InfoHub Logo

ماحمۇد سۇلتانعا قىزمەتشىسى:

— ءامىرشىم، ءبىر كىسى كەلىپ تۇر، مەن پايعامبارمىن دەيدى، — دەپ مالىمدەدى.

— الىپ كەلگىن! — دەپ بۇيىردى سۇلتان.

پايعامبارمىن دەگەندى الىپ كەلىستى: جالاڭ اياق، جالاڭ باس، ءۇستى-باسى البا-جۇلبا، بەت-اۋىزى قوتىر-قوتىر، ءوزى اشتان بۇرالعان بىرەۋ.

— الىپ كەتىڭدەر. بال بەرىپ، ماي، جاڭعاق، ءجۇزىم، ورىك-مەيىز، سامسا بەرىپ قىرىق كۇن كۇتىڭدەر! — دەپ بۇيىردى سۇلتان.

قىرىق كۇننەن كەيىن سۇلتان ونى قايتادان الدىردى:

— ءيا، سەن ءالى دە پايعامبارسىڭ با؟ — دەپ سۇرادى ودان.

— البەتتە...

— جارايدى. پايعامبارلار تاڭىرمەن تىلدەسەدى. سەن تىلدەسە الدىڭ با؟

— تىلدەستىم. جەبىرەيىل ارقىلى.

— اللا ساعان جەبىرەيىل ارقىلى نە ايتىپتى؟

— اللا ماعان: «سەن ءوز ورنىڭدى تاپتىڭ. بايقا، ەندى ودان بەزىنىپ جۇرمە!» دەدى.

مەن سونىڭ قايدان ساپ ەتە تۇسكەنىن بىلمەي قاتتى ساستىم. تەرەزەمدى دوپ تالقانداپ تەسىپ ءوتىپ، ءدال الدىما توپ ەتە قالعانداي بولدى. ءبىراق، ول دوپ ەمەس، — ادام ەكەن؛ تەرەزەمدى تالقانداپ كىرمەپتى، ەكپىنىمەن ەسىگىمدى جۇلا جازداپ كىرىپ كەلىپتى. شاشى ۇيقى-تۇيقى، اۋزى ءبىر جاعىنا قيسايىپ كەتكەن، قانتالاعان الاقانداي كوزى شاراسىنان شىعىپ بارا جاتقانداي.

اۋەلدە مەن ونى تانىماي قالدىم. ويتكەنى، كوڭىلگە بولماسا، شوشىپ-اق كەتتىم. ەسىمدى جيعان سوڭ عانا ونى ەپتەپ شىرامىتتىم. ءاتى-جونىن بىلمەيمىن. ونى جولداستارىمنىڭ بىرەۋىنىڭ ۇيىندە كورگەنمىن؛ از-ماز سويلەستىم دە عوي دەيمىن.

مەن وعان ورىندىق نۇسقاپ:

— قوش كەلدىڭىز، اپەندىم، تورلەتىڭىز! — دەدىم، شوشىنعاندىقتان داۋىسىم شىرىلداڭقىراپ شىعىپ.

ول ءبىر قولىمەن ءبۇيىرىن تايانىپ، ەكىنشى قولىمەن اۋانى وسقىلاي ەكىلەنىپ، وت قۇسقان جانارتاۋشا اۋزىنان جالىن اتىپ:

— بۇل قاشانعا دەيىن وسىلاي بولا بەرەدى؟! بۇنداي ادىلەتسىزدىك جويىلۋعا ءتيىس! — دەپ باجىلدادى.

مەن ونىڭ نەنى ايتىپ تۇرعانىن تۇسىنگەن جوقپىن، تەك اشۋىن تارقاتىپ بايقايىن دەگەن ويمەن:

— دۇرىس ايتاسىز، وتىنەم، وتىرىڭىز، — دەدىم.

مەيمانىم ءورت ءسوندىرىپ كەلگەندەي-اق تۇتىگىپ تۇر.

— سالقىن سۋسىننان بىردەڭە ىشەسىز بە؟ — دەدىم.

مەيمانىم سوزىمە قۇلاق سالعان دا جوق-اۋ دەيمىن.

— قۇرتۋ كەرەك!.. جويۋ كەرەك!.. — دەپ باجىلدادى.

مەن ونى يىعىنان قۇشاقتاپ اپارىپ كرەسلوعا وتىرعىزدىم. قولىنا سيگارەت ۇستاتتىم. بارىپ تەرەزەنى اشتىم. سونسوڭ ءبىر ستاكان سۋ اكەلىپ بەردىم.

— ىشپەيمىن! — دەپ ول دۇڭك ەتە ءتۇستى.

— ءىشىپ جىبەرىڭىز ەندى، ءىشىڭىز، — دەدىم.

