ايساۋلە
جەڭگەسى وزىنەن ءتورت جاس كىشى. ءبىراق «جاسىم كىشى» دەپ جۇرگەن ول جوق، تاڭەرتەڭنەن قۇلاق ەتىن جەپ، شەگەلەپ تۇرىپ ايتقان. «بۇگىن زەينەپپەن جولىقتىرامىن، ەشقايدا قاشىپ كەتپە. كەشكىسىن اسكەردىڭ ءۇيى بوسايدى. بالا-شاعاسىمەن كولبۇلاققا كەتەدى ەكەن. قىزدى سوندا اكەلەمىز. قيقاڭ-سيقاڭدى قوي. بۇگىن نە بۇك، نە شىك بولىپ شىق» دەپ سالماق سالا سويلەپ، دىك-دىك باسىپ شىعىپ كەتكەن. جەڭگەسىنىڭ اتى — اسەل، وسى اۋىلدىڭ قىزى. مۇنىڭ ەكىنشى اتادان قوسىلاتىن اعاسى ءمىنۋارعا تۇرمىسقا شىققانىنا ون ەكىنشى جىل. جاسى وتىزعا وسى كوكتەمدە عانا تولسا دا، اسەل اجارى توزىپ-اق قالعان. توزباي ءقايتسىن، ءبىرى ەتەگىنە، ءبىرى جەتەگىنە جارماسقان ءتورت بالانى باعىپ-اسىراۋ وڭاي بولىپ پا؟
ءمىنۋار اعاسى اسەلگە ۇيلەنگەندە عۇمىر اسكەردەن جاڭا كەلىپ ەدى. وزىنەن ءتورت سىنىپ تومەن وقىعان قىزدىڭ كەلبەتىن اۋەلدە كوز الدىنا كەلتىرە الماي-اق قويعان. دەگەنمەن ەكەۋى جەڭگە-قاينى بولىپ تەز تابىستى. عۇمىر اسەلدىڭ اشىقتىعىن، اقكوڭىلدىلىگىن جاقسى كورەدى. اشۋىنىڭ ءزىلى جوق، دۇڭك ەتكىزىپ ايتا سالادى دا، ارتىنان ءوزىنىڭ نە ايتقانىن ۇمىتىپ قالادى. ءقازىر ەسىنە تۇسىرسە، اسەل كەلىن بولعان ون ەكى جىل ىشىندە ول تەك عۇمىرعا قالىڭدىق ىزدەۋمەن كۇن وتكىزگەن سياقتى.
عۇمىر — ءبىر ءۇيدىڭ جالعىز ۇلى. جاسى بيىل وتىز تورتكە شىقتى. ءالى بويداق. اسەل جەڭگەسى مۇنىڭ بويداقتىعىن جاسىقتىعىنان، جۋاستىعىنان كورەدى. عۇمىر شىنىندا دا تىم جۋاس. مومىن. ۇندەمەس. ءتورت اپكەسى دە كۇيەۋگە ءتيىپ كەتكەن سوڭ قارت اتا-اناسىنا قاراپ ۇيدە قالعان. وقىعان جوق. ءوزىنىڭ تالابى دا بولمادى. بىلەتىنى — جازدا قولىنا ۇستايتىن شالعىسى، قىستا — ايىرى. ءوزى جۇمىستى وكىرتىپ ىستەيدى. قىسى-جازى باسىنان تۇسپەيتىن قارا الا شاپكىسىنىڭ كۇنقاعارىن قولىمەن ۇستاپ-ۇستاپ قويىپ، تەپەڭدەپ جۇرگەنى جۇرگەن. اسەل جەڭگەسى اۋەلدە مۇنىڭ بويداق جۇرگەنىن ەپتەپ ءاجۋالاۋشى ەدى. كەلە-كەلە كادىمگىدەي ويلاناتىن بولدى. مومىن