اتاقاز
ايدار التى ساباقتان شىعىپ، ىشەك-قارنى شۇرقىراپ، ۇيگە ءولدىم-تالدىم دەپ بۇراتىلىپ جەتكەنىندە، بۇرىنعىداي سىرتقى اۋلادان كوز ىلەسپەيتىن جىلدامدىقپەن زىپ بەرىپ كىرە سالا، «مام-ما-اااۋ!» دەپ، سومكەسىن اتىپ ۇرىپ، اۋلاداعى قول جۋعىشقا الاقانىن اسىعىس ءشايىپ، داستارحانعا قونجيا كەتەر داۋرەن جوق بۇگىندە. ونداي جىلدامدىق جايىنا قالدى...
اۋلا ەسىگىنەن ساقتانا سىعالاپ، اپىر-توپىر جۇلقىنباي، اياعىن ادەپپەن باسىپ، اۋىزعى ۇيگە كىرىپ كەتكەنشە بەينە ءبىر سوعۋىن توقتاتقانداي، جۇرەگىنىڭ ءدۇرسىلىن دە ەستىمەيدى. وسى ءسات دەمىن ىشىنە المايدى دا، شىعارمايدى دا ول.
...مۇنىڭ ءبارى وسى ۇيگە اتاقازدىڭ كەلۋىنەن باستالدى. ناعاشى اپاسى ءاديا اپكە ءتۇبى مەن باۋىن سارى سىم قوسىپ قوعادان توقىعان ۇلكەن ەكى سەبەتتى كىشى بالاسى جاكەنتايدىڭ كوك تراكتىرىنىڭ كابيناسىنا سالىپ بۇلارعا بەرىپ جىبەرىپتى. سەبەتتەردىڭ بەتى ەسكى تەرەزە جابىندى – ورنەكتەلگەن شىلتەر ماتامەن بۇركەلگەن. سەبەتتىڭ ىشىندە... كەيبىرەۋى اياقتارىن تەڭ باسىپ تۇرا المايتىن جۇمىرتقادان جاڭا جارىپ شىققان وڭكەي ءبىر سارى ۇرپەك التى بالاپان جانە سۇرقاي قوڭىر ءتۇستى اتاقاز بەن ماماقاز!
ايدار مەن ءىنىسى ەكەۋىنىڭ ول كۇنگى قۋانىشتارى قوينىنا سىيماپ ەدى! «شالعىنعا مەن اپارام، جوق، مەن ءوزىم!» دەپ، ەكى جاقتان وزەۋرەسكەن. سۇپ-سۇيكىمدى بالاپانداردى كورشىنىڭ مىسىعىنان قورعاۋ كەرەكتىگىن جارىسا ايتىپ، بىرىنەن-بىرى بىلگىرسىنىپ، داۋرىعىپ ەدى. ەكەۋى دە سول كۇنى كەشكە دەيىن ۇيگە كىرمەي قويعان...
بۇرىن بۇلار قاز اسىراپ كورگەن ەمەس. قاز باعۋ كەرەمەت قىزىق كورىندى. اتاقاز سالماعىن ەكى اياعىنا كەزەك-كەزەك سالىپ، بۇلارعا ءبىر جاق شەكەسىنەن «زەر سالا» شىكىرەيە قارايدى. وقتىن-وقتىن موينىن سوزىپ-سوزىپ قويادى. ۇلكەندەردىڭ ۇيگە كىرۋىن اڭدىپ تۇرعانداي، اتاقاز بۇلاردى بالاسىنىپ، قوقيلانا باسىن شايقاپ، موينىن سوزىپ، ىسىلداي باستادى. موينى بولسا، سوزعان سايىن ۇزارا تۇسەتىندەي. قازدىڭ سارعىش پلاستماسسا تارىزدەس تۇمسىقتارىنا ايبات شەگە ىسىلداعان كەزدە كوزى ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، سۇستى ءارى سۇيكىمسىز كورىندى.
