باتىڭكە
— مىنا كۇننىڭ ازىناۋىن-اي!.. — دەپ كىردى سوۆەتحان وزىمەن بىرگە دالادان ەرە كەلگەن ءبىر قۇشاق سۋىقتى ساۋ ەتكىزىپ بوساعادان وتكىزە بەرىپ. قونىشى قايىرىلعان، مۇز قاتقان سارى پيماسىن بىر-بىرىنە قاققىشتاپ جاتىپ، تورگى ۇيدەن بەرى قاراي سىعالاعان، جۇزىندە بۇل كىم دەگەن اۋەستىك تابى بار بەس-التى جاسار ۇلعا: ''ءاي، ۇل، قالىڭ قالاي-ەي، اسسالاۋ قايدا؟" دەدى كوڭىلدى، كوتەرىڭكى ۇنمەن. قولى سيا-سيا بالانىڭ سوندا عانا ەسىنە تۇسسە كەرەك، قولىنداعى قالامسابىن تاستاي سالىپ، بوساعادان بەرى وزىپ، سىرت كيىمىن شەشىپ جاتقان، ورتادان تومەن بويى بار، جالپاق بەتتى، قوڭقاقتاۋ مۇرىندى قارا كىسىگە «سالۋماليكىم!» دەپ قوس قولداپ سالەم بەردى. «ۋاي، مالادەس، مىنە، جىگىت!» دەدى اناۋ ەڭكەيىپ سۇيكىمدى كىشكەنتاي ۇلدىڭ — اسەتتىڭ — بەتىنەن ءسۇيىپ جاتىپ. اۋزىنان اششى سۋدىڭ ءيىسى بۇرق ەتە قالسا كەرەك، بالا بەتىن تىرجيتتى. وعان ءمان بەرگەن سوۆەتحان جوق
— ءيا، دەن ساۋ، مال-جان امان با؟ — دەپ داڭعىرلاپ اس ۇيدە ەرتەڭگى شايىن ءىشىپ وتىرعان اسەتتىڭ اكە-شەشەسىنە — جۇباندىق پەن گۇلسىمگە امانداسا كىردى.
— جاقسى، جاقسى، كەل، تورگە شىق، — دەدى گۇلسىم قوناعىن تورگە شىعارماققا ورىنىنان قالبالاقتاي تۇرىپ جاتىپ.
— ەپتەپ. ءوزىڭنىڭ ءۇي-ىشىڭ امان با، تاڭ اتپاي مىنا قىستىڭ كوزى قىراۋدا نە ءجۇرىس؟ — دەدى جۇباندىق جاسى كىشىرەك، وزىنە ىلىك-شاتىسى بار الىس اعايىن بولىپ كەلەتىن سوۆەتحاننىڭ سالەمىن العان سوڭ.
— ۋاي، سول وكىمەتتىڭ جۇمىسى باياعى، — دەدى تورگە شىعىپ جايعاسقان سوڭ سوۆەتحان. — ءىنىڭ ۋشەتشيك بولعالى، جۇباندىق، ۇيدە وتىرمايتىن بولدى عوي، — دەدى سودان سوڭ الدىنا كەلگەن ىستىق شايدى قولىنا الىپ. — ءبىرىنشى پەرمەدەن انا جولى ءجۇز سەنتنەر ءشوپ سۇراتقامىز بىكىبايداعى مالعا دەپ. سونىڭ جۇمىسىمەن كەتىپ بارا جاتقانىم عوي اق قار، كوك مۇزدا. سوسىن وزدەرىڭنىڭ اماندىقتارىڭدى بىلەيىن دەپ بۇرىلعان بەتىم وسى.
جىلىنىپ، كوڭىلىن ءبىر دەمدەپ، جايلانعان سوڭ سوۆەتحان ەجەلدەن ادامنىڭ ىڭعايىن تاپقىش، ەركىن مىنەزىنە سالىپ، اۋەلى گۇلسىم جەڭگەسىنىڭ كوڭىلىنەن شىعايىن دەدى مە، اڭگىمەسىن ايتىپ وتىرىپ، "جەڭگەي، سو جولعى جاپقان توقاشىڭ-اي!"، "سو جولعى تۇزدالعان قيارىڭنىڭ ءدامى اۋىزدان كەتپەيدى!" دەپ قويادى ارا-اراسىندا. جىلى جەرگە كىرگەسىن بە، اياز سورعان ءجۇزى قىزىلكۇرەڭدەنىپ، ءسال قوڭقاق مۇرىنىنىڭ ءۇستى بىرتيىپ، قوشقىل تارتا باستادى.
