اياقتالماعان حيكايا
ەرتەڭگىلىك تەرەزە جەلدەتكىشىن اشىپ، جازۋ ستولىما وتىردىم. اۋا جاڭعىرىپ، ءساۋىر سامالى بويىمدى جادىراتتى. ويىم — ءبىزدىڭ ەلدە بولعان ەرتەدەگى ءبىر حيكايانى تىزبەلەۋ. سيۋجەتى دايىن.
سوعىس كەزىندە قوشالاقتا قاشقىن پايدا بولىپتى. قالماق جىگىتى ەكەن. كەش تۇسە اۋىل اڭدىپ، انا ايەلدى ۇرلاپ كەتىپتى، مىنا ايەلدى زورلاپ كەتىپتى. ءبارى سودان جۇكتى بوپ، بالا تاپتى دەگەن وسەك جەلدەي ەسىپ تۇرىپتى. قيالىمدا قىزىقتى حيكايا ساۋلەلەندى. قۇم جالاپ وتىرعان جالعىز اۋىل... وڭشەڭ جەسىر كەلىنشەك... ون شاقتى جاۋتاڭكوز جەتىم بالا... سول نەكەسىز تۋعان كوردەمشەنىڭ ءبارى دە قاشقىنبايەۆتار...
اق سويلەۋ — پارىز، ءبىر جاعى وسەككە ىلىنگەن جەڭگەلەرىمدى اقتاپ العىم كەلدى. ولاردىڭ ەتەگى — ەل نامىسى. قاپيادا تاپ بەرگەن قارا جۇرەك قاشقىنعا نە قايلا قىلسىن؟ ال ينە ۇستاعان ۇرعاشىنىڭ بارىنە ءبىر-بىر بالادان قۇشاقتاتىپ كەتكەن سول سۇمپايى ۇشتى-كۇيلى جوق. كوككە ۇشقانداي. جەرگە سىڭگەندەي.
ءتۇر-تۇسى دە ەستە قالىپ جارىماعان. ايتەۋىر ۇزىن بويلى، سۋىر ءتىس، كوزى الاقانداي دەسەدى. الاقانى تەمىردەي قاتتى. جاپا شەككەندەردىڭ بار بەرگەن كۋالىگى وسى كورىنەدى. قاشقىن قاراپ جۇرە مە، كولحوزدىڭ شەتكە شىققان توقتى-تورپاعىن دا ۇرلاپ سويعان شىعار. اشتان ولە مە؟ ءبىر ەمەس، قۇم ەتەگىنەن بىرنەشە ۇڭگىر قازىپ جاتاق قىپ العان-داعى... ۇزىك-ۇزىك كورىنىستەر كوز الدىمدا كولبەڭ قاقتى. بىرىنەن ءبىرى اسىپ ءتۇسىپ، ەلىكتىرىپ اكەتىپ بارادى. الدىمداعى كوفەنى ءىشۋدى ۇمىتىپ، جالما-جان ءسوز بايلاي باستادىم...
«...تەزەك تەرە شىققان. كەپكەن جاپانىڭ قىزىعىنا ءتۇسىپتى. ەكى-ۇش قىر اسىپتى. اۋىلدان ۇزاپ كەتكەنىن جازعى كۇن جانىپ-كۇيىپ ورنىنا وتىرعاندا ءبىر-اق بايقادى. «قارا قاعازدىڭ» قايعىسى جەتەكتەپ كەتكەن دە. جالعىز ۇلدان ايىرىلعالى اتا-ەنەسى دە زار توگىپ، شوگىپ قالعان.
— قارعامنان ءبىر تۇياق قالمادى-اۋ. شاڭىراعىن جىقپاس ەدى، — دەپ قوس مۇڭلىق كۇڭىرەنگەندە بۇل قولتىعىنا قاپتى قىستىرا جونەلەدى. دالا كەزىپ، بار شەرىن جەلگە ايتىپ جەڭىلدەپ قايتادى. كۇندەگىسى وسى... قانار قاپتى بۇيىم كورمەي سەرپە لاقتىرىپ ارقاسىنا سالعان. شارپىپ تۇرعان قايراتى بار كەلىنشەككە تەزەك دەگەن نە، ءتايىرى؟ تەزدەتىپ اۋىلعا بەتتەگەن... جانىنان جۇگىرە قوسىلعان مىناۋىسى كىم؟ بەت-اۋىزىن تۇگەل ءجۇن-جۇرقا باسىپ كەتكەن بە؟ الباستىدان اۋماي تۇر عوي. ويباي، كوتەك، قاشتىم...»