ءىنىسىن ەرتىپ بارىپ، ارعى بەتتەن مايدا شالعىن جۇلىپ اكەلىپ، ساپ-سارى بالاپانداردىڭ اۋزىنا توستى. جايپاق ىدىسقا از عانا سۋ قۇيىپ، الدارىنا قويدى. ءبارى سودان باستالدى ەمەس پە! بالاپانداردىڭ ءبىرى كوتەرگەن اياعى ىدىستىڭ ەرنەۋىنە تىرەلىپ، تىراڭ ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى. ايدار بالاپاندى تۇرعىزىپ جىبەرمەك بولىپ، قولىن سوزعانى سول ەدى. جارعاقتى جالپاق اياقتارىنىڭ ءبىرىن جەردەن ءسال كوتەرگەن كۇيى موينىن قيسايتا، بۇلاردان كوزىن ايىرماي تۇرعان اتاقاز ەندىگى ساتتە اياقتارىن نىعارلاي باسىپ، ىسىلداعان كۇيى موينىن جەرگە مەيلىنشە توسەي سوزىپ، ەكى-ۇش اتتاپ مۇنىڭ قاسىنا جەتىپ كەلدى. تاربيعان اياقتارىمەن جەردى تەسىپ جىبەرەردەي وڭمەندەيدى...
جاز ءوتتى... قازدىڭ بالاپاندارى قاراقۇلاقتانىپ، اتا-ەنەسىنە ىلەسىپ، كوك شالعىنعا ءتىز قاتار شۇباپ وزدەرى بارىپ كەلەدى. ايدار ساباقتان كەلگەن بويىندا اۋلا-قوراداعى شارۋاعا قولقابىسىن تيگىزۋگە جاراعاننان بەرى اكەسى وعان كۇندەلىكتى ارنايى تاپسىرما تاعايىنداپ كەتەدى. كەشكىسىن اكەسى قىزمەتىنەن ورالعاندا مۇقىم ءبىر ۇلكەن كىسىشە نە تىندىرعانىن وزدىگىنەن بايانداپ، اكە-شەشەسىمەن اڭگىمەلەسۋگە داعدىلانىپ قالعانىن اكەسى ماقتان تۇتادى.
- ايدارىم وزات وقۋشى. مۇعالىمدەرى مەنى كورگەن بەتتە-اق بالامدى ماقتاي باستايدى. ال ۇيدە قولعاناتىم. شارۋاعا دا يكەمى ەرەكشە. جۇمساساڭ جۇمىس تاڭدامايدى. وسىنداي ۇلىم باردا نەدەن قينالامىن، - دەپ، ارقاسىنان مەيىرلەنە قاعىپ قويادى.
كۇز تۇسكەلى ايدار ساباعىنان كەلىپ اپىل-عۇپىل تاماقتانعان سوڭ مەكتەپ فورماسىن اۋىستىرا سالىسىمەن قوراعا كىرەتىن. كۇز بولسا اۋىلدىڭ جەلدەگەن ەشكىسىنە ىلەسىپ كەتەتىن ادەت تاپقان ازىن-اۋلاق قوي-ەشكىنى قورادا قاماپ ۇستاۋعا تۋرا كەلەدى. ساباقتان كەلگەن ءوزى قاتارلى بالالار دا از عانا ۇساق مالىن اۋىل شەتىنە ءبىر ۋاقىت ورىستەتىپ قايتادى. ۇزاقتى كۇن قورادان شىقپاي، سابان-توپاندى تالعاجاۋ ەتىپ تۇرعان مال ءورىستى ءبىر اينالىپ قايتقاننىڭ وزىندە وتى قانباعانمەن، بوي جازىپ قالادى.
