تۋعان توپىراقتىڭ توزاڭى
(زامان سۋرەتى)
وتپەلى كەزەڭنەن كەيىن ادام ساناسىندا جاڭا داعدىلار سىنالاپ قالىپتاسا باستادى. بۇعان دا ۋاقىت كەرەك، ارينە. جەدەل ىسكە كىرىسىپ، تاۋەكەلگە بەل بۋعاندار دەرەۋ شەشىم قابىلداپ جاتتى.
ىرگەلى ەلگە اينالۋ — بارشا قازاقتىڭ عانا جۇمىلا كوتەرەتىن جۇگى ەكەندىگىن سول تۇستا-اق زەردەلەۋگە بولاتىن ەدى. ويتكەنى، ساپىرىلىسقان تىرشىلىككە دەن قويعان ادام بايقاماي قالمايتىن مىنا ءبىر كورىنىس كوكەيگە قوناتىن. تاعدىردىڭ ايداۋىمەن اتا-بابالارى وسى توپىراقتى الدەنەشە ۇرپاعىنا دەيىن قۇتتى قونىس ەتكەن نەبىر حالىقتىڭ وكىلدەرى جالما-جان وتانىن، اتا جۇرتىن ىزدەۋگە ەرىك تيىسىمەن، ەل-ەلدىڭ ەلشىلىكتەرى مەن وكىلدىكتەرىنىڭ الدىندا كەزەككە تۇرىپ، نەمىس اتاۋلى — گەرمانياسىنا، تەگى رەسەيلىكتەر رەسەيگە، قانىندا پولياك، ت.ت. تامشى قانى بارلار ايىل-تارتپاسىن بەكەمدەپ، اتا قونىسىن ىزدەپ، جولعا شىعا باستادى.
ءدال وسىدان قازاققا كەلىپ-كەتەر ەشتەڭە بولا قويماس دەگەم ءوز باسىم، سول مەزەتتە. ويتكەنى، ءوز جوعىمىز قانشاما، ءوزىمىزدى ءوزىمىز تۇگەندەپ الساق تا جامان با؟ مەنىڭ پايىمداۋىم — ادال ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا كۇنكورىس قامىمەن دەدەك قاعىپ جۇرگەن قاراپايىم قازاق ايەلىنىڭ، ءۇش بالاسى بار انانىڭ پايىمى. ساياسات-ماياساتىڭدا شارۋام شامالى. پەيىلىم ءتۇزۋ. وڭ قولمەن ەڭبەك ەتىپ، سول قولمەن جالاقى الۋعا داعدىلانعان قاتارداعى قىزمەتكەرگە ءتان ميتىڭ تىرلىك يەسىمىن. قاتاردان قالماي ەڭبەك ەتە ءجۇرىپ، ەلىڭنىڭ تىلەۋىن تىلەيسىڭ. ەلىمنىڭ ەرتەڭى دۇرىس بولسا — ۇرپاعىمنىڭ ەرتەڭى.
ەلىمىزدى قازاق ەلى دەپ، ءوزىمىزدى قازاق ۇلتى دەپ الەم جۇرتشىلىعى مويىن بۇرىپ، ساناسا باستاعانى دا سول تۇستا بولاتىن. وسال، بەرىك جاعىمىزدى باجايلاپ، ءبولمىس-بىتىم، پسيحولوگيامىزدى زەردەلەۋگە ۇمتىلىپ وتىرعاندار قانشاما!
ءتىلىمىزدى مەڭگەرگەنسىپ، قوينى-قونىشىمىزعا ۇڭىلۋدە الەم. زەرتتەسىن، زەردەلەسىن! وسىنىڭ استارىندا شەتجەرلىكتەردىڭ يگەرۋ، مەڭگەرۋ، ورايى كەلسە ەڭسەرۋ پيعىلى جاتپاعانىنا كىم كەپىل! ەشكىم دە كەپىل ەمەس. مۇندايدا قوناقجايلىلىق پەن كەڭپەيىلدىلىك جايداقتىق پەن اڭعالدىققا اينالىپ كەتپەۋىن ەل ەرتەڭىنە الاڭدايتىن ءارقايسىمىز سەزىنگەنىمىز ءجون ەمەس پە؟ شۇكىر، قازاق ەلىنىڭ ساياسات پەن بيلىكتەگى بەرىك ۇستانىمى ارقاسىندا ەلىمىزدى، سۇرلەۋ-سوقپاعىن ءوزى سالىپ، جيىرما جىلدىق تاۋەلسىزدىكتىڭ ىرگەسىن شايقالتپاي كەلە جاتقان ەل رەتىندە الەم تانىپ ۇلگەردى.