قاينىسىنىڭ بۇل تۇرىمەن ءوز بەتىنشە قىزعا ءسوز ايتا الماسىن بىلەدى. «ي-ي، سەن دە قانىمدى ءىشىپ ءبىتتىڭ عوي، — دەپ كەييتىن ول كەيدە. — اكە-شەشەڭ اتىڭدى عۇمىر دەپ قويعاندا، عۇمىر بويى بويداق بولسىن، ۇيلەنبەسىن دەپ قويماعان شىعار. عۇمىرلى بولسىن دەگەن دە. عۇمىرلى بولۋ ءۇشىن ادام ۇيلەنبەي مە ەكەن، بالا سۇيمەي مە ەكەن؟» عۇمىر جاسىنىڭ ۇلكەندىگىن، نە قاينى جولىن پايدالانىپ، اسەلگە ۇرسىپ تاستاۋدى دا بىلمەيدى. جەڭگەسىنىڭ كۇيىپ-پىسكەنىنە قىزىقتاي قاراپ، كۇرىشتەي اپپاق تىستەرىن كورسەتىپ كۇلەدى دە وتىرادى. اسەل تالاي رەت ءوز قۇربىلارىن عۇمىرعا تەلىمەك بولعان. امال نە، عۇمىر ولارعا ءبىر اۋىز جىلى ءسوز ايتۋعا جارامادى عوي. جاراماعانى بىلاي تۇرسىن، اسەل ءسوز بايلاستىرۋعا كەلىسكەن كۇنى نە شوپتەن كەلمەي، نە تۇنگى جىلقى كەزەككە شىعىپ كەتىپ، تالاي ۇياتقا قالدىرعان. ەرتەڭىنە اسەل شاق-شاق ەتىپ: «ءوي، ءيىسالماس! ەي، سەن ءوزى قىز دەگەننىڭ قانداي بولاتىنىن بىلەسىڭ بە، ەي؟ اۋەلىم، سەن ءومىر-عۇمىرىڭدا قىز ەرنىنەن ءسۇيىپ كورمەگەن بولارسىڭ. مىنا تۇرىڭمەن ساعان كىم جۋىسىن؟! قۋ تىزەڭدى قۇشاقتاپ، قۋباس وتپەكسىڭ بە؟ قارت اكەڭدى ايامايسىڭ با؟ بۇيتە بەرسەڭ، ساعان دەيىن جالعاسقان ءبىر اۋلەتتىڭ تامىرىن كەسەسىڭ عوي. ي-ي، سەنى ادام دەپ سويلەپ تۇرعان مەندە دە ەس جوق. كۇل بولماساڭ ءبۇل بول. ەكىنشى سەن ءۇشىن جۇگىرسەم بە!..» — دەپ تەپسىنىپ شىعىپ كەتەدى. ارادا اي وتپەي عۇمىر وشاعىنىڭ بۇتىن ۇستاۋعا لايىق تاعى ءبىر شۇيكەباس كورگەنىن ايتىپ، اۋزى جابىلماي سامپىلداپ كىرىپ-شىعىپ جۇرەدى.
بۇگىنگىسى مىناۋ ەندى. تاڭەرتەڭ اتىن سۋارىپ كەلىپ، اقىرىنا ءشوپ سالىپ جاتقاندا كىردى دە، شارۋاسىن اياقتاتپاستان ۇيگە سۇيرەپ، الگى اڭگىمەنى ايتقان دا كەتكەن. عۇمىر زەينەپ دەگەن قاي قىز ەكەنىن ەسىنە تۇسىرە المادى. قارا الا شاپكىسىن ءبىر شەشىپ، ءبىر كيدى دە، قايتادان جۇمىسىمەن اۋرە بولىپ كەتتى. وعان ءبارى باياعىسىنشا اياقتالاتىن سياقتى بولىپ كورىندى دە تۇردى.