مۇندايدا، اسىرەسە، ەشكى اتاۋلى سۇم كەلەدى. ەگىز لاعىن ىلەستىرىپ، شۇناڭ-شۇناڭ ەتەدى. سەنىڭ ايداپ كەلە جاتقان باعىتىڭا پىسقىرماي، كوزىڭدى الا بەرىپ، جەلدىڭ باعىتىنا تۇمسىعىن بۇرا قويادى. ايدار ءۇيدىڭ ۇلكەنى بولعاسىن با، مالساق. قاي مالدىڭ قانداي ەرەكشەلىگى بارىن ءتۇيسىنىپ ءوسىپ كەلەدى. ۇلكەندەردىڭ شارۋا جايىندا ايتقان اڭگىمەسىنە كادىمگىدەي قوسىلىپ، ءوزى دە ويىن ورتاعا سالادى. اتا-اناسى دا ايداردىڭ بۇل قاسيەتىنە ءسۇيسىنىپ، رەتى كەلگەندە ماقتاۋ سوزدەرىن اياعان ەمەس. تۇبىندە وسى شارۋانىڭ دا، مال-جايدىڭ دا يەسى ءوزى ەكەندىگىن ءسوز اراسىندا ايتىپ وتىرادى. كورشىلەرى دە بالالارىنا ايداردى ۇلگى ەتىپ سويلەگەنىن ەستىپ ءجۇر.
...الدىڭعى جىلعى قىركۇيەكتىڭ اياعىندا اۋىلدىڭ ءبىر توپ ەشكىسى ورىستەن ورالمادى. مال تۇگەندەگەندەر قاسقىر تارتتى، نە جەلدەپ كەتتىگە جورىدى. اۋىلداعى ەشكىسى بار تۇرعىندار شارق ۇرىپ ىزدەمەگەن جەر قالدىرمادى. ءبىر توپ ەشكىنىڭ اراسىندا بۇلاردىڭ قىزىل تۇساعى دا كەتىپ ەدى.
جوعالعان مالدىڭ اجال ايداعانى اۋىلدىڭ ارقا تۇسىنداعى ەكى توبەنى اسىپ، اتامزامانعى يەسىز كونە قىستاققا دەيىن جەتەتىن. ول جاققا بارعان مال ءالى كۇنگە ساۋ ورالىپ كورگەن ەمەس. ەكى سايدىڭ ار جاعىنداعى ەسكى جۇرتتى يەلەنىپ، ەمىن-ەركىن جايلاپ العان يت-قۇس امان جىبەرمەيدى. اسىرەسە، بوشالاپ كەتكەن بۋاز مالعا وبال-اق. ءتولى دە، ءوزى دە اش قورقاۋدىڭ ارسىز ارانىنىڭ قۇربانىنا اينالادى. مال جوعالتقان جوق ىزدەۋشىلەر كولىكپەن بىرنەشە ادام قارۋلانىپ بارىپ، يت-قۇسقا جەم بولعان مالدارىنىڭ ولىمتىگىن تاۋىپ، مال دوعدىرعا اكت جاساتىپ جۇرگەنى.
بىرەن-ساران ءبولىنىپ كەتكەن ءىرى قارا مەن قوي-ەشكىنىڭ اجالدىسىنا كۇز بولسا، شاعىر مەن جانتاعى قۋراعان وسى قارا توبەنىڭ باۋرايى اقىرعى ءورىس بولدى. جەلدەگەن ءبىر توپ ەشكى مەن قىزىل تۇساق نە تىرىدەي تابىلمادى، نە ولىمتىگى قارا توبە جاقتا دا جوق بولىپ شىقتى. زىم-قايىم جوق.
...ءسويتىپ، جەلدەپ كەتكەن وتىز ەشكىگە وتىز ءبىرىنشى بولىپ ىلەسىپ كەتكەن قىزىل تۇساقتىڭ حابارى ون ءتورت كۇن دەگەندە شەكارالاس جاتقان رەسەي جەرىنەن كەلدى. استراحان وبلىسىنىڭ ءبىر مالشىسى جەلدەگەن ۇساق مالدى قايىرىپ اكەپ، قوراعا ءوز مالىمەن قوسىپ بايىرقاتىپ، شارۋاشىلىق باسشىلارى ارقىلى شەكارالاس جاتقان ءبىزدىڭ اۋىلعا حابارلاپتى. اۋىل باسشىلارى و جاققا ارنايى كولىك جىبەرىپ، مالدارىن تانىعان يەلەرى ءماشيناعا وتىز ەشكى مەن ءبىر تۇساقتى تيەپ، كوڭىلدى ورالعان.
