InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: اتامەكەن – التىن بەسىك
ساباقتىڭ ماقساتى:
وقۋشىلاردىڭ اتامەكەن، تۋعان جەردى قورعاي ءبىلۋ، وتانىن سۇيە ءبىلۋ تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
1. اتامەكەندى قادىرلەي ءبىلۋ، ادام ومىرىندە اتا مەكەننىڭ الاتىن ورنى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ؛
2. اتامەكەندى ارداقتاۋ سەزىمدەرىن دامىتۋ؛
3. تۋعان جەرىن كوركەيتۋگە ات سالىسۋ، ەلىنە ادال قىزمەت ەتۋگە تاربيەلەۋ.
شاتتىق شەڭبەرى: وقۋشىلار شەڭبەرگە تۇرىپ ق. مىرزا ءاليدىڭ « ءوز ەلىم» اتتى ولەڭىن ورىندايدى.
كەلگەندە كوكتەمى،
كوڭىلىن گۇل باسقان.
شىراعى كوكتەگى،
جۇلدىزبەن سىرلاسقان.
ءوز ەلىم مەنىڭ -
وزەگىم مەنىڭ،
جىرىما قوسىپ جۇرەمىن،
ءتورىم دەپ مەنىڭ، جەرىم دەپ مەنىڭ،
سوعادى ماڭگى جۇرەگىم.

قايىرماسى

تۇلەگى سەندەر،
تىرەگى سەندەر.
تىرەگى سەندەر سول ەلدىڭ.
نازارى سەندەر،
بازارى سەندەر،
اجارى سەندەر سول ەلدىڭ.
اق كۇمبەز استىعى،
اسقار بوپ ورىلگەن.
جالىندى جاستىعى،
جۇلدەنى بەرمەگەن.
ءوز ەلىم مەنىڭ –
وزەگىم مەنىڭ،
جىرىما قوسىپ جۇرەمىن،
ءتورىم دەپ مەنىڭ،
جەرىم دەپ مەنىڭ،
سوعادى ماڭگى جۇرەگىم.
اتامەكەن – تۋعان حالقىنىڭ، ۇلتىنىڭ، مەكەن ەتكەن، اتا - باباسىنىڭ قونىس تەپكەن جەرى. تۋعان جەر ءار ادامنىڭ دۇنيە ەسىگىن اشىپ، ومىرگە كەلگەن جەرى. ادام قاي جەردە، قانداي بيىككە كوتەرىلسە دە، ول ءۇشىن ەڭ ءقادىرلى، قاسيەتتى ولكە ول - اتامەكەن.
ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك:
1. اتامەكەن دەگەندە ويىڭا ءبىرىنشى نە كەلەدى؟
2. ادامنىڭ تۋعان جەرى ءارقاشاندا اتامەكەن بولا ما؟
3. ادامدا ەكى اتامەكەن بولا ما؟ وتان شە؟
4. سەنىڭ ارمان - قيالىڭدا اتا مەكەنگە قانداي ورىن بەرىلگەن؟
5. تۋعان جەرىڭدە تۋىپ - وسكەن قانداي ازاماتتاردى ماقتان ەتەسىڭ؟
6. سەنىڭ قانداي ەڭبەگىڭدى ەلىڭ ماقتان ەتكەنىن قالايسىڭ؟

ماتىنمەن جۇمىس: اماناي مەن زاماناي (اڭگىمەدەن ءۇزىندى ) س. ءجۇنىسوۆ.
........ بۇلاردىڭ ەلدەن الىپ شىققان ازىقتارى كەشە بىتكەن. قانشا ۇنەمدەپ، قىسىپ ۇستاعانمەن، قورجىن تۇبىندە قالعان ءبىر ۋىس مالتادان باسقا تىسكە باسار تۇگەل تاۋسىلعان. ءبىر مەزگىل اۋىزدارىنا سالىپ سورىپ، شايمەن الدارقاتقان مالتا دا ازايىپ، ەندى تالعاجاۋ ەتەر قۇرتتىڭ ءوزىن سوڭعى تالشىق ساناپ، ۇنەمدەي باستاعان.
