قاتەرلى ءتۇن
كورولمەن، شاحپەن سوتتاسۋ مەنىڭ ءۇش ۇيىقتاسام ويىمدا بار ما ەدى؟ سىزدەر فارۋق دەگەن كورولدى ەگيپەت حالقىنىڭ ەلدەن قۋىپ جىبەرگەنىن، ارينە، ەستىگەن بولارسىزدار؟ سول كورول سەن ۇل تاپپايسىڭ دەپ ايەلىمەن اجىراستى. ىلە-شالا يراننىڭ شاحى دا ايەلىمەن اجىراستى، ونىڭ دا سەبەبى سول.
سودان كەيىن مەن ءتاج كيگەندەردىڭ تاۋقىمەتى تۋرالى شاعىن فەلەتون جازدىم. ودان باسقا نەنى جازباقپىن؟ ءبىزدىڭ ىشكى ماسەلەلەرىمىزدى جازبايمىن. ءوزىمىز جايىندا جازعانىما جارىق كورسەتە المايمىن. بىردەڭە جازا قالسام — باسسالىپ سوتقا سۇيرەيدى. سوندىقتان مەن ەندىگى جەردە شەت ەلدەردىڭ ءتاج كيگەندەرى تۋرالى جازۋدى عانا ءجون كوردىم.
جازدىم دا تاعى پالەگە قالدىم: ەكى مونارح جيىلىپ مەنى سوتقا بەردى. ولاردىڭ انكاراداعى ەلشىلەرى ءبىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىمىزگە بارىپ، مەنىڭ فەلەتونىمنىڭ ەلدەر اراسىنداعى ءوزارا دوستىق قاتىناسقا زيان كەلتىرۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتىپ نارازىلىق ءبىلدىرىپتى. ءسويتىپ، ماعان قارسى ءىس قوزعالدى.
— سەن كورول مەن شاحينشاحتى ماسقارالادىڭ!
— جوق، ماسقارالاعام جوق!
— ماسقارالادىڭ!
— ماسقارالاعام جوق!
سوتتا ۇزاق تاجىكەلەستىك. اقىرىندا مەنى التى ايعا كەستى. (ولاردىڭ بۇرىنعى كورولدەرىنىڭ كەسەلىنەن مەنىڭ قياناتقا ۇشىراعانىمدى ەگيپەتتىكتەر ەستىدى مە ەكەن، ەستىمەدى مە ەكەن؟..)
سىزدەرگە ايتقالى وتىرعان وقيعانى مەن سول تۇستا باسىمنان كەشىرگەنمىن.
تۇرمەدە جاعدايىم وتە قيىن بولدى: قالتامدا كوك تيىن جوق، كوك تيىن بولار دەگەن ءۇمىت تە جوق. ماعان ءتىرى جان كەلمەدى، كەلگەنى ەشتەڭە اكەلمەدى. تۇلدىردىڭ كۇنى تۇرمەدە دە كۇن ەمەس. التى ايعا كەسىلگەن ادامنىڭ نارازىلىق جاساۋعا دا ءداتى بارمايدى. وندا جيىرما، وتىز جىلدى ارقالاپ وتىرعاندار كوپ، ولار:
— التى ايعا ما؟ نارازى بولاتىن ءجونىڭ بار ەكەن! سەرەگە شىق تا شالقاڭنان جات، ءبىرازدان سوڭ ءبىر جامباسىڭا، ودان سوڭ ەكىنشى جامباسقا اۋناپ ءتۇس. سول ەكى ارادا التى اي وتە شىعادى! — دەپ مازاقتاپ كۇلەدى.
شىنىندا سولاي. تۇرمەگە ءتۇستىڭ ەكەنسىڭ، — ولسەڭ دە اسىقپا، جامباسىڭدى ايا. وڭ جانباسىڭمەن جاتىپ جازدى وتكىز، سول جامباسىڭمەن قىستى وتكىز. ءتورت قابىرعاعا تەلمىرگەنىڭمەن جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى تەز وتە قويا ما؟!
