بەرىلمەگەن باتا
(زامان سۋرەتى)
مامىراجاي جازدىڭ باسى. الماتىنىڭ كوگىلدىر اسپانىندا قالىقتاعان اقشا بۇلتتار كۇن شۋاعىنان تاراعان التىن شاپاقتىڭ كوزگە كورىنبەيتىن تىندەرىنە ۇزىندى-قىسقالى ەتىپ بايلاپ قويعانداي. جەڭىل قالىقتاپ، تاس توبەدەن ۇزاپ كەتپەيدى. گۇلگە ورانعان گۇلزار قالا ەرەكشە سالتاناتقا بولەنىپ تۇر. قازاقتىڭ تاعى ءبىر قارا شاڭىراعى ىرگەسىن كەڭەيتىپ، وتاۋ تىككەلى جاتىر. كەلىن ءتۇسىرۋ تويىنا كەلگەن كورشى اپايدىڭ لەبىزى اڭگىمەگە ارقاۋ بولدى.
«اينالايىن، تويعا كەلگەن جۇرتىمنان! توي قۇتتى بولسىن!» دەپ باستاعان اپاي ءسوزىن كىلت ءۇزىپ، دۋىلداسقان قوناقتار تىڭداۋعا نيەتتى مە، الدە... دەگەن ويمەن زالدى ءبىر شولىپ ءوتتى. مەيرامحانا زالى سىلتىدەي تىنا قالدى. اپاي دەرەۋ وسى ءساتتى پايدالانىپ «ەكى جاسقا باقىت تىلەۋگە مىندەتتىمىز، باقىتتى بەرۋ-بەرمەۋ ءبىر اللانىڭ قولىندا. ال باقىتتى بولۋدىڭ نەگىزگى شارتى، اللانىڭ ريزالىعىنا بولەنۋ، سودان كەيىن اتا-ەنەنىڭ باتاسى مەن كوپتىڭ تىلەۋىنىڭ قابىل بولۋى. قاراعىم كەلىنجان، اقەركە، ساعان دا تىكەلەي بايلانىستى دەسەم قاتەلەسپەيمىن! ويتكەنى مەن وسى جاسقا جەتكەنشە كەلىن دە ءتۇسىردىم، قىز دا ۇزاتتىم. ءوزىم دە سەن سياقتى ۇلبىرەگەن اق كەلىن بوپ بوساعا اتتاعانمىن ءبىر كەزدە! باقىتتى عۇمىر كەشتىم. ءۇبىرلى-شۇبىرلى بولدىم. ەندى، ءسوزدىڭ توق ەتەرىنە ورالايىن. باقىتتى بولۋدىڭ شاعىن رەسەپتى دەسەك تە بولادى مۇنى. ابىرويلى اق كەلىن اتانىپ، تاڭداعان جارىڭنىڭ ادال قوساعى بولعىڭ كەلسە، ومىرگە كەلەر ۇرپاعىڭنىڭ باقىتىن قىزىقتاعان انا بولام دەسەڭ، كەلگەن بوساعاڭدى ءپىر تۇت، اينالايىن! جاسسىڭ، بىلمەيتىنىڭ كوپ. سول كوپ سۇراقتىڭ جاۋابىن تەلەفونداتىپ نەمەسە كۇنارا جۇگىرىپ ءوز اناڭنان سۇراما، قايىن ەنەڭنەن، ەرجاننىڭ ماماسىنان سۇرا. ويتكەنى، جانىم، بۇگىنگى كوتەرىلىپ وتىرعان شاڭىراق — وسى اتا-ەنەڭنىڭ قارا شاڭىراعىنان وربىگەن اق وتاۋ. ءۇي بولۋدىڭ جۇگى جەڭىل ەمەس. ءتۇتىننىڭ ءتۇزۋ شىعۋىنا كوپ جاعدايدا كەلىن-ەنە اراسىنداعى تاتۋلىق سەبەپشى ەكەندىگىن ۇمىتپا! ەكەۋارا ۇعىسپاۋشىلىق بولا قالسا، وزگەنى كىنالاما، ەنە الدىندا ءوزىڭ كىشىرەيىپ، ەنەڭمەن ءتىلتابىسۋعا قادام جاسا! ەنەڭ دە انا. سەنىڭ سۇيگەن جارىڭدى سەنىڭ كوڭىلىڭنەن شىعاتىنداي، سەن عاشىق بولاتىنداي جىگىت ەتىپ تاربيەلەگەن انا جامان بولۋى مۇمكىن ەمەس! انا كوڭىلى قاشان دا وسىنى كۇتەدى سەنەن! بىرەۋدىڭ اقىلىمەن بىرەۋ جۇرمەيدى دەيمىز، دەگەنمەن، وسى باتا-تىلەگىمە قۇلاق سالارسىڭ، قاراعىم!» دەپ، لەبىزىن اياقتادى.