بۇل جەردە، مەنىڭشە، دىنىنەن، تۇبىرىنەن، ءتىپتى قالا بەردى يسلام دىنىنە دەيىن اتا-بابالارىمىز ۇستانىپ كەلگەن شاماندىق راسىمدەرگە قاتىستى ىرىم-نانىمنان، داعدىدان دا ءتۇپ تامىرىمەن اجىراتقان، ىرىمشىل قازاق، ءيىسى مۇسىلمان بالاسى نەنى جاقسىعا بالاسا، سونىڭ ءبارىن تۇپ-تۇگەل «ەسكىنىڭ قالدىعى» دەگىزىپ، جويۋعا كۇش سالعان كەڭەستىك تەگەۋرىندى يدەولوگيا مەن اتەيزم ءبىرشاما ماقسات-مۇددەسىنە جەتىپ تە قالىپ ەدى. ويتكەنى، ءبىزدىڭ اكەلەرىمىز شەجىرە دەگەندى اۋزىنا دا المايتىن. اتا-تەكتەن بىلەتىنىمىز، جاسىراتىنى جوق — فاميليامىز عانا بولاتىن. ودان ءارى اسىرىپ اڭگىمە ايتىلمايتىنى ءارى جۇمباق، ءارى تاڭقالماسقا بولمايتىن جاعداي ەكەنىنە كىم باس قاتىرىپتى!؟ مۇنىڭ ءبارى سول كەزدەگى ۇكىمەت ساياساتىنىڭ، يدەولوگيانىڭ جەمىسى. قايتا، ءبىز، قۇدايدىڭ ساقتاۋىمەن ءتىلىمىزدى ۇمىتقان جوقپىز. ال، ءبىزدىڭ تۇستاستارىمىزدىڭ جۇزدەگەن مىڭى وسى قاسىرەتتى ارقالاپ كەلەدى. ەڭ سۇمدىعى، مۇنى وزدەرى قاسىرەت دەپ تۇسىنەرلىك تۇيسىكتەن دە اجىراپ كەتكەنىندە...
كەيدە، وي جىبەرسەك، كەشەگى يدەولوگيانىڭ ءوزى بۇگىنگى باتىستىق ىقپالعا اكەلگەن باسپالداق ىسپەتتى.
