اينەكتىڭ ارعى بەتى
تاڭات جۇمىسقا جارتى ساعات جاي كەلدى. ءبولىم باستىعى جوق ەكەن. ءبىراق الدىنداعى قاعازدارى قورس-قوپا - دالىزگە شىعىپ كەتىپتى. بۇعان دا شۇكىر دەدى. كەشىككەنى ءۇشىن ءسوز ەستىپ قالاتىن ەدى. تاڭات كوبىنەسە سوزدەن ەمەس، ءبولىم باستىعىنىڭ الايىپ قاراعان كوزىنەن قورقاتىن. ازىرگە انەۋگۇنى العاش رەت الايدى. ەندى الايعان كوزگە قاتتى ءسوز قوسىلسا، جاعدايى مۇشكىل. ستولعا اپىل-قۇپىل جايعاسىپ، القىنىن دا باسپاستان، سۋىرمالاردى اسىعىس اشىپ، قاعازدارىن شىعارا باستاپ ەدى، سەكرەتار قىز كىرىپ كەلدى: «ەدىل بۇكىربايىچ، ە-ە... كىم ەدى، اناۋ جاڭا قىزمەتكەردى، ءا، يە، ءسىزدى شاقىرىپ جاتىر...» قىزدىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنان، جۇزىنەن ەشتەڭەنى وقي المادى. بەلگىسىزدىك جانىن جەگىدەي جەدى. «جارتى ساعات كەشىككەنىمدى بەتىمە سالىق ەتپەك پە؟ تاڭ اتپاي قاي جەتپەگىر جەتكىزە قويدى ەكەن؟» قارعىباۋلى كۇشىك سياقتى مازاسىز سۇراقتى سوڭىنان ەرتىپ، ۇلكەن باستىققا بەتتەدى.
كابينەتكە كىرگەسىن جۇرەگى ورنىنا ءتۇستى. ديرەكتوردىڭ ءجۇزى جىلى. ورنالاسۋى «ت» ارپىنە ۇقساس جالپاق ستولدان بەرى شىقتى دا، قولىن قىسىپ، پەيىلدى امانداستى. جۋىقتا عانا قىزمەتكە الىنعان، ونداي بەدەلدى الاقاندى كوپ ۇستاپ كورمەگەن جاس جىگىت ەداۋىر ابىرجىدى. ول ءالى باستىقتاردىڭ ادەت، مىنەز-قۇلقىن زەرتتەپ ۇلگەرمەگەن ەدى. مىقتى اتاۋلى ۇڭعىل-شۇڭعىلى كارتاعا تۇسپەگەن ۇلكەن قۇرىلىقتار سەكىلدى كورىنەتىن. جوعارى جاقتىڭ ماقتاۋى دا، داتتاۋى دا بۇل ءۇشىن بىردەي - قاراداي ۇركىپ، قۋىستانىپ قالادى. جۇزدەگەن قىزمەتكەردى ءبىر ىسقىرىقپەن جۇرگىزىپ-تۇرعىزعان كەۋدەلى ادامدار تۇنىپ تۇرعان سىر مەن قىر بولىپ ەلەستەيتىن. ونداي كىسىلەردەن. اسىرەسە العاشقى ايلاردا ىرگەنى مەيلىنشە اۋلاق سالعان دۇرىس.
ورىندىق شەتىنە ەپپەن عانا، تىزەلەرىن بىر-بىرىنە ءتۇيىستىرىپ، ەرىن جىمقىرىپ وتىردى.
— ال، تاكە، حال نەشىك؟ باستىعىپ جاتىرسىڭ با؟ كوللەكتيۆكە ۇيلەسىمىن قالاي؟
تاڭات: «مىنا ءسوزدىڭ استارىندا سۇمدىق كىلتيپان جاتقان جوق پا؟»- دەپ ويلاندى. وي كەرنەۋىنە شىداي الماي، جۇتىنىپ-جۇتىنىپ قالدى. قايتارعان جاۋابى دا ۇزىك-ۇزىك.
— جامان ەمەس...- دەپ بارىپ،- جاقسى... ەدىل بۇكىربايىچ،- دەپ تۇزەدى.
— ءاپ، باسە! ءسوزىڭ ۇنايدى، بالا. كىمگە قاشان بولسىن ءحالىم جاقسى دە. ءوز باسىم ءجۇرىسى ىلدىم-جىلدىم، ءسوزى شيراق، ءجۇزى جارقىن ازاماتتاردى حوش كورەمىن. ءبىزدىڭ ورتا سىرعا اعىپ بارا جاتسا دا سىر بەرمەيتىن تاس ءتۇيىن جىگىتتەردى حان كوتەرەدى،- دەپ، تاڭاتتىڭ يىعىنان قاعىپ-قاعىپ قويدى.
ديرەكتور كەشە كەشكە ءيىسى مەن بۋى بۇرقىراعان ءۇندى شايىنا قانىپ العاسىن تەليەۆيزوردىڭ قۇلاعىن بۇراپ ەدى. شەتەل ءفيلمى ءجۇرىپ جاتىر ەكەن. راقاتتانا كورگەن. فيلمدە مىقتى كونسەرننىڭ ديرەكتورى قىزمەتكەرلەرىن ىلعي دا جىلى جۇزبەن قارسى الاتىن. «ەستە ۇستايتىن نارسە ەكەن»،- دەپ تۇيگەن. وبالى نە كەرەك، بۇل كىسى جاڭالىق دەسە تۇندىگى جەلپىلدەپ تۇراتىن، كوركەم ادەبيەتتى، ونىڭ ىشىندە دەتەكتيۆ جانرىن ءسۇيىپ وقيتىن جان-جاقتى جان ەدى.
— ايتپادى دەمە، شاعىن ستولىڭا مىقتى بولساڭ پاروۆوزشا سۇيرەپ، ءالى-اق ءبىراز جەرگە اپارادى. جۇمىستان جان اياما، دوڭگەلەپ كەلىپ قالسا، حوككەيشىدەي قاعىپ تاستاپ، گولدى ۇرا بەر،- دەدى باستىق ورنىنا وتىرعاسىن. — ءجا، كوپ ءسوز - جوق ءسوز. ءبىر ماسەلەنىڭ قۇلاعى قىلتيىپ تۇر، بالا. ەستىگەن دە شىعارسىڭ، ءبىزدىڭ ۇستىمىزدەن قارايتىن مىقتى قىزمەتكەر الدىڭگۇنى جۇرەك اۋرۋىنان قايتىس بولدى. سول قۇرعىر ءاي-شايعا قاراماي باۋداي ءتۇسىرىپ جاتىر عوي. قاي كۇنى شاقىرۋ قاعازى كەلىپ قالاتىنىن كىم ءبىلسىن. — جۇرەگىنىڭ تۇسىن الاقانىمەن باسىپ قويدى. — حوش. بۇگىن سول كىسىنى اق جولىنا ارۋلاپ شىعارىپ سالامىز. قىسقاسى، تۇسكە دەيىن ازاگۇل ساتىپ الىپ، كەڭسەگە قالايدا جەتكىزۋ كەرەك. قولدى-اياقتى جاس جىگىتسىڭ، سەنى لايىقتاپ وتىرمىز. بار ءىسىڭدى سۇرلەپ قوي دا، ازاگۇل قامىنا تەز كىرىس. قاجەت اقشانى بۋحگالتەريادان جازدىرىپ الارسىڭ. بۇيرىق ءازىر، سەكرەتار قىزدىڭ الدىندا جاتىر. دايىنداۋ سەحىنىڭ مەكەن-تۇراعىن عايني بىلەدى. ساتىپ العاسىن ماعان تىكەلەي تەلەفون شال. كولىك جىبەرەمىز.
— جارايدى.
— جاراسا، ءتورت قۇبىلاڭ تۇگەل اشىق. قوس ءتۋفليىڭدى قولتىعىڭا قىس تا، الدى-ارتىنا قاراماي زىمىرا.
ديرەكتور تاڭاتتى شىنتاعىنان دەمەي، ەمەن ەسىككە دەيىن شىعارىپ سالدى.
* * *
اينالاسى ات شاپتىرىم، سامالاداي جارىق سەحتىڭ تابالدىرىعىن اتتاعان جىگىت جىپىلىق قاقتى.
سان ءتۇرلى بوياۋ جانارىن جاسقادى.
