احمەت بەي مەن وگىز
ەرتە-ەرتە-ەرتەدە، ەشكى ءجۇنى بورتەدە احمەت-بەي دەگەن بىرەۋ بولىپتى. ارپا، جۇگەرى، سابان ساتادى ەكەن. شىلقىعان باي ەكەن. باي بولعاندا، — ءبيتىن سىعىپ قانىن جالايتىن ساراڭنىڭ ناعىز ءوزى ەكەن. ءبىر كۇنى ايەلى وعان:
— ۇلدىڭ باشماعى توزىپ ءبىتتى. جاڭاسىن اپەرەيىك، — دەپتى.
احمەت-بەيدىڭ استاڭ-كەستەڭى شىعىپتى:
— بۇل قاي ساندىراعىڭ؟! شەشەم ماعان ەكى-ۇش جىلدا ءبىر باشماق اپەرگەندە، اكەم سوعان دا رەنجۋشى ەدى. «ءبىزدىڭ كەزىمىزدە ءبىر باشماق بەس-ون جىلعا جەتەتىن. ال ءقازىر شىرىگەن تەرىدەن تىگەدى تۇگە!» دەۋشى ەدى. ءبىزدىڭ ۇل ءبىر باشماقتى ەكى-اق اي كيەدى. سەندە ءوزى... تۇيسىك بار ما؟!
— مەنىڭ جازىعىم نە؟ مەن كيىپ توزدىرعان جوقپىن عوي، — دەدى ايەلى.
شەشەسى بارىپ ۇلىن قۋىردى:
— و، كوگەرمەگىر كورگەنسىز! سەنىڭ اكەڭ ءبىر باشماقتى ەكى جىل كيەدى. مەن دە ەكى جىلدا ءبىر-اق تۋفلي كيەمىن... ال ءبىر باشماقتى ەكى-اق اي كيگەندى سەن قايدان شىعاردىڭ؟!
— مەن كىنالى ەمەسپىن، — دەدى ۇلى. — وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر عوي، بۇرىن مەن بىرەۋىن ءبىر جىل كيەتىنمىن. سونسوڭ جارتى جىل كيەتىن بولدىم، ءقازىر ءتىپتى پالە بولدى... باشماعىمنىڭ اياققا ىلۋگە جاراماي قالعانىنا مەن كىنالى ەمەسپىن! ساتۋشىلاردا ۇيات دەگەن قالماعان. شىرىگەن باشماقتاردى ساتاتىن سولار.
ەكەۋى ارى-بەرى تاجىكەلەسىپ، اقىرىندا اياق كيىم ساتۋشىعا بارىپ، ناشار باشماقتى نەگە ساتاتىنىن سۇرادى.
— مەن كىنالى ەمەسپىن، — دەدى ساتۋشى. — رەنجىپ كەلگەن جالعىز سىزدەر عانا ەمەسسىزدەر. تۇتىنۋشىلاردىڭ بەرى رەنىشتى. مەن دە رەنىشتىمىن. ءبىراق قايتەمىز — زامان سولاي. ەشكىمدە ار-ۇيات دەگەن جوق. ەتىكشىلەردىڭ ءبارى شىرىگەن اياق كيىم تىگەدى.
ساتۋشى بۇلقان-تالقان بوپ اشۋلانىپ، ەتىكشىگە بارىپ جەر تەپكىلەدى.
— مەن كىنالى ەمەسپىن، — دەدى ەتىكشى. — ءقازىر مەن تەرىگە بۇرىنعىدان الدەقايدا قىمبات تولەيمىن. ال تەرى تۇككە جارامايدى. بۇرىن كىسىلەر ار-ۇياتتارىنا قاراۋشى ەدى. تەك ساپالى تەرى ساتاتىن. ءقازىر ۇلتانى دا — ءبىر، قونىشى دا — ءبىر، شەگە ۇستامايدى، ءشىرىپ كەتكەن.
ەتىكشى اشۋعا بۋلىعىپ، تەرى ساتۋشىعا جەتىپ باردى دا، نەگە شىرىگەن تەرى ساتاسىڭ دەپ تەبىتتى.
— مەن كىنالى ەمەسپىن، — دەدى تەرى ساتۋشى. — تۇتىنۋشىلارىمنان ايرىلىپ توتيىپ قالعىم كەلەدى دەيسىڭ بە مەنى؟ ءقازىر زامان سولاي، باۋىرىم. حالىق قانا بۇزىلعان جوق، وگىزدىڭ تەرىسى دە بۇزىلدى. ەگەر مەڭ سىزگە ءازىمنىڭ تەرىمدى ساتقان بولسام، وندا، ارينە، ماعان رەنجۋىڭىزگە ابدەن بولادى. ال مەن سىزگە ءوز تەرىمدى ەمەس، وگىزدىڭ تەرىسىن ساتىپ ءجۇرمىن. ماعان قۇي — سەنىڭىز، قۇي — سەنبەڭىز، قازىرگى كەزدە وگىزدەردە دە ۇيات دەگەن اتىمەن جوق. مەن كىنالى ەمەسپىن، وگىزدەر كىنالى.
قانى قايناعان باقتاشى قاساپحاناعا اپارىلماقشى وگىزگە بارىپ اڭگىر-تاياق ويناتتى.