جالعىزىم سولداي-اق جىك-جاپار بولعان سوڭ، ول سۋدى سىلق ەتكىزىپ ءبىر-اق جۇتتى دا، كەۋدەسىن كەرنەگەن جالىنىن باسقانداي بولدى.

مەن ەندى وعان باپتاپ تۇرىپ كوفە قايناتتىم. مەيمانىم جادىراي باستادى.

— ماعان سالماقتى، سالاۋاتتى ادامدار قاتتى ۇنايدى! — دەپ قاراپ وتىر ءبىر ۋاقتا.

— ويىڭىزدى اشىپ ايتساڭىز قايتەدى؟ — دەدىم مەن.

— ماعان بىربەتكەي، جىگەرلى ادامدار ۇنايدى: ولار مىقتى مانساپقا ءبىر يە بولىپ السا، و جەردەن ولتىرسەڭ دە كەتپەي قويادى. قالاي ءومىر ءسۇرۋ كەرەك ەكەنىن بەس ساۋساعىنداي بىلەدى. قاشان، قايدا، نە ىستەيتىنىن، كىممەن، نە تۋرالى سويلەسەتىنىن بولجاپ وتىرادى. ولار كەسىمدى مەرزىمىنەن اۋىتقىماي جۇرەتىن اۆتوبۋس سياقتى. ءتىپتى دارەتحاناعا دا ءدال ۋاقىتىندا بارادى، بىزگە ۇقساپ كوشەدە قايدا كىرەرىن بىلمەي بەزەكتەپ جۇرمەيدى... ولاردىڭ باسى اۋىرمايدى، بالتىرى سىزدامايدى، ىشىپ-جەگەندەرى بويىنا جۇعا كەتەدى. ولار تىرناعى ءبىر ىلىككەن جەردەن نە قاۋساپ پەنسياعا شىققاندا كەتەدى، نە جارىق دۇنيەمەن قوشتاسقاندا عانا كەتەدى.

مەيمانىم تۋرا مەنى ايتىپ وتىر! ايتكەنمەن، ول ءومىر سۇرە بىلەتىندەردى قانشاما دارىپتەسە دە، وزىنشە ايتقاندا، تىم قاراپايىم تىرلىكتى ۇناتا دا قويمايتىن ءتارىزدى.

— مەن قاق-سوقسىز تىنىش ءومىر سۇرگەندى ۇناتامىن، ءبىراق سول ءوز قولىمنان كەلمەي ءجۇر، — دەپ ءبىر تۇجىردى.

— ماقساتىڭىزعا ءالى-اق جەتەسىز، — دەپ جۇباتتىم مەن.

ول ۇيقى-تۇيقى شاشىن شەڭگەلدەپ باسسالىپ:

— جەتەسىز دەيسىز بە؟! قاشان؟! مىنا مەنىڭ جاسىمدا ما؟! ءسىز بولساڭىز — ءبىرسارى... ءسىز ۇساق تيىندارىڭىزدى قايدا سالىپ جۇرەسىز؟ — دەدى.

— تيىندارىمدى ما؟.. ونى شالبارىمنىڭ وڭ جاڭ قالتاسىنا سالامىن.

— ال كەسەك اقشالارىڭىزدى شە؟

— پەنجاعىمنىڭ ىشكى سول جاق قالتاسىنا، ءاميانعا سالىپ...

— ال قول ورامالىڭىزدى شە؟

— مەندە قول ورامال ەكەۋ: بىرەۋىن شالبارىمنىڭ سول جاق قالتاسىنا، ەكىنشىسىن پەنجاعىمنىڭ وڭ جاق قالتاسىنا سالامىن.

— تاراعىڭدى شە؟

— ونى شالبارىمنىڭ ارتقى قالتاسىنا سالامىن.

— كىلتىڭىزدى شە؟

— ونى شالبارىمنىڭ ىشقىر قالتاسىنا سالامىن.

— قىمبات قالامىڭىزدى شە؟

— ونى پەنجاعىمنىڭ وڭ جاق قالتاسىنا سالامىن.

— مىنە، ايتام عوي، ءسىز ءبارىن دە ءبىلىپ وتىرسىز. ال مەن بىلمەيمىن.