ەكەۋى تاعى دا ءبىرازعا دەيىن ءۇنسىز جاتتى، كۇندىزگى ۇزاق جۇرىستەن تالىپ، ولەردەي شارشاسا دا، جالانعان اشتىق ءىشتى ءبۇرىپ، بۇراپ، كوزگە تىرەلگەن ۇيقى اشىلىپ كەتتى. اماناي قانشا شىداپ، باعايىن دەسە دە بولمادى. ورنىنان تۇرىپ، قاراڭعىدا سيپاپ ىزدەپ، باس جاقتارىندا جاتقان قورجىن ىشىنەن ەكى مالتا الىپ، ورنىنا قايتا جايعاستى دا، بىرەۋىن اۋزىنا سالىپ، ەكىنشىسىن اجەسىنىڭ قولىنا اپاردى.
- ءما، اجە، سەنىڭ دە قارنىڭ اشتى عوي.
- جوق، جەمەيمىن. ءشول كەلتىرەدى، دەنەمدە قىزۋ بار، ءوزىڭ جە، بالام.
ۇڭگىرگە كىرگەندە تۇلا بويى قۇرىسىپ، توڭىپ، باسى زەڭىپ، قاتتى اۋىرلاپ قالعان بالزيانىڭ دەنەسى تۇنگە قاراي ىسىپ، كۇيىپ، بارعان سايىن قىزۋى كۇشەيە ءتۇستى. ءوزىنىڭ ابدەن زورىعىپ تيتىقتاعان السىزدىگىن سەزىپ، ەندى اۋىرسا، قايتىپ تۇرا الماسىنا كوزى جەتكەن اجە ءتىلى سوزگە كەلىپ تۇرعاندا نەمەرەسىنە سوڭعى اماناتىن ايتۋعا بەكىندى.
- اماناي، جالعىزىم - دەدى بالزيا داۋسى جارىقشاقتانىپ.
- و، نە اجە؟ – دەدى سولپىلداتىپ مالتا سورعانىن قويا قويىپ. اماناي اجە سوزىنە قۇلاق ءتۇردى.
- بۇدان ءارى جۇرۋگە ەندى شامام جوق...... ءال ءبىتتى. وسى جەردە قالاتىن شىعارمىن... ەگەر ولاي - بۇلاي بوپ كەتسەم، مەنى قويشى، ءدامىم تاۋسىلعان اداممىن، وسى جەردە بىرەۋ - مىرەۋ تاۋىپ الار....
- نەگە، اجە؟ نەگە قالاسىڭ؟ – تۇلا بويى الدە ءبىر قورقىنىشتان تىتىركەنىپ كەتكەن امانايدىڭ اۋزىنا باسقا ءسوز تۇسپەدى.
- جامان ايتپاي، جاقسى جوق، بالام، تىڭداپ ال. مۇقيات تىڭدا. ءسوزىمدى بولمە. مەنىڭ ءسوزىمدى تۇگەل تىڭدا ۇعىپ ال.