قىزىل تۇساق... ۇيدەگى جەتى قويدىڭ ىشىندەگى «جامانسارى» اتانعان كارى ساۋلىقتان تۋعان قوزى. الدىڭعى اياعىنىڭ تۇياقتارىنىڭ ءبىرى وسىڭكىرەپ، اقساپ باساتىن بوزشۋلان كارى ساۋلىقتى الدەقانداي ءبىر قادەلى جيىنعا كورشى اۋىلدا تۇراتىن اعايىننىڭ ءبىرى اكەلگەن. اجەم «بۇل شىركىننىڭ سويعاندا نەسى اس بولادى، ءسىرى شاندىر عوي، ابدەن قارتايعان» دەپ، سويدىرمادى. «بىرەۋگە بەرۋگە اپارعان ۇيدەن ۇيات، جۇرە بەرسىن» دەپ مامام ەشكىمگە بەرگىزبەدى. سونىمەن، جەتىنشى قوي ساناتىندا ءجۇرىپ، «جامانسارى» ءبىر كۇنى ءتۇر-تۇسى قوڭىر دەۋگە كەلمەيتىن، اۋىلدا بۇرىن-سوڭدى بۇل كورمەگەن كۇرەڭ قىزىل ءتۇستى سۇپ-سۇيكىمدى قوشاقان تۋدى. قوزىسى وتە شيراق. ەنەسىنىڭ ەمشەگىنەن ءسۇت شىقپادى. قىزىل قوزى تەلۋ-مەلۋدى كۇتپەستەن، ەگىز لاق تۋعان اق ەشكىنىڭ باۋىرىنا جارماسىپ، قاباتتاسىپ ءجۇرىپ كۇنىن كورىپ كەتتى. ەشكى جارىقتىق قارسىلىق ەتپەدى. ۇلكەندەر جاعى بۇعان تاڭىرقاستى دا قويدى. شالاقۇرساق قوزىنى اياپ، اراسىندا ەمىزىكپەن سيىردىڭ ءسۇتىن بەردى.
قىزىل قوزى... قوراداعى قويدان گورى ساقالدى تۇقىمداستارىن كوبىرەك ساعالاپ ءوستى. ەنەسىنىڭ باۋىرىنا ءبۇيىرىن تاقاپ ۇيىقتاعانى بولماسا، قالعان ۋاقىتتا سەكىرسە لاقشا سەكىرىپ، سۇزىسسە - ءسۇزىسىپ، سۇيكىمدى شيراق قوزى سولاردىڭ اراسىندا ءوستى. قىزىل تۇساق – ەشكىمەن بىرگە جەلدەپ، وداقتاس كورشى ەلگە «ساپار شەگىپ» قايتقان سول قىزىل قوشاقان. بيىل ول تۇرقى كەسەك، ارقا-باسى كوز تويدىراتىن قىزىل ساۋلىق بولدى. «قىزىل تۇساق» اتى سوندا دا قالمادى. ەنەسىنە تارتپاعان بوزشۋلان قوزى تۋدى.
اۋىل ەشكىسى جەلدەپ كەتىپ، جۇرتتى ابىگەرگە تۇسىرگەن كۇزدەن بەرى اركىم ءوز قوراسىنداعى ازعانتاي جاندىعىن كوزدەن تاسا ەتپەي باعاتىن بولدى. كۇز تۇسكەلى بالالارعا مەكتەپتەن ورالىسىمەن ءبىر ۋاقىت ويىندى ازايتىپ، باقتاشى بولا تۇرۋعا تۋرا كەلگەن...