ويتكەنى، دىننەن، تۇبىردەن، اتا-بابا قۇندىلىعىنان اجىراعان سانا يەلەرى ماتەريالدىق يگىلىككە كەنەلگەن، وزدەرى ەركىندىك، ازاتتىق دەپ تۇسىنگەن، ءتۇپتىڭ تۇبىنە كەلگەندە وتان، اتا-انا، باۋىر، ادامزات الدىنداعى پارىز دەگەندەردەن ازات، نەمەرە ورنىنا كۇشىك قۇشاقتاعان اتا-اجەلەر بۇگىندە شاڭىراقتىڭ قامىنان گورى كىم-كورىنگەنمەن كوڭىلدى ۋاقىت وتكىزىپ، الدەقانداي اۋەيىلىكتىڭ جەتەگىندە كوزدەرى تارس جۇمۋلى كوكەيلەرىنە قونبايتىن الدەقانداي ءدىنسىماقتارىن ۋاعىزداۋعا كوشكەنىنە كوكىرەگىڭ ۋ قۇيعانداي قىجىلدايدى، اياز قارىعانداي شىمىرلايدى. نەدەن مۇقتاجبىز؟ ءوزىمىزدىڭ تۇعىرلى تۋىمىزدىڭ تۇبىندە تۇرىپ، قىرىق پىشاق بولىپ، نە پالە ىزدەيمىز وسى؟
... سول كۇندەردىڭ، ەگەمەندى ەل بولعانىمىزدى ماقتان تۇتۋعا دا ەت ۇيرەنە باستاعان كۇندەردىڭ بىرىندە كۇنتىزبەدەگى جىل باسى — جاڭا جىل قارساڭىندا كەش وتكىزۋ — ءار مەكەمەنىڭ ءىس-شارالار جوسپارىنا ورنىعىپ ۇلگەرگەن ءىس. كورپوراتيۆكا دەگەنگە نان تاۋىپ جەپ وتىرعان سوڭ تاۋەلدىلىك تانىتا سالايىنشى دەگەن نيەتپەن بارعان مەيرامحاناداعى ۇجىمدىق مەرەكە راسىمىنەن كەشىرەك شىقتىم. بالا-شاعانى اۋرەگە سالماي، ءوزىم جەتىپ الارمىن دەپ، كوشەدەن تاكسي ۇستادىم. ارينە، جۇرگىزۋشىنىڭ تۇر-تۇسىنە قاراپ الدىم. سول بەيتانىس قاريانىڭ اۋزىنان ەستىگەن اڭگىمە كوكەيىمنەن كەتەر ەمەس. اۋىرلىق بولىسسەڭ جەڭىلەيەدى، دەگەندەي...
وزىنەن ءوزى ءبىر كۇرسىنىپ العان تاكسي ايداۋشى قاريا نە سەبەپتى «جالعىز ءارى كەشتەتىپ جۇرگەنىمدى» سۇراعان سوڭ «ءسىزدىڭ ءحالىڭىز جاقسى ەكەن، ال مەنىڭ ۇيگە قايتقىم جوق...» دەدى ءسوزىنىڭ اياعىنا كۇرسىنىس ارالاستىرىپ. ىڭعايسىز كورسەم دە:
— بايبىشە قىدىرىستاپ كەتىپ پە ەدى، توركىنىنە جىبەردىڭىز بە، الدە بالا-شاعاسىندا ما؟ — دەپ سۇرادىم.
— ۇيدە، جىلاۋدان كوزى ءبىر قۇرعامايدى، — دەدى. ۇنسىزدىك.
«ايەلى ءتىرى ەكەن، دەمەك، بالالارىنىڭ ءبىرى بولدى عوي، قايتقان» دەپ، نەگە ەكەنىن قايدام، ىشتەي جاماندىققا جورىپ تا ۇلگەردىم. ۇندەمەۋگە دە ىڭعايسىزدانىپ، سۇراق قويۋعا دا باتا الماي وتىرعام. مەنىڭ ويىمدى وقىپ العان ادامداي، اڭگىمەنى ءوزى جالعاستىردى. مەن جورامالداعان جاماندىقتان الدەقايدا اۋىر سۇمدىقتى ەستىگەن قۇلاعىم جازىقتى بولماي-اق قويسىن، ول مىناۋ ەدى...