- بالزيا بۇل جولى ءار ءسوزىن شەگەلەپ، ۇعىمدى ەتىپ جەتكىزە ايتۋعا تىرىسىپ باقتى.- ءبىز سوڭعى اسۋعا كەلدىك. بۇل اسۋدىڭ ارعى جاعىندا، وزىڭە تالاي ايتقان جەتىسۋ جەرى - جالپاق ەل بار. ول - سەنىڭ اتا مەكەنىڭ. التىن بەسىگىڭ. وعان جەتسەڭ، جاماندىق كورمەسسىڭ، باعىڭ دا، كوزىڭ دە اشىلار. ەندىگى تىرشىلىگىڭ سول جەرگە بايلانىستى. ول جەردە اتىمتاي اتاڭنىڭ، بۇكىل ەل - باباڭنىڭ زيراتى، بەلگىسى جاتىر. وعان جەتەتىن بۇدان ءارى ەكى جول بار. قولايلىسى - توتە جول. ول باعانا وزىڭە كورسەتكەن بيىك شىڭنىڭ باۋىرىنداعى قىلكوپىر دەيتىن جالعىز اياق قيا سوقپاق. وسى ارادان كۇندىز كورسەڭ كورىنەدى. سونى بەتكە الىپ جۇرە بەر. قيا جولدان اسساڭ ار جاعى ىلعي ەڭىس.... ول جاق بوكتەرىندە مالشىلار دا، اڭشىلار دا كەزدەسىپ قالۋى مۇمكىن. ولاردان ەندى قورىقپا. كەزدەسە قالساڭ، جايىڭدى ايت. ەلىمە كەلە جاتىرمىن دە. اكەم اتى - زاماناي، اتام اتى - اتىمتاي دەرسىڭ. قايدا بارساڭ دا وسى اتاڭنىڭ اتى ارقىلى سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى ەل تۇسىنەدى.... ەندى ءبىر - اق كۇن جۇرسەڭ، جەتىپ تە قالارسىڭ. يت - قۇستان ساق بول.... نە كورسەڭ دە ەندى ەلىڭمەن بىرگە كور. ەرتەڭ ەر جەتكەندە ءبارىن ۇعاسىڭ. ازىرشە.... جولىڭ بولسىن.... ەندى دورباڭداعى مالتانى ەكى قالتاڭا ءبولىپ سالىپ ال.
- اماناي اجە ءسوزىن تۇگەل ۇقپاسا دا، الىستان مۇنارتقان ساعىمداي، الدە ءبىر جۇمباق تىرشىلىكتى سەزەتىن سياقتى. ءبىراق جالعىز كەتۋ، اجەنى تاستاپ كەتۋ دەگەندى مۇلدەم تۇسىنبەيدى. بۇلاي بولار دەپ ءتىپتى وسى جارتى اي بويعى جول ۇستىندە استە ويلاپ كورگەن ەمەس. ويلاسا دا تۇسىنبەس ەدى.
- اجە مەن سەنسىز ەشقايدا بارمايمىن،- دەدى الدەن ۋاقىتتا اماناي داۋسى بۇزىلىپ، جىلارمانعا كەلىپ.
- مەن ەندى جۇرە المايمىن دەدىم عوي. مەنى اياساڭ، الداعى ەلگە تەز جەت. قايتىپ كەلىپ مەنى الىپ كەتەرسىڭ، ايتپەسە ەكەۋمىز دە وسى ۇڭگىردە ماڭگى قالامىز.... ءتۇسىن مۇنى، اماناي سەن ەندى اتىمتاي ۇرپاعىنان جالعىز ازاماتسىڭ. قورىقپا. جول ءجۇرۋدى ۇيرەندىڭ عوي...
بۇدان ءارى ەكەۋى دە ۇزاق ءۇنسىز جاتتى. اماناي ءىشىن بۇراعان اشتىعىن دا ۇمىتقان ءتارىزدى. باسىنا كەلگەن نەشە ءبىر شىم - شىتىرىق ويدىڭ جەتەگىندە، كوپ ۋاقىتقا دەيىن ۇيقىلى - وياۋ اماناي ۇيقىعا كەتكەن.
1. قاريا نەمەرەسىن اتا مەكەنگە نەلىكتەن الىپ بارعىسى كەلدى؟
2. اتامەكەن، اتاقونىس، اتاجۇرت نەسىمەن قىمبات؟.
ادام ومىرگە كەلىپ، ەس جيىپ، ەتەك جيا باستاعان ساتتەن باستاپ ءوز بولاشاعىنا دەن قويا باستايدى. ادامنىڭ بولاشاعى دا، وتكەنى دە اتا مەكەنمەن تىعىز بايلانىستى. حالقىمىزدىڭ اتا مەكەندى ارداقتاۋ سەزىمى وتە تەرەڭ. ولار ءۇشىن تۋعان جەردى قاسيەت تۇتۋ – قانعا سىڭگەن مىنەز، ەجەلگى ءداستۇر. بۇل تانىم ءبىزدىڭ جانىمىزعا انا سۇتىمەن تاراعان، انا سۇتىمەن دارىعان. ولاي بولسا ساباعىمىزدىڭ ءتۇيىنى، دايەكسوزى بەرىلگەن.