— نەگە بىلمەيسىز؟

— ويتكەنى، مەندە دىم دا جوق. قولىما كەيدە اقشا-ماقشا تۇسە قالسا، قاي قالتاما تىعىپ جىبەرگەنىمدى بىلمەي دال ۇرامىن. اقشاڭدى، قول ورامالىڭدى، تاراعىڭدى، اۆتوقالامىڭدى، جازۋ داپتەرىڭدى جەكە-جەكە سالىپ قويۋ ءۇشىن سەندە سونىڭ ءبارى بولۋى كەرەك... — دەگەن مەيمانىمنىڭ شەكە تامىرى ادىرايىپ كەتتى. — ال مەندە سوقىر تيىن جوق! ءنار تاتپاعانىما ەكى كۇن بولدى. مىنە، مەنىڭ مىنا باتىڭكەمە قاراڭىزشى! كوردىڭىز بە؟.. اۋزىن ارانداي اشقان ايداھار سياقتى!.. ءبىز شىڭىراۋعا قۇلدىراپ قۇلاپ بارامىز! بۇكىل ەلدى جۇمىسسىزدىق جايلاپ الدى! حالىق قايىرشىلانىپ ءبىتتى! ار-ۇياتتان مۇلدە ادا بولدىق. جەزوكشەلىكتەن باسقا ەشتەڭە قالمادى. اقشا جۇتاتىن ارام ويىندار ىندەتتەي ەتەك الىپ كەتتى. اۋرۋحانادا كەمتارلاردان اياق الىپ جۇرە المايسىڭ، سىرقاتتاردا دارى-دارمەك ساتىپ الۋعا كوك تيىن جوق! — ول ءسوزىن ءبىر ءسات دوعاردى دا، ستولعا شىنتاقتاي ءيتىنىپ، بەتىن مەنىڭ بەتىمە تاقاپ اكەلىپ: — ءدال ءقازىر ريەۆوليۋسيا كەرەك، رە-ۆو-ليۋ-سي-يا!.. ءسىز بۇعان قوسىلاسىز با؟ — دەدى.

مەن سەلك ەتە ءتۇستىم. ونەبويىم مۇزداپ كەتتى. الدە زاماندا عانا ءتىلىم يكەمگە كەلىپ:

— مەن ءسىزدىڭ نە ايتقانىڭىزدى ەستىمەگەن بولايىن. سىزگە بۇدان باسقا جاسار جاقسىلىعىم جوق. ءسىز ماعان دەنەڭە ايتقان دا جوقسىز، ءتىپتى مۇندا كەلگەن دە جوقسىز. بولدى! — دەپ كۇبىرلەدىم.

ول تۇتىگىپ، ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ:

— مۇنىم بەكەرشىلىك بولدى. وكىنىشتى-اق. سىزگە ۇلكەن ۇمىتپەن كەلىپ ەدىم، — دەدى.

— ءتاڭىر تىلەۋىڭىزدى بەرسىن، بۇل ۇيدە بولعانىڭىزدى ءتىرى جانعا ايتا كورمەڭىز. مەن دە ءسىزدى كوردىم دەي قويماسپىن، — دەدىم مەن.

ول سۇلكيىپ، ءبىراق ىشتەي سىزداپ شىعىپ كەتتى.

مەنىڭ بويىمدى ءبىر قورقىنىش بيلەپ، ۇيدە باسىلىپ وتىرا الماي، سىرتقا شىقتىم. ساعاتىمدى ءبىر جارىم ساعاتقا شەگەرىپ الدىم دا، جاقىن ماڭداعى جولداس-جورالارىما باردىم. ولاردىڭ قايسىسىمەن سويلەسسەم دە، ساعاتىما قاراعىشتاپ، ۋاقىتتىڭ قانشا بولعانىن داۋرىعا ايتىپ قويىپ وتىردىم. ويتكەندەگى ەسەبىم وزىمە ءمالىم. جاڭاعى كەلىپ كەتكەن مەيمانىم بىردەڭەنى قوقسىتا قالسا، قورعانىپ شىعا كەلمەكپىن. جولداس-جورالارىمدى كۋاعا تارتا قويماقپىن!

ۇيگە كەلىپ، قالتامداعى ءاميانىمدى الىپ قاراسام، — سالىپ قويعان مىڭ ءليرىم اتىمەن جوق. قورىققانعا قوس كورىنىپ ءجۇرىپ، الگىندە تاكسيدىڭ شوفەرىنە ون ءليردىڭ ورنىنا مىڭ ءليردى ۇستاتىپ كەتە بەرسەم كەرەك.

مەن جىندانىپ كەتە جازدادىم. تابىسى تيىنداپ قانا ەسەپتەلەتىن مەن بايعۇسقا مىڭ لير دەگەنىڭ — دۇنيەنىڭ اقشاسى. سول ءتۇنى كىرپىك ىلە المادىم.

تاڭەرتەڭ جۇمىسقا كەتىپ بارا جاتىپ كەشەگى مەيمانىمدى جولىقتىردىم. جانىمدا ءبىر تانىسىم بار ەدى. سونىڭ كوزىنشە اناۋ پالە جابىسىپ جۇرمەسىنشى دەگەن ويمەن تەرىس قاراپ ءوتىپ كەتكىم كەلدى. ءبىراق اناۋ ويتۋىمە مۇرشا بەرمەدى:

— وۋ، بەياپەندى، حال-احۋالىڭىز قالاي؟ — دەپ جابىسا كەتتى.

— شۇكىر، — دەدىم، ونشا جاراتپاي.

