InfoHub Logo

شىركىن، توبە قۇيقاڭدى شىمىرلاتىپ، جىلى سويلەپ جىلاندى ىنىنەن ەرىكسىز شىعاراتىن، تاس جار الماسا دا باس جاراتىن، سۇيەكسىز بولعانمەن سۇيەكتەن وتەتىن قاسيەتىڭنەن اينالدىم، ءتىلىم! ۇلتتىڭ سۇيەنەتىن تامىرى دا، اسىل ويدىڭ قاينار بۇلاعى دا ءوزىڭسىڭ، ءتىلىم! سول تامىرىڭنىڭ تەرەڭگە جايىلۋىن قالاپ، قاينار بۇلاعىڭنىڭ ينەنىڭ جاسۋىنداي بولسىن لاستانۋىن قالاماعان، قايران قازاعىم-اي! سونشاما جىل تار جول تايعاق كەشۋدە دە اياعىڭدى شالىس باسپاي، تۋعان ەلىنىڭ كۇيى ءۇشىن، ءتىلى ءۇشىن، ءدىنى، ءدىلى ءۇشىن بوز ىنگەندەي بوزداعان قايران قازاعىمنىڭ ەرەن ەڭبەگىن تايعا تاڭبا باسقانداي بىلسەم نۇر ۇستىنە نۇر. اتا-بابادان قالعان اماناتقا قيانات جاساۋ كەشىرىلمەس قىلمىس. 

قازاعىمنىڭ سونبەيتىن التىن كۇنى – انا ءتىلىم. ەلدىگىمىز بەن بىرلىگىمىزدىڭ تۋى بولىپ سانالاتىن قاسيەتىڭنەن اينالدىم، قۇدىرەتتىم! ۇشسا قۇستىڭ قاناتى تالاتىن سارى دالانى ساقتاپ قالۋدا جان-جىگەرىن اياماعان اتا-بابا رۋحىمەن دارىعان سەندىك قۇدىرەت الپىس ەكى تامىرىمدا سوعىپ تۇرعانى باعا جەتپەس باقىت. قۇنداعىمنان انانىڭ الديلەگەن ۇنىنەن ءسابي دەنەمە سىڭگەنىڭ ومىرلىك ازىق، رۋحىمنىڭ ۇشار بيىگى، ۇلتىمنىڭ ومىرشەڭدىگى.

سەنىڭ ءون بويىڭا جان ءبىتىرىپ، ونى ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىپ كەلۋى، قاشاندا كوزىنىڭ قاراشاعىنداي قاستەرلەپ بىزدەرگە اماناتتاعان اتا-بابا رۋحىنا سان مىڭداعان العىسىمىزدى بىلدىرەمىز. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرى بولىپ سانالاتىن ءتىلىمنىڭ تىلىنگەنىن كورۋ جۇرەككە ۇسكىدەي قادالادى. 

شىركىن، «ەتىگىڭ تار بولسا، دۇنيەنىڭ كەڭدىگىنەن نە پايدا؟»، - دەيدى قاريالار. ايدىڭ، كۇنىڭ امانىندا، ەگەمەندىگىن العان، ۇشسا قۇستىڭ قاناتى تالارلىقتاي ۇلان-عايىر جەرى بار، تاۋەلسىز ەل جۇرتىنىڭ ءوز انا تىلىنە جانى اشىماۋى مۇمكىن ەمەس. دەي تۇرعانمەن، قىزىل ءتىلدى قىزىققا اينالدىرعان قۋىس كەۋدە جانداردىڭ سيقىن كورىپ ولاي ايتا المايسىڭ. مۇندايلاردى كورگەندە، ك.گ. پاۋستوۆسكييدىڭ: «تۋعان تىلىنە جانى اشىماعان ادام – جاندىك» دەگەن ءسوزى ەرىكسىز ويعا ورالادى. قازاق ءتىلىنىڭ تامىرىنا بالتا شاپقىسى كەلەتىن قۋىس كەۋدەلەردى ءوز تىلىندە سويلەۋدى قور، شەت تىلدە سويلەۋدى زور سانايتىندار دەگەن ويعا توقتالاسىڭ. شىرىقتى بۇزار شۇبار ءتىلدىڭ شىرىلىن باسۋ ءۇشىن شىرىلداعان جاندارىمىز دا از ەمەس ارامىزدا. انا ءتىلى دەگەندە ءىشى باۋىرى ءجيدىپ، ەتەگى جاسقا تولاتىن ىزگى جانداردى كورگەندە شۇكىرشىلىك دەگەننەن باسقا نە ايتا الاسىڭ؟