— بالالارىمىز بولعان...، — دەدى ۇنسىزدىكتى ءوزى بۇزىپ، — ءتىرى. شەتەلدە. اڭگىمە وندا ەمەس. وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارىنىڭ باسى بولاتىن. جيىرما ەكى جاسىمدا ارعى جاقتان (التايدىڭ ارعى جاعىنان) ۇلى دۇرمەكپەن ەش قۇجاتسىز، اتا جۇرتىم دەپ ەڭىرەپ كەلىپ، تابانىم تيگەندە وسى توپىراققا ماڭدايىمدى تيگىزىپ جاتا قالىپ، شەكارادان قارىس قادام اتاعانىما سەنەر-سەنبەسىمدى بىلمەي، جىرتىلعان بوز توپىراقتى سۇيگەنىم ەسىمدە. كەلگەن سوڭ «قۇجاتسىز ءجۇرسىڭ، قىتايلىق تىڭشىسىڭ» دەپ قاماپ قويدى. قاماۋدا 150 كۇن ۇستاپ، جوعارى جاققا سۇراتۋ سالعاننان سوڭ، بوساتتى. بوساتقان سوڭ تىركەلدىم. تىركەلگەن سوڭ جۇمىسقا الماي تاعى جارتى جىل قارا جۇمىستا، تەمىرجول ۆوكزالىندا ۆاگوننان جۇك ءتۇسىرىپ، شويىن جول جاعالاپ، قالا توڭىرەگىندەگى ءبىر دۇڭگەننىڭ اۋلاسىنداعى ىرگەتاسسىز سالىنعان يتكىرمەس ىلگەكتەن باسقا قۇلىپ اتاۋلى سالىنىپ كورمەگەن جۇلىم-جۇلىم ەسىگى بار جەر كەپە لاشىعىن پاتەرگە جالداپ ءجۇرىپ جاتتىم. ءۇي دە جوق، كۇي دە جوق، اكە-شەشەم ارعى جاقتا. حابارسىزبىن. تاعى ءبىر دۇرمەك وتەتىن شىعار دەپ دامەلەنىپ جۇرگەنىمدە كسرو شەكارانى جاۋىپ تاستادى.
ءسويتىپ ءجۇرىپ وكپەگە سۋىق تيگەن كەسەلمەن ءبىر جىل اۋرۋحانا، ساۋىقتىرۋ ورىندارىندا وڭالۋدا ءجۇردىم. ورىسشام جوق. قىتايشام پايداعا اسپايدى، قازاقشا ەشكىمگە اسا كەرەگى جوق زامان ەدى عوي...
قازاق تىلىندە تارالىمى شەكتەۋلى جوسپارمەن كىتاپ شىعاراتىن ساۋساقپەن سانارلىق رەسپۋبليكالىق كىتاپ باسپالارىنىڭ بىرىنە رەداكتورلىققا جۇمىسقا قابىلداندىم. ۇيلەنىپ، بالا-شاعالى بولدىم. مەنىڭ قۇرداستارىم قالجىڭعا سۇيەپ ايتاتىن «سوۆەتسكيي ستاندارتپەن» ءبىر ۇل، ءبىر قىز ءوسىردىم. ارينە، بالالارىمىزدى ءبىز كورگەن قيىندىقتى كورمەسىن دەپ ورىسشا بالاباقشاعا، سول ىزبەن مەكتەپكە بەردىك. ولار ەرجەتتى. زامان وزگەردى. ەگەمەندى ەل بولدىق. ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن سوڭ ازىن-شوعىن جيناعىممەن شاعىن بيزنەس اشىپ بەردىم ۇل-قىزىما.
تىنىم كورمەي ءجۇرىپ، اپ-ساتتە كوتەرىلىپ-اق قالدى. بيلىك تاراپىنان ءتۇرلى تۇرتپەك، سالىق، تەكسەرىس كوبەيىپ كەتتى دەپ، ون جىلدا جولعا قويىپ ۇلگەرگەن بيزنەسىنەن تيتىقتاپ جۇرگەنىن، ايىرىلىپ قالۋ نە تۇرالاپ تىنۋ ءقاۋپى بارىن ايتتى بىردە.
ەندى بىردە اياق استىنان جولعا جينالىپ، شەتەلگە ءىسساپارعا كەتەتىنىن، جۋىق ارادا ورالماسا، ۋايىمداماۋىمىزدى مۇقيات تاپسىردى...
قايتىپ ورالعان ساپارىندا، وتىز ەكى جاسار جالعىز ۇلدىڭ شەتەلگە كەتۋگە ءماجبۇر بولعانىن، ۋاقىتشا تۇرۋعا رۇقسات قۇجاتتارىن رەسىمدەپ كەلگەنىن ەستىدىم. ءيا، ۋاقىتشا بولار، رايىنان قايتار دەپ دامەلەنگەم. ونىم قۇر دامە ەكەنىن وندا بىلمەپپىن... سودان بەرى شەتەل ازاماتتىعىن ءبىرجولا الىپ، ەلدەن وتباسىن، قارىنداسى مەن كۇيەۋ بالاسىن دا ىلەستىرىپ كەتتى. ءبىرجولا... قاراجاتپەن قارايلاسادى بىزگە...