قاس قارايا تاعى ءبىر جاققا كەتىپ قالماق بولدى، ءبىراق ول ويىنان تەز اينىدى. مالىن جايعاپ ۇيگە كىرگەندە، تورگى بولمەدەن اسەلدىڭ داۋىسىن ەستىدى. اپاسى ەكەۋى ابىر-سابىر. اسەل جەڭى قىرلانىپ ۇتىكتەلگەن كوگىلدىر جەيدە مەن اقشىل سۇر شالباردى عۇمىردىڭ قولىنا ۇستاتتى دا: «كيىن!» — دەدى بۇيىرىپ. عۇمىر ءوزىنىڭ وتىز ءتورت جىلدىق عۇمىرىندا تۇڭعىش رەت جەڭگەسىنە ءازىل ايتپاققا وقتالىپ تۇرىپ، تەجەلىپ قالدى. الگى جەيدە مەن شالباردى تەتە اپكەسى ءۇمىت ءبىر اي شاماسى بۇرىن توركىندەپ كەلگەندە سىيلاعان-دى. «وسى كيىمدەردى كيىپ ۇيلەنشى!» دەپ سىبىرلاعان. اسەلدىڭ ءدال سول كيىمدەردى الىپ شىققانىن كورمەيسىڭ بە؟..
ۇيگە ءمىنۋار اعاسى كىرىپ كەلگەندە عۇمىر قۋانىپ قالدى. ءوزىنىڭ ەركەك كىندىكتەن جالعىز بولماسىن ويلاپ قۋاندى. سالدەن سوڭ ۇستىندەگى جاڭا كويلەك-شالبارعا وسقىرىنا قاراپ، ۇيدەن شىعىپ بارا جاتتى. بوساعادان سىرتقا اتتاي بەرە ساقالىن سالالاعان اكەسىن، سۋلىعىن ساۋساعىمەن ۋماجداي بەرگەن اپاسىن كورىپ قالدى.
كۇن تاۋدىڭ تاساسىنا جالقىندانىپ باتىپ بارادى ەكەن. اسەل جۇرت كوزىنە تۇسە بەرمەيتىن تاسا جولداردى قۋالاي كەلىپ، اسكەردىڭ ۇيىنە باقشا تۇسىنان كىرگىزدى. جەڭگەسىنىڭ بۇل تاپقىرلىعىنا عۇمىر ىرزا بولدى. شىنىندا دا ءدال مىناداي كيىممەن ونىڭ اۋىل ورتاسىندا جۇرمەسى انىق ەدى. اسكەر ۇيىنە كىرە بەرىپ، عۇمىر ايالداپ قالدى. كەرى بۇرىلىپ جۇرە بەرگىسى كەلىپ كەتتى. ءمىنۋار اعاسىنان ىڭعايسىزداندى. ونىڭ ۇستىنە، اسەل بىلەگىنەن اياماي شىمشىپ جىبەرگەنى. ونسىز دا قارا جۇزىنە قان تەۋىپ، كوزىنىڭ الدى بۇلدىراپ، عۇمىر ەسىكتى جاسقانشاقتاي اشتى. داستارقان جايناپ تۇر ەكەن. ەشكىم جوق. عۇمىر ىشتەي الدەنەنى، ءوزىنىڭ ەركىنەن تىس ءبىر جايدى كۇتىپ كەلگەنىن ۇقتى، ءۇي ىشىنەن ەشكىمدى كورمەگەنىنە كوڭىلى قوڭىلتاقسىپ قالدى.
سويتكەنشە بولماي، سىرتتان «ءجۇر، جۇرە عوي» دەگەن داۋىس ەستىلدى دە، ۇيگە توپ ادامنىڭ كىرگەنى بايقالدى. ءمىنۋار اعاسىنىڭ دوسى قايىربەك، ونىڭ كەلىنشەگى گۇلجان ەلىكتەي سەكيگەن تالدىرماش قىزدى ورتاعا الىپ، كىرىپ كەلەدى ەكەن. عۇمىر جانارىن تايدىرىپ اكەتتى. ادەتىنشە قارا الا شاپكىسىنىڭ كۇنقاعارىن تۇزەمەككە قولىن شەكەسىنە اپارىپ، قايتا ءتۇسىردى. شاپكىسى جوق ەكەن عوي. شاشىن دا دۇرىستاپ تاراپ الماعانىن ويلاپ، قينالىپ كەتتى.