وسى كەزدە كورشى شەشەيدىڭ:
— قىج قايدا، ويباي، قىج قايدا؟ — دەگەن الەم-تاپىرىق داۋسى ويىمدى ۇركىتىپ جىبەردى. كوپتەن ىرگەلەس وتىراتىن ەك. بالا-كەلىنى، سازداۋعا بىتكەن قۇبا تالداي بوپ بويجەتكەن قىزى، ەكى-ۇش نەمەرەسى بار-تىن. قوڭىرتوبەل تىرلىكپەن كۇن كورگەن جانۇيا. بالاسى — شەتەلدىك مۇناي كومپانياسىنىڭ جۇمىسشىسى. كەلىنى بازاردا ساۋدا جاسايدى.
— بىلمەيمىن. اسەمجان تۇندە ءوز بولمەسىندە جاتقان، — دەيدى جەڭگەسى ءدۇدامال ۇنمەن.
— جاتسا قايدا ۇشىپ كەتتى؟ ىرگەدە تۇرعان قىزىل شامادانى دا جوق، ويباي!
شۇيكەدەي قارا كەمپىردىڭ ويبايى ەرتەڭگىلىك تۇنىق اۋانى تىلگىلەيدى. جەم ىزدەپ قىت-قىتتاعان تاۋىق اۋلانىڭ تۇكپىرىنە توبىمەن دۇركىرەپ قاشادى. وڭەشىن سوزىپ مەزگىلسىز قوراز شاقىردى.
— نە ايقاي؟ جاۋ شاپتى ما؟
ەسىك الدىنا شۇيكەدەي قارا كەمپىردىڭ بالاسى شىققان ەكەن. توڭمويىنداۋ نەمە ەدى، ءسوزىن كوردىڭ بە؟
— جاۋ شاپپاسا، قىج قايدا؟
— اسەمجان ءبىر قۇربىسىنا قىدىرىپ كەتكەن شىعار. جۇمىسى جوق. قاشانعى قامالىپ وتىرادى؟
— قايداعى قۇربى؟! ول نەتكەن اتى جوق قىدىرىس؟! — دەپ قىز شەشەسى ءتىپتى ءورشىپ كەتتى. — بايعا قاشتى دەۋگە اۋزىڭ كەلىسپەي تۇر ما؟
— قايداعىنى ايتاسىز.
— قىج باققاننان قارعا باققان وڭاي. وسىنىڭ بولارىن ءبىلدىم عوي، ويباي!
— ونداي ويى جوق ەدى.
— قىجدى جەڭگە بۇزادى. جەڭگەنى تەڭگە بۇزادى. بار پالەنىڭ باسى سەن. ءوز قولىڭمەن شىعارىپ بەرگەنسىڭ.
— ەنە، قويساڭىزشى.
— ءبارىن ءوزى ولشەپ-پىشىپ، ەندى بىتەۋ ادامداي تىرسيىپ تۇرىسىن قاراشى، تۇرىسىن! ەنە دەمەي كەت!
— وڭباعان قاتىن! سەنىڭ تۇقىمىڭ سونداي! ءبۇيتىپ ماسقارا بولعانشا!.. قىرام دا جويام! ءما ساعان، ءما!..
كۇيەۋىنىڭ جۋان جۇدىرىعى وڭدىرماي تيسە كەرەك، ايەلى اششى داۋىس سالىپ سولقىلداپ جىلادى. بولمەگە جىلدام باسىپ جۇبايىم ەندى. اقشىل ءوڭى سۇرلانىپ، ءتۇسى قاشىپ كەتىپتى.
— نەعىپ وتىرسىڭ؟ اجىراتپايسىڭ با؟ ەڭ بولماسا بارىپ باسۋ ايت. قىرىلىپ ولە مە؟
— قىز دا قىزىل الما سياقتى. پىسكەن كەزدە ءۇزىپ الماساڭ، سولىپ قالادى.
— سەنىڭ ءپالساپاڭ بىتپەس.
— .. تۇزداپ قويا المايسىڭ.
— سوندايىڭ-اي سەنىڭ! كورشى حاقى بار ەمەس پە؟
امالى قۇرىعان جۇبايىم الدىمداعى اق قاعازعا قاراپ از تۇردى دا شىعا جونەلدى.