— بۇگىن كۇن جاقسى ەكەن، ءا؟

جاقسىسى سول، تاڭ اتقاننان باستاپ تامشىلاپ جاڭبىر جاۋىپ تۇرعان.

— نەسى جاقسى؟ ەڭسەنى باسىپ تۇر، — دەپ كۇڭك ەتتىم.

ونىڭ ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىنا جەتتى:

— مەن وسىنداي كۇندى جاقسى كورەمىن. دەگەن كينوعا باراتىن كۇن. تۇستەن كەيىن بارىپ جاڭا فيلم كورەمىن. ال ساۋ بول! — دەدى.

— جولىڭ بولسىن! — دەدىم.

ول كەتە باردى. مەنىڭ جانىمداعى تانىسىم ونىڭ سوڭىنان قاراپ تۇرىپ:

— بۇ ادام دەگەن قىزىق قوي. قالتامىزدا تومپايىپ اڭشا جاتقان كۇنى قان جاۋسا دا، جوق، نۇر جاۋدى دەيمىز، — دەدى.

— اناۋ قۋدىڭ قالتاسىندا اقشا بار دەمەكسىڭ بە؟

— بۇرىن بولماسا دا، بۇگىن بار وندا. كەشە كەشكە ول ءبىر جولداسى ەكەۋى بەيوعلى كوشەسىمەن كەلە جاتقاندارىندا، ءبىر بيىك ءۇيدىڭ تۇسىندا، مىنانىڭ ۇستىنە تورسيعان ءاميان توپ ەتە ءتۇسىپتى دە، سەرىگىنىڭ ۇستىنە گۇل وتىرعىزىلعان قىش قۇمىرا قۇلاپ ءتۇسىپتى. سورلى سەرىگىن جۇرت اۋرۋحاناعا جونەلتپەك بوپ ابىر-سابىر باستالعان ساتتە بۇل مىرزا ءامياندى مالدانىپ تايىپ تۇرىپتى.

ارادا ءبىر اپتا وتكەندە اۆتوبۋستا مەنى قۇداي ۇردى: قالتاعا تۇسەتىن ۇرىلاردىڭ ءبىرى پەنجاعىمنىڭ قالتاسىن ۇستارامەن ءتىلىپ جىبەرىپ، ءاميانىمدى قاقشىپ كەتكەنى. ءاميانىمدا كوپتەن بەرى تىرنەكتەپ جيناعان ءۇش مىڭ ءليرىم جانە سول ايداعى جالاقىم بار ەدى.

سونىڭ ەرتەڭىندە كەمەدە الگى بەيپىلاۋىز مەيمانىم كەلىپ جانىما وتىرا قالدى. سۋ جاڭا كيىنگەن، مۇنتازداي بوپ قىرىنعان، شاشىن ساندەپ الدىرعان.

— كوڭىلسىز وتىرسىز عوي؟ — دەدى.

— ونشاما كوڭىلسىز ەمەسپىن، — دەدىم.

كۇلمىڭ-كۇلمىڭ ەتەدى.

— ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى قالاي دەپ ويلايسىز؟ — دەدى.

— مەن ول جاعىن بىلە بەرمەيمىن، ورەم جەتپەيدى، الايدا ەكونوميكامىز ءماز ەمەس سياقتى.

ول كەنەت سالماقتانا قالدى دا:

— قۇدايدىڭ بەرگەنىنە شۇكىر، جاعدايىمىز وڭالىپ كەلەدى. كۇن وتكەن سايىن جاقسارا تۇسۋدە. ەڭبەك ەتكىسى كەلگەندەرگە جۇمىس جەتىپ جاتىر. تەك جالقاۋلانباساڭ بولعانى!.. — دەدى.

ول كەمەدەن شىعىپ بارا جاتقان كەزدە اۋدەمدە قاتار وتىرعان ەكى كىسىنىڭ ءبىرى ونى كوزىمەن مەگزەپ:

— انا ءبىر كىسىنى كوردىڭ بە؟ — دەدى كورشىسىنە. — كەشە ونى ماشينا باسىپ كەتە جازدادى. ول ەتبەتىنەن ۇشىپ ءتۇسىپ، مۇرنىن بۇزىپ الدى. ماشينانىڭ يەسى ءبىر شىلقىعان باي ەكەن، پالەدەن ماشايىق قاشىپتى دەگەندەي، وسىنداي وقيعا بولدى دەپ گازەتتەردىڭ ءبىرى جازىپ جۇرەر دەپ قورقىپ، الگىگە ءۇش مىڭ ءليردى ۇستاتىپ زىتىپ وتىردى.

ءبىر اينالدىرعاندى شىر اينالدىرادى دەمەي مە: تاكسيسكە ون ءليردىڭ ورنىنا مىڭ لير بەرىپ، ۇرىعا ءاميانىمدى قاقشىتىپ جۇرگەن مەنى ءبىر كۇنى جيەنىم شوڭقيتىپ كەتتى.