كورشى اپاي ايتقان لەبىزدىڭ اشەيىندەگى توست كوتەرۋدەن ەرەكشەلىگى جۇرت «الىپ قوي، سەن نەگە المايسىڭ» دەسكەن جوق. «راحمەت، اپاي...» دەسكەن، ريزالىق بىلدىرە جامىراسقان داۋىستار تۇس-تۇستان ەستىلىپ، ونىڭ ارتى «ءار تويدا وسىنداي دايىن رەسەپتەر ۇسىنىلسا عوي» دەپ ءازىل-شىنى ارالاس كوڭىلدى اڭگىمەگە ۇلاستى.
...مەن قىز ۇزاتىپ اكەلگەن قۇدا-قۇداعيلارعا جاقىنىراق جايعاسقام. جيەگىندە ۇساق گ ۇلى بار كوگىلدىر ورامالىن كەلىستىرىپ بايلاعان ءبىر قۇداعيدىڭ اڭگىمەسىنە قۇلاعىمدى تۇرە وتىردىم.
...باتا-تىلەك دەگەننەن شىعادى. جاڭىلماسام، توقسانىنشى جىلداردىڭ ورتاسىنا تامان بولاتىن... تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن العاشقى كەزەڭ. مۇستافا وزتۇرىك باۋىرىمىزدىڭ اتاجۇرتىنا ورالىپ، اتاعى ءدۇر ەتىپ كوتەرىلگەن كەزى ەدى...
جالعىز ءتۇيىر ۇلىمدى قايتسەم دەنى ساۋ، ءبىلىمدى ازامات ەتىپ وسىرەم دەپ جار قۇلاعىم جاستىققا تيمەي جۇرەتىن ادەتىممەن سپورتتىق ۇيىرمەلەرگە جازدىرىپ، دەنە شىنىقتىرۋ-سپورت زالدارىنا جەتەلەپ، كوڭىلى قالاعان سپورت تۇرىمەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك جاساپ باقتىم. شۇكىر، تالاي-تالاي جارىستارعا قاتىسىپ «حالىقارالىق جارىستا سۋعا جۇزۋدەن ءتورت التىن جۇلدە الدى، جارىستاردان ولجاسىز ورالعان كەزى جوق. بۇگىندە ءوز وتباسىن اسىراپ-ساقتاپ، اتا كورگەن وق جوناتىنىن دالەلدەپ جۇرگەن جايى بار. سول جىلدارى باسىمنان كەشىرگەن ءبىر وقيعا ويىما ورالعان سايىن وكىنەمىن... اڭگىمە يەسى سوزىنە قۇلاق ءتۇرىپ وتىرعانداردى كوزىمەن ءبىر شولىپ ءوتتى دە ورىندىق شەتىنە قاراي ىسىرىلا جايعاسىپ، تەرەڭ تىنىستاپ، دەم الدى دا اڭگىمەسىن جالعاستىردى.
ورتالىق سپورت سارايى. ادام لىق تولى. مۇستافا وزتۇرىكپەن كەزدەسۋ ءوتىپ جاتقان. ءبىر ءسات مۇستافا «تۋعان ەلىم دەپ كەلدىم. توپىراعىما، اتا-جۇرتىما امان جەتتىم، ەندىگى جەردە سپورت سالاسىنداعى قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىم ەلىمە ارنالادى» دەگەن سياقتى جۇرەكجاردى ءسوزىن كوپشىلىككە ارناپ، تىزەسىن بۇگىپ، باسىن ءيدى. قوس الاقانىن كەۋدەسىنىڭ تۇسىنا كوتەرە جايىپ، ۇلكەندەردەن باتا سۇرادى. جۇرت دەمىن ىشىنە الىپ، تىم-تىرىس. ءۇن جوق. ۇشقان شىبىننىڭ ىزىڭى ەستىلەتىندەي، سىلتىدەي تىمعان تىنىشتىق. ەشكىم ءلام-ميم دەگەن جوق. باتا سۇراعان ەل ۇلانى سىر بىلدىرمەي، ورنىنان تەز كوتەرىلىپ، ءارى قاراي كەش ءراسىمى جالعاسا بەردى. مەن سول ساتتە تابىلسا، قارا جەردىڭ تەسىگىنە تىرىلەي تۇسەردەي حال كەشتىم. ءبىزدىڭ قانشالىقتى دارەجەدە اتا داستۇرىنەن، باتا-تىلەكتەن الىستاپ، بوداندىق رۋحتى مويىنداپ كەتكەنىمىزدى سەزىندىم. ءقازىر وكىنەمىن. سول ساتتە قازىرگىدەي باسىمدا جاۋلىعىم بولماسا دا، اتىپ تۇرىپ نەگە بار بىلگەن ەمەۋرىنىمدى ىستەمەدىم، «اتاڭ مۇدىرسە، قاراعىم، زاماننىڭ اعىمى وسىلاي بولدى، مەن بە ءبىر اناڭمىن» دەپ، نەگە عانا بىلگەنىمشە باتا بەرمەدىم دەپ قاتتى وكىنەمىن! سول جولى مۇستافا باتا السا، پالە-جالادان قۇتىلار ما ەدى، دەيمىن. سوندىقتان، ۇلكەننىڭ العىس-باتاسىنا جەتەر نە بار؟.. — دەپ ساليقالى قۇداعي اڭگىمەسىن اياقتادى.