كورشى شەشەي اشۋ قىسقاندا قولىنا تاياق الاتىن. الاتىن دا قارا جەردە قالعان ءوشى بارداي سابالاپ وتىرىپ سويلەيتىن. تاعى دا سول داعدىسىنا باسىپتى.
— جالعىز اعاسىن جەرگە قاراتىپ... ءجۇزىقارانىڭ ەندى قايتىپ ەكى ءدۇنيادا بەتىن كورمەسپىن. تەرىس باتامدى بەرەم. ارۋاققا تاپسىرام! باتار كۇنگە تاپسىرام!
...ءيا، قاشقىن قالماق، ءيا... ويىمدى ءۇزىپ العانىمدى قاراشى.
«...سوڭعى جەمتىگىن ۇڭگىردە ءۇش كۇن ۇستاپ، قۇمارى قانىپ بارىپ بوساتقان. العاشقىدا ماقتاداي جۇمساق بىلەگىن جاستانىپ جاتام عوي دەپ دامەلەنگەن. قايدان، سۇيەگى ساناپ العانداي، قانىن ىشىنە تارتقان قاراسۇر كەلىنشەك ەكەن. سوزگە ەرمەي، كومەيىن اشپاي ارپالىسىپ باقتى. ءالى قۇرىپ، امالى تاۋسىلىپ جاتىپ:
يت جالاپ كەتكەن يتاياقتاي بولدىم-اۋ... — دەگەنى. ءسوزىن قاراشى! شاپالاي تەپكەن قوس اياعىن جىڭعىلداي ايىرىپ، ۇستىنە قايتا تونگەن.
— دىبىسىڭدى شىعارما! اۋىلىڭا اداسىپ كەتتىم دەپ بار، — دەگەن بۇل ەنتىگىن باسا الماي جاتىپ. — ايتپەسە... مەن دە قازاقپىن.
— قانىڭدى قازاققا جاققىڭ كەلگەن ەكەن، يت قالماق، — دەگەن كەلىنشەك ۇزاپ بارا جاتىپ. — تۇرا تۇر، بالەم!..
ودان بەرى دە تاماعىنان تالشىق وتپەگەلى ەكى كۇن اۋدى. جالماۋىزدىڭ جالعىز كوزىندەي ۇڭگىردىڭ اۋزىنا ءۇڭىلىپ قاشانعى جاتسىن؟ باسپالاپ اۋلاققا كوز سالعان. قىر ەتەگىندە جاۋىرعا قونعان ساۋىسقانداي بوپ ات ۇستىندە ءبىر شال تۇر. الدىنداعى ۋاق جاندىعى جۋسان مەن شاعىر قۋالاپ جۇگىرەدى. تويات الىپ، توق باسپاعان-اۋ، شاماسى. تاعاتى قاشىپ، سۋىر ءتىسىنىڭ سۋىن سورىپ از-كەم وتىردى دا قونىشىنا ساپىسىن سالا بەردى...»
ەدەندى سولقىلداتا باسىپ كەلە جاتقان بۇل كىم؟ ە، اۋىلدا تۇراتىن اقساقال ەكەن عوي. امان-ساۋلىق جوق:
— تاعى جازىپ جاتسىڭ با؟ ىشىڭە سىيمايتىن بۇل نە ءسوز؟ — دەيدى كەلە قارسى الدىما تىزە بۇگىپ.
— جاي، انشەيىن.
— باياعىدا «ءسوز قۋعان پالەگە جولىعادى» دەۋشى ەدى. ءقازىر دە سولار داۋىرلەپ تۇر.
— اللەكەم اشتان ولمەسىن دەپ بەس-التى اۋىز جەل ءسوز بەرگەن دە.
— ءبارىبىر، قايماعى جوق، قاسپاعىن قىرىپ جۇرسىڭدەر.
— شارۋا ايتىڭىز. اسىعىستاۋ وتىرمىن.
— شارۋا كوپ. سالماق سالا كەلدىم.
— قولدان كەلسە...
— اۋىلدا سىعاندار قاپتاپ كەتكەن. ۋلاپ-شۋلاپ توبىرىمەن كوشىپ ءجۇردى.
— ال؟..
— سۇرامايتىنى جوق. وڭشەڭ قايىرشى.
— سودان؟
— كەتەرىندە ەكى قىسىر بيەمدى ۇرلاپ كەتتى. ىزدەپ قىزىلوكشە بوپ قىر كەزدىم.