— ويباي، ناعاشى، ورايى كەلىپ تۇر، اۆتوموبيل ساتىپ الا قويايىق! تاكسي دەپ تىركەتەمىز دە، اقشانىڭ استىندا قالامىز! — دەپ جاتىپ جابىستى.

ورايى كەلىپ تۇر دەگەنى: سەگىز مىڭ ءليرىن قولما-قول تولەپ، قالعان جيىرما مىڭ ءليرىن كەيىن تولەۋگە قولحات بەرسەڭ، ازداپ مىنىلگەن، ءبىراق، جاپ-جاقسى ماشينا الۋعا بولادى ەكەن. مەن ول سۋدىرلاقتىڭ سوزىنە يلاندىم دا، ايەلىمىز ەكەۋىمىز ءتۇتىن تۇتەتكەن كۇننەن باستاپ بىرلەسىپ جيعان سەگىز مىڭ ءليرىمىزدى بانكتەن الىپ بەردىم. سونسوڭ، پەندەمىز عوي، بۇرىنعى جوعالعان اقشالارىمنىڭ ورنىن تەزىرەك تولتىراتىن بولدىم دەپ تە ويلادىم. ءسويتىپ، جيىرما مىڭ ءليردى كەيىن تولەيتىن مىندەتتەمە قاعازعا قول قويدىم. بۇ سوردى قويساڭشى! جيەنىم ماشيناعا ءمىنىپ الدى دا، زىم-زيا جوق بوپ كەتتى. سەگىز مىڭ ءليرىم جەلگە ۇشتى!.. ونىڭ ۇستىنە جيمىرما مىڭ لير بەرەشەك بوپ بەلشەدەن باتىپ جانە قالدىم.

تاعدىر مەنى اياقتان شالا بەردى.

ءسويتىپ جۇرگەن كۇندەرىمنىڭ بىرىندە باياعى نەمەمەن تاعى دا ۇشىراستىم. ەكەۋىمىز مارشرۋت تاكسيىندە كەزدەسىپ قالدىق. ونىڭ جاعاسى جايلاۋىندا، وزىنەن-وزى ماز-مەيرام.

— كەرەگىندە قىرسىعىپ جەكە تاكسي دە تابىلماي قالادى. مىناعان مىنۋگە تۋرا كەلدى... — دەپ ول ءسال-پال ءۇنسىز وتىردى دا: — ءسىز ەلدىڭ جاعدايى قالاي دەپ ويلايسىز؟ — دەدى.

مەن ابىرجىپ قالدىم:

— شىنىمدى ايتسام، بىلمەيمىن... ونشاما ءماز ەمەس سياقتى...

— مەن مۇنىڭىزعا قوسىلمايمىن! مۇنىڭىز — كۇنا. حالىقتىڭ قوينى-قونىشى تولى اقشا. قۇدايدىڭ بەرگەنىنە شۇكىر، پايدا مول. جۇمىس تابۋ وپ-وڭاي. بۇدان ارتىقتى كوكسەۋ — ەسۋاستىق!

ول تاكسيدەن ءتۇسىپ كەتتى.

شوفەردىڭ قاتارىندا وتىرعان جولاۋشى بۇلان-تالان بولىپ:

— جاڭاعى ءسوز جادىنىڭ نە دەپ كوكىگەنىن ەستىدىڭدەر مە؟ — دەدى. — حالىقتىڭ قوينى-قونىشى تولى اقشا دەيدى!.. جاڭاعى جادىگويدى مەن جاقسى بىلەم. اشتان بۇرالىپ، ىسىپ-كەۋىپ جۇرگەن. وسىدان ءبىر اپتا بۇرىن كوشەدەن گازەتكە ورالعان كوپ اقشا تاۋىپ الىپتى. قالتاسىنا قامپيتىپ اقشا سالعان سوڭ اقىلدىمسي قالىپتى. وپتيميست! قارنىن تويدىرىپ الىپ سايراۋىن!

الباستى قاباققا قاراپ باساتىنى راس ەكەن، تاعى ءبىر كۇنى ءبىزدىڭ ۇيگە ۇرى ءتۇسىپ، ايەلىمنىڭ ساقيناسى، بىلەزىگى دەگەندەي، ەڭ اقىرعى ونى-مۇنىمىزدى قيداي سىپىرىپ كەتتى.