جەر ۇستىندەگى بارلىق ءتۇستىڭ ءتۇر-تۇرى كوزدىڭ جاۋىن الىپ، جايناپ تۇر. ءيىن تىرەسكەن جىپىر-جىپىر گۇلدەردىڭ ءۇنسىز ءبيى... قابىرعانى بويلاي تىگىنەن قاز-قاتار قويىلعان ازاگۇلدەر... توبەگە كەرىلگەن سىمداردا سان ءتۇرلى كوبەلەك گۇلدەر ءتىزىلىپ قالعان. ازاگۇل سەحى ەمەس، ورانجەرەيا بەينەبىر.
— كىمدى ىزدەپ ءجۇرسىز؟
وراي دا بوراي سارى شاشتى اق بورىق كەلىنشەك كۇلمىڭ-كۇلمىڭ قاعادى. اۋزىن اشىپ، كوزىن جۇمىپ تۇرىپ بايقاماپتى، وڭ جاق بوساعانىڭ تۇبىندە ەمەن سۇيەكتى ۇزىن ستول جالپاعىنان جاتىر.
— ماعان... ازاگۇل كەرەك ەدى. — ساسىپ قالىپ، سالەمدەسپەدى دە.
كەلىنشەك ءيىر-يىر ساماي شاشىن ساۋساق ۇشىمەن قايىرىپ، قۇلاعىنا ءىلىپ قويدى. قالىڭ بۇيرانىڭ اراسىنان الدەنە قىزعىلت كوزىن قىسىپ-قىسىپ قالدى - اسىل تاستى سىرعا ەكەن.
— ايتا بەرىڭىز...
— ازاگۇل... وسى جەردە دايىندالا ما؟
— سەنبەي تۇرسىز با؟ — كۇلىم كوز كەلىنشەك قالامىن ازاگۇلدەر ارمياسىنا قاراي سىلتەپ، كەڭىنەن جايقادى. — وتە بەرىڭىز. اۋەلى ازاگۇل تاڭداپ الىڭىز. ايتپاقشى، ءسال بوگەلىڭىز. مىنە، قالام، مىنە، قاعاز. قايتىس بولعان ادامعا دەگەن ارناۋىڭىزدى جازىپ جىبەرىڭىز. ءسىز سايلاپ، ءبىز كۆيتانسيا جازىپ جاتقاندا، قالىپشىلار ماتاعا تۇسىرە بەرسىن.
ءسويتىپ، يىرگەن اسىعى الشى ءتۇسىپ، كوڭىلى دەمدەلدى. تاڭات جاسقانشاقتاۋ، ۇركەك جىگىت ەدى. وسىنىڭ كەسىرى دە مولىنان ءتيىپ ءجۇر. وز-وزىنەن قۋىستانىپ، ۇردەگەيلەنىپ وتىرعان ادامعا سەنىم باپ ما. لاۋازىمدى اعالارى سەبەپسىزدەن-سەبەپسىز: «وسى بالا قالاي ءوزى؟»- دەپ قاراداي سەكەمدەنىپ قالاتىن. ەڭ جامانى، باستىقتاردىڭ الدىندا دەگبىرىنەن ايرىلىپ قالادى. جاڭا دا ەدىل بۇكىربايىچتىڭ كابينەتىندە ۇگىتىلگەن شىنى ۇستىندە وتىرعانداي قاتىپ-سەنىپ قاقيىپ باقتى. باستىق ءبىر ءتاۋىرى، كىرپىك قاققانىڭدى اڭديتىن قازىمىر ەمەس، ءمان بەرمەدى.
بۇعان جازىقتى تاڭات ەمەس، جاعداي. اۋىلدا بەسىكتەن بەلى شىقتى، شاڭ-توپىراقتى توبىقتان كەشىپ ەر جەتتى، مەكتەپتەن كەيىن ءوز كۇشىمەن وقۋعا ىلىگىپ، وسى قالادا ينستيتۋت ءبىتىردى، ءساتى ءتۇسىپ، قىزمەتكە ورنالاستى. اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باستى. ءبىراق ول قاسيەتتىڭ ىلعي دا دىتتەگەن جەرگە جەتكىزە بەرمەيتىنىنە قىزمەتكە كىرىسكەلى كوزى انىق جەتتى. قالاداعى باستىق پەن باعىنىشتى قىزمەتكەردىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس اۋىلداعىدان وزگەشە ەكەن. اۋىلدا كوبىنەسە كابينەت-كابينەتتە قاتۋ قاباقتى، قاساڭ، سالقىن سىزدى اعايلار وتىراتىن. كەيدە كىرگەنىنەن شىققانشا اسىق بولاتىن. قالادا كەرىسىنشە. سىپايى قارسى الادى، سىپايى شىعارىپ سالادى. ءبىراق نەگە ەكەنى بەلگىسىز، شارۋاسى بىتپەي شىعادى. الايدا الگى كىسىلەرگە كەلگەن جۇمىسىن تىندىرىپ بەرمەگەنى ءۇشىن رەنجي دە المايدى. ويتكەنى ايتقان بۇيىمتايىڭدى. ورىنداي المايتىنىن سونداي ءبىر جىلى-جىلى سوزبەن، جارقىن-جارقىن قاباقپەن ادەمىلەپ تۇرىپ ءتۇسىندىرىپ بەرگەندە قالاي باس يزەپ، كەلىسىپ وتىرعانىن اڭعارماي قالادى. تىپتەن وسىنداي سىپايى، ىزگى ادامدى ورىنسىز مازالاعانىنا ءوزى ۇيالادى الگى جەردە. بۇيىمتايىنىڭ ءبىر دە ءبىر پاراگرافى ورىندالماسا دا، كابينەتكە دە، ونىڭ يەسىنە دە ريزا بولىپ، كوڭىلىڭ تولىپ شىعادى.
ال ءوزى قاتارلى بازبىرەۋلەر ولاي ەمەس. ولار كىرسە بولدى، ءىسىن ءبىتىرىپ شىعادى. سونان سوڭ ءوزى مەن ولاردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن سالىستىرىپ كورىپ ەدى، ايىرماشىلىق ۇلكەن بولدى. الگى «بازبىرەۋلەر» كابينەت-كابينەتكە ەركەلەپ كىرىپ، ەركەلەپ شىعا بىلەتىن بولىپ شىقتى. باستىق اعالار جارقىن ۇنمەن سالەم بەرىپ، باتىل باسىپ كىرىپ كەلگەن، بىردى-ەكىلى جانعا جايلى تاپقىر ءازىل اراسىندا شارۋانى ءبىتىرىپ تاستاپ، تايتاڭداپ شىعىپ جۇرە بەرەتىن قىزمەتكەرلەردى حوش كورەدى ەكەن. ازىرگە تاڭات ءويتىپ ەركەلەي الماي ءجۇر. ونداي جاعىمدى مىنەز ماڭدايىنا جازىلماپتى. كابينەتكە كىرسە بولدى، ۇرسىسۋعا كەلگەن ادامداي قاباعىنان قار جاۋىپ وتىرىپ الادى. قارا جەر حابار بەرمەسىن، اكەسى جارىقتىق قاتال ادام بولاتىن. ەركەلىك انا سۇتىمەن قانعا سىڭبەگەسىن ءقازىر كەرەك ەدى دەپ قولدان جاساي المايدى ەكەسىڭ. بولاشاعى قالاي بولادى، كىم ءبىلسىن، ازىرگە حال وسى.
دايىنداۋ سەحىندا دا باستىق بار عوي. ازىرگە كورىپ تۇرعان باستىعى مىنا سارى شاشتى كۇلىم كوز ايەل. جولى بولاتىن جىگىتتىڭ جەڭگەسى الدىنان شىعادى دەگەندەي، جايدارى كەلىنشەك ۇناپ قالدى. قالىڭ كۇدىگى اۋاعا ۇرلەگەن شىلىم تۇتىنىندەي سەيىلىپ سالا بەردى. كوڭىل كۇيى بەك كوتەرىلدى. ارناۋىن اق قاعازعا جازىپ بەردى دە، شيراق باسىپ، ىشكە ءوتتى.