— ءوز ۇرىمىز از ەدى. ولار دا تالايدى قان قاقساتقان جوق پا؟
— ايتپا. بىزدىكى ۇرلاسا ەڭ بولماسا ەتىن بازاردان تابار ەك. مىنالار...
— پوليسياعا حابارلادىڭىز با؟
— ءوي، قوي ولاردى، — دەدى اقساقال قولىن سىلتەلەپ. — جاڭا عانا سولاردان شىقتىم. ءوزىمدى تەرگەپ ءبىتتى.
— اپىر-اي، ءا؟
— ءۇيىرىن جاۋعا بەرمەيتىن جاقسى ايعىرىم بار ەدى، — دەدى اقساقال ەندى ماڭداي تەرىن ءسۇرتىپ. — ۇرىلار قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن قايتا-قايتا مىلتىق اتىپ ساڭىراۋ قىپ تاستادى. تاس كەرەڭ.
— ەندى؟
— مىنەزى وزگەرىپ، ماڭگىرىپ قالدى. كارى بيەلەردى قۋىپ ءجۇرىپ شاينايدى. ال بايتال كورسە ءبىتتى، بايبالامىڭا قاراماي وقىرانىپ ۇمتىلادى... نە كەرەمەتى بارىن...
— مال دا يەسىنە تارتادى...
اقساقال مول دەنەسىن تۇگەل سەلكىلدەتىپ كۇلدى.
— راس شىعار. ال ماعان استاناداعى ءداۋ باستىقتارعا ارىز جازىپ بەر.
— ايعىردىڭ ۇستىنەن بە؟
— ءوي! — دەپ اقساقال شوشىپ كەتتى. سوسىن تەنتەك بۋرانىڭ وركەش جۇنىندەي ۇرپيگەن شاشىما ۇركە قارادى. — شىراعىم-اي، مانادان بەرى ساعان نە ايتىپ وتىرمىن؟ سىعاننىڭ دا!
— سىعاننىڭ؟
— ءيا. ولاردىڭ ايلاسىن قاراشى. قوسىپ جاز. قاسقىردىڭ ءتىسىن قاعىپ الادى دا جىپكە مونشاق قىپ تىزە قويادى ەكەن. سوسىن ۇرلاعان جىلقىسىنىڭ موينىنا كيگىزەدى. قاسقىر ءيىسىن سەزگەن جانۋار جىن قاققانداي جۇيتكىپ جوعالادى دەيدى. انە!
— ەندەشە، سىعان دا ءبىر، يەن دالانى ەركىن كەزگەن قۇيىن دا ءبىر. ەندىگى كوز كورمەسكە ءوتىپ كەتكەن شىعار. تاپتىرا ما؟
— تۋح! — دەپ كەيىگەن اقساقال لىپ ەتىپ ورنىنان كوتەرىلدى. — موشقاپ ءبىتتىڭ-اۋ. ەستى دەگەننىڭ سيقى سەندەي بولسا جارىعان ەكەنبىز!
...ءيا، قاشقىن قالماق، ءيا...
«...توقتىنىڭ ەتىنە تويىپ، بەتىنە قىزىل تەپكەن. جاتا-جاتا بويى قۇرىستى. استىنا توسەگەن قۇمنىڭ قياعى دا ۋاتىلىپ، ۇنتاق بولىپ قالىپتى. ارا-تۇرا ۇڭگىر اۋزىنان قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ كەسىرتكە جۇگىرىپ وتەدى. باسقا ەرمەك جوق. كۇن دە ەڭكەيىپ ۇياسىنا قۇلاماي قويدى. كەشەگى جورىعى... قالاي بولىپ ەدى ءوزى؟
ىمىرت ۇيىرىلە ەتەگىن قىمتاپ العان اۋىلدى توڭىرەكتەگەن. باسپالاي باسىپ شەتكى ءۇيدىڭ ىعىنا ارقا سۇيەدى. قورا جاقتان ماڭق ەتىپ توبەت ءۇردى. الدىنا وزىمەن الا شىققان توقتىنىڭ ءتورت سيراعىن لاقتىرعان. مەزگىلسىز مەيماندى قايتىپ مازالاماي ءۇنى ءوشتى.
الدەن ۋاقىتتا ۇيدەن ەتەگى كولبەڭدەپ ەتجەڭدى ءبىر ايەل شىققان. ەسىك كوزىندەگى وشاققا بەتتەدى.
