InfoHub Logo

قايراتتىڭ تۋعان اۋىلىنا ورالعانىنا بۇگiن ءۇشiنشi كۇن. ەكi جىلداي ۋاقىت جۇزدەسپەگەن اعايىن-تۋىستارىن كورiپ، تاي-قۇلىنداي تەبiسiپ تەل وسكەن جورا-جولداستارىمەن قايتا قاۋىشىپ، مارە-سارە كۇي كەشiپ، ساعىنعان جۇرەك سايابىر تاۋىپ، قۇلازىعان كوڭiل جايلانا باستاعان-دى.

بۇگiندە اسكەردەگi ادەتi بويىنشا ەرتە تۇرىپ، كۇنi بويى اۋلا iشiندەگi ۇساق-تۇيەك جۇمىستاردى ەرمەك ەتكەن ول اقشام الەتiندە جۋىنىپ-شايىنىپ، قالىڭدىعىنا ۇرىنشىلاپ باراتىن كۇيەۋ جiگiتشە تارانىپ-سيپانىپ، جينالا باستادى. ونىڭ وسىناۋ قيمىل-ارەكەتiن بايقاپ قالعان شەشەسi:

— اپاق-ساپاقتا قايدا جينالدىڭ، قۇلىنىم؟ — دەدi جانىنا جاقىنداپ كەلiپ.

— كلۋبتا بي بولادى ەكەن!..

— بيiڭدi قويا تۇر، بوتام! كەشكە ءتورت كوزiمiز تۇگەل وتىرعاندا كەۋدەڭدەگi وردەن، مەدالدارىڭدى قالاي العانىڭدى ايتىپ بەر. تiپتi، كەلگەنiڭنەن بەرi كiسi كۇتەمiن دەپ ءجۇرiپ، مەيiرiمiمiز قانىپ ءشۇيiركەلەسە دە المادىق قوي. ساعىنىشىمىز دا ءالi باسىلا قويعان جوق.

— تۋ، اپا، ەرتەڭ دە كۇن بار ەمەس پە؟!

— جارايدى، قۇلىنىم. بارا عوي. مەنiكi جاي-اشەيiن ايتا سالعان ءسوز عوي. قايدا جۇرسەڭ دە امان ءجۇرشi، ايتەۋiر، — دەدi ۇلىنىڭ كوڭiلiن قيماعان عازيزا شەشەي.

— دۇنيەدە انادان ارتىق جان بار ما؟! — دەپ اندەتە جونەلگەن قايرات ەركەلەي كەلiپ، شەشەسiنiڭ بەتiنەن ءسۇيدi. اناسى دا مەيiرلەنە ماڭدايىنان يiسكەدi:

— اكەڭ بiرەۋدiڭ جالعىزى ەدi، سەن دە اكەڭنەن قالعان جالعىز تۇياقسىڭ. جەر بەتiندە قارايىپ، امان ءجۇرشi، ايتەۋiر!.. — دەپ يەگi كەمسەڭدەي باستاپ ەدi، ويىنا كەلگەنiن iرiكپەي ايتىپ سالاتىن تiكمiنەزدەۋ بالاسى:

— قويىڭىزشى، قايداعى جوق جامان ىرىمدى باستاماي، — دەپ تيىپ تاستادى دا، اندەتكەن كۇيى سىرت كيiمدەرiن كيiنiپ، دالاعا شىقتى. سوڭىنان ەرە شىققان عازيزا شەشەي بiر ساتكە ۇلىنىڭ سىمباتتى ءتۇر-تۇلعاسىنا قاراپ تۇردى دا:

— تاۋبە، قۇداي. بەرگەنiڭە شۇكiر، — دەدi كۇبiرلەي سويلەپ.