دايەك ءسوز:
ۇلتاراقتاي بولسا دا،
اتا قونىس جەر قىمبات.
ات توبەلىندەي بولسا دا،
تۋىپ - وسكەن ەل قىمبات.
1. بالالار، سەندەردىڭ ومىرلەرىڭدە اتا مەكەننىڭ الاتىن ورنى قانداي؟
2. «تۋعان جەر بەرەكە» دەگەن ءسوزدى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
ەلىم دەپ سوعار جۇرەگىم...
ساباق بارىسىندا العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتىپ، وي قورىتۋ ماقساتىندا وقۋشىلار «وتان»،« تۋعان جەر»، « اتامەكەن» تاقىرىبىندا ولەڭ وقيدى.
مەكەن عوي بۇل، ەل كوشكەن قيا قۇزدان،
قارا تاستان جاس تامىپ، كۇي اعىزعان.
جاقسىنى دا، جاماندى كورگەن دالا،
كەڭدىگىنەن كەۋدەگە سيا العىزعان.
مەكەن عوي بۇل تۇلپاردىڭ ءىزى قالعان
كوكجيەكتى ءجۇرىپتى ءجۇزىپ ارمان.
دومبىرادان ءبىر مەزگىل كۇي تولاستاپ،
ارۋلاردان نازىك ءۇن ءۇزىپ العان.
مەكەن عوي بۇل سىڭسىعان قىزدى ۇزاتقان،
جاباسىنا مۇڭ باتقان كۇزگى ۇزاق تاڭ.
ءبىر ءوزىنىڭ كوركىنە سۇقتاندىرىپ،
بۇلاق - بۇرىم، كەۋدەدەن كۇز قۇلاتقان.
مەكەن عوي بۇل قىزىققا ءبىر قانباعان،
بۇلت ۇكىسى بيىكتە بۇلعاڭداعان.
دالا بەينە ءتۇس كورىپ جاتقان باتىر،
قادالىپ كەلبەتىنە تۇرعان ماعان.

« اتامەكەن»
جەر جاھانعا ءمالىم اتى،
الىس كەتسەم ساعىناتىن،
اينالايىن اتامەكەن
جۇرەگىمنەن تابىلاتىن.
اسپانى ءبىر ءمولدىر اۋەن،
اسقارى ءبىر ءمولدىر الەم.
اينالايىن اتامەكەن،
گۇلىڭ بولىپ مولدىرەگەن.
بالا دا ءوزى ادىمداعان،
دالا دا ءوزى ءمالىم ماعان.
اينالايىن اتامەكەن،
جانارىمدا دامىلداعان.
ءان جوق شىعار ارنالماعان،
جان جوق شىعار تولعانباعان.
اينالايىن اتامەكەن،
باقىت بولىپ قونعان ماعان.
قازاقستان - ايتىلار جاز ءانىم،
قازاقستان - كەرەمەت عاجاپ ءۇن.
قازاقستان عالامعا اۋەلە،
قازاقستان اتىڭدى جازامىن.

قازاق حالقى مەكەن ماسەلەسىنە وتە تەرەڭ ىلتيپاتپەن قاراعان حالىق. بالالار جالپى « اتامەكەن» ءسوزى قازاق حالقىنىڭ سول جەردى ەرتە كەزدەن يەمدەنىپ كەلە جاتقاندىعىن بىلدىرسە كەرەك. قازاقتا « كىندىك كەسىپ، كىر جۋعان، كىندىك قانى تامعان» دەگەن سوزدەر بار. ءبارى دە ءوزىنىڭ تۇرعان مەكەنىنە جىلى جۇرەكپەن تەرەڭ ىلتيپاتپەن قاراعاندىقتان تۋعان سوزدەر.
وقۋشىلار اتامەكەن، تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرىن اۋىلعا دەگەن ماحابباتتارىن « بايىرقۇم - ماقتانىشىم» تاقىرىبىندا شىعارماشىلىق جۇمىسپەن بايلانىستىردىم.