جۇباندىقتىڭ كوپ سويلەمەيتىن، ءبىرتوعا مىنەزىن بىلەتىن ول ءۇنسىز قالماي، سوۆحوزدىڭ مالىنىڭ ىسقىرىپ تۇرعان بيىلعى قىستان كۇيلى شىعۋى-شىقپاۋىن، قيانداعى قىستاۋلاردىڭ شارۋاسىنىڭ جاي-كۇيىن ءسوز قىلىپ ءبىراز وتىردى. "وزىڭە، قولداعى مالعا ءبىر ون سەنتنەر ءشوپ ءتۇسىرىپ بەرەيىن" دەدى ءبىر ۋاقىتتا ىستىق شايىن ءبىر ۇرتتاپ قويىپ. جۇباندىق ەكەۋىنىڭ الىس تا بولسا، تۋىس-جەگجات ەكەنىن، ءقازىر اعايىن-تۋىسسىز كۇن كورۋ قيىن ەكەنىن، قۇدايعا شۇكىر، ۋچەچيك بولعالى بىرەۋدەن ىلگەرى، بىرەۋدەن كەيىن، ايتەۋىر كوشتەن قالماي، تىرشىلىك ەتىپ جاتقانىن، اعايىننىڭ بىرىنە-بىرى قاراسىپ تۇرعانىنا ەشتەڭە جەتپەيتىنىن ايتىپ، ءبىراز جەرگە باردى.
— جەڭگەي، — دەگەن سودان سوڭ كوزى قايمىجىقتانىپ، ارا جىگىنەن شي وتەتىن سارى ءتىسىن كورسەتە ىرجيىپ. — ا، جەڭگەي... ءبىر ءجۇز گرامىڭ بولسا، سەپ بولاتىن ەدى مىنا جامان قاينىڭا... سوناۋ ءبىرىنشى پەرمەگە جەتكەنشە قاي زامان. وكىمەتتىڭ مالى دەپ ءجۇرىپ ءۇسىپ قالمايىق دەگەنىم عوي…
جۇباندىق ۇندەمەدى. سوۆەتحاننىڭ سىرىن بىلەتىن گۇلسىم ەرىكسىز كۇلىپ جىبەردى، ونى پايدالانىپ اناۋ دا كۇلىمدەپ، باستىرمالاتىپ قويار ەمەس: "پاي، پاي، جەڭگەي، وسى كوڭىلىڭ-اي، كوڭىلىڭ!"
ابىر-دابىر داۋىس پەن كۇلكىگە ەلەڭدەدى مە، ءبىر قولىندا سۋرەت سالاتىن داپتەرى، ءبىر قولىندا شاريكتى قالامسابى بار اسەت اس ۇيگە كىرىپ، ۇستەلدىڭ باسىنا كەلىپ وتىردى. شەشەسى وعان شاي قۇيىپ جاتقاندا سوۆەتحان: "ە، مىنە، ازامات بوپتى اسەت تە. مىناۋىڭ نە؟ سۋرەت دەيسىڭ بە؟ كانە، اكەل، كورەيىن» دەپ كىشكەنتاي ۇلدىڭ داپتەرىن الىپ، قولىنا تۇكىرىپ قويىپ، بەتىن اقتارىستىرىپ قاراي باستادى.
— ءپالى! مىنا ۇل دايىن تۇرعان قۇدوجنيك قوي، ا؟.. جۇباندىق، جەڭگەي!.. مىناسى كادۋەسكى سۇگىرەت قوي، — دەدى بالانىڭ ونەرىنە قايران قالىپ.
— بۇنىسى بەر جاعى. تاعى ءبىر داپتەرى بار، اكەپ كورسەتشى اعاڭا، اسەتجان، — دەدى جۇباندىق ۇلىنا. — كوك سيامەن سالىپ ءجۇر، ءبىزدىڭ دۇكەندە جوق، قالادان بوياۋ، قارىنداش الدىرۋ كەرەك ەدى. ءبىر ىڭعايى كەلمەي ءجۇر، — دەدى ۇلى قۇلدىراڭداپ ءتور ۇيگە جۇگىرىپ كەتكەندە.