ۇرىنىڭ ۇستالعان-ۇستالماعانىن بىلەيىن دەپ مەن كۇندە كەشكە پوليسيا ۋچاستوگىنە بارىپ ءجۇردىم. ءبىر كەشتە جولاي الگى بەيتانىسىمدى تاعى دا كەزدەستىردىم. مەنىڭ ەڭسەم ەزىلىپ كەلە جاتقانىمدا شارۋاسى جوق:

— اپەندىم، وسى كەيبىرەۋلەر ومىرگە ولگەنشە نارازى. قىمباتشىلىق جايلاپ الدى دەيدى. وعان كىم كىنالى؟ سولاردىڭ وزدەرى كىنالى! بەتالدى، بەرەكەسىز ءومىر سۇرەدى. ەسى دۇرىس ادام ەسەپپەن ءومىر سۇرەر بولار. دۇرىس قوي، ءا؟ — دەپ سامپىلداي جونەلدى.

— كەيدە ەسەپتىڭ دە ەبى كەلمەي قالادى، — دەدىم.

— ولاي دەمەڭىز. ءسىزدىڭ سوزىڭىزدەن ۇكىمەتكە قارسى ناسيحاتتىڭ سالقىنى سەزىلىپ تۇر، — دەپ سىزداندى ول.

ءسويتىپ، ەكەۋىمىز اناۋ دەپ، مىناۋ دەپ، پوليسيا ۋچاستوگىنە جەتە بەرە ايىرىلىستىق.

ۋچاستوك الدىندا تۇرعان پوليسەيلەردىڭ بىرەۋى ونى كوزىمەن ۇزاتىپ تۇرىپ:

— كەيبىرەۋلەردىڭ جولى بولعىش-اق! اناۋ ءبىر پالە وتكەن اپتادا ات جارىسىندا ون ءۇش لير ءباس تىگىپ ويناپ، جيىرما جەتى جارىم مىڭ لير ۇتىپ الدى! — دەدى.

ۇرى ۇستالار دەپ ۇمىتتەنىپ جۇرگەنىمىزدە ءبىر كۇنى تاعى ءبىر سۇمدىققا تاپ بولدىق: ماعان اكەمنەن مۇرا بوپ قالعان ءۇيىمىز ورتەنىپ كەتتى. كورشىمىزدەن شىققان ءورت قاتار تۇرعان ءتورت ءۇيدى تىپ-تيپىل قىلدى؛ تورتەۋدىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ءۇي عانا ساقتىڭ شارتسىز، تەگىننەن-تەگىن كەتە باردى. ساسقالاقتاپ ءجۇرىپ ايەلىم گۇل قۇمىراسىن، مەن قورقورىمدى عانا الىپ شىعىپپىز، — ورتتەن الىپ قالعان بار-جوق مۇلكىمىز سول بولدى. ايەلىم ادەمى گۇلىن قۇشاقتاعان كۇيى، مەن قورقورىمدى ۇستاعان كۇيى كوشەدە ورتكە قاراپ سىلەيدىك تە تۇردىق.

ءبىز ءبىر جاقىن-جاقپايلارىمىزدىڭ ءۇيىن پانالادىق. مەن ەرتەڭدى-كەش سالپاقتاپ قالا كەزىپ، وزىمىزگە لايىق باسپانا ىزدەۋگە كىرىستىم.

ءبىر كۇنى كوپ قاباتتى ءبىر ءۇيدىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتىپ: «جالعا پاتەر بەرىلەدى» دەگەن حابارلاندىرۋدى كوزىم شالىپ قالدى. ءۇي يەسىمەن سويلەسىپ كورەيىن دەپ بارسام، — باياعى بەيتانىسىم! ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەدىم. ول مەنى جيھازى سىرەسكەن ءبىر بولمەگە ەرتىپ كىردى. كىردى دە، بۇلبۇلشا سايراي جونەلدى:

— ادال ەڭبەك ەتە بىلگەندى اللا تاعالا ءارقاشان قولدايدى. كەرجالقاۋ بولماۋ كەرەك! دۇرىس پا، قۇرمەتتىم؟ اللاتاعالاعا سيىنىپ ءجۇرۋ كەرەك. مىسالى، مىنا مەن... — دەپ كوسىلدى دەيسىڭ.

ول الدە زاماندا ماعان قاراپ:

— ءسىز ەلدىڭ ساياسي جاعدايى قانداي دەپ بىلەسىز؟ — دەدى.

— مەن ساياساتقا شورقاقپىن، الايدا جاعداي اۋمالى-توكپەلى-اۋ دەيمىن.

— ءسىز قاتەلەستىڭىز! ەلىمىز ءدال قازىرگىدەي گۇلدەنىپ كورگەن ەمەس. قۇدايعا شۇكىر، بىزدە باسشىلىق وتە مىعىم. تەك ءقايسىبىر سىڭار ەزۋلەر سوعان ءشۇبا كەلتىرۋ ءۇشىن قايداعى جوق وسەك-وتىرىكتى ءوربىتىپ كەپ جۇرەدى...

ونىڭ مەنى مەگزەپ تۇرعانىن سەزدىم.

ەكەۋىمىز پاتەراقى جونىندە ءپاتۋاعا كەلە الماي، مەن قوشتاسىپ شىعىپ كەتتىم.

