.
— قوناقپىز!
— قانشاۋسىڭ؟
— ۇشەۋمىز.
— وي، جانىڭ شىققىر، تورتەۋمىز.— ەكى قوناق قاتتى ساستى. بۇل پالە قايدان جابىستى. بۇدان ارعى ۇيگە بارىپ «تورتەۋمىز» دەسىپ ەدى، قۇيىرشىق «وي، جانىڭ شىققىر، بەسەۋمىز» دەدى. بۇلار قونا الماي اۋىلدى ەكىنشى رەت اينالدى. ءۇشىنشى رەت اۋىلدى اينالىپ، تاعى ءبىر ۇيگە كەلدى.
— قوناقپىز!
— قانشاۋسىڭ؟
— بەسەۋمىز
— وي، جانىڭ شىققىر، التاۋمىز.
— وي، قانشاۋ دا بولساڭ قون،— دەپتى ءۇي يەسى. ۇيگە كىرگەن سوڭ قاراسا قوناق ەكەۋ-اق.
— باتىر-اۋ، بۇلارىڭ قالاي؟ ەكەۋ-اقسىڭدار عوي.
قوناقاسىدان كەيىن قوناقتار ۇيقىعا باتتى. جۇرتتىڭ كوزى ۇيقىعا كەتىپ قالىڭ ۇيقىعا جەتىپ، ەل اياعى باسىلعان سوڭ قۇيىرشىق ورنىنان تۇرىپتى. ەركىنشە سايران قۇرىپتى. قوراعا موينىن بۇرىپتى. ودان ءبىر قوي اكەلىپ سويىپتى، قان-جىنىنا تويىپتى. ەتىن ەكى جاپسارعا تىعىپتى. قىزىق ەندى شىعىپتى. نە ىستەۋدىڭ اقىلىن تاپتى. شاربى مايىن ۇيىقتاپ جاتقان ءۇي يەسى ايەلىنىڭ باسىنا جاپتى. قۇيىرشىق ءبىر قىزىقتى باستادى. قويدىڭ كوتەن ىشەگىن قيىمەن ەكى قوناقتىڭ اراسىنا تاستادى. ءوزى قويدىڭ تەسىنە تويدى، ءبىر بۇيرەگىن سول ءۇيدىڭ ەكى قىزىنىڭ اراسىنا قويدى. ماندايشاعا توقپاق بايلادى. تابالدىرىققا قازىق قاقتى.
ۇيدەگى جۇمىستى ساتىنە كەلتىرگەن سوڭ، سالدەن كەيىن دالاعا شىعىپ قويدىڭ تەرىسىن دىرىلداتا سۇيرەتىپ، اينالا جۇگىردى. قوي ۇرىكتى، دىر ەتتى، يت شۋ ەتتى، كەمپىردىڭ جۇرەگى زۋ ەتتى. ازان-قازان بولدى. «قويعا قاسقىر شاپتى»،— دەپ شال تۇرا جۇگىرىپتى. ەسىكتەگى توقپاق ماڭدايىنا سارت ەتتى. شال قۇلاپ تاق ەتتى. تابالدىرىقتاعى قازىق قۇيرىعىنا ءتيىپ شال ب ا ق ەتتى. ايەلدىڭ باسىنا جاپقان شاربى ماي ءىرىپ كەتتى، قۇلاعان شالعا قازىق كىرىپ كەتتى. شاربى مايدىڭ نە ەكەنىن بىلمەي، تۇرا الماي ايەل اۋرە بولىپ جاتتى.
— ادىرا قالعىردىڭ جاۋلىعى نە بولىپ كەتكەن، قاي جەرىن ۇستاسام سول جەرى ءىرىپ كەتەدى، قولىم كىرىپ كەتەدى.
ابىگەرشىلىكتەن ۇيدە جاتقانداردىڭ ءبارى ويانىپ كەتتى. ەكى قوناق تا، ەكى قىز دا باستارىن جۇلىپ-جۇلىپ الدى. ەكى قوناق اراسىندا قيى شىعىپ جاتقان كوتەنىشەكتى كورىپ، بىرىنەن ءبىرى كورىپ، ەكەۋى قاتتى قىسىلادى.
— مىنا ءناجىستى سەن وتىردىڭ با، الدە مەن وتىردىم با؟— دەپ جاتىر بىرىنە ءبىرى.
ەكى قىزدىڭ باسىنداعى جاعداي ەكى قوناقتىڭ جايىنان الدە قايدا قيىن بولدى. ەكەۋى اراسىندا جاتقان بۇيرەكتى قولىنا كەزەك-كەزەك الىپ:
— مىنا بالانى سەن تاپتىڭ با، مەن تاپتىم با؟— دەسىپ سىبىرلاستى.
قوناقتاردىڭ ءۇي يەلەرىنە قاراۋعا بەتى جوق، «ەرتەمەن جوعالايىق» دەسىپتى. ەكەۋى ورنىنان ۇرسىسا تۇرىپتى. ساحاردان تۇرعان ەكەۋى اش كەتىپ بارا جاتقانىن دا ۇمىتپاپتى. ولار وتىرىك ۇرسىسىپتى. كوزدەرى جاپسارداعى ەتكە ءتۇسىپتى. جولدا قۇيقالاق قىپ وتقا ءپىسىرىپ جەسەك تە دەپ بىرىنە ءبىرى ۇرىسقان بولىپ ەسكەرتۋ جاساپتى:
— جالىم-جۇلىم قىزتالاق!— دەپتى ءبىرى.
— جاپساردا تۇر، قىزتالاق!— دەپتى ەكىنشىسى.
— قويىن-مويىن قىزتالاق!
— قوينىڭا تىق، قىزتالاق!
ءسويتىپ جامباستارى بىلعانىپ، ول جاندارىن جەپ بارا جاتسا دا قۋ تاماقتارىن ۇمىتپاپتى:
— ساندال ما!— دەپتى ءبىرى.
— ساندى الساڭ، ساندى ال!— دەپتى ەكىنشىسى. سونىمەن قويدىڭ مويىنىن دا، سانىن دا قويىندارىنا تىعىپ اتتانىپ كەتىپتى.
مىنە، ءبىر قۇيىرشىقتىڭ كەسىرىنەن ەل ابىگەر بولىپتى. ۇشقالاق، جەڭىل مىنەزدى بالاعا، ورىنسىز، ءار نارسەگە كيلىگە بەرەتىن بالاعا «وي، قۇيىرشىق» نەمەسە «قۇيىرشىققا ۇساپ قىستىرىلما» دەگەن وسىدان قالىپتى.
You Might Also Like
-
ەلىمىزدىڭ قوعامدىق — ەكونوميكالىق، ساياسي، مادەني دامۋىنا ۇلەس قوساتىن، الەمدىك وركەنيەتكە كوتەرىلەتىن ءبىلىمدى دە مادەنيەتتى، دەنساۋلىعى مىقتى، پاراساتتى ازامات تاربيەلەپ شىعارۋ — مەكتەپ...
-
ءبىز قالادان دا، اۋدان ورتالىعىنان دا جىراقتاعى جاندوسوۆ اتىنداعى كولحوزدا تۇراتىنبىز. وزىمىزگە وسى شاعىن كولحوزدان ارتىق ەلدى مەكەن جوق سياقتى بولاتىن. اسپان الەمىنىڭ قوجاسى — كۇن نۇرىن تەك ب...