— ال، جۇباندىق، جەڭگەي، مىنا اسەتجان بولايىن دەپ تۇر ەكەن. تالانتى بار بالا ءبىر جەردەن جارىپ شىعادى، تەك قانا تىل-كوزدەن ساقتاسىن... وسىنىڭ ازامات بولۋى ءۇشىن، — دەپ "ايتقانىڭ كەلسىننىڭ" استىندا، گۇلسىمنىڭ اكەلگەن، جۇباندىقتىڭ قۇيعان قىرلى ستاقانداعى اراعىن باسىنا قوتەرە اۋزىنا قۇيا سالدى سوۆەتحان.
اسەتتىڭ سۋرەتكە تولى ەكىنشى البومىن اقتارىپ وتىرىپ، تاعى دا ءبىراز قوشەمەت، ماقتاۋ ءسوز ايتتى. "بوياۋ قارىنداشتى قالاعا بارىپ جۇرگەن ۆاسيا دوسىما تاپسىرىپ، ءوزىم الدىرتام» دەدى. «ءبىر توقتىنى اتادىم اسەتكە، قۇداي بۇيىرتسا، مەكتەپكە بارعان تويىنا اكەلەم» دەدى.
ءسۇت پىسىرىمنەن كەيىن ءبىرىنشى پەرمەدەن بىكىبايداعى قىستاۋدا جاتقان مالىنا ءجۇز ەلۋ سەنتنەر ءشوپ جازدىرىپ السا، ىڭعايى كەلسە، ون سەنتنەرىن وسى ۇيگە ءتۇسىرىپ كەتپەك بولىپ سوۆەتحان "جول ۇزاق... تراكتىردىڭ مايى قاتىپ قالار... شارۋا كۇتىپ تۇر" دەپ قايتۋعا جينالدى. شولاق تونىن تەز ىلە سالىپ بوساعادا قالقيىپ تۇرعان سارى پيماسىن كيىپ جاتىپ، ەسىنە ءتۇستى مە، الدە اسەتتىڭ ونەرىنە ريزا بولعانى ما، جان قالتاسىنا قول سالىپ، الدەنەنى سۋىرىپ الدى. باسى التىن ءتۇستى، ادەمى، جۋان قالامساپ ەكەن.
— اسەت-ەي! — دەپ الگىندە ءتور ۇيگە ەنىپ كەتكەن بالانى شاقىرىپ الدى. — مىنا التىن قالامساپتى ساعان سىيلادىم، ۇلكەن قۇدوجنيك بول.
كوزى جايناپ، ۇمسىنا جەتكەن بالاعا "تۇرا تۇر!" دەگەن سونان سوڭ. "ءقازىر" دەپ، اۆتوقالامدى سيپادى ما، ۇرلەدى مە، تەرىس قاراپ ءسال تۇردى دا، بەرى بۇرىلىپ:
— ايتپاقشى، الگى ءوزىڭنىڭ قالامىڭدى بەر ماعان. مەن ءوزىم جازا الماي قالام عوي ايتپەسە.
— ۋشەتشىككە دە رۋشكى كەرەك، — دەدى.
اسەتتىڭ كادىمگى، قاراپايىم قالامىن الىپ، "ال جاقسى" داپ سوۆەتحان دا جونەلدى، اسەت تە اعاسىنا ايىرباس جاساعان التىن ءتۇستى قالاممەن سۋرەت سالماققا كىرىسىپ كەتتى. كوپ بوگەلگەن جوق، ءبىرازدان سوڭ اس ۇيدە ىدىس-اياق جۋىپ جاتقان شەشەسى مەن گازەت قاراۋعا ىڭعايلانعان اكەسىنە كەلىپ:
— اكە-اۋ، مىنا قالام دۇرىس بۇرالمايدى عوي، قاراشى، — دەدى.
جۇباندىق "التىن قالامدى" الىپ ارى ءبىر، بەرى ءبىر قارادى دا:
— ءۇي، مىناۋىڭ سىنىق قوي، رەزۆىسى كەتكەن، قالاي بۇرالسىن. ساۋداسى ءبىتىپتى عوي، — دەدى.
گۇلسىم دە نە بولىپ قالدى دەگەندەي قالامدى ۇستاپ، ءۇڭىلىپ قارادى دا، ەرىنىن شىعارىپ، باسىن شايقادى.