مامىر ايىنىڭ ماقپالداي اسەم كەشi. ىمىرت ءۇيiرiلiپ، كوز بايلانا باستاعان شاق. كوشە كوڭiلدi. ول باياۋ ادىمداعان كۇيi كلۋبقا قاراي بەت الدى. ماڭايداعى ۇيلەرگە، قاسىنان جاناي ءوتiپ بارا جاتقان جاندارعا كوز قىرىن سالىپ قويادى. اۋىلدىڭ قاق ورتاسىنداعى بۇزىلعان ەسكi توقال تامنىڭ جانىنان وتە بەرگەندە ار جاق بەتتەن ايقاي-شۋ ەستiلدi. ول ءجۇرiسiن جىلدامداتىپ سولاي قاراي بۇرىلدى. كەنەت، وڭ جاق بۇرىشتاعى دوڭگەلەك تاسقا جايىلعان گازەتتiڭ ءۇستiندەگi قارا ناننىڭ قالدىقتارى مەن بiر-بiرiمەن شەكiسiپ شەتiنەگەن ۇزىن وڭەش شولمەكتەردi كوزi شالدى. Iستiڭ ءمانiسiن ايتپاي ءتۇسiنگەن قايرات شاپشاڭ قيمىلداپ، ۇشەۋدiڭ تەپكiسiنە تۇسكەن جالعىزدى اجىراتىپ الدى. قياق مۇرتتى، قاپساعاي دەنەلi، قاراسۇر جiگiت اراشاشىسىن تانىدى بiلەم، سۇيرەتiلiپ ورنىنان كوتەرiلدi. قايرات ونى قولتىعىنان دەمەپ، جول بويىنداعى سۋ شۇمەككە اكەلدi. جۋىندىرىپ، كيiمiن تازالاسىپ، ءسال-پال ەسiن جيدىرعان سوڭ: «ءۇيiڭە جەتكiزiپ سالايىن» دەپ ەدi، ول قارسىلىق بiلدiرiپ، كلۋبقا باراتىنىن ايتتى.

— ءجا، وندا جولىمىز بiر ەكەن، بiرگە جۇرەيiك. — ول ءۇنسiز سوڭىنان ەردi.

بۇلار كەلگەندە بيدiڭ ناعىز قىزعان شاعى ەكەن. قايرات بiردەن توپقا قوسىلماي جوعارى جاقتاعى بوس ورىنداردىڭ بiرiنە جايعاسىپ، اۋەلi سىرتتاي باقىلاي تۇرۋدى ءجون كوردi. الابۇرتقان كوڭiلi جاي تاۋىپ، مۋزىكا اۋەنiنە ەلiتiپ وتىرعان قايراتتىڭ توپ ورتاسىندا كيiكتiڭ لاعىنداي ويناقتاپ جۇرگەن اققۇبا قىزعا كوزi ءتۇستi. ونىڭ نۇرلى ءجۇزi بiءرتۇرلi جانىنا جىلى سەزiم ۇيالاتىپ، قيالىندا جۇرگەن «بەيتانىس» بەينەنi ەلەستەتكەندەي بولدى. كوز الماي قاراي بەرگiسi، قادالا بەرگiسi كەلەدi. الدەن ۋاقىتتا مۋزىكا ءۇنi ءسال سايابىرسىپ، زال iشi ابىر-سابىرعا كوشكەندە عانا قايرات «قيال الەمiنەن» وتىرعان ورنىنا قايتىپ ورالعانداي كۇي كەشتi. «جوق، بۇلاي سىرتتان سۇقتانىپ وتىرا بەرۋگە بولماس!» — ول ۆالس اۋەنi باستالىسىمەن بويىنا بار باتىلدىعىن جيىپ، كەرمارالداي كەرiلگەن سۇلۋ بويجەتكەنگە قاراي ءجۇردi.

— قارىنداس، سiزدi بيگە شاقىرۋعا بولار ما ەكەن؟

— نەگە بولماسىن! — قىز قولىن سوزا تاقاي بەرگەن جiگiت قۇشاعىنا ەنiپ جۇرە بەردi.

اسەم اۋەن قولتىقتارىنا قانات بiتiرگەندەي ەكi جاس جەڭiل قوزعالىپ، قالىقتاي تەربەلەدi. ولار وسى كۇيiمەن تەك كەڭ زالدى بiر اينالىپ شىققان سوڭ عانا تiلدەسكەن ەدi:

— قارىنداس، تانىسىپ قويالىق. مەنiڭ اتىم — قايرات.

— شىنىمەن تانىماي قالدىڭىز با، اعاي؟ — دەدi قىز نازدانا.

— كەشiرiڭiز، قارىنداس...

— ءوزiڭiزبەن بiرگە وقىعان دانەشتiڭ سiڭلiسiمiن عوي.

— ا-اا... ءالياسىڭ با؟ كiپ-كiشكەنتاي قىز ەدiڭ...

— كiشكەنتاي قىز وسپەۋشi مە ەدi؟!

بەتiنiڭ ۇشى قىزارىپ كەتكەن قايرات اڭداماي سويلەگەنiن سەزiپ، ودان ارى تiل قاتۋدىڭ رەتiن تاپپادى. تەك بي اياقتالىپ، قىز قايتۋعا ىڭعايلانا بەرگەن كەزدە:

— سiزدi شىعارىپ سالايىن — دەدi يمەنە تiل قاتىپ.

— قارسى ەمەسپiن. — قىزدىڭ كوزى كۇلىم قاقتى.