ءبارى دە ءسۇت پىسىرىمدە ءبىتتى. گۇلدەرى ءىرى-ىرى، ءارى سان ءتۇرلى ازاگۇلدى تاڭداپ الدى. اياعىنىڭ ۇشىنان باسقان جىگىتكە ساۋساقتارىن سىپىلداتا ويناقتاتىپ، گۇل ءورىپ وتىرعان ايەلدەردىڭ ەڭ جاسى ۇرتىنا شۇقىرشاق جيناي جىميىپ، قاراپ قويدى. تاڭات سەحتان ەمەن ستولعا ورالعانشا، قارا ماتاعا التىن ارىپتەر دە ءتۇسىپ قالىپتى. اقشاسى قولما-قول تولەنىپ، كۆيتانسيا قالتاعا سۇڭگىدى. اق بورىق كەلىنشەككە شىن كوڭىلدەن العىس ايتتى. مارقايىپ قالعان باستىق: «كەلىپ تۇرىڭىز!»- دەپ، اعات سويلەپ قالدى. شارۋاسىن تەز بىتىرگەن تاڭات ونى كوڭىلىنە دىق العان جوق. التىن جازۋلى قارا لەنتا بۋناعان ازاگۇل ورمەسىن اسپەتتەي كوتەرىپ، اۋلادان ءوتىپ كوشەگە شىقتى.
كوشەدە كوكتەم قوناق ەدى. اسپان الاڭىندا دوڭگەلەك ويناعان شاربولات كۇن مەيىر-شاپاراتى مەن جىلۋىن قالا ۇستىنە ءالسىن-الى ۋىستاي شاشىپ تۇر. قىس بويى سۋىق سورىپ، قاڭقيىپ تۇرعان ۇيلەر بۇل كۇندە الاسارا تۇسكەندەي. وزەگىنە ءنار جۇگىرگەن بۇرلەرى ەركەلەگەن جاس بالانىڭ اۋزىنداي تومپيىپ-تومپيىپ، بۇگىن، بۇگىن بولماسا ەرتەڭ جارىلامىن دەيدى. ارلى-بەرلى ىزعىپ، سۋداي ساپىرىلىسقان اۆتوماشينالار ماي ايىنىڭ اشقاراق تا بەيمازا ارالارىنا ۇقسايدى. قىس بويى كەبەجە قارىن شيفونەرلەردە سۇرلەنىپ جاتقان قيلى-قيلى ساندەگى كويلەك، جەيدە، شالبارلار ەتەك-جەڭى جەلبىرەپ، بالاقتارى شاڭ سىپىرىپ، كوشەگە شىعىپ كەتىپتى. ادامدار دا قىستاعىداي موينىن ىشكە تىعىپ الىپ، تىمىرايىپ جۇرگەن جوق، كۇلكى، اڭگىمەگە مىرزا. ءبىر-بىرىنىڭ باۋىرىنا كىرە جازداپ، قولتىقتاسىپ العاندار دا بارشىلىق. اسىرەسە قىز-جىگىتتەردىڭ كۇندەگى كادۋىلگى جۇرىستەرى ءجۇرىس بولماي قالىپتى، ءبارى دەرلىك جۋىقتا عانا نوتاعا تۇسكەن جاڭا ۆالسكە قوسىلىپ بيلەپ بارا جاتقانداي ويناقتاپ باسادى.
تاڭات ەرمەنى سەحتىڭ تەمىر شارباعىنا سۇيەپ قويدى دا، الدىڭعى كۇنى ساتىپ العان قىزىل جولاقتى كوك گالستۋگىن بوساتتى. كابينەت-كابينەتكە كىرەردە ياكي بەدەلدى جەرگە تەلەفون سوعاردا سويتەتىن. جۇمىرتقانىڭ سارىسىنداي تەلەفون-اۆتوماتقا بەتتەدى. ىشتەي ءجۇز مارتە قايتالاپ، ابدەن جاتتاپ العان التى قاتارلى ساندى «الپىس توعىز... الپىس التى... وتىز توعىز...» دەپ سىبىرلاپ، تەلەفون ساقيناسىنا سالدى.
— ءالۋ-ۋ... — ءتىلىن شايناعان سەكرەتار قىز اندەتىڭكىرەپ جىبەردى. ياعني ديرەكتور جوق ەكەن. ەدىل بۇكىربايىچ ورنىندا وتىرسا، عايني قىسقا، ناقتى، قاساڭ ۇندە تۇجىرىپ سويلەيتىن.
جىگىت جوتكىرىندى.
— مەن تاڭاتپىن عوي...
— كىم؟ — قىز شاق ەتتى. تەلەفون تۇتقاسى اياق استىنان ءتىرىلىپ كەتىپ، قۇلاعىن تىستەپ العانداي تاڭات شالقايىڭقىراپ قالدى.
— تاڭات... جوسپارلاۋ بولىمىندەگى جاڭا قىزمەتكەر...
— ا، تاڭ-ڭات... — قىز قولما-قول وزگەرىپ، مەسو-سوپرانومەن اريالاتا باستادى... — بۇيىمتايىڭىز نە؟
— ەدىل بۇكىربايىچ قايدا؟
— ترەسكە كەتكەن. — اڭگىمە رەسمي ەكەنىن بىلگەسىن عايني بىردەن قاتايدى. ديرەكتور جوقتا تەلەفون سوققان ادامدى تىكەلەي وزىنە كۇنى ءتۇسىپ تۇرعان پەندەدەي كورەتىن. وندايدا ءوستىپ ايدىنىن سىرتقا سالىپ، اجارى كىرىپ قالاتىن.
تاڭات بىردەن جاسىدى.
— ءا-ا... كولىك كەرەك ەدى. ازاگۇلدى ساتىپ الدىم. ەدىل بۇكىربايىچ سىزگە ەشتەڭە دەمەدى مە؟
— دەدى. «ۆولگا» ساعات وننان بەرى بوس ەمەس، ديرەكتوردىڭ استىندا. سۋىت شارۋا كيىپ كەتىپ، مۇرنىنا سۋ جەتپەي ءجۇر. سىزگە دۇعاي-دۇعاي سالەم ايتتى: «ءتيىپ تۇرعان جەر، اعىلىپ جاتقان ترامۆايمەن اكەلە بەرسىن. ماشينا اتاۋلى جەرلەۋ قامىندا، كولىك جىبەرە المايمىز».
ار جاقتان تەلەفون تۇتقاسى تاۋدان تاس دومالاعانداي سالدىر ەتتى، تەگى، بار سالماعىمەن تاستاي سالعان-اۋ. ميكروفون قىسقا-قىسقا قيقىلداي جونەلدى.
كوڭىل كۇيى ويرانبوتقا تاڭات كابينادان شىعا بەردى دە، كۇيىپ كەتىپ: «تھۋ!»- دەدى. دە، دەمە، سولقىلداعان سۇر «ۆولگا» كوزدەن بۇل-بۇل ۇشتى. ورمەنى جۇرگىنشىلەرگە لىقا تولى قىزىل ۆاگونعا قالاي تەڭدەپ اپارادى، سوعان ميى جەتپەي سۋ بولىپ تۇر. تامىر-تانىستارى، وسى توڭىرەكتە قىزمەت ىستەيتىن تورت-بەس جەرلەسى كورىپ قالسا شە... «ويباي-اۋ، الگى وقۋ ءبىتىرىپ، دەي قىزمەتتىڭ قۇلاعىن ۇستاعان تاڭاتىمىز سالى سۋعا كەتىپ، كوشەدە ۆەنوك تاسىپ ءجۇر»، — دەگەن الىپ قاشتى وسەك-اياڭ كۇنى ەرتەڭ-اق جەلدەي جۇيتكيدى. جەل ءسوز جىبىرلاپ باسىپ اياڭمەن اۋىلعا جەتەدى. ورمەسى ورمە ەمەس، قىپ-قىزىل پالە بولدى. بۇل پالەنى كەڭسەگە جەتكىزىپ بەرىپ قۇتىلماساڭ، سايراپ جاتقان باسقا جول جوق.
ازاگۇلىن كوتەرگەن كۇيى ترامۆاي ىزدەپ، تروتۋارعا ءتۇستى. ايالداما اجەپتاۋىر الىس. بىرەۋ تۋ سىرتىنان «اھ!» دەسە لاقتىرىپ تاستاپ قاشا جونەلەردەي ورمەنى وزىنەن الىسىراق ۇستاپ، توپ-توپ باسىپ كەلە جاتىر.