بالالار ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز ءوز اتا مەكەنىمىزبەن تىعىز بايلانىستى. وسى ەلدە تۋىپ، ءوسىپ، ءونىپ، تۋعان جەرگە قىزمەت ەتۋ، وتاندى ءسۇيۋ ۇلكەن باقىت. سىزدەردىڭ اتا - انالارىڭىزدىڭ دا باستى ماقساتى وسى. قازاقتا « وزگە ەلدە سۇلتان بولعانشا»
« ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول» دەگەن ءسوز وسىدان قالسا كەرەك
وزىممەن - ءوزىم ادىستەمەلىك ءتاسىلىن تومەندەگىدەي فورمادا ۇيىمداستىردىم. باياۋ مۋزىكا قويىلادى.
ماۋجىراپ وتىرعان كۇيدەگىدەي ىڭعايلانىپ وتىرىڭىزدار. ىستىقتان ابدەن قالجىراپ، ءتىپتى ساۋساعىڭىزدى دا قيمىلداتا المايتىنداي اسەر بولعانى دۇرىس. باسقا تىتىركەندىرگىشتەر اسەر ەتپەس ءۇشىن كوزدى جۇمۋ كەرەك. الدىمەن ەركىن، سوسىن جايلاپ تىنىس الىڭىزدار. اۋانى تەرەڭ جۇتىپ، سول جۇتقان اۋامەن تۋعان ەلدىڭ اتامەكەننىڭ، بايىرقۇم اۋىلىمىزدىڭ، قالا بەردى بۇكىل قازاقستاننىڭ كوك اسپانىندا شارىقتاپ ۇشىڭىزدار. قالىقتاعان اسەردە بولىڭىزدار. قۇرمەتتى وقۋشىلار وزدەرىڭنىڭ تۋعان ولكەلەرىڭنىڭ كوركەيگەنىن 5 - جىلدان، 10 - جىلدان، 15 - جىلدان كەيىن ەلەستەتىپ كورىڭىزدەر. - ءوز اۋىلدارىڭا جاسايتىن ەڭبەكتەرىڭدى زاۆود، فابريكا، اۋرۋحانا، مادەنيەت ۇيلەرىنىڭ كوركەيىپ جاتقانىن كوز الدارىڭا كەلتىرىڭدەر. ەندى العان دەمدەرىڭىزدى جايمەن سىرتقا شىعارىپ، سىنىبىمىزعا ورالايىق. كوزىمىزدى اشىپ، ءبىر - بىرىمىزگە كۇلىمدەپ قارايمىز.
ساحنالاۋ
وقۋشىلاردىڭ ورىنداۋشىلىق شەبەرلىكتەرىن شىڭداۋ، ماسەلەنى شەشۋى مەن ءوز ويلارىن بۇكپەسىز اشىق جەتكىزە الۋ ماقساتىندا ساحنالاۋدى تاپسىردىم. بالالاردىڭ ويلانىپ ءوز نۇسقالارىن ۇسىنۋ، ولاردىڭ بەتالىستارى مەن ماقساتتارى، وي نيەتىنەن حابار بەرسە، ويلاۋ قابىلەتىن، شىعارماشىلىقتارىن دامىتادى.
ساحنالاۋ. اتامەكەن... اتاجۇرت... تۋعان جەر...
نەمەرەسى: اتا، تۋعان جەرىڭىزدى نەلىكتەن ساعىنا بەرەسىز؟
اتاسى: بالام، تۋعان جەردىڭ، سۋى مەن اۋاسى، ءتۇتىنى دە قىمبات. ويتكەنى سول جەردە دۇنيەگە كەلىپ، ءوسىپ - ءوندىم. ادامنىڭ وسكەن جەرى ادامنىڭ جانىنا، سانا - سەزىمىنە اسەر ەتىپ ماڭگىلىك ەسىندە قالادى ەكەن.
نەمەرەسى: تۋعان جەردى، ەلدى سونشاما قادىرلەۋىڭىزدىڭ سەبەبى نەدە؟
اتاسى: ول - مەنىڭ اتا - بابامنىڭ جەرى، ولار ونى ادال ەڭبەك، ماڭداي تەرىمەن قورعاپ، كوركەيتىپ، ۇرپاعىنا اماناتقا تاستاپ كەتكەن. سوندىقتان مەن ولاردىڭ ءۇمىتىن اقتاۋىم كەرەك.