مەن جيىرما ەكى جاسىمدا قىتايدان اتا جۇرتىما تىلمەن جەتكىزە المايتىن ساعىنىشپەن، اتا-بابام كوكسەگەن ارمانىن ارقالاپ ورالعانىمدى ايتتىم عوي. بالامنىڭ، جالعىز ۇلىمنىڭ جاسى قىرىققا تاياپ قالسا دا، ەلگە قايىرىلماي كەتكەنى، ءبىرجولا ات-قۇيرىعىن ءۇزىسىپ كەتكەنى باتادى. مىنا زامان قاي زامان... ماعان باتاتىنى وسى. كومۋسىز قالماسپىن، دەگەنمەن ۇرپاقتان توپىراق بۇيىرتسا...
ءيا، توپىراق دەمەكشى، اۋەجايدا شىعارىپ سالىپ تۇرعانىمدا ۇشۋعا تىركەۋدەن وتەر الدىندا اجەتحاناعا كىرىپ اياعىنداعى اياق كيىمىن سول جەردە سۋجاڭا باسقاسىنا اۋىستىرىپ كيىپ، تاستاپ كەتتى. ءمانىسىن سۇراعانىمدا «بۇل توپىراقتىڭ ءتۇيىر توزاڭىن دا اكەتكىم كەلمەيدى» دەگەنى ارقاما ايازداي باتتى!.. سۇيەگى جات جەردە قالعان اتام مارقۇمنىڭ بەلبەۋىنە ءتۇيۋلى تۇراتىن، تۋعان جەردەن جارتى عاسىر بۇرىن اكەتكەن ءبىر شىمشىم كيەلى توپىراقتى شىنى قۇتىعا سالىپ، سىرتىنا اكەمنىڭ ءوز قولىمەن ارابشا جازىلعان جازۋى بار قۇتىنى جادىگەردەي ساقتاپ، شەكارادان كەرى الىپ وتكەنىمدى قايتەيىن! جالعىز ۇلدىڭ «جۇلىعىما دا جۇقتىرمايمىن توزاڭىن» دەپ، شەتەلگە اتتانعان ساتىندە اتا-بابام ارمان قىلعان اسىل مۇراتتىڭ ءادىرا قالعانىنا كوزىم جەتتى! وسىنشاما تەپەرىش كورىپ، ەلىم دەپ ەڭىرەپ جەتكەندە، ءومىردىڭ تالاي سىنىنان ءوتىپ، وسى جاسقا كەلگەنشە جالعىز ۇلدىڭ جۇرەگىنە «يماندىلىق، سابىرلىلىق، تۋعان توپىراقتى قاستەرلەۋ» دەگەن ەڭ ىزگى سەزىمنىڭ ءدانىن سەبۋگە مۇرشام كەلمەگەنىنە وكىندىم. وكىنىشتەن نە پايدا؟ مىناۋ دۇنيەدە بوق-دۇنيەدەن باسقادان كيە كەتكەن بە؟!
ۇزاق تا كوڭىلسىز اڭگىمەسىن ... اقساقال ءتامامداعان ۋاقىتتا كۇرەجولدان مەن تۇراتىن ىقشاماۋدانعا بۇرىلاتىن باعدارشامنىڭ جاسىل ءتۇسى جانىپ، جول اشىلدى. قاريا كوكىرەگىندەگى اۋىر مۇڭىن ماعان ارقالاتىپ كەتكەندەي اسەردە قالا بەردىم...
«دجەنتەلمەن بولعىم كەلمەيدى...»
(كۋپەدەگى اڭگىمە، قاز-قالپىندا)
جولاۋشىلار پويىزىنا وتىرعان ءاسيا كىشى ۇلى جاسۇلانمەن ەكەۋى ازىن-شوعىن جۇكتەرىن كۋپەدەگى ورىندارىنا جايعاستىرىپ بولار-بولماستان ۇلى:
— مەن دجەنتەلمەن بولعىم كەلمەيدى!.. — دەدى جۇلىپ العانداي.