قىز بەن جىگىت قارسى ۇشىراستى. الاسا بويلى تالدىرماش بويجەتكەن ءجىتى-جىتى باسقان سيدام قارانىڭ قولتىعىنا بار سالماعىمەن اسىلىپ العان. كۇلە سويلەسىپ، اۋىزدارى جابىسىپ قالعان ەكەۋ اۋەلگىدە مۇنى كوزگە ىلگەن جوق. تاڭات تروتۋاردان ىعىسىپ، ءبىر شەتكە شىقتى. ءبىر-بىرىن سۇيرەگەن قىز بەن جىگىت زاۋلاپ وتە بەردى. جولعا ءتۇسىپ الىپ، جونەلە بەرىپ ەدى، جەلكەسىنەن جىڭىشكە ءۇن شىقتى.
— ءسال ايالداڭىزشى!
ايالدادى. مويىن بۇرسا، يت ەتىنەن ارمەن جەك كورەتىن بىرەۋ اسىلا كەتەتىندەي، بەتىن ىلگەرى بەرىپ تۇرا بەردى. «ءبىتتى!»- دەدى ىشتەي.
ايتسە دە كوز قۇيرىعىمەن كورىپ تۇر - جۇگىرە باسىپ جەتكەن قىز گۇلدەردى سيپاپ، قاۋىزدارىن ساۋساق ۇشىمەن ءتۇرتىپ، كورە باستادى.
— كىم ەرگەن مۇنى؟ تالعامى تاماشا! ادەمى گۇلدەر!
اسپانعا قاراعان جىگىت:
— جانسىز گۇلدەرى - دەدى وسقىرىنىپ.
قىز تاڭاتقا قادالا قارادى. سونسوڭ ازاگۇلگە بۇرىلدى. ءوڭى ءسال وزگەردى دە، ءبىر قادام كەيىن شەگىندى. ەرنى-ەرنىنە جۇقپاي جىلدام-جىلدام سىبىرلادى.
— عافۋ ەتىڭىز... — از بوگەلىپ: — يماندى بولسىن!- دەدى. دەرەۋ جىگىتىن يتەرمەلەپ، جولعا سالدى. سيدام قارا قوڭق-قوڭق ەتەدى.
— جەردەن جەتى قويان تاپقانداي ءوزىڭ دە...
جىگىت تروتۋار بويىن قۋالاي كوز سالدى. ويلاندى. اعىن سۋداي لەكىپ اققان قاراقۇرىم حالىق. قولىن ءبىر سىلتەدى دە، ازاگۇلىن كوتەرىپ، جولدان شىقتى، ءتىزىلىن تۇرعان قابات-قابات سەمىز ۇيلەردىڭ ىشكە قاراعان اۋلاسىنا كىردى. اعاشى مول، ءجۇرىس-تۇرىسى از، جىقپىل-بىتقىلى كوپ اۋلالاردى باسا، بوي جاسىرىپ، ترامۆاي ايالداماسىنا جەتىپ الماق. اۋەسقوي ۇساق بالالار ءقازىر باقشا، ياسليلەردە، ەرەسەكتەرى مەكتەپتە، ال اكە-شەشەلەرى جۇمىستا. ازاگۇلدى دە، تاڭاتتى دا جان ادام كورمەيدى. كورسە، كوكتەمنىڭ جۇپار اۋاسى مەن جىلى شۋاعىن ىزدەپ، ەسىك الدىنا شىعىپ قالعان كەمپىر-كەشەك، شال-شاۋقان كورەر. وندا دا كوز بولاتى جەتسە كورەدى.
جاپىراعى تەبىندەپ قالعان اعاشتاردىڭ كولەڭكەسىن، اباجاداي تەمىر گاراجداردى ىقتاپ، بۇكەڭدەپ جورتقان مۇنى، راسىندا دا، ەشكىم بايقاعان جوق. كوشە قيىلىستارى عانا قينادى. كوپ ۇزاماي ونىڭ دا ەبىن تاپتى. ءۇي-ۇيدىڭ بۇرىشىنان سىعالاپ تۇرادى دا، جۇرگىنشى مەن ماشينا قاراسى سەيىلە بەرگەن ساتتە ازاگۇلىن كوتەرە لىپىلداپ، اياعى-اياعىنا تيمەي كوشەنى كەسىپ وتە شىعادى. ەش كىدىرمەستەن كەلەسى ءۇيدىڭ اۋلاسىنا قويىپ كەتەدى.
ەكى كوشەنى امان-ەسەن ارتقا سالدى.
قىرسىق شىركىن كوپ كۇتتىرمەدى، ءۇش قاباتتى ءۇيدىڭ اۋلاسىنا القام-سالقام كىرە بەرگەندە اياقتان قاقتى. بەرگى پودەزدىڭ شىعار اۋزىندا ەكى ايەل اڭگىمەنىڭ تاي قازانىن قايناتىپ وتىر. قالت توقتادى. العا تارتا بەرسە، ەكەۋى الپامساداي ازاماتتى كورمەي قويمايدى. شەگىنەر جەرىن كوشە قيىپ ءتۇسىپ جاتىر. ەكىۇداي.
ءبىر جاقسىسى، ەكى كەلىنشەك اڭگىمە قىزىعىمەن مارە-سارە. اسىرەسە قويان كوز، بوتەگە بۇعاقتى كەلىنشەكتىڭ ەكپىنى ەرەسەن. قاباعىن قايشىلاڭقىراپ وتىرعان جۇدەۋ ءجۇزدى ايەلدىڭ تىزەسىنە الاقانىن مايىستىرا سالىپ كوتەرىپ، سالىپ كوتەرىپ، ءسوزدى بوراتىپ وتىر. وقتا-تەكتە كىلت ەڭكەيىپ: «تىڭداپ وتىر ما، الدە قالعىپ كەتتى مە؟»- دەگەندەي كوزىن توڭكەرىپ، كەلىنشەكتىڭ بەتىنە استىدان ءبىر شەكەلەي قارايدى.
— بەتىم-اي! ەستىمەگەن ەلدە كوپ. جەر ورتاسىنا كەلگەندە سوتقا ارىز بەرىپ، ايرىلىسامىز دەپتى. قوينى قۇر جاتپاسا ۇپايى تۇگەل ەركەك شىركىندى قويشى، اناۋ قاليانى نە تۇلەن ءتۇرتتى؟ ونداي كوكبەتتىك ءوڭىمىز تۇگىل تۇسىمىزگە كىرمەيدى. بۇل زاماننىڭ قاتىندارى قاعىنعان-ەي! «ماعان دەسەڭ تەسكەنتاۋ ءوتىپ كەت، كاسسىدەگى اقشا مەن پاتەرىڭدى جيھازىڭا قوسىپ تاستا دا جۇرە بەر، الدىڭنان جارىلقاسىن!»- دەپ، ەكى قولىن سۋعا مالىپ وتىرماي ما.
بوتەگە بۇعاقتى ايەلدى قۇلىقسىز تىڭداعان كەلىنشەك ورمەسى ءبىر جاقتا، ءوزى ايدالادا، سۋرەتكە تۇسەردەي سوستيىپ تۇرعان جىگىتكە سامارقاۋ قاراپ وتىرا بەردى. ءبىراق كەز دە ايىرمادى. جىگىتتەن قارا تەر شىقتى. ءۇنسىز كوزقاراس، ونىڭ ىشىندە جۇدەۋ ايەلدىڭ ءتىلسىز قادالىپ قاراۋى وسىنشالىق الماستاي وتكىر بولادى دەپ ويلاماپ ەدى.
وسەك بولسا ورتتەي قاۋلاپ، ءورشىپ بارا جاتىر...
— ەكەۋىن قويشى، جەر ورتاسىنا كەلگەندە كىمدى ماحاببات قىستاپ بارا جاتىر دەيسىڭ، كوگەن كوز ءۇش بالانىڭ كوز جاسى مەن وبالى قايدا، سونى نەگە ويلامايدى؟
— بۇيىمتايىڭىز نە؟
جۇدەۋ كەلىنشەك تىم شارشاپ سويلەدى.