ايداردىڭ ءۇيى قاز اسىراعالى بالا بۇل مىندەتىن قۇلىقسىز اتقاراتىن بولدى. ادەمى ويىنشىعى ۇيدە قالعانداي، ىلعي الاڭداپ تۇرعانى. ەسى-دەرتى ءۇي جاقتا، سۇپ-سۇيكىمدى قازدىڭ بالاپاندارىن جاقسى كورەدى. ىلعي دا كورۋگە اسىعىپ تۇرادى. ءتورت جاسار ءىنىسى بولسا، اتا قازدىڭ مىنەزىن بايقاعاننان بەرى باستاپقىداي ەمەس، اعاسىمەن داۋلاسۋدى دا قويدى. ءتىپتى، ءبىرازدان سوڭ قىزىعۋشىلىعى باسىلدى. مۇنى كورگەندە بالاپاندارىن قورعاشتاپ، ورشەلەنە ىسىلداپ، موينىن اياماي سوزعان اتاقازدى ىزالاندىرىپ، وزىنە قارسى تاپ-تاپ بەرەتىندى شىعاردى. مۇنىڭ جاقسىلىققا اپارمايتىنىنا اقىلى جەتپەيدى. ويىنا كىرىپ تە شىققان ەمەس. بايقاعانمەن، بۇل دا بالالىقپەن ءمان بەرمەدى.
... بۇگىن ايدار ساباقتان سوڭ ۇيگە جاقىنداعاندا بۇلاردىڭ ۇيىنەن الىستاپ بارا جاتقان جاكەنتاي اعانىڭ كوك تراكتىرىن كوردى. «ە، ءاديا اپكەم كەلىپ-كەتكەن ەكەن» دەدى ىشتەي وزىنە ءوزى. اۋلاعا كۇندەگى ادەتىنشە اتاقازدان سەسكەنە ساقتانا كىرىپ كەلگەن بەتىندە ايدار كەڭ اۋلانى ەركىن يەمدەنگەن اتاقازدىڭ ءۇيىرى تۇراتىن الاڭعا كوزى تۇسكەنى سول ەدى، سىلەيدى دە قالدى. بالاپاندار دا، قازدار دا كورىنبەيدى. توڭىرەك تىپ-تىنىش. ءبىر كوڭىلسىزدىكتىڭ جايلاپ العانىن سەزدى.
ءاسۇي جاقتا جۇرگەن اناسى مۇنى كورگەندە ادەتتەگىدەي «ايدارلىم، ايدارشوگىم» دەپ اينالىپ-تولعانبادى. الدەكىممەن سامارقاۋ سويلەسىپ ءجۇر. ءاديا اپكەسىنىڭ «قاز قۇتايمايتىن بوساعا بولادى دەۋشى ەدى. بالانىڭ ۇرىنشاقتىعىنان كورمەي، جازىقسىز ماقۇلىقتىڭ باسىن شابۋعا نەسىنە اسىقتىڭ؟ قاز تالاعاننان ولگەن بالانى ەستىگەم جوق. قۇس تا بولسا و باستا ازىققا جاراتىلعانى بەلگىلى. ءاي، دەگەنمەن، اس-سۋ ءۇشىن باسى شابىلعان قازدىڭ ءجونى بولەك ەمەس پە؟ ول دا بالاسىن قورعاماق بولعان-داعى...» دەگەنىن انىق ەستىدى. ءىنىسى دە ەرەكشە موپ-موماقان بولا قالىپتى.
اۋلانىڭ تۇكپىرىنە تامان ساماۋىر سالاتىن جەردە وتىن شاباتىن كەسپەلتەك تومارشا جاتاتىن. ساماۋىرعا تامىزىق جاراتىن كىشكەنە بالتانىڭ قاسىندا باسى شابىلعان اتاقاز جاتىر جايراپ...
ايدار اۋلادان اتىپ شىعىپ، ۇزاپ كەتكەن كوك تراكتىردىڭ ارتىنان كوڭىلسىز ۇزاق قاراپ تۇردى دا، كوزىنەن ىتقىپ شىققان جاستى قولىنىڭ سىرتىمەن ءسۇرتىپ تاستاپ، باسى سالبىراپ اۋلاعا قايتا كىردى.
You Might Also Like
-
"كەشەگى وتكەن عابيدەن دوسقا: "ەندى ەكى جىل جۇرسەك جەتپەي مە؟! " دەگەنىم بار ەدى. سول مولشەرىم مولشەر بولدى. قوينى سۋىق قاسيەتتى قارا جەر قۇشاعىنا، مىنە، مەن دە كەتكەلى جاتىرمىن.