باسقاسىن قايتەيىن، نە سيگارەت، نە شاي الار اقشا بولماعانى قينادى. تۇرمەدە كەيدە قىزىل كرەست ازىق-تۇلىك بەرەدى، ءبىراق وعان قاسىعىڭدى ۇسىنىپ قاشانعى جۇگىرەرسىڭ... ۇيدە اش-جالاڭاش بالا-شاعاڭ قالدى. ولارعا قىزىل كرەستىڭ شاپاعاتى تيمەيدى. «قارتايعاندا كارى بوز جورعا شىعىپ، كورول مەن شاحتا قاي اكەڭنىڭ كوز قۇنى قالىپ ەدى!» — دەپ كۇڭىرەنەمىن.
ءبىر كۇنى: ەگەر كەشىرىم سۇراساڭ، بوساتادى دەگەندى ايتتى ماعان. ارى ويلاندىم، بەرى ويلاندىم: جوق، بولارى بولدى، بوياۋى ءسىڭدى، ەشقاشاندا كەشىرىم سۇرامايمىن! العان بەتتەن قايتپايمىن، مەرزىمىمدى تولىق وتەپ شىعامىن! — دەپ وركەشتەندىم. مەنىڭ وسىنداي قايتپاس قايسارلىعىم دا بار!
ءبىراق ءبىزدىڭ زاماندا قايسارلىقتى باعالاي ءبىلۋ جوق. سوندىقتان ونى ويلاي بەرمەي، جۇمىس ىستەۋ كەرەك: ماقالا جازىپ، جولداس-جورالار ارقىلى گازەت-جۋرنالدارعا جەتكىزۋ كەرەك... مەن جازۋعا كىرىستىم. ماقالالارىم ءاتى-جونىمسىز شىعىپ جاتسا دا، ولاردى ستيلىمنەن تانىپ قويدى دا، ءبىر كۇنى مەنى تۇرمە باستىعى شاقىرىپ الدى. ول جاقسى كىسى ەدى. ۇلى ليسەيدە، قىزى ۋنيۆەرسيتەتتە وقيتىن. باستىق مەنىڭ ماقالالارىمنىڭ كەسىرىنەن ءوزىن الىس تۇپكىرگە اۋىستىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن ەكەنىن، ويتسە، بالالارى وقۋلارىن بىتىرە الماي قالاتىنىن ايتتى.
— مەنىڭ بالالارىمدى اياساڭىزشى! — دەپ جالىندى ول.
و، اللا! مەن ءوز بالالارىمدى اياسام با ەكەن، الدە تۇرمە باستىعىنىڭ بالالارىن اياسام با ەكەن؟ جارايدى، باستىقتىڭ بالالارىن-اق ايايىن، ال سوندا مەنىڭ بالالارىمدى كىم ايايدى؟ ءوز بالام — باۋىر ەتىم. مەن جازۋدى توقتاتپادىم. سودان كەيىن مەنى سىرتپەن قاتىستىرماۋعا تىرىستى. ءبىراق ولار قانشا تىرىسسا دا، ماقالالارىم جاريالانىپ جاتتى. باستىقتار ماعان شۇقشيا باستادى. بىردە پروكۋرور كەلدى دە، جازعاندارىمدى سىرتقا قالاي شىعارىپ بەرىپ جۇرگەنىمدى سۇراپ جىميدى. مەن وعان تۇرمەگە گاشيش، گەروين، پىشاق دەگەندەر قالاي جەتكىزىلىپ بەرىلەدى؟ بۇزىقتار ناركوتيك پەن سۋىق قارۋدى وتكىزىپ الۋعا جول تاۋىپ جاتقاندا، مەنىڭ قول قۋسىرىپ وتىرعانىم مۇلدە جاراسپاس، — دەدىم.
پروكۋرور ءماز بولىپ كۇلدى دە، مەنى ءبىر كىسىلىك كامەراعا قاماتىپ تاستادى. تۇرمەدە ناركوماندارعا ورىن جەتپەي جاتسا دا، مەنىڭ ماقالالاردى جالعىز جازعاندىعىم ەسكەرىلىپ، وڭاشا كامەرانى وپ-وڭاي تاۋىپ بەردى.