— باسىمنىڭ سىركەسىن سىقتىرا قويام دەپ... قاراڭ قالعىر، شىق ءتۇسىپ كەتكەنىن قاراشى، — دەپ قارعانىپ ءجۇرىپ وشاق اۋزىن بىتەدى. قارعانىپ ءجۇرىپ تەزەك ءۇستىن جاپتى. — ءاقتوس، كا! جەر جۇتتى ما مۇنى؟!
مىناۋ اۋزىندا اق ءتىسى از ساردامبال قاتىن عوي. مۇنى جەتەكتەپ كەتكەندە تالايدىڭ تاقىمىن توزدىرعان نەمەدەن نە قىزىق كورەر؟ توسەككە سىيماعان بوكسەسى الاقانداي اپانعا سىيماس. ۇڭگىرىن تالقان قىپ، ءوزىن قارعىسقا كومىپ كەتەر. اقىرى قازتابانداي باسىپ سىعىرايعان جارىعى بار ۇيقىلى-وياۋ تەرەزەگە ۇڭىلگەن. كورپە ۇستىندە ساقالىمەن ويناپ قاننەن-قاپەرسىز ءبىر شال جاتىر. قاسىنداعى بوزوكپە بالا ءبىر دوربا اسىعىن قايتا-قايتا ۇيىرەدى... جاس ءيىس جوق ءۇي ەكەن. كوپ كەشىكپەي سوڭعى ءۇمىتىن سارقىپ جالپ ەتىپ جارىق تا وشكەن...»
— قىز كەزىنەن قىشىنعان مىنا ءجانيپانىڭ قىزى بولسا ءبىر ءجون. ول دا دۇبىرلەتىپ توي جاساپ كەتتى، — دەيدى كورشى شەشەي سامپىلداپ. — قاناتتىعا قاقتىرماي وسىرگەن قارعام ەمەس پە؟
— ىم... — دەپ ەكى بيەسىن سىعانعا الدىرعان اۋىل اقساقالى ءۇنسىز قالادى.
— اعاسى كەشىرىمگە كەلگەندەردى اتىپ ولتىرەم دەپ مىلتىعىن وقتاپ وتىر.
— ىم...
— ءقايتسىن ەندى؟ ءوزىڭ بىلەسىڭ، بايدى سوعىسقا بەردىك. وسى جالعىزدىڭ تىلەۋىن تىلەپ... بۇل دا اكەسىن كورمەي قالدى.
— ىم..
— اكەسى مايدانعا الىنعان سوڭ ءۇش جىلدان كەيىن تۋسا قايدان كورسىن؟ — دەيمىن مەن دە ەستىلەر-ەستىلمەس ەتىپ. — قىزىق ەكەنسىز ءسىز دە...
ءتۇس اۋا ءتىلشى قىز ەسىك قاقتى. ءوڭىرىنىڭ ءۇش تيەگى سالىنباعان، شاشىن جاۋىرىنىنا شاشىپ تاستاپتى.
— اعاي، الماتىدان كەلدىم. «انا ءتىلى» گازەتىنەن، — دەدى يمەنە باسىپ. كوزى وز-وزىنەن كۇلىپ تۇر ەكەن.
— سۇراعىڭ دايىن با، قويا بەر.
— «شەتەلدىك كۇيەۋ» دەگەن تاقىرىپتى زەرتتەپ ءجۇر ەدىم.
— ال؟..
— جاقىندا ۇلكەن ايقاي كوتەرىلدى. ەستىگەن شىعارسىز؟ ءبىزدىڭ ەلدە تۇراقتاپ قالعىسى كەلگەن شەتەلدىكتى «تانىستىرۋ بيۋروسىنداعىلار» ءبىر قازاق قىزىمەن جۇزدەستىرەدى. ىزدەگەنگە — سۇراعان، ەكەۋى امپەي-جامپەي بوپ ۇيلەنىپ تىنادى.
— سوسىن؟
— قازاقستاننىڭ ازاماتتىعىن العان الگى الاياق ارتىنشا اينىپ شىققان. ماحابباتىم سارقىلدى دەپتى. باقسا، ءوز ەلىندە قالعان بالا-شاعاسى بار ەكەن. ارتىنان ىزدەپ كەلىپتى.
— تانىس سەناريي.
— ال الگى قىز ەڭبەگىمىزگە دەپ جيىرما مىڭ دوللاردى ساناپ العان بيۋروداعىلارمەن سوتتاسىپ جاتىر.