— الداپ كەتتى مە مەنى سوۆەتحان اعا؟ — دەدى اسەت اكە-شەشەسىنە كەزەك-كەزەك قاراپ، كوڭىلى ءالى سەنبەي. ۇنسىزدىكتى جۇباندىقتىڭ داۋىسى بۇزدى:
— ءوزىڭ جوندەپ... ادام قۇساپ، بىلاي، قاراپ المايسىڭ با ايىرباس جاساعاسىن، — دەپ ءزىلسىز زەكىدى ۇلىنا ورىنىنان تۇرىپ دالىزگە بەتتەپ بارا جاتىپ. ءبىراق بالاعا ورىنسىز ۇرىسقانىنا ىڭعايسىزداندى ما، الدە سوۆەتحاننىڭ مىنا قىلىعىنا دەگەن رەنىش ەندى عانا بۇرق ەتە قالدى ما، بيداي ءوڭى قىزارىپ، كۇپايكەسىن ۇستىنە اسىعىس جامىلا سالا، سىرتقا شىعىپ كەتتى.
2
اسەتتىڭ قارا كوزى جاۋدىرەپ، ويماق ايزى اشىلىپ، نە ىستەرىن بىلمەي، اڭىرىپ قالعان جاڭاعى تۇرىسى كوز الدىنا كەلىپ، جۇباندىقتىڭ جۇرەك تۇسى شىم ەتە قالعانى. كەشە كۇنى بويى جاپالاقتاپ جاۋىپ، قاس قارايا ارەڭ باسىلىپ، تىزەدەن تۇسكەن قالىڭ قاردى كۇرەپ تاستاماق بولىپ قوراعا بەت العاندا ەسىنە ءتۇستى. بالا كەزى. بالا كەزىندەگى ءبىر وقيعا.
سوعىستان كەيىنگى ۋاقىت. ەلۋىنشى جىلداردىڭ باسى ەدى. قاتتى كەز، تارشىلىق زامان. ەل ءىشى جۇدەۋ. ءوزى ىشتە جاتقاندا كەتكەن اكە سوعىستان قايتپاعان. ءۇمىت كەسىلمەگەن سياقتى: قارا قاعاز كەلمەگەن ەدى. ايتسە دە، قىرىق جىلعى قىرعىن سوعىستىڭ بىتكەنىنە قانشا جىل ءوتتى، حابار-وشارسىز كەتتى دەگەن بىردى-ەكىلى ازاماتتىڭ تابىلىپ، ەلگە ورالعانىنا دا ءبىراز بولدى. اكەدەن حابار جوق. ءبىراق جۇباندىق ءۇمىت ۇزبەيتىن ەدى. شەشە — تاڭ بوزىنان قارا كەشكە دەيىن قالقوزدىڭ سيىرىن ساۋىپ، ءشوبىن شاۋىپ، وتىنىن تاسىپ، ءبىر تىنىم تاپپايتىن قايران شەشە — مۇنى اۋرۋشاڭ اجەسىنىڭ قاراۋىنا قالدىرىپ، ءوزى جۇمىسقا كەتۋشى ەدى. تاڭعى ءتاتتى ۇيقىنىڭ قۇشاعىندا جاتقانىندا ءبىر يىسكەپ، ءىڭىر قاراڭعىسىندا اۋىر جۇمىستان قاجىپ كەلگەندە، مۇنىڭ كۇن ۇزاققى ويىننان شارشاپ، ۇيقىعا باس قويعانىندا ءبىر يىسكەپ كەتەدى ەكەن.
ارينە، ونى كەيىن بىلەتىن بولادى جۇباندىق.