مەنى كامەرادان كەلىم-كەتىم كۇنى عانا ءبىر ساتكە شىعارادى. ال ماعان ەشكىم كەلمەيدى، كەلە قالعان كۇننىڭ وزىندە دە ەشقايسىسى ەشتەڭە اكەلمەيدى.
سىزدەر كۇندىز-تۇنى جاپادان-جالعىز وتىرۋدىڭ قانداي قيامەت ەكەنىن بىلەسىزدەر مە؟ شۇيىركەلەسۋدى جاقسى كورەتىن مەن سياقتىلارعا ءتىپتى قيىن. كامەرادا ارى-بەرى جۇرەسىڭ، دارەتحاناعا سۇراناسىڭ، قايتا كىرەسىڭ... ۋاقىت وتپەيدى-اق! اقشاڭ دا جوق، باسقاڭ دا جوق. ىڭىلداپ ولەڭ ايتۋدان دا جالىعاسىڭ. ايقايلاي بەرسەڭ — ءوزىڭ اقىماق بولاسىڭ. جانىما بىرەۋ-مىرەۋدى اكەلىپ وتىرعىزساشى دەيسىڭ... كىسى ەتىن جەيتىن جالماۋىز با، ازىرەيىل مە — ءبارىبىر. ايتەۋىر، ءتىرى جان بولسا، ارا-تۇرا سويلەسىپ وتىرسا، — بولدى.
كۇندە كەشكە باقىلاۋشى كەلىپ، كامەرانى تىمىسكىپ شىعادى. ءولىپ بارام دەسەڭ دە ءلام دەمەيدى. ءۇنسىز كىرىپ، ءۇنسىز شىعىپ، ەسىكتىڭ تەمىر تيەگىن سالدىر ەتكىزىپ سالادى دا كەتەدى.
جاپادان-جالعىز تۋرا ءۇش اي وتىردىم. بوساپ شىعۋىما ءبىر اي قالدى. سول كۇنى ماعان ءبىر كىسى كەلىپ قايتتى. سيگارەت پە، ءجۇزىم بە، قاۋىن با، قاربىز با، جيدەك پە، سىر ما، پوميدور ما... — اكەلمەگەن نارسەسى جوق! كامەرام قۇددى قويما بولدى دا قالدى. تويعانىمشا جەپ قارىق بولدىم. ابدەن كوڭىلدەندىم. كارزەڭكەلەردى سورەنىڭ استىنا ءتىزىپ قويىپ قويدىم. شىققانعا دەيىن جەتەتىن تاماق جينالدى.
ءيا، تاماق بار. ەندى ءبىر سەرىك بولسا، شىركىن!..
ءتۇن ورتاسى بولدى. كامەرا سۋىپ كەتتى. سورەگە شىعىپ وتىردىم دا، كورپە سىماقتى جامىلىپ الىپ ولەڭ جازۋعا كىرىستىم. ءبىر كەزدە سىرتقى تيەكتىڭ سالدىرى ەستىلدى، ەسىك اشىلدى، ەكى كىسى كىردى. بىرەۋى — باقىلاۋشى. ول:
— مىناۋ وسىندا وتىرا تۇرادى، — دەدى دە، شىعىپ كەتتى.
اقىرى جالعىزدىقتان قۇتىلدىم-اۋ، دەپ قاتتى قۋاندىم.
— كەل، وتىر! — دەپ سەرىگىمە قارادىم.
قۇدايا توبا... مۇنداي دا سيىق بولادى ەكەن... اپ-الاسا، جاپ-جالپاق. تۋرا مەس سياقتى. جۇرگەندە ۇرلەگەن بۇيەنشە ىرعالادى. مويىنى مۇلدە كورىنبەيدى. بەتى تاباقتاي. ەكى كوزى قوس الاقانداي. ۇكىشە باقشيىپ قارايدى.
سەرىگىمنىڭ سوقا باسى عانا.
— قوش كەلدىڭ، جارقىنىم، تەز بوساپ شىعۋىڭا تىلەكتەسپىن!
