اقىنعا ءتىرى ەسكەرتكىش
ءبىز قالادان دا، اۋدان ورتالىعىنان دا جىراقتاعى جاندوسوۆ اتىنداعى كولحوزدا تۇراتىنبىز. وزىمىزگە وسى شاعىن كولحوزدان ارتىق ەلدى مەكەن جوق سياقتى بولاتىن. اسپان الەمىنىڭ قوجاسى — كۇن نۇرىن تەك ءبىزدىڭ اۋىلىمىزعا عانا توگىپ تۇراتىنداي كورىنەتىن. ءتىپتى ءبىزدىڭ اۋىلىمىزداعى جارق ەتەر كۇن باسقا جەرگە دە شىعىپ تۇرادى دەگەندى مەن ءوزىم دە، باسقا بالالار دا تاڭدانىپ تىڭدايتىنبىز.
شىلدە شىعىپ، كۇن اپتابى باسىلىپ، قوڭىرقاي سالقىن تارتا باستاعان كەز. اۆگۋست ايىنىڭ سوڭعى كۇندەرى زىمىراپ ءوتىپ كەتەتىن باياعىدان بەرگى ادەتى. ادەيى سەنتيابردى — مەكتەپكە بارار كۇندى تەزدەپ جاقىنداتىپ كەلەدى.
كۇننىڭ ءبىر شەتى باتىپ، ءبىر شەتى جانىپ تۇرعان شاقتا كەش الدىندا اسقار اعاي جورعا تورى بيەسىمەن ۇزىناعاشتان ۇيىنە كەلىپ ءتۇستى. ءبىز ءبارىمىز ابدىسالەم دە، حاميتتا تا، قاليباي دا كىتاپقا اقشا تولەپ قويعانبىز. اۋداننان كەلگەن ءمۇعالىمدى كورە سالىپ، ارتىنان جۇگىردىك. ءمۇعالىمنىڭ بوكتەرگەن قىزىل قورجىنى بار. ەكى باسى تولعان كىتاپ. ونى ەرەسەكتەۋ قاليباي مەن حاميت كوتەرىپ ۇيگە كىرگىزدى. مەنىڭ وعان شامام كەلىڭكىرەمەيدى.
ۇيىنە كىرگەن سوڭ ءمۇعالىم كىتاپتى اقتاردى. ءارقايسىمىزدىڭ سىباعامىزدى بەردى. ماعان ءتورت كىتاپ ءتيدى. ەندى ءۇش-تورت كىتاپ الۋىم كەرەك ەكەن، ول ءقازىر بولماعاندىقتان كەيىنگە قالىپتى.
اسقار اعاي سىرتىن كەندىرمەن ءبىر شالىپ بايلاعان ءبىر بۋدا اق قاعازدى شەشتى. اق قاعاز دەگەنىمىزدىڭ ىشىندە سۋرەت بار ەكەن. سۋرەتتە كوزىنىڭ قاراسىنان الاسى كوپتەۋ، بۇيرا شاش، جاقتاۋىنىڭ ءبارى قاپتاعان ءجۇن ءبىر ادام قولىن قۋسىرىپ وتىر. استىندا بىردى-ەكىلى جازۋ بار ەكەن، ول ءبىزدىڭ كوزىمىزدى تارتا قويعان جوق، ءمۇعالىم بۇل سۋرەتتى دە بىزگە بىر-بىردەن ۇلەستىردى. «ۇيلەرىنە ءىلىپ قويىڭدار» دەدى. مەن كىتاپتاردان گورى مىنا سۋرەتتى ۇلكەن ولجا كوردىم، ونى قۇرمەت تۇتتىم. جاسىراتىن نە بار، باس اۋىرتىپ وقىپ جاتقانشا كەز جۇگىرتىپ قاراي سالاتىن ماعان سۋرەت جاقسىراق سياقتى. بايقاسام بالالاردىڭ ءبارىنىن قىزىققانى دا سۋرەت ەكەن، ولار دا كىتاپ العاندارىن قۇرمەت تۇتپاي، سۋرەتكە قاتتى قۋانعان جايى بار. ۇلەسىمىزدى العان سوڭ ۇيدى-ۇيىمىزگە تارادىق.