بەكاسىل اۋليەنىڭ كىتابىندا «مەن كۇن ەمەسپىن جۇرتتىڭ ءبارىن جىلىتار، مەن قۇل ەمەسپىن اتا تەگىن، ءتىلىن، ءدىنىن ۇمىتار!»، - دەپ جازعانىنداي قازاق ەلى اتا-تەگىن ۇمىتاتىنداي قۇل ەمەس. ەلىن سۇيەتىن ءور رۋحتى حالقىم بۇگىنگى تاڭدا اڭساعان تاۋەلسىز كۇنگە جەتكەن. ال  سول تاۋەلسىزدىكتىڭ استارىندا قاسىقتاي قانى قالعانىنشا ايانباعان، ۇشسا قۇستىڭ قاناتى تالاتىن سارى دالاڭدى جاۋدىڭ اياعىنا تاپتاتپايىن دەپ قىرشىنىنان قيىلعان جاستىڭ ارمانى، تىلەرسەگى قيىلعانشا قىڭق ەتپەگەن قارا قازاعىمنىڭ توككەن تەرى، جانىنىڭ ساداعاسى جاتىر. نەبىر تار جول، تايعاق كەشۋدە دە اياعىنان شالىس باسپاي، ۇلتىم دەپ بوز ىنگەندەي بوزداعان ۇلت جاناشىرلارىمنىڭ جان ارمانى، بولاشاقتان ءۇمىت كۇتكەن قازاعىمنىڭ تىلەگىنىڭ ورىندالعانىن كورۋ كوزگە ەرىكسىز جاس كەلتىرەدى. 

بۇگىنگى كۇندە تاۋەلسىز قازاق ەلىندە  ءۇش تۇعىرلى ءتىل دەگەن جاڭا قاعيدا ورىن العان. الەمدىك وركەنيەتتىڭ كوشىنە قولتىق تىرەسۋ ءۇشىن قازاق تىلىمەن قاتار ورىس، اعىلشىن تىلدەرىن مەڭگەرۋ قولعا الىنعان. وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ءبىلىم ورداسىندا اتالعان شەت تىلدەرىن مەڭگەرۋدەگى تالپىنىس بارشامىزدى قۋانتادى. ارينە، الەمدىك دامۋ ۇدەرىسىنەن شەت قالۋعا بولمايدى. الايدا، تاياقتىڭ ەكى ۇشى بولاتىنى سياقتى، ءار نارسەنىڭ  جاقسى ياكي جامان تۇسى بولادى. بۇل بولىپ جاتقان ۇدەرىسكە مىق شەگەدەي مىقتى بولۋىمىز كەرەك. ياعني، مەنىڭ ايتپاعىم، ءتىلىمىزدىڭ تاعدىرىنا اسا ۇقىپتىلىقپەن قاراۋىمىز ءلازىم. ءوز بالاڭنىڭ وزەگىڭنەن تەپكەنى جۇرەككە قانجار سۇققانمەن بىردەي. وزگە تىلدە سويلەۋگە تالپىنىس، ارينە، زامان اعىمىنا ساي ەلدەردىڭ دامۋىنا تۇرتكى. ءبىراق ءوز تىلىمىزگە دەگەن ماحاببات وشپەۋى ءتيىس، ءتىلىمىزدىڭ قىر-سىرىن اشۋعا، ونىڭ ومىرشەڭدىگىن ساقتاۋ ءار قازاعىمنىڭ بورىشى، انا ءتىلدى وزگە تىلمەن شۇبارلاماۋى ءتيىس. اۋزى قۇلىپ ساندىقتى ءتىس اشپاسا، ءتىل اشپاي قويمايتىندىعىن، ءسوز ءقادىرىن بىلمەگەن – ءوز ءقادىرىن بىلمەيتىندىگىن تۇسىنگەن ءور تۇلعالى قازاعىم! حالىق ءۇشىن وزگە تىلدە سويلەۋ ءقاۋىپتى ەمەس، وزگە تىلدە ويلاۋ ءقاۋىپتى.

ادام بالاسى ءوز اناسىن قالاي سۇيسە، ءوز انا  تىلىندە سولاي ءسيۋى دە پارىز ەكەنى زاڭدى دەي وتىرا، قادىر مىرزا الييەۆتىڭ:  

«انات ءتىلىڭ  - ارىڭ بۇل،

ۇياتىڭ بولىپ تۇر بەتتە.

وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،

ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە!» - دەگەن ولەڭ جولدارىن تايعا تاڭبا باسقانداي سانامىزعا ءسىڭىرۋىمىز كەرەكتى. انا ءتىلى – ارىمىزدىڭ ايناسى. ولاي بولسا، ءتىلدى شۇبارلاۋ – اردى شۇباراۋ، سانا-سەزىمنىڭ ءمولدىر بۇلاعىن لايلاۋ، بارىپ تۇرعان سوراقىلىق. «باس مۇلگىسە، اياق سۇرىنەر» دەگەن بار.

«ءتىلىمىزدى كىرشىكسىز تازا ۇستاپ، قىز جاساۋىنداي جايناتۋعا ءتيىستىمىز» دەگەن ۇلى عالىم شوقان ءۋاليحان ۇلى. دەسە دەگەندەي، ءتىلىمىزدى قاستەرلەۋ، ونىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ، جۇرەگى ۇلتىم دەپ ءلۇپىل قاققان قازاقتىڭ ساناسىنان ويىپ تۇرىپ ورىن الۋعا مىندەتتى قاسيەت دەپ ويلايمىن.

 

وتەمىس ايگۇل ساكەن قىزى (الماتى قالاسى، الاتاۋ اۋدانى 26 جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى)

---