— اللا ريزا بولسىن! — دەدى ول، گۇج ەتىپ.
«جاقسى بولعانىن قاراشى! سويلەگەن سوڭ، مۇنىڭ كىسى بولعانى عوي!»
— وتىر، — دەدىم تاعى دا. — نە ءۇشىن جاپتى، دوستىم؟
— ءبىر سۇمدى تۇنشىقتىرىپ تاستادىم... — دەپ ماعان تىك قاراعانىندا ونەبويىم تىتىركەنىپ كەتتى.
— قا-قالاي... اتىڭىز قالاي؟
— ءاتى-جونىم بەنلي ءتادجي.
— قاپا بولماڭىز، تادجي-بەي!
— مەنى بەي دەمە، جىنىم ۇستايدى.
— جارايدى، تادجي-اپەندى.
— مەنى اپەندى دەمە، جىنىم ۇستايدى...
— سوندا قاي جەردە بولدى؟
— جىندىحانادا.
«قۇداي بەردى-اق...» ونەبويىم ءبىر ىسىپ، ءبىر سۋىدى.
— سوندا قاشان بولدى؟
— بۇگىن كەشكە جاقىن... تۇنشىقتىرىپ تاستاسىمەن مەنى وسىندا الىپ كەلدى.
— وي-بۋ-ۋ...
— نەمەنە وي-بۋ-ۋ؟
— الگى سونى دۇرىس ەكەن دەگەنىم عوي! ءارقاشان امان بولىڭىز!
ءسال-پال ءۇنسىز وتىردىق. «ە، شىركىن، مەنىڭ حالىم مۇشكىل... بۇل پالەنىڭ ىڭعايىن قالاي تاپسام ەكەن؟...» — دەپ سەرىگىمە كوز قيىعىن تاستادىم.
— ول قالاي بولدى؟
— بۇگىن جىندىحانادا كەلىم-كەتىم كۇنى. الگى سۇمعا كولباسا اكەلىپ بەردى. ال ول ونىسىن جاستىعىنىڭ استىنا تىعىپ قويدى. بىرەۋدىڭ بىردەڭەنى جاستىعىنىڭ استىنا، توسەگىنىڭ استىنا تىققانىن كورسەم، جىنىم ۇستايدى. كىم نە اكەلسە دە، كانە، جەڭدەر دەپ ورتاعا قويۋ كەرەك... ونى سول ءۇشىن تۇنشىقتىرىپ تاستادىم، قورىلداپ ۇيىقتاپ جاتقانىندا.
— دۇرىس ىستەگەنسىز، تادجي-بەي. ءجۇزىم جەيسىز بە؟ مەندە سىر دا، كولباسا دا بار...
— مەنى بەي دەمە دەدىم عوي، جىنىم ۇستايدى...
تاعى دا ءۇنسىز وتىرمىز. «و، توبا، مۇنىڭ ءتىلىن قالاي تابامىن؟»
— جىندىحانادا بولدى عوي، ءا؟
— سوندا.
— قىزىق ەكەن.
— نەمەنەسى قىزىق؟
— قۇدايعا تاۋبە. مەن ءسىزدىڭ ساپ-ساۋ ادام ەكەنىڭىزدى كورىپ وتىرمىن. ءسىز وعان قالاي تاپ بولىپ ءجۇرسىز؟
— مەن اۋەلى وسى تۇرمەدە جاتقانمىن. وسىندا ءبىر سۇمدى تۇنشىقتىرىپ تاستاعان سوڭ جىندىحاناعا اپارىپ قامادى.
— وي-پىر-ماي! نەتكەن ادىلەتسىزدىك! ال سوندا، عافۋ ەتىڭىز، مۇنداعىنى نەگە... تۇنشىقتىرىپ تاستادىڭىز؟
— مەنى كارسەرگە وتىرعىزىپ، اياعىما كىسەن سالىپ تاستاعان... سونسوڭ ول سۇمدى دا كارسەرگە وتىرعىزدى. ءبىر كۇنى وعان ۆارەنە اكەلىپ بەردى. ال ول ونى توسەگىنىڭ استىنا تىعىپ قويدى. وندايدا مەنىڭ جىنىم ۇستايدى. كىم نە اكەلسە دە، كانە، جەڭدەر دەپ ورتاعا قويۋ كەرەك. تۇندە، قورىلداپ جاتقانىندا، تۇنشىقتىرىپ تاستادىم.