— نەگە؟ — دەدى اناسى تاڭدانعان كەيىپپەن. — ونىڭ نەسى جامان ەكەن؟
— وسى بار، عوي، سىزدەردىڭ «نەسى جاماندارىڭىز» ءبارىن قۇرتاتىن! جامان بولماسا بولدى، بولا بەرە مە؟ ودان دا نەسى جاقسى دەپ قارامايسىزدار عوي ەشتەڭەگە.
— ءيا، بالام، تۇسىندىرسەڭشى ەندى. — اناسى ءارى مەنەن ىڭعايسىزدانىپ، ءارى كۇتپەگەن اڭگىمەنىڭ بايىبىنا جەتە الماي تۇرعانىن جاسىرا الماي بالاسىنا كوز قيىعىمەن يشارا بىلدىرگەن بولدى. ءجاسوسپىرىم بالا ىشىنە ازەر سىيىپ كەلگەن نارازىلىعىن ءدال ءقازىر اقتارماسا، جارىلىپ كەتەردەي:
— كەشە الىبەك اعام ايدانى تانىستىرۋعا الىپ كەلدى.
— ءيا...
— جەزدەم، ءبارىڭىز جىك-جاپپار بولدىڭىزدار دا قالدىڭىزدار.
— ءيا، ەندى ول قىز بالا، العاش رەت تانىسۋعا اعاتايىڭ ەرتىپ كەلىپتى... ۇيلەنبەك ويى بار، ونىڭ نەسىن ەرسى دەيسىڭ؟
— دەسەم سول، ايداعا ءومىر بويى ءدال وسىنداي قۇرمەت-قوشەمەتپەن قارايتىنداي... سول ايدا، نەمەنە، ءوزى وتىراتىن ورىندىقتى ىعىستىراتىن قاۋقارى جوق پا ەكەن؟ الىبەك اعام اۋەلى ونى ءتور جاققا شىعارىپ، ورىندىقتى كەرى ىسىرىپ، ودان ءارى ىسىرىپ، بار عوي. كۇلكىمدى كەلتىردى.
— ەندى نە ىستەۋى كەرەك ەدى؟ نە ايتقىڭ كەلىپ وتىر ءوزى؟ ءىشىمدى پىستىرماي، ايتشى، ەندى.
— ءىش پىستىرۋعا كەلسەك، مەنىڭ ءىشىم ەمەس پە پىسىپ بارا جاتقان...
— ەندى، بالام-اۋ، باتىس مادەنيەتىندە... ايەل ادامعا ەر جىگىتتىڭ قۇرمەت كورسەتۋى — دجەنتەلمەندىك سانالادى.
— كەشىر، اناشىم، انە... قاشان بولسىن سول، اناۋ ەلدە — اناۋ، مىناۋ ەلدە مىناۋ... بولسىن، بولا بەرسىن، قارسى ەمەسپىن. ءبارىن قۇرتاتىن دا وسى. قازاقتار، قازاقتار، اشەيىندە وزدەرىڭىز كوكسە-ەە-ەپ وتىراتىن قازاقتار قىز سىيلاپ كورمەپ پە؟ مەن الماتىعا كەلمەيمىن. وقىمايمىن مۇندا.
— يە، سەبەپ؟
— ...
— نەگە دەيمىن؟ نەسى قيىن ساعان؟ ايتساڭشى ەندى؟ ءاي... — ءاسيا بالاسىنىڭ ءجون-جوسىقسىز نارازىلىعىن نەگە جورىرىن بىلمەي.
— ءبارى قيىن، ءبارى... ءبارى...
— نەنىڭ ءبارى؟ال، سەن نە ىستەر ەدىڭ وزىڭە سالسا.
— وزىمە سالسا ما؟ مەن اعاتايدىڭ ورنىندا بولسام، ءوزىم وتىرامىن دا، ايداعا، — كەل، ايدا، وتىر قاسىما دەيمىن.