جىگىت قونىمدى جاۋاپ ىزدەپ، شەكەسىن قاسىپ تۇرعاندا، بەتەگە بۇعاقتى ايەل دە جالت بۇرىلدى. جالت بۇرىلعانى قۇرىسىن، ۇكى كوزى باقىرايىپ، اۋزىن اشىپ، انشەيىن فوتوسۋرەت بولىپ قاتتى دا قالدى. ايتكەنمەن ونىسى قاس قاعىمدىق ەكەن، ەسىن دەم اراسىندا جينادى. سوزگە قالاي شەبەر بولسا، قيمىلعا دا سونداي ءابجىل مە، اتىپ تۇرەگەلدى. تاڭات:
— سىي-سياپاتتى ادام قايتىس بولىپ... ساتىپ الىپ ەدىم... كولىك جىبەرە الماي... سوسىن ءۇي-ۇيدى تاسالاپ..، كەشىرىڭىزدەر،- دەپ، بالدىر-باتپاقتاپ، الاي ءبىر، بىلاي ءبىر كەتە باستادى.
كوتەرىلىپ العان بوتەگە بۇتاق قۇلاق اسپادى. تاڭاتقا ءبىر، ازاگۇلگە ەكى شانشىلا قارادى دا:
— بەتىم-اي! زامان تىنىش، ەل ىرگەسى اماندا توبەدەن جاي ءتۇسىردى عوي مىنا بالا. ولىك ارقالاعانداي تال تۇستە ازاگۇل سۇيرەگەنى نەسى؟ بەتىنەن قانى تامعان جاپ-جاس جىگىت سويتە مە ەكەن؟- دەپ، تۇيدەكتەتىپ-تۇيدەكتەتىپ تاستادى. جۇدەۋ كەلىنشەكتىڭ بىلەگىنەن شاپ بەرىپ، تارتىنعانىنا قاراماي تاعالى اتشا تاسىر-تۇسىر تارتا جونەلدى. سويلەپ بارادى. — قوي، قۇرىسىن، جوعالتايىق كوزدى. بالا-شاعادان اۋلاق!
تەمىردەي جەتەكتەن شىعا الماعان كەلىنشەك پودەزگە كىرە بەرىپ، موينىن بەرى بۇردى دا:
— ودان دا تاكسي ۇستامايسىز با؟- دەپ ۇلگەردى.
— ءيا دەسەي، جاس باسىڭنان. تيىن-سيىننىڭ بەتىنە قاراپ، جامان ۇيرەنبە! — قويان كوز كەلىنشەك پودەزدەن باسىن قىلت ەتىپ شىعاردى دا، قايتا تارتىپ الدى.
ءجون ءسوز...
جىگىت ازاگۇلدى ءۇيدىڭ قابىرعاسىنا سۇيەدى دە، جۇگىرىپ كوشەگە شىقتى.
جول جاعاسىنان تاكسي توستى. ءبىر وي ءبىر ويعا يتارشى. «مانادان يت اۋرەگە تۇسكەنشە، نەگە سۇيتپەگەنمىن؟ شوق، شوق، بالەم، وزىنە دە سول كەرەك!»- دەپ كىجىندى. سەحتان شىعا سالىسىمەن تاكسي ۇستاسا، قۇدا دا، قۇداعي دا تىنىش ەدى. ايتپەسە تەلەفون-اۆتومات بۇراپ، شاقىرا سالسا نەتەدى؟ قيناعاندا قالتاسىن قاعار. قالتا جاعىن ويلاعاندا بارىپ، ءمان-جايعا ءتۇسىندى. اقشا جوق ەمەس، بار-تىن. ءاميان ءتۇبىن باقانداي ون سوم تەسىپ جاتقان. سويتكەنمەن بۇگىنگى قىزمەتكەر تاڭات كۇنى كەشە ەڭ الدىمەن ەكى اياعىنا، ودان قالسا بيلەتى ءۇش، بەس تيىن تۇراتىن ترامۆاي، تروللەيبۋس، اۆتوبۋسقا سەنگەن جالاڭ اياق، جالعىز جەيدە ستۋدەنت ەدى. باسقا تارتساڭ اياعىڭ، اياققا تارتساڭ باسىڭ شىعىپ جاتاتىن از ستيپەنديا، ايىنا، جىلىنا اۋىلدان زارىقتىرىپ ءبىر كەلەتىن ازىن-اۋلاق تيىن-تەبەن اۋەلى اۋزىنا، اۋىزدان اسسا كيىم-كەشەككە، قاعاز-كىتاپ، قارىنداشقا تاقىل-تۇقىل جەتەتىن. ونداي تار قولتىق، قىسقا قارىم كەزدە تاكسي قايدا، تاڭات قايدا. بارماق بۇگىپ، ساۋساق ساناپ بايقاسا، وقۋ قۋعان ءتورت جىلدا بەس-التى رەت تاكسي ۇستاپتى. وندا دا كەش اياقتالعان توي-دومالاقتان شىققان قىزداردى ۇيالعاننان جاتاقحانالارىنا جەتكىزىپ سالىپتى. اۋرۋ قالسا دا ادەت قالمايدى. قانعا سىڭگەن جوق-جىتىكتىك بۇل جولى دا قالتاسىنا قول سۇقتىرماپتى.
اپپاق ازۋ تىستەرىن اقسيتقان سۇلىك قارا «ۆولگانىڭ» دوڭگەلەگىنىڭ استىنا تۇسە جازداپ، قول كوتەردى. قونۋ ءۇشىن ۇزدىكسىز تومەندەگەن لاينەردەگىلەردىڭ قۇلاعىنا ءبىر قالىپتى ۇزاق ءۋىل كەلەتىن. الىستان نەگر ارۋىنداي سىلاڭداپ كورىنگەن قارا «ۆولگا» جاقىنداي بەرە ۋىلدەي سورعالاپ كەپ، تاڭ الدىنا تۇرا قالدى.
اينەكتەن ىشكى ءۇڭىلدى. قوشقار مۇرىن، ينە سالساڭ ەتپەيتىن كۇلگىن قارا بۇيرا شاشى، قاباق، قاسى ءبىر تۇگىل، ەكى ادامعا ەمىن-ەركىن جەتەتىن سۇستى كىسى تاڭاتقا الايا قارادى. اۋىز اشقانشا بولمادى، يت تەرىسىن باسىنا قاپتاپ، ۇرسا جونەلدى. «اسفالت جيەگىنەن نەگە شەگىنىپ تۇرمايسىڭ؟ قاعىپ كەتىپ، ارام ءولىپ قالساڭ مەن جاۋاپ بەرەمىن... اۆتوبۋس ايالداماسىنان الىستاۋ جەردە نەگە قول كوتەرمەيسىڭ؟ جۋىق ماڭدا اۆتوينسپەكتور تۇرسا، قاي جەردەن شىعاتىنىمىزدى بىلەسىڭ بە؟»- دەگەن سىپاتتاعى قاتقىل سوزدەر جاڭبىرشا جاۋدى.
تاڭات ابدىرادى.
— ماعان ايتىپ تۇرسىز با؟- دەدى كەۋدەسىن ساۋساعىمەن شۇقىپ.
— اسپانداعى ايعا!- دەپ، ونسىز دا ابىرجىعان جىگىتتى جەر قىلعان مىقتىنىڭ اقىرى باس تەرىسى كەڭىدى مە، ساباسىنا ءتۇسىپ، جونىنە كوشتى. — جەكە مەنشىك ماشيناعا جولاۋشى الۋعا بولمايدى،- دەپ، «ۆولگانىڭ» نارقىن كوتەرىپ تاستادى. — ە-ەي، ات پەن تۇيەدەن جاڭا تۇسكەن ساعان سەزىم وبال. ايتا بەر، قاي جەرگە؟ الىس پا؟
— ءۇش ايالداما...
— ەكى سوم!- دەدى قاباعىن قارس جاپقان قاس پەن شاشتى قۇدىرەت شىلىم تۇتاتىپ.
— نە دەيسىز؟ ءا، ءيا، بار، بار...
«ۆولگانىڭ» يەسى ءتىس جارمادى.
— مەن ءقازىر... جۇگىم بار ەدى. ءبىر مينۋت!
— ءۇش سوم! جۇگىر!- دەگەن مىقتى ورىندىقتا جاتقان الاقانداي ماگنيتولانىڭ قىزىل تۇيمەسىن باسىپ قالدى. «ماني! ماني!»-لاعان دۋەت قاقساپ قويا بەردى.