— ءوزى تولەپ پە؟
— بىلمەيمىن. ءبارىبىر عوي. وسىعان نە ايتاسىز؟
— تۇرىكمەندەردىڭ قىزىن شەتەلدىك السا، ۇكىمەتكە ەلۋ مىڭ دوللار قالىڭمال تولەيدى. ايتپەسە، جوق. قولىنان سيپاتپايدى. سول سياقتى اقالتەكەسى دە، الابايى دا ۇلتتىق برەند. كوزتاسا ەتپەيدى.
— تاڭعالارلىق.
— تاڭداي قاقپاي-اق قوي. ال بىزدە شە؟ قىمىزدى نەمىسكە بەردىك. شۇباتتى — ەۆرەيگە، قازى-قارتانى — قىرعىزعا... قىزدى — قاڭعىرعاننىڭ بارىنە... تاعى كىمگە نە كەرەك؟ بىزدە ءبارى دە بار! بىزدە ءبارى دە جوق!
— وسىنى زاڭ جۇزىندە...
— ونى پارلامەنتتە «گورە وت ۋما» دەگەن سپەكتاكل قويىپ وتىرعان كوكەلەرىڭە ايت. حوش بول، قارىنداس. جازۋىم بار ەدى.
..ءيا، قاشقىن قالماق، ءيا...
«...اتى تەزەك تاستاپ ميمىرتتاپ كەلەدى ەكەن. بۇل ءبىر بۇيىردەن اڭداۋسىزدا ۇمتىلعان. ەر ۇستىنەن اۋىپ تۇسكەن قىز قۇشاعىندا تۋلاپ جاتتى...»
ويىم ءۇزىلىپ، كەرى جالعانادى.
«...سوعىستان جارادار بوپ قايتقان ەكى-ۇش اعامىز قاشقىن قالماقتى ىزدەپ، تاپساق بۋىندىرىپ ولتىرەمىز دەسىپ قوشالاقتىڭ قۇمىن كەزگەن ەكەن. ايدالادا اش قاسقىرلار قاماپ، كولحوزدىڭ قىرشاڭقى اتىن قامشىلاي قاشىپ ازەر قۇتىلىپتى».
«... — قاشقىن يت قوشالاقتىڭ قاتىندارىنا عانا اۋەس ەكەن. ءبىز كىمنەن كەمبىز؟ نەگە ءبىر سوعىپ كەتپەيدى؟ — دەپتى دەيدى ىرگەلەس وتىرعان اشاقتىڭ ايەلدەرى جۇلىنىپ. ايتتى ما، جوق پا، كىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق قويارسىڭ».
جازۋىم ونبەدى. مازام قاشتى. قويۋ كوفە ءىشىپ، قويۋ تۇتىنگە تۇنشىعىپ وزەگىم ورتەندى. جالعىزدىقتى كۇرەسىپ جەڭىپ العانداي ەدىم، امال نە، الدىم كەلىم-كەتىم كىسىدەن بوسار ەمەس. قاشار جەر، تىعىلار تاۋ جوق. مىنە، تاعى دا...
— ويباي، بەلىم، سەگىزكوزىم، جامباسىم!
ە، بۇل قالا شەتىندە تۇراتىن تانىس كەمپىر عوي. ءقۇلاقسىڭدى ماقامى وسى. اتتاپ باسقان سايىن الگى ءۇش سۇيەكتىڭ اتىن اتاپ الماسا كوڭىلى كونشىمەيدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ جورتىپ كەتكەندە ءتىرى جانعا دەس بەرسەيشى.
— كەلىڭىز، تورلەتىڭىز.
— ويباي، بەلىم، سەگىزكوزىم، جامباسىم... امانسىڭ با، شىراق؟ بىلتىر شالىم قايتقان، ونى بىلەسىڭ.
— يماندى بولسىن.
— ءبىر ۇل، جالعىز قىزبەن قالدىم عوي، بىلەسىڭ.
— ەستىگەم.
— ەستىسەڭ، ۇلىم ءجۇرىپ-جۇرىپ بيىل ۇيلەنگەن. ءوزى جاتقان تۇيەگە مىنە الماس ىنجىق. ۇيلەندى دەگەن تەك اتى، ايەلىنىڭ قولىنا كىردى.
— سولاي ما؟
— سولاي. شەشەمدى قولىما الام دەپ مەنى دە كوشىردى. ءاي، اقىماق باسىم! اقىرى وتىرسام — وپاق، تۇرسام — سوپاق بولىپ شىقتىم.