الاقان سوزىپ سۇرالعان، بەرىلمەگەن باتادان جامان نە بار دەگەن ويدان جۇرەگىم مۇزداپ كەتتى. قازاعىمنىڭ تويى، قازىرگى زاماندا، شۇكىر، باتا-تىلەكتىڭ اق جاۋىنى سياقتى عوي...
اسابا ەكى جىگىت شىرق ءۇيىرىلىپ، بي بيلەتىپ، كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىن كوتەرۋدە.
ۆالس اۋەنىمەن قۇشاقتارى جاراسا قالىقتاعان، جۇزدەرى بال-بۇل جانىپ نۇرلانعان جۇپ اققۋداي كۇيەۋ جىگىت پەن اق جەلەڭى ۇلپىلدەي تەربەتىلگەن قالىڭدىققا قاراپ ويعا بەرىلدىم. اسەم اۋەن تەربەگەن زال ىشىندە ايتىلعان كوپشىلىكتىڭ تىلەۋى مەن اق باتالارى كوزگە كورىنبەيتىن نازىك تولقىندارمەن جاس جۇبايلاردىڭ بويىن بالقىتا قوناقتاپ، قوس جۇرەكتىڭ ناپ-نازىك تىنىنە شىم-شىمداپ ءسىڭىپ جاتقانداي كورىندى ماعان. ىلايىم سولاي بولعاي! ءوز ويىممەن ءوزىم وقشاۋلانىپ، «باتامەن ەر كوگەرەر» دەپ كۇبىرلەپ، قوس الاقانىممەن بەتىمدى سيپاعانىمدى ەشكىم بايقاپ قالمادى ما دەگەندەي، توڭىرەگىمە كوز تاستادىم اقىرىن عانا.
«ەكى جۇلدىز... ءبىر اسپاندا كوردىك ءبىز،
بىزدەر دە ەكەۋ ەگىز ساۋلەم، ويتكەنى...»
تويدىڭ تارقاماۋىن ىشتەي تىلەپ، سازدى اۋەنمەن ىرعالا تەربەلىپ، ءوزىمنىڭ دە باقىتتى شاقتارىم ەسىمە ءتۇستى.
كوڭىلىمنىڭ تۇكپىرىندە «باتا بەرە الماعان» ماڭگۇرتتىكتەن دە ارىلاتىن كەز جەتكەنىنە تاۋبەشىلىك ەتتىم!
You Might Also Like
-
ايدار التى ساباقتان شىعىپ، ىشەك-قارنى شۇرقىراپ، ۇيگە ءولدىم-تالدىم دەپ بۇراتىلىپ جەتكەنىندە، بۇرىنعىداي سىرتقى اۋلادان كوز ىلەسپەيتىن جىلدامدىقپەن زىپ بەرىپ كىرە سالا، «مام-ما-اااۋ!» دەپ...
-
قوڭىر قاز الا جازداي ۇيادان ۇزاپ شىقپادى. بيىل كوكتەم ەرتە شىقتى. كۇن جىلىنىسىمەن-اق جەر بەتى قيقۋلاعان، تىراۋلاعان ءان سالتاناتىنا بولەنىپ، جابايى قوڭىر قازدىڭ جۇرەگىن شاتتىق كەرنەگەن... ءۇمىت... جىل...