مەكتەپ ءۇيى كورشى اۋىلدا بولىپ، جەتۋ قيىن بولعان سوڭ، ەڭ باستىسى — اياققا سۇعار كيىم، ۇسكە جابار لىپا تابىلماي، جۇباندىق ون جاسىنا دەيىن وقۋعا بارا المادى. بالا عوي، وعان اسا قايعىرا قويعان جوق. ايتسە دە، ءبىر اياق كيىمنىڭ زارى جامان ءوتىپ ەدى. ويىن ويناۋ قايدا، دالاعا دارەت الۋعا شىعا الماي، قامالىپ وتىرار ەدى تار ۇيدە. سول جىلى تابانى كۇس-كۇس بولىپ، باياعىشا الا جازداي ويىن سوڭىندا جۇرە بەرۋشى مە ەدى، ناعاشىسى — بۇل كەزدە وتاۋ يەسى ازامات بولعان، سوعان وراي ۇيدەگى شيتتەي ءىنى-قارىنداسىن جەتكىزۋ قامىمەن، مەكتەپتى تاستاپ، قالقوزدىڭ اۋىر جۇمىسىنا جەگىلگەن ون بەس جاسار الدوڭعار ناعاشىسى — "سەن، جۇباندىق ويىندى قوي" دەگەن. "جىگىت بولدىڭ. مەكتەپكە بارۋىڭ كەرەك. قۇر جۇرگەنشە تىشقان، كۇزەن اۋلا. تەرىسىن جيىپ، كۇزدە بوكەندەگى لاپكەگە اپارىپ ايىرباستاپ، وزىڭە اياق كيىم الاسىڭ" دەگەن. ءوزى مۇنى ەرتىپ، ەكى-ۇش كۇن ءجۇرىپ، سۇر تىشقان مەن ساسىق كۇزەنگە، قوساياق پەن سارشۇناقكا قاقپان مەن توردى قالاي قۇرۋ كەرەگىن كورسەتىپ بەردى. جۇباڭدىققا اسىرەسە ءىن اۋزىنا شەلەكتەپ سۋ قۇيىپ، ءبىرازدان سوڭ قۇر-ر ەتكەن دىبىس شىققاسىن اۋزى ىرسيىپ، ءۇستى سۋ بولىپ اتىپ شىققان سارشۇناقتى قايىڭ تاياقپەن باستان ۇرىپ قۇلاتاتىن ويىن ۇنادى.
جاڭا ەرمەك تابىلدى. ساسكەدە اجەسىنىڭ قۋىرىپ بەرگەن ءبىر ۋىس بيدايىن ىستىق سۋمەن سوعىپ العان سوڭ جۇباندىق تىشقان اۋلاۋعا كەتەدى. ۇيىسا بىتكەن قالىڭ قاراعاننىڭ ءتۇبىن، ويپاڭدا سىعىلىسا، جارىسا وسكەن، اتتى كىسىنىڭ بويىنداي، بيىك شيلەردىڭ اراسىن قاراپ، جوعالىپ كەتۋشى ەدى. كۇن بەسىننەن اۋعاندا شولدەپ، وزەگى تالىپ ارەڭ ورالادى. قىزىق ەدى تىشقان اۋلاۋ.
تۇگى تىقىرايعان كۇزەن تەرىسى، ءجۇنى جەتىلمەگەن قوساياق تەرىسى از-ازداپ بولسا دا، جينالا باستادى. اجەسى مەن شەشەسى اۋەلدە تاڭىرقاعان، كەيىن ۇندەمەدى. شەشەسى كۇرسىندى، اجەسى كوزىنە جاس الدى.
ارينە، مۇنى كەيىن بىلەتىن بولادى جۇباندىق.
ءبىر كۇنى ءتۇس الەتىندە ىرگەدەگى وزەنگە بەس-التى جاسار جالاڭبۇتتارمەن بىرگە سۋعا ءتۇسىپ-تۇسىپ، بەتى جارىلىپ، باسىنان كۇن ءوتىپ، شارشاپ كەلىپ، ۇيدە جاتقان كەزدە بىرەۋ سىرتتان ايقاي سالماسىن با:
— ۋا، قايسىڭ بار ۇيدە؟! — دەپ.
جۇباندىق اسىعا-ۇسىگە اتىپ شىقتى دالاعا. باۋىرى تەرلەگەن، ەسىك پەن توردەي تورى اتتىڭ ۇستىندە سورايعان جاعىن تۇك باسقان، سۋىق ءوڭدى ءبىر كىسى وتىر. نە دەرىن بىلمەي اڭىرىپ قالعان جۇباندىققا:
— ءا، بالا، كىم بار ۇيدە؟ — دەدى.
— اجەم بار.
اتتان ىرعاتىلا، اسىقپاي تۇسكەن جاڭاعى كىسى شىلبىردى بەلدەۋگە بايلاپ، قاقىرىپ-تۇكىرىپ، جاپىرايعان قۇباتوبەل ءۇيدىڭ بيىك تابالدىرىعىنان اتتاپ، ەڭكەيە باسىپ ۇيگە كىردى. سىعىرايعان كىشكەنە جامان تەرەزەدەن سەبەزگىلدەگەن جارىعى بار، الاكولەڭكە ۇيگە كوزى ۇيرەنبەي ءبىراز تۇردى. بۇل كەزدە ءبىر بۇرىشتا بۇك ءتۇسىپ جاتقان اۋرۋشاڭ، كارى اجە دە باسىن كوتەرىپ، ۇرپيە قاراپ:
— قاي بالاسىڭ، شىراعىم؟ — دەدى كيمەشەگىن تۇزەپ جاتىپ.