— نەگە؟
— نەگەسى نەسى؟ كەلىن — ايعىر، كەمپىر — ساياق. سوڭىمنان قالماي قۋىپ ءجۇرىپ تىستەيدى.
— سوزبەن شىعار؟
— سوزبەن.
— ءوز ءۇيىڭىز بار ەمەس پە؟
— ونى كەلىننىڭ ءىنىسىنىڭ اتىنا اۋدارىپ بەرىپتى. ەندى مەنى «قارتتار ۇيىنە» وتكىزەمىز دەپ جانىعىپ جاتىر.
— قيىن ەكەن. قىزىڭىز قايدا؟
— الماتىدا جۇمىستا. ساين دەگەننىڭ كوشەسىندە ساۋدا جاسايدى. تابىسى جاقسى بولعانمەن مازاسىز دەيد. دۇكەندى كۇندىز-تۇنى بىردەي ىستەتەمىز دەيد. ءبىرى كىرىپ، ءبىرى شىعىپ جاتقان ىعى-جىعى حالىق دەيد. ويباي، بەلىم، سەگىزكوزىم، جامباسىم!
امالسىز باس شايقادىم. تەمەكىسى تۇسكىر تاۋسىلىپ قالعان با؟
— قايت دەدىم، اكەڭنەن قالعان قارا شاڭىراق تالاپايعا ءتۇسىپ جاتىر. سوتتاس اعا-جەڭگەڭمەن دەدىم.
— دۇرىس.
— الدى-ارتىڭا قاراما دەدىم. نە باي جوق، نە بالا جوق، نەعىپ ءجۇرسىڭ دەدىم. ەلگە كەپ بىرەۋدىڭ ەتەگىنەن ۇستا. تەسىك مونشاققا تەبەن ينە تابىلار دەدىم. ءۇنسىز قالدى. بالام، ءبىر بەت اق قاعازىڭدى قي ماعان. قىزىما قاتىرىپ تۇرىپ حات جاز. مەنىڭ اتىمنان. توك زارىمدى. وقىعاندا تۋرا جانى شىعىپ كەتسىن.
— جەلدەپ كەتكەن ەشكى دە ءبىر، قىز دا ءبىر. مەنىڭ حاتىما قايىرۋ بەرسە جاقسى.
— ءوزىم جازار ەم. كوزىم ءارىپ كورمەيدى. كەرەگىمدى سيپاپ تاۋىپ ءجۇرمىن.
— جارايدى. ەرتەڭ ءازىر ەتەمىن.
— ءسويت، بالام. ويباي، بەلىم، سەگىزكوزىم، جامباسىم!..
— تىنىشتىق پا؟ سىرتتا زىر جۇگىرىپ جۇرگەن كىمدەر؟ — دەدىم كەمپىردەن قۇتىلعان سوڭ جۇبايىما، كوزىمدى اق قاعازدان ارەڭ اجىراتىپ.
— قاشقان قىزدىڭ كەشىرىمىنە كەلگەندەر، — دەدى ول كۇلىمسىرەگەن قالپى.
— قارعىس قايدا؟ مىلتىق داۋسى نەعىپ ەستىلمەيدى؟ وقتاپ، ءازىر وتىر دەگەن.
— قايداعى؟ الىپ-ۇشىپ الدارىنان شىقتى. قىزدىڭ بارعان جەرى باي كورىنەدى. اكەسى ۇلكەن قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ باسشىسى ەكەن. كەلە كورشى شەشەيدىڭ قولىنا قوس التىن بىلەزىكتى كيگىزدى.
— قايىرىمەن.
— قۇدالارمەن بىرگە داستارقانداس بولسىن دەپ شاقىرىپ جاتىر. بارايىق، كورشى حاقى. ۇيات بولار.
— جازۋمەن وتىر دە. ءوزىڭ قىزىق كورىپ قايت.
— سوندايىڭ-اي سەنىڭ...
...ءيا، قاشقىن قالماق، ءيا...
قويشى، شارشادىم. نەتكەن بەيمازا كۇن ەدى. كوزىم قاراۋىتىپ، شەكەم سولقىلدادى. ءتۇن ورتاسى تاياپ قالعان. حيكايانى اياقتاي الار ەمەسپىن. قورعاسىنداي بالقىعان ويىم ءوزىم ازىرلەگەن قالىپقا سىيماي بارا جاتتى. تەرەزە جەلدەتكىشىن جاپقالى كوتەرىلە بەرىپ ەم، كورشى شەشەيدىڭ سوزىپ سالعان شىڭىلتىر داۋسى قۇلاعىما قادالدى:
— ورالىڭنىڭ بارىندا وينا دا كۇل!..