— ءۇش بولمەسىنە التى ءجۇز لير سۇرايدى، نەتكەن بەتسىزدىك! — دەدىم قاقپاشىسىنا، سىرتقى ەسىكتەن شىعا بەرە.

— شىراعىم-اۋ، بۇل سياقتىلاردا ار-ۇيات، بەت بولۋشى ما ەدى! — دەپ كۇرسىندى قاقپاشى. — ادال ەڭبەكپەن مال تاپپاعانداردا تويىم دا بولمايدى. بۇل دا — تويىمسىز بىرەۋ. لوتەرەيادان جارتى ميلليون لير ۇتتى دا، حان سارايىنداي مىنا ءۇيدى ساتىپ الا سالدى.

ءيا، ءبىر اينالدىرعاندى شىنىندا شىر اينالدىرادى. بىرنەشە اپتا بويى سالپاقتاپ ءجۇرىپ، ءتورت ءجۇز ليرگە قابىرعاسى بازدانىپ ءتۇرعان ءۇش بولمەلى جەركەپەنى ارەڭ تاۋىپ كوشكەنىم-اق سول ەدى، مەن قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان فابريكا جابىلىپ، اياق استىنان جۇمىسسىز توتيدىم دا قالدىم. قوجايىن كۇيزەلىسكە ۇشىرادىم دەدى دە، بىزگە جۇمىس تاۋىپ العانشا تالعاجاۋ ەتەرلىك جاردەم دە بەرمەدى.

سالىم سۋعا كەتىپ، اياعىمدى ارەڭ سۇيرەتىپ كەلە جاتقانمىن. كەنەت ءدال جانىما جالتىلداعان ءبىر ليمۋزين كەلىپ توقتاي قالدى. ءرۋلىن ۇستاپ وتىرعان كىسى ماعان:

— كەلىڭىز، وتىرىڭىز! — دەپ داۋىستادى.

قاراسام: باياعىمنىڭ ءدال ءوزى!

ماشيناسىنا ءمىندىم.

بەيتانىسىم شىرەنىپ وتىر: ماي باسقان شۇيدەسى قاتپار-قاتپار؛ قارىنى توڭكەرىلىپ جاتىر. بەيتانىسىم ءبىر ءسوز ايتىپ — ءبىر كۇلەدى، ەكى ءسوز ايتىپ — ەكى كۇلەدى.

— ادام مەن حايۋاننىڭ بىر-بىرىنەن ايىرماسى نە؟ — دەپ ماعان قاراپ الدى دا، ءوز سۇراعىنا ءوزى جاۋاپ قايتارىپ سويلەپ كەتتى: — حايۋان تاماقتى قارىنى اشقاندا عانا جەيدى، ال ادام — ويت-پەي-دى-ى-ى... ادام قاشان، نە ىستەيتىنىن بىلۋگە ءتيىس. تاماقتى بەلگىلى ءبىر مەرزىمدە عانا ءىشۋ كەرەك. ءبىراق كەيبىرەۋلەر... كوزىنە ايتپاي-اق قويايىن... قولىنا نە تۇسسە، سونى تالعاماي سىلقىتىپ سوعا بەرەدى. سونسوڭ ولاردىڭ اسقازانى وز-وزىنەن بۇزىلادى، بۇيرەگى دە، قۋىعى دا قۇريدى. وندايلاردى كوشەدە كەلە جاتقاندارىندا دارەت قىسا قالسا، ولار اقىماقتانىپ قوعامدىق دارەتحانالاردى ىزدەپ الاسۇرادى. دەنى دۇرىس ادامدار سويتە مە؟ ءسىز نە ىستەپ ءجۇرسىز، حالىڭىز قالاي؟

— شۇكىر...

— ءسىز ەلدىڭ جاعدايى قالاي دەپ ويلايسىز؟

— جاعداي ونشا ەمەس... — دەي بەرگەنىم سول ەدى، ول:

— سەن نە وتتاپ وتىرسىڭ؟! سەن وپپوزيسياشىل ەكەنسىڭ عوي؟! — دەپ اقىردى. — سەن بايقا!.. كۇنگە كۇيە جاعا المايسىڭ! ءبىزدىڭ وتانىمىزدىڭ تاريحىندا ءدال قازىرگىدەي گۇلدەنۋ بولعان ەمەس! ءبىزدىڭ جارقىن...

مەن جەتتىم، توقتاتىڭىزشى!

ليمۋزيننەن تەپكەن دوپتاي بوپ ىتقىپ شىقتىم.

ءبىر تانىسىم تۇر ەكەن، جانىما كەلىپ امانداستى دا:

— ە، نە ويلاپ تۇرسىڭ؟ تانيسىڭ با؟ — دەدى.