اۋلاعا قاراي قۇستاي ۇشتى. بارا سالا ازاگۇلىن قۇشاقتاي الدى. جىلى كۇندە پارافين مايى ەرىپ، گۇلدەردىڭ سىرتىنا جىلتىراپ شىعا باستاعان ەكەن، پيدجاگىن ولاي دا، بىلاي دا سۇيكەپ، ايقىش-ۇيقىش اق جول ءىز قالدىردى. وعان كۇيزەلگەن جوق. تەك كەسىر ورمەدەن تەزىرەك قۇتىلسا بولعانى. ءۇي بۇرىشىنان شىققان بەتتە ەنتەلەي باسىپ، كۇتىپ تۇرعان «ۆولگاعا» قاراي جۇگىردى. كورىپ كەلەدى - اشۋشاڭ كىسى ازاگۇلدەن كوز ايىرماي وتىر. سونسوڭ كوكشۋلاڭ ايۋ تەرىسىن توسەپ تاستاعان ارتقى ورىندىعىنا بۇرىلىپ قارادى. ەنتىگىپ كەلىپ، كابينا تۇتقاسىنا قولىن ارتقان تاڭاتقا كوزىنىڭ يتىمەن قارادى دا، سۇق ساۋساعىنىڭ ۇشىن شەكەسىنە تىرەپ تۇرىپ اينالدىرىپ جىبەردى. — «اقىماق تاڭات: «ونىڭىز قالاي؟»- دەگەنشە الگى گازدى باسىپ قالدى. تەمىردەن سومداپ قۇيىلعان قارا جايىن كوشە قۋالاي، جۇك سالعىشى بۇلعاڭداپ كەتە باردى.
جىگىت تۇتقاعا سوزعان قولىن اۋاعا اسقان كۇيى اڭىرىپ قالا بەردى.
جول ۇزارماسا قىسقارمادى.
كوشەدە كوكتەم قوناق-تىن.
كەلىپ قالعان جايدارى جازدىڭ جىلى دەمى الپىس ەكى تامىرىن يىتكەن اعاش بۇرشىكتەرى جاس بالانىڭ ەرنىندەي تومپيىپ-تومپيىپ تۇر.
ارلى-بەرلى اعىلعان ماشينا، سانسىز ادام...
تاڭات اۋلا-اۋلانى قۋالاپ، ترامۆاي ايالداماسىنا سالىپ ۇرىپ كەلەدى. ماڭدايى شىپ-شىپ تەر.
«ەندى ەشكىم كەزدەسپەسە ەكەن»،- دەيدى ىشتەي.
...ايالدامادا ءتىرى جان جوق. ءجۇرىس-تۇرىسى از كوشەلەردىڭ قيىلىسى ەكەن. ازاگۇلىن اعاش دىڭىنە سۇيەپ قويعان جىگىت ەكى يىعىنان اۋىر جۇك تۇسكەندەي جەڭىل كۇرسىندى. كوكتەمنىڭ قانبازار كۇنى جىم-جىرت شەتكى كوشەنى كىم شارلاپ ءجۇرسىن. التى جاسار بالادان باستاپ، الپىستاعى شالعا دەيىن بارىن كيىپ، باقانىڭ اسىنىپ، دىر-دۋمان ورتالىقتى ساعالاپ كەتكەن دە.
گاپ باسقا ەكەن. كوشە اڭعارىنا كوز جىبەرسە، ۇزىن رەلستەر تابانىنان تارتقان ترامۆايلاردىڭ الدەنەشەۋى قاداۋ-قاداۋ توقتاپ تۇر. ەكىنىڭ بىرەۋى - نە لينيادا ەلەكتر كەرنەۋى جوق، نە كوش باستاعان ترامۆايدىڭ اياعىنا جەم ءتۇسىپ بۇزىلعان. سۇلىك قارا «ۆولگادان» كوڭىلى قالعان تاڭات تۇسىنان وتكەن بىرەن-ساران ماشينالارعا قول كوتەرىپ جانىقپادى. ەڭبەگى ەش بولاتىنى ونسىز دا بەلگىلى — شىلقىعان ءپارافيندى كىم كابيناعا الادى؟ ترامۆايلار قاشانعى قاڭتارىلىپ، ءجىپسىز بايلانادى دەيسىڭ، كوپ ۇزاماي قوزعالىپ تاقالار. قاراپ تۇرماي، ۇستىنە اعال-جاعال جۇققان پارافين سىنىقتارىن ساۋساق ۇشىمەن بىرىندەپ شەرتكىلەپ ءتۇسىردى، ەڭكەيىپ ءتۋفليىنىڭ تارقاتىلىپ كەتكەن باۋىن بايلادى، ۇرپە-تۇرپە شاشىن تارادى.
شاي قايناتىمنان سوڭ جىلتىر رەلستەرگە جان ءبىتتى، بولار-بولماس دىرىلدەپ، زىڭىلداتا اندەتتى؛ قىزىل قوڭىزدان اۋمايتىن باسقى ترامۆاي جونەپ بەردى. كوپ ۇزاماي رەلستى يقىل-شيقىل ەگەپ، بۇرىلىستان شىعا كەلگەن كەزەكتى ترامۆاي پىس ەتىپ جەل جىبەرە توقتادى. تەرەزەلەردەن كىشكەنە بالالاردىڭ باستارى عانا كورىنەدى. ترامۆاي توقتاپ تۇرعان كەزدە شاڭ سالوندا سارىلىپ وتىرا-وتىرا زەرىككەن ەرەسەك جولاۋشىلار مانا ءتۇسىپ-تۇسىپ كەتسە كەرەك. قۋانىشى قوينىنا سىيماعان جىگىت ازاگۇلىن الا-مالا ىشكە سىپ بەرگەندە، دوڭگەلەگىن شاقۇر-شۇقىر قايراعان تەمىر كولىك تە دۇرك قوزعالعان.
قاز بالاپانىنداي تىزىلگەن كىل كوگەن كوز وقۋشىلار ءبىر قاتاردى تۇگەل الىپتى. كىلەڭ تورتىنشى-بەسىنشى كلاستىق ۇرپەك باستار. كوبى ال قىزىل گۇل ۇستاعان. ۇتىكتەلگەن گالستۋكتەرىنىڭ ۇشكىل ۇشتارى اشىق تۇرعان تەرەزەدەن كىرگەن جەلمەن ويناپ، بۇلاڭداپ قويادى. ءبىرازى ەرىندەرىن تارتىپپەن جىمقىرىپ-جىمقىرىپ الىپتى. ەكىنشى بىرەۋلەرى باس تاقاسىپ، سىبىرلاپ سويلەسەدى. العى ورىندىقتىڭ شەتىن الا ءبىرقىرىن وتىرعان ال قىزىل گالستۋكتى بويجەتكەن قالىڭ كىتاپتى تىزەسىنە سالىپ قويىپ، سوعان شۇقشيىپ قالىپتى. ءبارى دە، ءسوز جوق سلەتكە، نە سالتاناتتى جينالىسقا جيىلىپ-تەرىلىپ بارا جاتىر.
تاڭات مىقتاپ وكىندى. كىرمەۋ كەرەك ەكەن. قۇرىعاندا ارتقى ەسىكتەن كىرىپ، بالالاردىڭ كوزىنە تۇسپەي بوي تاسالاعانى ءجون بولاتىن. قىزىل تاناۋ شاپقىلاعان ترامۆايعا ەكى ايالداما بۇيىم با، دەم اراسىندا جەتىپ باراتىن ەدى.
ءبىر اعاتتىق ەكىنشى اعاتتىققا ۇلاستى. ەس جيعىزباي سالوننىڭ ارت جاعىنا ءوتىپ كەتۋدىڭ ورنىنا بەي-بەرەكەتى قاشىپ، الدىڭعى كاسسا قاسىندا قازديىپ تۇردى دا قالدى. جىم بولعان بالالار بىرەۋ كوماندا بەرگەندەي كوزىنىڭ سۇعىن جىگىتكە سالدى. ترامۆايعا ساعاتىنا جۇزدەپ كىرىپ، جۇزدەپ شىعاتىن جولاۋشىلار قالا بالاسىنا تاڭسىق پا، ولاردى ماگنيتتەي تارتقان تاڭات ەمەس، ازاگۇل ەدى. مۇنى دەر كەزىندە اڭعارعان جىگىت ورمەنى جۇرگىزۋشىنىڭ كابيناسىنا سۇيەدى دە، ءوزى دەنەسىمەن قالقالاعان بولدى. ەكى دۇنيەدە جاسىرعان نارسەگە بالا قۇمار. وقۋشىلاردىڭ كوزدەرى شىراداي جاندى. بۇعان اپاق-جاپاق قاراپ، ءبىر-بىرىنىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ جاتقاندار دا، ساۋساق شوشايتىپ، تاڭاتتى نۇسقاعاندار دا بارشىلىق. ايالدامادا ءسال كوبەڭسىپ كوتەرىلىپ قالعان كوڭىل كۇي كورگەن تۇستەي جوق بولدى. ءوزىن ەسىك قاقپاي، رۇقساتسىز كىرىپ كەلگەن جۇت قوناقتاي كوردى.