ماۋجىراعان مەڭiرەۋ ءتۇن. اي دوڭگەلەك ءجۇزiن نۇرعا مالىپ، كۇمiس ساۋلەسiن جەر-دۇنيەگە مەيiرلەنە توگiپ تۇر. التىن تۇيمەلەرگە ۇقساعان اسپانداعى جۇلدىزدار دا الدەبiر قىلىعىنا قىسىلعانداي جىمىڭ-جىمىڭ ەتەدi.

قايرات اڭگiمەنi نەدەن باستارىن بiلمەي داعدارىپ كەلە جاتىر ەدi:

— اعاي، رەنجiمەسەڭiز بiر نارسە سۇرايىن دەپ ەدiم، — دەدi قىز ويىن ءبولiپ.

— سۇراڭىز!

— ەل سiزدiڭ شاشىڭىزدىڭ قالاي اعارعانى جايلى اڭىزعا ۇقساس اڭگiمە ايتىپ ءجۇر. سول شىندىق پا؟

قايرات ءۇشiن بۇل سۇراق توسىن ءارi جايسىز تيدi. بiراق قىز الدىندا ءۇنسiز قالۋدىڭ رەتiن تاپپاي:

— ءيا، ادام سەنگiسiز اڭگiمە ەكەنi راس، — دەدi باسەڭ ۇنمەن. — ەسiڭiزدە بولسا، اسكەرگە دەيiن شاشىمنىڭ ءتۇسi قارا ەدi عوي... ەندەشە، وقيعانىڭ بولعانى شىن. جانىمنان ەش نارسە قوسپاۋعا ۋادە بەرiپ، ايت دەسەڭiز، ايتىپ-اق بەرەيiن. سەنەسiز بە، ماعان؟

— ارينە، اعاي!

قايرات بiراز جەرگە دەيiن ءۇن-تۇنسiز ءجۇرiپ وتىرىپ، سالدەن سوڭ سوزگە كiرiستi:

— شiلدەنiڭ شiلiڭگiر كۇندەرiنiڭ بiرiندە بiزدiڭ ۆزۆودتىڭ جاۋىنگەرلەرi برەزەنت جابىلعان ماشينالارمەن وقشاۋلاۋ ورنالاسقان اسكەري ءبولiمدەرگە كابۋلدان ءازىق-تۇلiك اكەلە جاتقانبىز. بiر مەزگiلدە ماشينالاردىڭ الدىنا بiردەڭە گۇرس ەتە تۇسكەندەي بولدى دا، iلە-شالا قويۋ قارا ءتۇتiن كوككە كوتەرiلدi. نە بولعانىن اڭعارا الماي جان-جاعىمىزعا اڭتارىلا كوز تاستاعانىمىزدا، تاۋ بەتكەيiندەگi جارتاستاردى پانالاپ، وق اتىپ جاتقان دۇشپانداردى بايقاپ قالدىق. جالما-جان ماشينادان سەكiرiپ ءتۇسiپ، جەر باۋىرلاپ اتىسا باستادىق. بiزدi وڭايلىقپەن الا المايتىندارىنا كوزدەرi جەتكەن ولار بiر ۋاقىتتا اتىستارىن دوعارىپ، تاۋ بەتكەيiن بوكتەرلەي قاشىپ كەتتi. ءتوڭiرەك تىنىشتالعان سوڭ ورنىمنان تۇرا بەرگەندە جول جيەگiندە يرەلەڭدەپ جاتقان قاراسۇر جىلاندى كوزiم شالىپ قالدى. جاقىنداپ كەلiپ جەردەن كوتەرiپ العانىمدا، باۋىرىنىڭ بىرىسىپ كۇيiپ قالعانىن كورiپ، جانىم اشىدى. جىلاننىڭ ءوزiڭ تيiسپەسەڭ بەتالدى سوقتىقپايتىنىن بiلەتiن ەدىم، ونى تاستاپ كەتۋگە قيماي، تۇراعىمىزعا الىپ كەلدiم. بiز ورنالاسقان تۇستان ءسال قاشىقتاۋ جەردە ەسكi تام قاڭىراپ بوس تۇراتىن. جىلاننىڭ جاراسىن تاڭىپ، سوندا اكەلiپ قاماپ قويدىم. قولىم بوس كەزدە اسحانادان ول-پۇل تاماق اكەلiپ، تاماقتاندىرىپ تۇردىم. العاشىندا جيىرىلىپ بiر ورنىنان قوزعالماي جاتىپ الاتىن جىلانىمنىڭ كۇيi كۇن وتكەن سايىن جاقسارا ءتۇستi. كۇيگەن جەرلەرiنiڭ تەرiسi جەتiلiپ، وڭالا باستادى.