وي-بۋي، شىرقاتىپ ءان سالاتىنداي سىزگە نە كورىنگەن؟ الدە التىن بىلەزىكتىڭ بۋى ما شىداتپاي بارا جاتقان؟ تاڭەرتەڭگى جاۋ تۇسىرەردەي ەكپىن قايدا قالدى؟.. «سەندەردىڭ جەل كوتەرگەن ەتەكتەرىڭدى جابامىن دەپ كوز مايىمدى تامىزىپ وتىرىسىم مىناۋ. بەس كۇندىك بۇلاعاي داۋرەندە ويناعان دا كۇلگەن سەندەردىڭ جۇرىستەرىڭ اناۋ. جابۋ استىندا قالعان جاۋىردى سيپاپ جازامىن دەگەن جالعان نامىس نەمدى العان؟ مەنىكى نە وسى؟..» وسىنداي قينالىس ساتتە «قىردا قاشقىن قالماق ءجۇردى دەگەندەرى ءشىلي وتىرىك. ءتىپتى ەلەسى دە بولماعان. نەكەسىز تۋعان كوردەمشەنىڭ ءبارى — اۋداننان كەلگەن ۋاكىلدىڭ، شولاق باسقارمانىڭ، اقساق قويماشىنىڭ بالاسى. اۋىزدارىنان تۇسكەندەي اينىماي قالعان. قوشالاقتىڭ قۇمىنا ءتىل بىتسە، قاپتاپ كەتكەن قاشقىنبايەۆتاردىڭ كىم ەكەنىن جايىپ سالار ەدى-اۋ. اتتەڭ!.. ۇيات قىسقاندا تۋعان وتىرىك وسىنشاما ومىرشەڭ بولار ما؟» دەگەن ەرتەدەگى قاڭقۋ ءسوز قۇلاعىمدا قايتادان ءتىرىلدى.
راس بولماسا ءقايتسىن؟!
ورنىمنان سىلكىنىپ تۇردىم. وسەككە سەمىرىپ ولمەس تۋىندى جازعىم كەلگەن ەكەن. الدىمداعى جارتىلاي شيمايلانعان قاعازدى قاق ايىردىم. قالامىمدى لاقتىردىم. داۋسىم قاتتى شىعىپ كەتتى:
— ەلدەگى اقساق-توقساقتاردىڭ ساۋابىن وزىنە وبال عىپ ارقالاعان قاشقىن قالماق، سەن بۇل ومىردە بار ما ەدىڭ؟ قۇم قۇرساۋىنداعى ءبىزدىڭ اۋىلعا اتتاپ باسىپ پا ەدىڭ؟ قىسىر توسەكتە قىڭسىلاپ جاتقان كەلىنشەكتەردى ۇڭگىرىڭە الىپ قاشىپ پا ەدىڭ؟ ءاي، قايدام! ءبىزدىڭ ەل ەرتەگىگە سەنگىش. سەن سونىڭ كوزگە كورىنبەس عايىپ ەرەن كەيىپكەرىنە اينالىپ كەتكەنسىڭ-اۋ، شاماسى... قاراپ جۇرمەي كۇناكار بولا جازداعانىمدى قاراشى.
* * *
سول كۇنى بايتال كورسە بايبالامىڭا قاراماي وقىرانىپ ۇمتىلاتىن ساڭىراۋ ايعىر تۇنىمەن تۇسىمە كىرىپ شىقتى.
You Might Also Like
-
...ەلۋىنشى جىلداردىڭ ورتاسىندا بۋرا ەكەۋمىز «بورلىدەگى» ءبورلى باستاۋىش مەكتەبىنىڭ ءتورتىنشى كلاسىندا بىرگە وقىدىق. «باستاۋىش مەكتەپ» دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتىپ وتىرعان مەكتەبىمى...
-
— مىنا كۇننىڭ ازىناۋىن-اي!.. — دەپ كىردى سوۆەتحان وزىمەن بىرگە دالادان ەرە كەلگەن ءبىر قۇشاق سۋىقتى ساۋ ەتكىزىپ بوساعادان وتكىزە بەرىپ. قونىشى قايىرىلعان، مۇز قاتقان سارى پيماسىن ءبىر-بىر...