سودان سوڭ ازاگۇلدەن قاشىپ، تەرەزەگە قاراي ىعىستى دا، اينەككە ماڭداي تىرەدى، كوشەگە قاراپ، ءمىزباقپاي تۇرا بەردى.
سول دۇرىس بولدى...
بالالار اۋەلى قىزىل-جاسىل ورمەنى جەڭسىكتەرى باسىلعانشا باجايلاپ قىزىقتادى. بالا دەگەن قارماق، قالتقىسىنداي اۋىتقىمالى ەمەس نە، اپتىقتارى تەز باسىلدى. سونشاما اڭسارلارى اۋعانى جاي عانا گۇلدەر تىزبەگى ەكەن. گازونداردان، جايما بازاردان كۇن ارا كورىپ جۇرگەن كادىمگى گۇلدەر... ارى-بەرىدەن كەيىن كوڭىل اۋدارۋدى دا قويدى، ءبىر-بىرىن تۇرتكىلەپ، ءوزارا سىقىلىقتاي باستادى.
بۇل دۇنيەنى ۇمىتقان اعا پوجاتىي تىزەسىنە جايىپ قويعان قالىڭ كىتاپقا ءۇڭىلىپ، قىبىر ەتپەستەن وتىر.
اندا-ساندا قوڭىراۋىن شىلدىرلاتىپ قويىپ، زىرعىپ كەلە جاتقان قىزىل ترامۆايعا كوشەنىڭ قوس قاپتالىنداعى ۇلكەندى-كىشىلى ۇيلەر ىعىسا جول بەرىپ، ءبىرتىن-بىرتىن قالىپ بارادى.
«ءيا ءسات، قولتىعىڭدى جازا ءتۇس، قىزىل تۇلپارىم!»- دەپ، جىگىت تۇر.
— مۇنى ازاگۇل دەپ اتايدى...
جەردەن شىققان، ەكى قۇلاعى تىك شىققان ءبىر بىلگىش بولاشاق بۇلىكتىڭ قۇلاعىن ءوستىپ قىلتيتتى.
— ونى قايتەدى؟ — قوس تۇلىمى اسقاباقتىڭ قۇلاعىنداي سەلتيگەن، كەرتىك تاناۋ كىشكەنە قىز بۇيىردەن قوسىلا كەتتى.
— وقى ما؟.. بىلمەيمىن... — الگىندەگى بىلگىش جەتكىنشەك.
تاڭات تەرلەپ قويا بەردى. سىڭايى «كىم؟ نە؟» دەگەن وڭاي سۇراقتارعا شەمىشكەشە شاعىپ جاۋاپ بەرەتىن، ال ماسەلە ءسال تەرەڭدەسە، بۇلت ەتىپ، كۇل بولماساڭ بۇل بول دەپ، جونىنە قايقايىپ كەتە باراتىن پىسىقاي بالا.
— مەن بىلەمىن...- دەدى تۇلىمدى قىز بالا. مىنا ءبۇلدىرشىن جاڭاعى پىسىقايدى جولدا قالدىراتىن قۋ ەكەن. جاڭا: «ونى قايتەدى؟»- دەگەن سۇراقتى ورتاعا ادەيى وت قىپ تاستاپتى. بالالار ازاگۇلگە قايتا قادالدى. سوسىن: «بىلسەڭ بالسىنبەي ايتا قويشى»- دەگەندەي، كوزدەرى جاۋتاڭداپ، تۇلىمدى قىزدىڭ اۋزىنا قارادى. كىشكەنتاي قىزعا كەرەگى دە سول ەدى.
قالىڭ كىتاپتى كوزىمەن سيپالاعان اعا ۆوجاتىي عانا جايباراقات.
تۇلىمدى قىز بالا ەرنىن جالاپ الدى دا، ءار ارپىنە دەيىن ناقپا-ناقتاپ:
— مەن بىلەمىن،- دەدى تاعى. ءارى قاراي باسپادى. دومبىرانىڭ ىشەگىن ودان ارمەن شىرەتىپ تارتا تۇسپەك.
قۇنىسىپ العان تاڭات بارماعىمەن اينەكتى الاي ءبىر، بۇلاي ءبىر سىزعىلاي بەردى. باسىندا وي جوق. تەك ساماي، شەكە تامىرلارى لىپ-لىپ ەتەدى. وقۋشىلارعا قارامايدى. ترامۆاي ءدۇرسىلى كۇشەيگەن. ابىروي بولعاندا، العاشقى ايالدامادان ەشكىم كىرگەن جوق. توقتاپ قاپ، سونسوڭ جاپپاي قوزعالعان الدىڭعى ترامۆايلار ءبارىن سىپىرىپ-سىپىرىپ جيناپ الىپ كەتسە كەرەك.
تۇلىمدى قىز دەمىن ىشىنە جينادى، ەرنىن قايتارا جالادى، ساقىلداپ سويلەي جونەلدى.
— ازاگۇلدى ولگەن ادامنىڭ مولاسىنا...
ءسوزىن اياقتامادى. ۇلگەرتپەدى. جەلكەسىن الا وتىرعان قالىڭ ەرىن قارا دومالاق بالا وكسىپ-وكسىپ جىلاپ جىبەردى. ترامۆاي ىشىنە گۋىل جۇگىردى. كىتاپتان باسىن ارەڭ العان ۆوجاتىي دىمعا تۇسىنبەي از-كەم اڭىرىپ وتىردى، وتىردى دا، ۇشىپ تۇرىپ، قارا دومالاقتىڭ قاسىنا جەتىپ باردى. سۋمكاسىنان ورامال سۋىرىپ، جاسىن ءسۇرتىپ، جۇباتا باستادى.
— قوي، جىلاما! بىرەۋ ءتيىستى مە؟ جىگىت بوپ قالعان بالا جىلاماس بولار. مىنا كۇلپاشتار ەرتەڭ جىلاۋىق دەپ مازاقتاسا قايتەسىڭ؟
تۇلىمدى قىز: «دۇرىس ايتاسىز. مازاقتايمىن، مازاقتايمىن!»- دەگەندەي جىمىڭ ەتتى.
بالا تاناۋىن قوس-قوستان تارتىپ، وكسۋىن ۇدەتە ءتۇستى.
— بىلتىر... كوكەمنىڭ مولاسىنا مىناداي كوپ-كوپ گۇلدەر قويعان... — شەكەسىمەن ازاگۇلدى نۇسقادى. — مامام جىلاعان... مەن دە...
اعا ۆوجاتىي باسىن كوتەردى، تاڭات جاققا بۇرىلدى. بالاعا ەڭكەيگەندە مۇرنىنىڭ ۇشىنا سىرعىپ كەتكەن كوزىلدىرىگىن ساۋساق ۇشىمەن كوتەرىپ، ورنىنا قويدى. ازاگۇلگە ءبىر، ونىڭ قاسىندا ءجۇنجىپ تۇرعان تاڭاتقا شاقشيىپ ەكى قارادى. پيونەرلەر ساپىنىڭ الدىندا ءجيى كورىنىپ، كوپ ءجۇرىپ قالعان ادەتپەن دىك-دىك باسىپ، بەرى سالدى.
— ءسىز... ءسىز... — ءسوز تاپپاي تىعىلىپ، تۇتىعىپ قالماسى بار ما. جەردەن الىپ، جەرگە سالايىن دەسە، تاڭات بالا-شاعا ەمەس، وزىنەن بەس-التى جاستاي ۇلكەندىگى بار وڭكيگەن جىگىت. قىزىل گالستۋگىنىڭ ءبىر ۇشىن ساۋساعىنا ءىلىپ الىپ، يىعىنان ءارى اسىرىپ تاستاپ ەدى، سودان عاجاپ كۇش الدى ما، ءۇنى تەمىردەي شىڭ-شىڭ ەتىپ، اۋەلەپ كەتتى. — كانە، ترامۆايدان ءتۇسىڭىز! بوگەلمەڭىز! ايتپەسە... – جونەل دەمە دە نە ىستەيتىنىن ءوزى دە بىلمەي مە، ءتۇيىپ العان كىشكەنە جۇدىرىعىن كوتەرە بەردى دە، قانى بەتىنە شاۋىپ، تۇرىپ قالدى.