— مەن ۋاكىلمىن اۋداننان كەلگەن. اۋدانعا قايتا جول ءجۇرىپ بارا جاتىرمىن اسا ماڭىزدى جۇمىسپەن. سۋسىن بار ما ۇيدە، اپا؟ شولدەپ كەلەم.
سۇستى كىسى وتىرعان جوق. تەر سىڭگەن، قىزىل جاعالى كيىمىنەن تاناۋدى جارعان الدەنەندەي ءبىر وتكىر ءيىس شىعادى.
— ە، سۋسىن تابىلادى عوي، ءوزىڭ تىزە بۇكسەڭشى، قاراعىم، — اجەسى قيرالاڭداي
تۇرىپ، داستارقان جايا باستادى.
— وعان اۋرە بولماي-اق قويىڭىز. ماعان سۋسىن بولسا، بولدى.
— ە، نەگە، اينالايىن، ءقازىر-اق، مىنە... تەك بيداي كوجە عانا قالىپ ەدى ۇيدە...
— پويدەت. كەلەسى اۋىلعا — «لەنين جولىنا» دەيىن جەتسەم بولدى، وندا ءبارىن دايىندايدى عوي. بارىمەن بازار...
سۋىت ءجۇرىپ بارا جاتقان ۋاكىل تورگە تاقاۋ جايعاسىپ، سۋسىن كوجەگە باس قويدى. جۇباندىق قوناقتىڭ جوعارى-تومەن جۇگىرگەن جۇتقىنشاعىنا قاراپ قالىپتى. ەكى-ۇش اياق كوجە ىشكەسىن، ماڭداي تەرىن ءسۇرتىپ، قايىس بەلبەۋىن ءبىر ىرعاپ قويىپ:
— بۇل اۋىلداعىنىڭ ءبارى جۇمىستا-اۋ دەيمىن، — دەدى اجەسىنە قاراپ.
— ءشوپ باسىندا عوي ءبارى. وسى ون بەس ءۇيلى اۋىلدىڭ بالا-شاعاسى مەن مەن سياقتى كارىلەرى عانا قالادى عوي كۇندىز، شىراعىم.
— دۇر-رەس. بۇل كىمنىڭ شاڭىراعى بولادى سونىمەن؟ — دەدى ءبىراز ۇنسىزدىكتەن سوڭ.
— جانىبەكتىڭ شاڭىراعى.
— قاي جانىبەك؟ مامەتەكتىڭ جانىبەگى مە؟
— يە، يە. كوزىمنىڭ قاراشىعى — جالعىزىم، جانىبەگىم، كەشەگى زۇلماتتا حابارسىز كەتتى. كەلىپ قالار دەپ الاڭداپ وتىرام. اتىن وشكىر كەرمان ءيتتىڭ سوعىسىندا ءجۇرىپ، قاي جەردە قالدى ەكەن جالعىزىم!.. ەندى، مىنە، مىنا جەتىمەك ۇلدىڭ تىلەۋىن تىلەپ وتىرمىز، قاراعىم.
ۋاكىلدىڭ ءجۇزى قۇبىلىپ ءسال وتىردى دا:
— نيشاۋا، — دەدى، — نيشاۋا! ايداۋدان امان قايتقان، جانى ءسىرى مامەتەك بي كارى سۇيەگىن ساۋدىراتىپ، ءوز قىستاۋىنا جەتىپ ولگەندە، جانىبەك تە جەر استىنان شىعا كەلەر ءبىر كۇنى...
سودان كەيىن ءۇنسىز كۇلگەن. اجەسى ۋاكىلگە بىلشىقتى كوزىن سىعىرايتا ءبىر قاراپ، اۋىر كۇرسىندى دە قويدى.
— ءۇمىتسىز — شايتان؟ دەگەن. امان-ساۋ ورالادى ءالى، — دەدى ءبىرازدان سوڭ اسا ماڭىزدى ۋاكىل مالاقايىمەن جەلپىنىپ وتىرىپ.