بiر كۇنi كەشقۇرىم تامعا كەلiپ، قولىمداعى تاعامدى تاباققا سالدىم دا، قايتادان سىرتقا شىعۋعا بۇرىلا بەرگەنiم سول ەدi، جاڭا عانا بۇرىش جاقتا ورالىپ جاتقان جىلاننىڭ يرەلەڭدەپ ەسiك اۋزىنا بارىپ قالعانىن كوردiم. ويىمدا ەشتەڭە جوق، سىرتقا شىقپاق بولىپ جىلانعا تاقاي بەرگەنiمدە، ىسىلداي باستاعان ول ايىر تiلiن جالاڭداتىپ، ماعان قاراي تۇيمە باسىن قاقشاڭ ەتكiزدi. زارەم ءزار ءتۇبiنە كەتتi. جالما-جان ارتقا سەرپiلدiم. شەگiنگەنiمدi كورگەن جىلان تابالدىرىققا تاقاپ بارىپ، جايلانا جيىرىلىپ جاتىپ الدى. شاقشاداي باسىمدى شاراداي ەتiپ نەبiر اۋىر ويلار قاۋمالادى. «جاقسىلىق جەردە قالمايدى» — دەپ وتىرۋشى ەدi كونەكوز قاريالار. جىلاننىڭ بۇنىسى نەسi؟! ءاي، بiراق حايۋاننىڭ اتى — حايۋان عوي. تاس كەرەڭ ماقۇلىق جاقسىلىق جاساپ جۇرگەنiمدi قايدان ءبىلسىن؟! سiءرا، كورەر جارىعىمنىڭ تاۋسىلعان جەرi وسى شىعار. «اي، اڭعال باسىم-اي!» — دەپ iشتەي كۇبiرلەپ قويامىن. ويلاعان سايىن تۇلا بويىم قالتىراپ، توبە قۇيقام شىمىرلايدى. ەكi كوزiم جىلاندا. ونىڭ تاستاي قاتىپ قالعان قورقىنىشتى سيقى مەنiڭ قيمىل-قوزعالىسىمدى باعىپ جاتقانداي كورiنiپ، تۇرعان ورنىمنان تىرپ ەتە المادىم. باسىما قايداعى بiر سۋماڭداعان سۋىق ويلاردىڭ بiرi كiرiپ، بiرi شىعادى... بiر مەزگiلدە تالماۋسىراپ بارىپ كوزiم iلiنiپ كەتسە كەرەك، الگi جىلان موينىما ورالىپ الىپ، قىلقىندىرا باستادى. ايقايلاۋعا دا شامامدى كەلتiرەر ەمەس. شوشىپ ويانسام، بiر قۋانارلىعى، ءتۇسiم ەكەن. ال جىلانىم سول مەلشيگەن قالپىندا تىرپ ەتپەستەن ءالى جاتىر. ەندi قالعىپ كەتسەم باس سالاتىنداي ەلەستەپ، ءتۇنi-بويى كوز iلمەي شىقتىم. تاڭ قىلاڭ بەرە جايلاپ ورنىنان قوزعالعان جىلان ماعان قاراي باسىن بiر قاقشاڭداتتى دا، دالاعا شىعىپ، يرەلەڭدەپ ءجونiنە كەتە باردى. امان قالعانىما قۋانىپ، اسكەري شاتىرعا قاراي قۇستاي ۇشتىم. ماڭدايىمنان قارا تەر سورعالاعان كۇيi iشكە ەنگەنiمدە، توسەكتەرiندە شەشiنگەن قالپى كۇندە ءازiلدەسiپ قاتار جۇرگەن وتىز بالانىڭ قويداي باۋىزدالىپ جاتقانىن كوردiم. جەر-دۇنيەنiڭ ءبارi قىپ-قىزىل قان. مەنiڭ سونداعى كۇيiمدi ەشكiم سوزبەن ايتىپ جەتكiزە الماس... شوشىنعانىم سونشا، ءۇن شىعارۋعا دا شامام كەلمەي، تەزiرەك تىسقا شىعۋعا تىرىستىم. بۇرىلا بەرە جاقتاۋدا iلۋلi تۇرعان ايناعا كوزiم ءتۇستi. ءتۇرiم وتە قورقىنىشتى ەدi. ەندi بiر ساتتە شاشىمنىڭ ايران قۇيىپ جiبەرگەندەي اعارا باستاعانىن اڭعاردىم، — دەپ ءسوزiن اياقتاعان قايراتتىڭ قىزىل شىرايلى ءجۇزi قۋارىپ، دەم الىسى جيiلەي تۇسكەن ەدi.