— سەندە ءوزى ۇيات بار ما؟! مەنى ماسقارالاپ ولتىرەتىن بولدىڭ! سەندەردىڭ تەرىلەرىڭ نەگە تۇككە تۇرعىسىز بوپ كەتكەن وسى؟!
وگىزدىڭ باسى سالبىراپ كەتتى:
— ءبىز مۇلدە كىنالى ەمەسپىز، — دەدى ول. — مىسالعا مەن ءوزىمدى الايىن. قوجايىنىما جاعۋعا تىرىسىپ جانتالاسىپ-اق جۇرەمىن. وعان ەتىمدى دە، ءمۇيىزىمدى دە، جاپامدى دا، تەرىمدى دە بەرەمىن. تەرىمنىڭ قالىڭ بولعانىن ءوزىم دە جاقسى كورەمىن. ءبىراق زامان سولاي، ءبىزدىڭ تەرىمىز اتا-بابامىزدىڭ تەرىلەرىندەي قالىڭ ەمەس. قوجايىنىم توپىراق ارالاسقان ارپا بەرسە، قايتەمىن؟! ساباننىڭ ورنىنا شىرىگەن ءشوپ بەرەدى، ونىڭ ىشىندە ولشەپ از بەرەدى. تاماعىم قانداي بولسا، تەرىم دە سونداي.
تەرىسىنىڭ تۇككە تۇرعىسىزدىعى ەلگە جايىلىپ كەتكەنىنە جانى كۇيزەلگەن بايعۇس وگىز قوجايىنىنا بارىپ:
— سەن مەنى نەگە دۇرىستاپ كۇتپەيسىڭ؟ تام-تۇمداپ بەرەتىن ازىعىڭ تىم قۇرىسا تازا بولمايدى. سۇيەگىم شىڭىلتىرلانىپ، تەرىم جۇقارىپ ءبىتتىم. بۇل ءۇشىن جۇرت مەنى كىنالاپ ءجۇر، — دەدى.
قوجايىنى دۇڭك ەتتى:
— سەن دۇرىس ايتتىڭ، ءبىراق مەن كىنالى ەمەسپىن. مەنىڭ ەگىستىگىم شاعىن، ارپا مەن سابانىم از. ساۋداگەر احمەت-بەيگە جالىنىپ-جالپايىپ ءجۇرىپ جەمدى ىرەڭ الامىن. ءقازىر زامان سولاي بوپ كەتتى، وگىزىم. ار-ۇياتىن ويلايتىن ءتىرى جان قالمادى. احمەت-بەي توپىراق قوسقان ارپا مەن سابانىن ماعان ۋداي ەتىپ قىمباتقا ساتادى. سەنى جوندەپ جەمدەي الماي جۇرگەنىمنىڭ سەبەبى وسى.
وگىزىنىڭ الدىندا جەر بولعان قوجايىنى احمەت-گيۋيگە باردى، جەمىنە قوقىر-سوقىردى نەگە قوساتىنىن، نەگە قىمبات ساتاتىنىن سۇرادى.
ساۋداگەر احمەت-بەي ايتتى:
— ءسوزىڭ ءجون. ءبىراق مەن تيتتەي دە كىنالى ەمەسپىن. ءقازىر جۇرتتا ار-ۇيات اتىمەن جوق. ءبىر كەزدەردە مەنىڭ ۇلىم ءبىر باشماقتى ءبىر جىل كيۋشى ەدى. ال قازىرگى باشماقتار ەكى ايعا ارەڭ شىدايدى. ونىڭ ۇستىنە قىمبات. كيىم-كەشەك تە ۋداي قىمبات. بالا-شاعامدى اسىراپ-ساقتاۋىم، كيىندىرۋىم كەرەك، سول ءۇشىن مەن باسقالاردىڭ ماعان ىستەگەندەرىن وزدەرىنە ىستەيمىن... ويتپەسكە شارام جوعىن تۇسىنگەيسىڭ... مەندە تيتتەي دە كىنا جوق.
استان-كەستەڭ اشۋلانعان ساۋداگەر احمەت-بەي ەتىكشىگە جەتىپ باردى. ەتىكشى — تەرى يلەيتىن زاۆودقا، زاۆود يەسى — جيداشىعا، جيداشى — باقتاشىعا، باقتاشى — وگىزگە، وگىز — قوجايىنىنا، وگىزدىڭ قوجايىنى — ساۋداگەر احمەت-بەيگە جەتىپ باردى. ءبارىنىڭ ايتار جاۋابى بىرەۋ-اق.
— سەن دۇرىس ايتتىڭ، ءبىراق مەن تيتتەي دە كىنالى ەمەسپىن. ءقازىر زامان سولاي. جۇرتتا ار دا قالمادى، ۇيات تا قالمادى... — دەيدى.
ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ
You Might Also Like
-
وزدەرى ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جارىققا كەلىپ، جاستىڭ شاقتارىن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارىندا وتكىزگەن مەنىڭ قۇربى-قۇرداستارىمنىڭ بارىندە دەرلىك ءبىر قىزىڭ مىنەز بار. ول مىنەز قازىرگى قايس...