ۇيگە كەلگەن سوڭ، كىتاپتى ەلەۋسىز قويا سالىپ، جاڭا ءمۇعالىم ۇيىندە قىسىلىپ كورە الماعان سۋرەتتى ماقتانا جايىپ تاستاپ، وعان ۇرىككەن تاناشا تەسىلە قارايمىن. ۇستاپ تۇرعان جەرىمدى جىبەرە سالعانىمدا قاعاز شيىرشىقتالىپ، بۇرىنعى ورنىنا باردى. وسى كەزدە «قايسى سۋرەتىڭدى كورەيىن» دەگەن ءوزىمنىڭ مەكتەپتە بىرگە وقيتىن، بىرگە تۋعان اپام ىدىكەيگە «كورەم دەپ بىلعارسىڭ» دەپ شىج-كوبەك بولىپ كورسەتپەيمىن. ىدىكەي مەنەن گورى ەرەسەكتەۋ بولعاندىقتان با، الدە قىزدار سۋرەتكە اۋەس ەمەس پە، ءبىر قاراعان سوڭ وعان ماڭىز دا بەرگەن جوق، ءتىپتى قايتا اينالىپ قارامادى دا.
مەن سۋرەتتى ءىلۋدىڭ قامىنا كىرىستىم. مىق شەگەنىڭ ول كەزدە اۋىلعا ءالى كەلە قويماعان كەزى. مەن ءبىر-بىر سۇيەم ءتورت شەگەنى اكەلىپ، باسىنا قاعازدى تۇيىرتپەكتەپ وتكىزدىم. ءسويتىپ كوشپەندىلىك ومىردەن وتىرىقشىلىققا اينالعانىنا ءالى التى-جەتى جىل عانا بولعان.ءۇي سالۋدىڭ ءمانىسىن بىلمەيتىن ەلدىڭ كۋالەكتەن تۇرعىزعان بالشىق ءۇيىنىن قابىرعاسىنا جاڭاعى ءبىر-بىر قارىس شەگەنى بويلاعا قاعىپ، سۋرەتتى ءىلدىم. مۇمكىن مەن ىلگەن سول سۋرەت ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ۇيلەرىندە العاش، تۇڭعىش قىستىرىلعان سۋرەت شىعار. بۇعان دەيىن مەكتەپتە قىستىرۋلى تۇراتىن لەنين مەن ريەۆوليۋسيونەر Op از جاندوسوۆتىڭ سۋرەتىنەن باسقا ەش جەردە سۋرەت بولمايتىن.
سۋرەت باعاناعىسىنداي ەمەس، ءبىر ءتۇرلى جان كىرىپ، ادەمىلەنىپ كەتكەن سياقتى. ەشكىم جوقتا سۋرەتكە ابدەن قاراپ الدىم. ول كەزدە ءبىز لاتىن ارپىمەن وقىعاندىقتان ورىسشا «الەكساندر سەرگەيەۆيچ پۋشكين» دەگەن جازۋدى زورعا شىعارىپ وقىدىم.
سۋرەتتى ءىلىپ، ەندى عانا وقۋلىقتاردى قولىما الدىم. «قوعامتانۋ» دەگەن كىتاپتىڭ ءىشىن اقتارىپ ەدىم، «ەرتە زامانداعى جاياۋ جارىس» دەگەن بەس كىسىنىڭ جارىسىپ كەلە جاتقان سۋرەتىنەن باسقا تۇك جوق ەكەن. سۋرەتى از بولعان سوڭ بۇل كىتاپ كوڭىلىمە ۇناماي قالدى. ودان «جاراتىلىس تانۋدى» الدىم. ول كىتاپتىڭ ۇناعانى سونشا ءتىپتى قوينىما تىعىپ قويدىم. ىشىندە ايۋ، قابىلان، ارىستان، جولبارىس، كەرىك، تاعى باسقالارىنىڭ سۋرەتى كوپ ەكەن. بۇل كىتاپقا ەرەكشە قۇرمەتپەن قارادىم. سوندىقتان دا ونى باسقا كىتاپتاردان ەرەكشە، گازەتپەن قاپتاپ تاستادىم. ال اريفمەتيكا وقۋلىقتارىن اشقانىم دا جوق، وعان قاراسام جۇرەگىم اينىپ كەتەدى.
وسى جەردە جۇمىستان شەشەم كەلدى. شەشەم سۋرەتتى بىردەن بايقامادى. مەن «اپا» دەيمىن، ول كىسى «اۋ» دەيدى دە، مەن قايتا ۇندەمەگەن سوڭ وز شارۋاسىمەن بولادى. مەن «اپالاۋدى» جيىلەتتىم. ەكى كوزىم پۋشكين سۋرەتىندە. تەز كورمەگەنىنە رەنجىپ تە وتىرمىن. ءبىر كەزدە ماعان قارادى دا، مەن قاراپ وتىرعان جاققا كوز تاستاپ:
— Oh، سۋرەت قىستىرعان ەكەنسىڭ عوي، سۋرەتىڭ ءايبات ەكەن، بالام،— دەدى. مەن ماقتانىپ قالدىم. مەن ەندى ادەبيەت وقۋلىعىن اقتارا باستادىم. ۇقىپسىز سالىنعان قيۋسىز ەسىكتى شيقىلداتا اشىپ بىرەۋ كەلدى، كورشىمىز مالكەلدى ەكەن. ول مەنىڭ قاسىما كەلىپ، تەكەمەتكە جانتايىپ جاتتى.