— ءوي، قۇدايىم-اۋ، وندا تۇرعان نە...
— ايتتىم عوي، ءبارى وسىدان باستالادى دەپ... اپا-اۋ، ايتشى ءوزىڭ، ول ءومىر بويى ولاي جالعاسپايدى عوي. ادام ءوزىن ءوزى ۋاقىتشا، كورەر كوزگە عانا مادەنيەتتى، دجەنتەلمەن ەتىپ كورسەتكەننەن نە تابادى وسى؟ ءبىز قازاقپىز عوي، قازاقتىڭ كىسى سىيلايتىن عۇرپىنىڭ ءبارى قۇرىپ قالىپ پا؟ سودان كەيىن شىعاسىڭدار. جاستار الەن، پالەن دەپ. الدىمەن وزدەرىڭىز ەۋروپاشا وقىعان، بيازى دەپ سىرتتى ماقتان تۇتىپ، سولارعا جوعارى باعا بەرەسىڭدەر دە... قازاقتىڭ سالتى جوعالدى، كەلىن دەگەن پالەن-پاشتۋان دەيسىزدەر... ول كەلىننىڭ ەۋروپانىڭ با، ۆوستوكتىڭ با، كوكەيىندە كىمنىڭ سالتىن كوكسەپ تۇرعانىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى سودان كەيىن. ال پالەنىڭ ءبارى وزدەرىڭنەن باستالادى ەمەس پە؟ مەن وقىمايمىن الماتىدا، ال وقىسام، جەزدەمنىڭ ۇيىندە تۇرمايمىن.
— ەە، سولاي دەپ كوكەيىڭدەگىنى بىردەن اشىپ ايتپايسىڭ با؟ نە جازىعى بار ولاردىڭ، بار ءتاتتى-دامدىسىن كەلگەلى اۋزىڭا توسىپ وتىر.
— كەرەگى جوق، وندايدىڭ، ماعان! مەن ءوزىم سياقتى اۋىلدان كەلگەن بالالارمەن جاتاقحانادا تۇرامىن.
— وۋ، ساعان كەشە عانا تۇسىندىرمەپ پە ەدى، جاتاقحانانىڭ جاي-كۇيىن. وزبىرلىق، توبەلەس... بارىپ تۇرعان ازعىندىق دەپ...
— ماما، سىزدەرگە نە بولعان؟ بۇكىل ازعىندىقتى جيىپ اكەپ جاتاقحاناعا قاماپ قويماعان شىعار. اسكەردە سونداي، جاتاقحانادا مۇنداي، سوندا قايدا بارىپ كۇن كورمەكپىز... قازاقتان قازاق قورقىپ، بۇعىپ، ءبىرىمىز دجەنتەلمەن، ءبىرىمىز تاعى بىردەڭە... قاۋىزعا جاسىراتىن پىسپەگەن ءدان ەمەسپىن مەن... پىسكەن كەزدە ءدان ەكەش ءدان دە قاۋىزىنان جارىپ شىقپاي ما؟ قۇددى «قۇنداقتاعى ادام» كورەسىڭدەر مەنى. قوعام قالاي قالىپتاسپاق؟ قازاقتىڭ بالاسى قازاقتىڭ وزىنەن قورقىپ وتە مە؟ وزگەلەر نە دەيدى سوندا ءبىزدى؟ ءوستىپ قۇلدىراپ كەتە بەرەمىز بە، بۇقپانتايلاپ؟ قازاققا ورتاق مۇددە دەگەن قايدا؟ مەن قالانىڭ سالتىمەن، اپا-جەزدەمنىڭ پىكىرىمەن مۇلدەپ ىمىراعا بارا المايمىن.