— وتە دۇرىس ىستەگەنسىز، تادجي-اپەندى! ءارقاشان...
— اپەندى دەمە دەپ نەشە ايتام، جىنىم ۇستايدى!
مەن كارزەڭكەدەن دەرەۋ ءبىر قۇتى ۆارەنە الىپ ۇسىنا قويدىم:
— قۇرمەتتىم، مىنانىڭ ءدامىن كورىڭىزشى!..
تاعى دا ءۇنسىز وتىرمىز. جۇرەگىم دۇرسىلدەپ اكەتىپ بارادى. قۇتقارىڭدار دەپ ايقايلاۋعا مۇرشامدى كەلتىرمەي ءۇنىمدى وشىرەر مىناۋ دەيمىن ىشتەي.
— سىزدەي ادامدى كارسەرگە وتىرعىزعان دەگەن نەتكەن سۇمدىق!
— مەن كامەرادا ءبىر سۇمدى تۇنشىقتىرىپ تاستادىم، سونسوڭ كارسەرگە وتىرعىزدى.
— ول قالاي؟
— ول سولاي...
— ابدەن دۇرىس ىستەگەنسىز! اللا تاعالا سىزگە قۋات بەرسىن! ال... عافۋ ەتىڭىز، ونى نە ءۇشىن نەتتىڭىز؟
— وعان قاربىز اكەلىپ بەردى. ول ونى...
— توسەگىنىڭ استىنا، ءا؟
— سەن قايدان بىلەسىڭ؟
— جو-جوق... جاي، سولاي شىعار دەپ...
— تۇندە، قورىلداي باستاعاندا، تۇنشىقتىرىپ تاستادىم.
مەن قاربىزدى دا، قاۋىندى دا سۋىرىپ الدىم:
— مىنالاردىڭ دا ءدامىن كورىڭىز، قىسىلماڭىز... ءومىر — جاتقان ءبىر جۇمباق-اۋ... سىزدەي زيالى ادامدى تۇرمەگە وتىرعىزعاندارىن قايتەرسىڭ! نەتكەن ماسقارا، ءا؟!
— مەن ۇيدە ءبىر سۇمدى تۇنشىقتىرىپ تاستادىم، سونسوڭ وتىرعىزىپ قويدى. ول ەكەۋمىز ءبىر بولمەدە تۇردىق. ول...
— ول قورىلداي بەرە ءسىز ونى...
— تۇنشىقتىرىپ تاستادىم. سەن قايدان بىلەسىڭ؟
— جو-جوق، انشەيىن...
بۇل جالماۋىزبەن وتىرىپ تاڭعا جەتە الام با، جوق پا؟ مەنى تۇنشىقتىرا سالسىن دەپ بۇل ناقۇرىستى جانىما ادەيى قوستى-اۋ... ۇساق-تۇيەك اڭگىمە جازعانىم ءۇشىن جانىمدى ءجاننامعا جىبەرمەك پە!..
— جەڭىز، جەڭىز، ماعان قالدىرماي-اق قويىڭىز!
بەس اي بويى ماعان ەشكىم ەشتەڭە اكەلگەن جوق ەدى.
بۇگىن عانا اكەلىپ ەدى... بوساپ شىققانىمشا جەتەر دەپ ەدىم...
وتكەن تۇندە جازۋ جازىپ، مۇلدە ۇيىقتاعان جوق بولاتىنمىن، ەندى كوزىم ەرىكسىز جۇمىلا باستادى. ءبىراق ۇيىقتاسام-اق، بەنلي ءتادجي مەنى تۇنشىقتىرا سالماقشى... بۇل باسسالعاندا مەن نە ىستەۋىم كەرەك؟ كارزەڭكەنى باسىنا كەپتەپ جىبەرىپ، وسىنداعى ونى-مۇنىنىڭ ءبارىن ۇستىنە ۇيە بەرۋىم كەرەك... ءسويتىپ تاڭ اتقانشا جاعالاسىپ باقسام... جوق، بۇل مەنى تابان استىندا وپات قىلار...