ادەبيەت وقۋلىعىن اقتارىپ وتىرىپ، قابىرعاعا ءىلىپ قويعان سۋرەتتى كىتاپتىڭ ىشىنەن دە تاۋىپ الدىم. وقىسام تۋرا جاناعى سۋرەت. استىندا «بالىقشى مەن بالىق» دەگەن ولەڭ باسىلىپتى. ونىڭ شەكەسىنە دە «ا. س. پۋشكين» دەپ جازىپ قويىپتى. ولەڭدى داۋىستاپ وقي جونەلدىم:
...جارىق اناۋ استاۋىڭ،
ەڭ بولماسا الماپسىڭ،
استاۋدىڭ دا ءبىر ساۋىن...
مەن «بالىقشى مەن بالىقتى» داۋىستاپ وقىپ ءبىتىردىم. مالكەلدى دە، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءىشى دە ۇيىپ تىڭدادى.
— مۇنى جازعان كىسى كىم ەكەن؟—دەپ سۇرادى مالكەلدى مەنەن. مەن:
— پۋشكين،— دەپ جاۋاپ بەردىم. ءوستىپ وتىرعاندا ەسىكتەن ءبىر ايەل اسىعىس كىردى دە، «ايەلىڭ تولعاتىپ جاتىر»دەپ، مالكەلدىنى ەرتە جونەلدى.
ەرتەڭىنە ءبىلدىم. مالكەلدىنىڭ ايەلى بوسانىپ، ۇل تۋىپتى.
— بالامنىڭ اتىن تۇندەگى سەن وقىعان اقىننىڭ اتىن قويدىم. بوشكىن قويدىم،— دەدى.
مەن ونىڭ اتى بوشكىن ەمەس الەكساندر عوي، ال پۋشكين دەگەن فاميلياسى جانە بوشكىن ەمەس، پۋشكين دەپ ايتىپ تۇسىندىرگىم كەلدى. ءبىراق ىشىندە بۇكپەسى جوق قازاقتىڭ اق نيەتىن، پەيىلىن اڭعارىپ، ۇندەمەدىم. وسىدان كەيىن مەن دە، ءبىزدىڭ اۋىل دا پۋشكيندى بىلەتىن بولدىق، ۇمىتپايتىن دا بولدىق. مۇمكىن كىتاپتان وقىعان، سۋرەتىن كورگەن پۋشكين مەن ەسەيىپ، وقىعاندا ۇمىتپايتىنداي دارەجەگە كەلگەنگە دەيىن ويىننىڭ استىندا قالىپ قويار ما ەدى، قايتەر ەدى. ەندى ءتىپتى جازعى كانيكۋل كۇندەرىندە دە مالكەلدى بالاسى پۋشكين مەنىڭ كەز الدىمدا جۇگىرىپ جۇرەتىن بولدى. مەن كەيىن ول بالانىن ون جىلدىق بىتىرگەنىن دە كوردىم. سوندا كورگەن سايىن بۇل دا پۋشكيندەي ادام بولار دەپ ۇمىتتەنەمىن. مۇمكىن ول پۋشكيندەي ۇلى اقىن بولار. ءتىپتى اقىن بولماسا كوممۋنيزم زامانىنىڭ بەلسەندى ءبىر قۇرىلىسشىسى بولار. ايتەۋىر ونى كورگەن سايىن مەنىڭ ەسىمە پۋشكيننىڭ ءجۇز جىلدىق مەرەكەسى تۇسەدى. مەن ونى پۋشكيننىڭ ءجۇز جىلدىعىنا اۋىلعا ورناتىلعان ءتىرى ەسكەرتكىشتەي سەزىنەمىن، پۋشكيننىڭ ءوزى ارامىزدا جۇرگەندەي كورەمىن.
1958
You Might Also Like
-
ەرتە-ەرتە ەرتەدە. ەشكى قۇيرىعى كەلتەدە. بايبۋرىل دەگەن شال بوپتى. كەدەيلىكتەن اقىلى دال بوپتى. بەس ەشكىسى بار ەكەن، ءبارى دە ونىڭ سارى ەكەن. شال بەس ەشكىسىن باعىپتى، كەمپىرى ەشكى ءتۇبىتىن بيالاي جاسا...
-
اعىباي قوڭىرباي ۇلى — قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن ايگىلى باتىر، قولباسشى. قازاق حانى كەنەسارى قاسىموۆتىڭ رەسەي وتارشىلدىعىنا قارسى جۇرگىزىلگەن كوتەرىلىس باسشىلارىنىڭ ءبىرى. ءتۋىپ-و...