اجەسى «ۋ-ۋھ!" دەپ كۇرسىنە، اياعىن سۇيرەتە باسىپ، سىرتقا شىعىپ كەتكەندە، ءشولى قانىپ، بويى سەرگيىن دەسە كەرەك، اسا ماڭىزدى ۋاكىل دە قايتۋعا ىڭعايلانىپ، ورىنىنان تۇرەگەلدى. تۇرەگەلگەندە كوزى ءتۇستى. جۇباندىقتىڭ الا جازداي ءجۇرىپ ولجاسىنا — سارشۇناق پەن قوساياقتىڭ، كۇزەننىڭ تەرىسىنە.
— بالاقان، مىناۋ ءوزىڭنىڭ تەرىلەرىڭ بە؟ — دەدى سودان سوڭ.
— وزىمدىكى، ءوزىم اۋلاعام، — دەدى جۇباندىق.
— وي، ازامات! مۇنى قايتپەكسىڭ؟
— باتىڭكىگە ايىرباس قىلام.
اسا ماڭىزدى ۋاكىل جۇباندىقتىڭ سيراعى جارىلعان، تابانى تەسىلگەن كۇس-كۇس اياعىن ەندى كورگەندەي قاراپ قالىپتى.
— دۇر-رەس، — دەدى سونان سوڭ. — ءجون، ءجون.
— مەن ساعان كومەك جاسايىن، بالاقان، — دەدى سالدەن كەيىن اسا ماڭىزدى ۋاكىل تىقىر تەرىنى سيپالاپ وتىرىپ.
— نە كومەك، اعا؟
— ءوزىڭ جەتە المايسىڭ. مەن مىنا تەرىڭدى الىپ، بوكەننىڭ، ايتپەسە ارى اسىپ، كوكتەرەكتىڭ وزىنە بارىپ، ساعان اياق كيىم اكەپ بەرەيىن. تابانى بۇجىر-بۇجىر، قالىڭ، قونىشى بيىك، ۇلتاراعى جۇمساق، اياققا جايلى، مىناۋسكيي دەگەن باتىڭكە! كوكتەرەكتە پىركورولدىڭ بالاسى عانا كيەدى ونداي باتىڭكەنى. جاراي ما؟
جۇباندىق العاشىندا تۇسىنبەي قالعان. كۇندىز-تۇنى زار يلەپ، ءبىر قۇدايدان سۇراعان جالعىز عانا تىلەۋى — تابانى بۇجىر-بۇجىر، قونىشى جۇمساق، پىركورولدىڭ بالاسى عانا كيەتىن، ءبىراق ءوزى كورمەگەن باتىڭكەنى كوز الدىنا كەلتىرە الماعان. تەرىگە ءبىر قاراپ، اسا ماڭىزدى ۋاكىلگە ءبىر قاراپ، ۇندەمەدى.
— ە-حە-حە، بالاقان، سەن سەنبەي تۇرسىڭ-اۋ دەيمىن، — دەدى اسا ماڭىزدى ۋاكىل ءجۇزى جادىراپ.
— ءاربىر سوۆەت بالاسىن كيىندىرىپ، تويىندىرىپ، وقىتۋ — ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. پارتيا مەن وكىمەت سولاي دەيدى. الدىندا ءبىز جاۋاپ بەرەمىز. — بالا ايتقان ءسوزدى ۇقپاي تۇر دەپ ويلاسا كەرەك، جۇباندىقتىڭ الدىنا كەلىپ، جۇرەلەي وتىردى. — بىلاي. ون كۇننەن كەيىن مەن تاعى ءبىر سروشنىي جۇمىسپەن قايتىپ ورالام. وسىنداعى قالقوزداردى تاعى ءبىر ارالايمىن. سول كەزدە ساعان كوكتەرەكتەن جىلى باتىڭكە الا كەلەم. جاراي ما؟
تالايدان بەرى كوكەيدە بۇلىقسىپ جاتقان ارمانىن جاراتقاننىڭ ءوزى بەرە سالعانداي كەۋدەسىن قۋانىش كەرنەپ، كوڭىلى الابۇرتقان بالا جۇباندىق كۇلىمدەپ باسىن يزەگەن.
— قاراعىم-اۋ، بۇنىسىن نە عىلايىن دەمەكشىسىڭ؟ — دەگەن اياعىن سۇيرەتىپ جەتكەن اجەسى ءبىر قاپ تەرىنى اتىنىڭ قانجىعاسىنا بايلاپ جاتقان ۋاكىلگە.