مەن وعان كورپە سىماعىمدى ۇسىندىم:
— جاتىڭىز، ۇيىقتاڭىز!
— جوق، سەن ۇيىقتا!
ۇيىقتاسام قارىق بولارمىن... الدە قالاي بولار دەپ ساقتانا ءتۇسىپ وتىردىم.
— مەن بار-جوعى تورتەۋدى عانا تۇنشىقتىردىم. سونى دا ءسوز قىلدى! سوعىستا مىڭداپ قىرسا دا، كىم قىردى دەمەيدى... ال مۇندا نەبارى ءتورت سۇم ءۇشىن... سول ءۇشىن كىسىنى سوتتاۋعا بولا ما؟
ۇندەمەدىم. سالدەن سوڭ ول:
— ال سەن نە ءۇشىن وتىرسىڭ؟! — دەپ بارق ەتتى.
— مەن بە؟.. — ويىم استاڭ-كەستەڭ بولا جونەلدى... جو-جوق! ءبىر امال تاپپاي بولمايدى! — مەن... جاي... ءبىر... ءبىر قۋدى قىلجيتا سالىپ ەدىم...
— نە ءۇشىن؟
— جاي، انشەيىن... قىلجيتقىم كەلدى دە...
— جايدان-جاي ما؟
— نەگە جايدان-جاي؟ الدىندا ونىڭ اكەسىن قىلجيتا سالعانمىن... الگى قۋ اكەسىنە ارا ءتۇسىپ بولمادى، سونسوڭ ونىڭ ءوزىن دە...
بەنلي ءتادجيدىڭ كوزى تاس توبەسىنە شىقتى.
— اكەسىن نە ءۇشىن؟
— جاي، انشەيىن... ءبىر نارسەگە اشۋلانا قالدىم دا، ءاي، وسىنى قىلجيتا سالايىنشى دەپ ويلاپ قىلجيتا سالدىم...
— جايدان-جاي ما؟
— جو-عا... سونى ءتىپتى ۇمىتىپ قالدىم... ە، ءيا، مەن اۋەلى الگى قۋدىڭ كەمپىر شەشەسىن قىلجيتا سالعان ەكەنمىن عوي. ءيا، سونسوڭ ونىڭ سوڭىنان بايىن دا اتتاندىردىم...
— كەمپىردى نە ءۇشىن؟
— ءدال ءقازىر ەسىمدە جوق، جارقىنىم... ول قايدا، باياعىدا بولعان.
— سوندا سەن... بارلىعى نەشەۋدى... قىلجيتتىڭ؟
— ون بەس پە، جيىرما ما...
— اعاتاي-اۋ، سەن تۋرا سوعىستاعىداي قىرىپسىڭ عوي!..
بەنلي ءتادجي جانىمنان تۇرىپ كەتىپ، قاشىق قارسى بۇرىشقا بارىپ وتىردى. مەن ۇيىقتاپ كەتپەۋگە تىرىسىپ، كىمدى قالاي قىلجيتقان حيكايامدى قارشا بوراتىپ ايتا بەردىم، ايتا بەردىم...
تاڭ سىزات بەرە بەنلي ءتادجي تەمىر ەسىكتى جۇدىرىعىمەن توقپاشتاي باستادى. باقىلاۋشى جەتىپ كەلدى. ەكەۋى بىردەڭە دەپ كۇبىرلەستى دە، باقىلاۋشى مەنىڭ تۇنگى سەرىگىمدى ەرتىپ شىعىپ كەتتى.
سوندا عانا بارىپ كوڭىلىم ورنىنا تۇسكەنى.
ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ
You Might Also Like
-
ءبىز ءبىر-بىرىمىزدى نەگە ۇنەمى قاعىپ-سوعىپ، جۇلقىپ، تەۋىپ، شالىپ جۇرەمىز؟