بالاسىن جاڭا كورىپ وتىرعانداي ءاسيا ەندى شىنىمەن-اق ۇلىنا تاڭدانا قارادى. وسىنشاما تۇيدەكتەتە جونەلەتىندەي... اياق استىنان، وسىنشاما جۇيەلى وي تۇيەتىن بولسا، بۇعان دەيىن قالاي بايقاماعان ءوزى؟ اياق استىنان، ءتىپتى كۋپەدەگى بوتەن ادامدى دا كوزىنە ىلەر ەمەس. شەشەسىنە دۇرسە قويا بەرەتىندەي «جەردەن شىققان جىك قۇساپ». قاپ، بالەم، ءتىلىن تىستەپ ءوزىن زورعا ۇستادى. قۇددى ءبىر جان-جاعىنىڭ ءبارىن جاۋ انتالاپ، وسىعان جاماندىق ويلاپ جۇرگەندەي... قاراي گور، مۇنى، ۇيگە دە جەتەرمىن.
ءاسيا قانشا سابىرلىلىق ساقتايمىن دەگەنمەن، قانى باسىنا تەۋىپ:
— قويشى، تاعى نە؟ — سىرت كوزگە سىر بەرمەگەنسۋدەن باسقا امالى قالمادى.
— كەشە اپام جارتى كۇن مىسىعى مۋركانى ماقتادى. چاپا (كەكىلى كوزىنە تۇسكەن بۇيرا كۇشىك) تاماقتانىپ بولعانشا ول ىدىسقا جۋىمايدى. سابىرلى، سىرباز مىسىق دەپ. مۇندا ءبارى وزگەرىپ كەتكەن. شەتىنەن «دجەنتەلمەن»، مىسىق — مىسىقتىعىن، يت — يتتىگىن ىستەمەسە، قازاقتىڭ جىگىتى شەتىنەن قىز سيپاتتى نە اعىلشىن داعدىلى بولىپ بارا جاتسا، مارعاسقالار قايدان شىعادى. سوندا نەنى كوكسەيمىز، بۇل تىرلىكتەن؟ مەن ەشتەڭە دە ىستەگىم كەلمەيدى...
— ەندى؟
— ەندى بىلمەيمىن...
ءتورت ورىندىق كۋپەدەگى ءبىر ورىن بوس. مەن ءۇشىنشى جولاۋشىمىن. جاسۇلان لىقسىپ كەلگەن ءوز ويىن اناسىنا ايتىپ بولعان سوڭ، كۋپەدەن شىعىپ، ەسىگىن جاۋىپ جاتىپ، كيىنىپ الىڭىزدار، جايعاسىپ، — دەپ، ۇلكەن كىسىشە قامقورسىپ سويلەدى دە، ءبىرىنشى رەت كورىپ وتىرعان ماعان جاتسىنباي قاراپ، وڭ جاق قاسىن انتەك كوتەرە جىميىپ قويدى.
مەن ونىڭ اناسىنا قاراپ:
— كەنجەڭىز بە؟ — دەپ سۇرادىم.
— ءيا، — دەدى ول جىميىپ.
— ە، وندا تۇسىنىكتى، سىزدەردى بولاشاق جەڭگەسىنەن قىزعانىپ وتىرعانى شىعار، ونداي-ونداي بولادى، — دەدىم. اڭگىمەگە ەرىكسىز ورتاقتاسقانىما ىڭعايسىزدانىپ وتىرمىن. دەگەنمەن، ءوزىم ىشتەي ويلانىپ قالدىم...
You Might Also Like
-
حالىقتىڭ رۋحاني بايلىعى — شىن مانىندەگى كوركەم ادەبيەتتى جاسايتىن تەك قانا تابيعي ۇلى دارىندار ەكەنى تالاسسىز شىندىق. قازاق حالقىنىڭ XX عاسىرداعى وسكەن ادەبيەتىن بۇكىل الەمگە تانىتقان دا سول ...
-
تاتەم (اكەم) بۇعان دەيىن تۇسىمە وتە سيرەك ەنەتىن. قيمىل-قوزعالىسىنىڭ ەمىس-ەمىس بىر-ەكى دەتالى ەستە شالا ساقتالاتىن دا، تەز عايىپ بولاتىن. سويلەمەيتىن. ءوزىم ونىڭ كوزقاراسىنان، قاس-قاباعىنان نەمەسە ءۇ...