ەسەسىنە نە ىستەۋ كەرەكتىگىن جىگىت ءتۇسىندى. ترامۆاي دا ەكىنشى ايالداماعا گۋىلدەگەن كۇيى سىدىرتىپ كەلىپ قالعان ەكەن.
— جاقسى، جاقسى... كەشىرىڭىز... مەن ءقازىر... كەشىرىڭىزدەر!
ازاگۇلدى كوتەرە-موتەرە ەكى جاققا سارت-سۇرت اشىلعان ەسىككە بەتتەدى. تىك باسپالداقتىڭ تومەنگى ساتىسىن باسىپ تۇرىپ، جامىراي قاراعان بالالارعا بۇرىلدى. جىلىمشى كۇلىمسىرەپ، ورمەدەن بوس وڭ قولىن كەۋدەسىنە قويىپ، باس يۋ مە، سونداي بىردەڭەنىڭ يشاراسىن جاسادى. ەشكىم جاق اشقان جوق.
ءبىر-بىرىن كيمەلەپ، ەسىككە ۇمتىلا بەرگەن تورت-بەس ادام ازاگۇل كوتەرىپ، ءتۇسىپ كەلە جاتقان تاڭاتتى كوردى دە، از-كەم اڭىرىپ تۇرىپ قالدى. سالدەن سوڭ جالت بۇرىلىپ ارتقى ەسىككە قاراي جونەدى. بەس مينۋتتان سوڭ دوڭگەلەگى رەلسكە بىردە ءتيىپ، بىردە تيمەي قۇلدىراڭداپ شاپقىلاعان قىزىل ترامۆاي كەزدەن تاسا بولدى...
ەرتەسىندە ساعات توعىز جارىمدا ءبولىم باستىعىنىڭ جاسىل تەلەفونى قولدى-اياققا تۇرماي بەزىلدەپ قويا بەردى. باستىق تۇتقانى بەيجاي الدى. تۇندە كارتا ويناپ، ۇيقىسى قانباي قالىپ ەدى. ون سەكۋند ءوتتى مە، وتپەدى مە، جاناعى بەيجاي قالىپتى بەتىنەن اپىل-قۇپىل جۋىن تاستادى. ءوڭى وزگەرىپ كەتىپ: «ءيا، ءيا... سالەمەتسىز بە؟ عافۋ ەتىڭىز... جاقسى... جاقسى... وتىر... قۇپ... وسى ءقازىر...»- دەپ، لەپىلدەڭكىرەپ بارىپ، ارەڭ توقتادى. ءبىر ءتۇرلى بەت-اۋزى قيسايىڭقىراعان جىلارمان جۇزبەن تاڭاتقا قارادى.
— ساعان... — تۇتقانى ۇسىنا بەردى. بەرەكەسى قاشقانى سونشالىق، تۇتقانى جاقىنداپ كەلگەن تاڭاتتىڭ قولىنا ەمەس، قولتىعىنا تىقپالاي بەردى. — كەشە مەن جوقتا نە ءبۇلدىرىپ ەڭ؟
«ويىنىڭ جامانىن قاراشى»- دەپ ويلاعان تاڭات يىعىن كوتەردى. تۇتقانى قۇلاعىنا توستى.
ديرەكتوردىڭ قوڭىر داۋسى... اماندىق-ساۋلىق سۇراعان سوڭ:
— قالقام، قولىڭ بوس بولسا، ماعان كىرە قويشى...- دەدى. ءۇنى جىلى، جايما-شۋاق.
جولشىباي تاڭاتتى كەشەگى سۇراق تاعى مازالادى. «تاڭ اتپاي شاقىرعانى نەسى؟» ۇلكەن باستىق ادەتتە قاجەت قىزمەتكەرىنە سەكرەتار قىزدى جۇمسايتىن. بۇل جولى ءداستۇر بۇزىلدى. ديرەكتور قاي ءبىر قىزمەتكەرىنىڭ شاڭىن قاعىپ-سىلكەر الدىندا ءوستىپ جوق جەردەن سىپايى بولا قالادى دەگەن لاقاپتى دا ەستىگەن. قالاي، نەگە جوريتىنىن بىلمەي اڭكى-تاڭكى. كابينەت ەسىگىن اشا بەرىپ: «ازاگۇلىن كەشە ۋاقىتىندا جەتكىزىپ بەرمەي پە ەم. نە دە بولسا اقىرىن كۇتەيىن!»- دەگەن شەشىمگە توقىرادى.
ديرەكتور ورنىنان تۇردى. قولىن قىستى. الاقانىن ەكى-ۇش سەكۋند ۋىسىنان شىعارماي، تۇرىڭقىراپ قالدى. جالپاق تا مىقتى تارىنا تىك قويىلعان جوپشەڭكىلەۋ ستولدى جاعالاعان ورىندىقتاردىڭ ەڭ تورگىسىنە قولتىقتاپ اكەلگەندەي عىپ، وسيەتتەپ وتىرعىزدى. تورگى ورىندىققا، ادەتتە، ورىنباسارى، بىلايعى ۋاقىتتا كەلىمدى-كەتۋشىلەردىڭ ءوزىم دەگەندەرى قۇيرىق باساتىن. كوڭىلسىز، ناۋمەز وتىرعان جىگىتكە بارلاي قاراپ الدى دا:
— ۇيقىڭ قانىپ پا ەدى؟- دەدى. كۇلىمسىرەدى، — وي-ھوي، جاستىق-اي، تاڭدى تاڭعا ۇرعان! ەكى وكپەنى قولعا الىپ، زىر جۇگىرىپ جۇرگەندە قاي قىرقانىڭ استىندا قالىپ قويدىڭ ەكەن؟ — تونىنىڭ ىشكى باۋىنا سانايتىن الدەكىمدى كورىپ تۇرعانداي، كابينەتتىڭ الىس بۇرىشىنا ساعىنىشپەن كوز سالىپ، تەلمىرىڭكىرەپ قالدى. وتىردى. — حوش... ءجا، تاڭات، ءوزىڭ دە سەزىپ، بۇيرەگىڭ بۇلكىلدەپ وتىرعان شىعار، جەدەل شاقىرىپ العاندا كەشەگى جاساعان قولعابىسىڭا اعالىق راقمەتىمدى ايتايىن دەپ ەم. كۇيىپ تۇرعان وقىس شارۋا كيىپ كەتىپ، ماشينا بوسامادى. جىبەرە المادىق. قايتكەنمەن ازاگۇلدى دەر كەزىندە جەتكىزدىڭ. اق ساپارعا اتتانعان ادامنىڭ الدىندا ۇياتقا قالمادىق. لايىقتى قوش-قوشىن ايتتىق. اتپال ازامات ەدى. جاقسىلار قاي دۇنيەگە دە كەرەك قوي. — از بوگەلدى. — بويىن تەز جينادى. — جارايسىڭ!
ستولعا ەسىكتەي كەۋدەسىن ارتا سالىپ، جىگىتكە قول سوزىپ ەدى، الا قويعان قىزمەتكەر بولمادى. ەسەپسىز تاڭ قالىپ، تاڭاتقا شۇقشيا قارادى. جاس قىزمەتكەر بولسا، اياق استىنان شىنىلانىپ كەتكەن كوزىن باستىقتىڭ تۋ سىرتىنداعى قابىرعا-اينەككە تۋرالاپتى.
ديرەكتور اۋىر قوزعالىپ، كەيىن بۇرىلىپ ەدى — اينەك-قابىرعانىڭ ار جاعىندا...
...دوڭگەلەك ويناعان كۇن اۋەدە جارقىراپ تۇر.
...قول سالاسىنداي كوشە-كوشە بويىنداعى اعاشتار جاسىل مۇنارعا ورانعان.
...اعىلعان ادام.
...سابىلعان ماشينالاp.
قىسقاسى، قالانىڭ تىرشىلىگى....
You Might Also Like
-
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جاريالانعان «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» دەپ اتالاتىن، قازاقستان تاۋەلسىزدى...