— كىمدى؟

— جاڭاعىنى، «كاديللاكپەن» كەتكەندى. ول جاقىندا ءتورت مىڭ لير مۇرا اقىسىن الدى. مۇنىڭ سوناۋ ەگيپەتتە ءتىپتى بەت-اۋىزىن دا كورمەگەن ءبىر اعاسى بار ەكەن. ول تۋىسى بۇ جارىق دۇنيەدە جاڭاعىنىڭ بارىن بىلمەي دە كەتسە كەرەك. وسىدان باسقا مۇراگەرى بولماعان سوڭ، بايدىڭ ارتىندا قالعان بار دۇنيەسى مىنا الاياققا بۇيىرىپتى.

سونىمەن ءبىزدىڭ ەڭ سوڭعى ءۇمىتىمىز ستامبۋلدىڭ كوپەستە بوپ قالدى. بۇدان ءبىر جىل بۇرىن ءبىز وعان ايەلىمنىڭ مەنشىگىندەگى جەر ۋچاستوگىن ساتقانبىز. كوپەس بىزگە ەلى دە ون ءۇش مىڭ لير بەرەشەك بولاتىن. بەرگەن قولحاتى — مەندە. مەن سول اقشانى تەزىرەك الىپ، تەزىرەك ىسكە جاراتۋدى ارماندادىم. بەرەر مەرزىمى وتە سالىسىمەن قولحاتىن الدىم دا، سيرەك كەزدەسەتىن ادال جاندى كوپەسكە اتتاندىم. مەن قولحاتىن جوعالتىپ العان كۇندە دە ونىڭ قارىزىنان باس تارتپاسىن بىلەم. ءبىراق، امال نە، مەن باراردىڭ الدىندا عانا ول داعدارىسقا ۇشىراپ، دىمى قۇرىپ قالىپتى. ماعان جەتىم لير دە بەرە المادى. قولحاتى تۇككە جاراماي قور بولدىم. ءبىز ساتقان ۋچاستوك ەندى وعان نەسيە بەرگەن باسقا ءوسىمقورلاردىڭ مەنشىگىنە كوشىپ كەتتى.

سول كۇنى كەشكە مەن ومىرىمدە العاش رەت كاباكقا باردىم. بارسام: بەيتانىسىم سوندا وتىر! مەنى كورىپ، جانىما كەلدى. وعان دەپ ءبىر ريۋمكا اراققا زاكاز بەردىم.

— بىردەڭەگە رەنىشتىسىز عوي؟ — دەپ سۇرادى ول.

— ەلىمىز ەلدىكتەن ايىرىلىپ بارادى. حالىڭ جوقشىلىققا ۇشىرادى. ءبۇيتىپ كەتە بەرۋگە بولمايدى! مۇنداي ادىلەتسىزدىك جويىلۋعا ءتيىس!.. — دەدىم.

وسىلاي دەدىم دە قويدىم.

ول سالدەن سوڭ تۇردى دا شىعىپ كەتتى.

ونى جاقسى بىلەتىن داياشى:

— بۇل بىزگە بۇرىن ءجيى كەلىپ تۇرۋشى ەدى، ايەل العاننان بەرى كەلۋىن سيرەتتى، — دەپ كۇڭكىلدەدى.

— ايەل الدى دەيسىز بە؟ — دەپ سۇرادىم.

— الدى. بۇل سياقتى سۋجۇقپاستاردىڭ ۇپايى تۇگەل عوي. ميلليونەر ايەلدى الىپ، ماقتا پلانتاسيالارىنىڭ قوجايىنى بولىپ، ءقازىر اقشاسىنىڭ ەسەبىنەن جاڭىلىپ ءجۇر...

كاباكتان شىعا بەرگەنىمدە ەكى جاعىمنان ەكى كىسى باسسالىپ ۇستاي الدى دا، قولىمدى بۇراپ دەدەكتەتىپ وتىرىپ پوليسيا ۋچاستوگىنە الىپ باردى. بەيتانىسىم شالجيىپ سوندا وتىر! سۇق ساۋساعىمەن مەنى نۇسقاپ:

— ءدال ءوزى! — دەدى كوميسسارعا.

بۇل جاڭا عانا كاباكتا ۇكىمەتتى جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ بالاعاتتادى دەپ ماعان كوپە-كورىنەۋ جالا جاۋىپ، و باستا مەنىڭ ۇيىمدە وتىرىپ ءوزى ايتقان ءسوزدىڭ ءبارىن ماعان تەلىپ شىعا بەردى.

ونىڭ ءتۇرى قاراعان جان تۇڭىلمەيتىندەي ەدى. مەنىڭ ءتۇرىم كىم قاراسا دا تۇڭىلەتىندەي ەدى: اياعىمداعى باتىڭكەم اۋزىن ارانداي اشقان كروكوديلگە ۇقساپ تۇرعان بولاتىن.

ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ

---