نەمەرەسى: اتا، وسىنشا جاسقا كەلسەڭىز دە، تۋعان جەرىڭىزدى سونشالىقتى قالاي جاقسى كورەسىز؟
اتاسى: قاراعىم، تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن قۇرمەت مەنىڭ بويىما انا سۇتىمەن، بەسىك جىرىمەن سىڭگەن. مەنىڭ بويىمداعى تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمى وزدەرىڭە دارىپ جاتسا، ءۇمىتىمنىڭ اقتالعانى دەپ بىلەم.
نەمەرەسى: اتا، مەن ءسىزدىڭ ءۇمىتىڭىزدى اقتايمىن. وسكەن كەزىمدە ەلىمە ادال قىزمەت ەتەتىن ازامات بولىپ وسەمىن.
تۇيىندەمە
تۋعان جەر، اتامەكەن ءار ادامنىڭ تاعدىرىن قۇرايدى. تەك ودان بارلىق العانىڭدى كوڭىل سۇزگىسىنەن وتكىزىپ، بال جيناعان اراداي جۇرەگىڭە قۇيا ءبىلۋىڭ شارت.
تۋعان جەردى ءسۇيۋ دەگەنىمىز ءومىر باقي ءوز جەرىڭدە بايلانىپ قالۋ ەمەس. الەمگە نازار اۋدارماي تابانداپ وتىرىپ الساق، اقپايتىن كول سەكىلدى ءوز - وزىمىزبەن تۇيىقتالىپ، الەمدىك دامۋ مەن وركەنيەتتەن قۇرالاقان قالار ەدىك.
دەسە دە، جەر جارىنىڭ قاي ەندىگى، ەكۆاتوردىڭ قاي بەلدەۋىندە جۇرسەڭ دە، قايتا سوعار، ساعىنىشىڭدى باسار تەمىرقازىعىڭ - تۋعان جەر اتتى ۇلى ۇعىم بىرەۋ. سونىمەن رۋحاني بايلانىسىڭدى ۇزبەسەڭ عانا، ايدارىڭنان جەل ەسپەك. ويتكەنى وزگە توپىراق، وزگە اۋا، وزگە سۋ ونىڭ ورنىن تولتىرا الماق ەمەس.

جۇرەكتەن – جۇرەككە.
جاقسى ءسوز، جاقسى تىلەكتى
بولايىق ىزگى نيەتتى
جاقسىلىق ويلاپ كىسىگە،
تىلەيىك ۇلكەن - كىشىگە
وقۋشىلارمەن بىرگە شاتتىق شەڭبەرىنە جينالىپ، « قازاق ەلى»
اتتى ءاندى ورىندايمىز.
ءسوزى: ش. سارييەۆتىكى
ءانى: س. بايتەرەكوۆتىكى.
قازاعىم سەنسىڭ قازاق - ۇلى ەلىم،
دۇرسىلدەپ سەن دەپ سوققان جۇرەگىم.
ماقتانام، قازاعىم، ماقتانىشىم،
تاۋەلسىزدىك تاڭى اتقان ءۇشىن.
قايىرماسى:
قازاق جەرى - بۇل قازاقستان
جاسا ماڭگى گۇل قازاقستان.
كەلەشەككە تۋعان ەلىم مەنىڭ
قولىن بەرىپ تۇر، قازاقستان.
ءبىر مەن ءۇشىن سەنەن باسقا جەر جوق.
جەر بەتىندە سەنەن باسقا ەل جوق.
ارمانىم، تاعدىرىم – قازاق جەرىم مەنىڭ،
ءانۇرانىم، تۋىم، قازاق ەلىم.
قايىرماسى:
نازارلارىڭىزعا راقمەت! سىزدەرگە جۇرەكتىڭ جىلۋلىعىن، جاننىڭ سۇلۋلىعىن تىلەيمىن!