— مىنا نەمەرەڭە، اپا، ءبىر اياق كيىم اكەپ بەرەيىن دەپ وتىرمىن. ون كۇننەن كەيىن ورالام، سول كەزدە الا كەلەم!
— قوي، شىراعىم، بالا شىركىن نە ءبىلسىن. ول تەرى وزىمىزگە كەرەك. نەتىپ... تاستاپ كەتە قوي، جارىعىم. ءسۇيت، جارىعىم!.. — دەدى اجەسى جانىن قويارعا جەر تاپپاي ابدىراپ.
— سوۆەت بالاسىن كيىندىرۋ — ءبىزدىڭ بورىش، اپا... تاك شتو مازاسىزدانباڭىز، اسا ماڭىزدى ۋاكىل اتىنا ءمىنىپ، تەبىنىپ قالدى، — بۇيىرتسا، ون كۇننەن سوڭ ورالام دەدىم عوي!..
— قوي، اينالايىن، كەرەگى جوق... اياق كيىمى قۇرىسىن. تاستاپ كەت!
اسا ماڭىزدى ۋاكىل جەلە جورتىپ اۋدەم جەرگە ۇزاي بەرگەن.
— ءاي، جۇكو، تاستاپ كەت دە انا كىسىگە! ەستىمەي بارا ما، نەمەنە؟! — اجەسى ايعاي سالعان.
جۇباندىق سول كەزدە عانا بىردەڭە سەزسە كەرەك، سالت اتتىنى قۋا جونەلگەن.
— اعا، باتىڭكى كەرەك جوق. تەرىمدى تاستاپ كەت! اعا، اعاتاي!..
سورايعان جاعىن تۇك باسقان، ادىراق كوز، اسا ماڭىزدى ۋاكىل وقشىرايا ءبىر قاراپ، اتىن قامشىلاپ جىبەرىپ، شوقىتا جونەلگەن.
— تاستاپ كەت تەرىمدى! اعاتاي!..
3
ودان بەرى نە زامان ءوتتى. اكە سوعىستا ولگەن. "قۇلىنىم، جالعىزىم" دەپ ۇلىنىڭ قازاسىنا كوڭىلى سەنبەي وتكەن اجە دە كوپ ۇزاماعان. شەشەسى ۇلىن جەتكىزىپ، كەلىنىن ءتۇسىرىپ، ەندى نەمەرە قىزىعىن كورەم بە دەگەندە، وقىستان جازىلماس دەرتكە ۇشىراپ، انا ءبىر جىلى ول كوز جۇمدى. ەرتە كەتتى. ەندى، مىنە، ءوزى دە قىرىقتان اسىپتى. ءۇيلى-باراندى، بالالى-شاعالى. ەل امان، زامان تىنىش. ءيا... دەسە دە، سول سالتاتتى ۇلبىرەگەن بالا كوڭىلىمە جارا سالىپ كەتىپتى. ءيا... سوۆەتحاننىڭ بۇگىنگى قىلىعى اناۋ. جۇباندىق شىرت تۇكىردى. سونان سوڭ ەن دالاعا كوز تاستاعان. قىردىڭ بۇلدىر كوكجيەكپەن تالاسىپ، سىرەسىپ جاتقان كۇمىس قارى كۇن ساۋلەسىمەن شاعىلىسىپ، كوزدىڭ جاۋىن الىپ جارق-جۇرق ەتەدى.
جۇباندىق اياقاستى كوڭىلدەنىپ سالا بەرگەن.
You Might Also Like
-
ەرتەڭگىلىك تەرەزە جەلدەتكىشىن اشىپ، جازۋ ستولىما وتىردىم. اۋا جاڭعىرىپ، ءساۋىر سامالى بويىمدى جادىراتتى. ويىم — ءبىزدىڭ ەلدە بولعان ەرتەدەگى ءبىر حيكايانى تىزبەلەۋ. سيۋجەتى دايىن.
-
وقىس سوعىپ وتەتىن ءبىر سوقپا كۇي بار. ۋاقىت تاڭدامايدى. وراي كۇتپەيدى. كەز كەلگەن ساتتە تاپ بەرەدى دە، ەسىن اۋدارىپ، ەسەڭگىرەتىپ كەتە بەرەدى... ءجۇزىن انىق كورسەتپەسە دە، سونادايدان قىلىمسي قاراپ، ءال...