اڭگiمەنiڭ اسەرiنەن ارىلا الماي كەلە جاتقان قىز بiراز ءۇنسiزدiكتەن سوڭ عانا:

— جاقسىلىقتىڭ جەردە قالمايتىنى راس ەكەن عوي،— دەدi قوبالجي ءۇن قاتىپ.

— ءيا، قارىنداسىم. جىلان بولماعاندا مەن دە سول جولى دۇشپانداردىڭ قۇربانى بولار ەدiم.

وسىلاي اڭگiمەلەسiپ كەلە جاتقان ولار كوك قاقپانىڭ الدىنا كەلگەندە بiر-اق iركiلدi.

— اعاي، راحمەت سiزگە. كەلەسi كەزدەسكەنشە، ساۋ بولىڭىز! — ءاليا اياعىن جىلدامداتا باسىپ، ءۇيiنە كiرiپ كەتتi.

ءتۇن تۇنەرە تۇسكەن. سۋماڭداعان سۋىق جەل دە قاتايىپ، اسپانداعى اي، جۇلدىزدار دا مەلشيە قالعان. ءۇيiنە قاراي بەتتەپ كەلە جاتقان قايرات جەلكە تۇسىنان شىققان: «توقتا، جiگiتiم» — دەگەن داۋىسقا جالت قاراسا، باعاناعى ءوزi اراشالاپ العان قياق مۇرتتى جiگiت ەكەن. اۋزىنان اراق يiسi مۇڭكiگەن ول تەڭسەلە باسىپ جاقىنداي ءتۇستi:

— سەنiمەن وڭاشا سويلەسەيiن دەپ ەدiم.

— نە جايىندا؟

— ءالي-ي-يا...— دەدi ول تۇتىعىپ. — ەندiگارi ونىڭ جانىنان كورسەم، جۇلىنىڭدى ۇزەمiن!

— سەن نە وتتاپ تۇرسىڭ، ءوزi؟

— اياعى اسپاننان سالبىراپ تۇسكەندەي كەكىرەيۋىن قاراشى-ەي مۇنىڭ... قازiر ساباڭا تۇسىرەيىن، — دەپ مۇرتتى جiگiت قولىن كوتەرە بەرگەندە، قايرات ونى كوز iلەسپەس شاپشاڭدىقپەن يەك استىنان بiر ۇرىپ شالقاسىنان ءتۇسiردi. سول ساتتە قايدان شىققانى بەلگiسiز، سوقتالداي ءتورت جiگiت قورشاي الدى. ەكەۋiن ۇرىپ جىققان قايرات بۇرىلا بەرگەندە باسىنا تيگەن قاتتى سوققىدان ەسەڭگiرەپ بارىپ قۇلاپ ءتۇستi. وسىنى پايدالانعان تورتەۋi باس-كوز دەمەي، ونى اياۋسىز تەپكiنiڭ استىنا الدى. اشۋ-ىزا كەرنەگەن قايرات ەكiء-ۇش مارتە العا قاراي ۇمسىنىپ ەدi، تۇرا المادى. باسىن كوتەرسە بولعانى، گۇرزi ەتiكتiڭ بiردە ۇشى، بiردە وكشەسi كەۋدەسi مەن قابىرعاسىنا «سارت-سارت» تيەدi. كەنەت، ول بار قايراتىن جيىپ، قوزعالا بەرگەندە تەمiردەي سوققى قاراقۇسقا تيدi. تiل قاتۋعا شاماسى كەلمەگەن قايرات كەسكەن تەرەكتەي سىلق ەتە ءتۇستi دە، قيمىلسىز قالدى...

بiر سۇمدىقتىڭ بولعانىن سەزiپ، ەستەرiن جيىپ العان ماستار قويۋ قاراڭعىلىقتى جامىلىپ، ەمپەڭدەي باسىپ قاشا جونەلدi. كەڭ دالانى باۋرىنا باسىپ العان مەڭiرەۋ ءتۇن: «و، ادام بالاسى، نە دەگەن قاتىگەز ەدiڭدەر!» دەگەندەي، قاباعىن ءتۇيiپ، تۇنەرە تۇسكەن. اينالا جىم-جىرت. تەك، الاسۇرعان تەنتەك جەل عانا: «مەن ادامداردىڭ بiر-بiرiنە جاساعان قاستاندىقتارىنا كۇندە كۋا بولىپ ءجۇرمiن. ۇيرەنشىكتى جايت قوي!» دەگەندەي، جايباراقات كۇيدە ىشقىنا ىسقىرىپ بارا جاتتى.

---