داستارقان باسىندا ءمىنۋار اعاسى ۇزاق سويلەدى. شەشەن بولىپ كەتكەن بە ءوزى؟.. الدەقايدان قيالاي تارتىپ، وراعىتىپ-وراعىتىپ اكەلىپ، قيسىنىن كەلتىرگەندە، قۇرداسى قايىربەك تە ءسۇيسىنىپ قالىپ: «البەتتە، سولاي. البەتتە، سولاي»، — دەي بەردى. ءمىنۋاردىڭ ايتۋىنشا، زەينەپ — وسى اۋىلداعى جامال اپانىڭ جالعىز قىزى. اۋرۋلى شەشەسىنە قارايلاپ وتىر. عۇمىر قىز شەشەسىنىڭ اتىن ەستىگەندە عانا ەسىنە الدەنە تۇسكەندەي قوزعالاقتاپ قويدى. ءيا، جامال اپا اۋىلدىڭ ءور جاعىندا تۇرادى. اندا-ساندا ءىلبىپ تومەن ءتۇسىپ بارا جاتقانىن عانا كورەتىن. ول كىسىنىڭ وسىنداي قىزى بار ما ەدى؟ عۇمىر وسى ۋاقىتقا دەيىن جامال اپانىڭ تاعدىرى تۋرالى ويلانىپ كورمەگەنىن ىشتەي مويىندادى. ءجا، ول وزگە ەمەس، الدىمەن ءوز تاعدىرىن ويلاپ كوردى مە ەكەن؟ ءسوز سوڭىنا كەلگەندە، ءمىنۋار ەكى جاستىڭ تورگى بولمەدە وڭاشا سويلەسكەنى ءجون ەكەنىن ۇقتىردى. مۇندا اسەل عانا قالماق. قايىربەك پەن گۇلجان قوشتاسىپ جونەلە بەرىپ: «ءبارىن اقىلمەن شەشىڭدەر. بالا ەمەسسىڭدەر»، — دەگەندى ايتىپ كەتتى. اسەل جىلى سويلەپ، عۇمىر مەن زەينەپتى تورگى بولمەگە كىرگىزىپ جىبەردى.
اسكەر ءۇيىنىڭ شىعىس تۇسى جارلاۋىت. وسى تۇستان اۋىلدى قاق جارا شىلىك وزەنى وتەدى. عۇمىر ەكى قولىن قايتەرگە بىلمەي، بىرەسە قالتاسىنا سالىپ، بىرەسە قايتا شىعارىپ ابىگەرلەنىپ تۇردى دا، ءدال تەرەزەنىڭ الدىنداعى ستولعا تاقالعان ورىندىققا وتىرا كەتتى. زەينەپكە قاراي الار ەمەس. ساۋساقتارىن ءبىر جازىپ، ءبىر قوسىپ، تەرەزەدەن كوز الماي تەلمىرىپ قالدى. زەينەپ جىگىتتەن الدىمەن ورىن ۇسىناتىن ادەپ كۇتىپ ەدى. ەسىكتىڭ كوزىندە نە كەرى كەتەرىن، نە العا باسارىن بىلمەي تۇرىپ قالعانى دا سول. ەسىك ءسال اشىلىپ، اسەل تاتەسىنىڭ قولى ارقاسىنان يتەرە قالعاندا عانا ەس جيدى. باتىل باسىپ كەلiپ، عۇمىردىڭ قارسىسىنا وتىردى. عۇمىر قىسىلىپ قالدى. ءوزىنىڭ ءبىرىنشى وتىرىپ العانىن ءتۇسىنىپ، بەتىنە قان قاپتادى. ابىروي بولعاندا، جارىق ءسوندىرۋلى ەدى، زەينەپ بايقاعان جوق. بۇل ساتتە ءتۇن اۋىلدى قۇشاعىنا الىپ، تىرشىلىك بىتكەن باراقات تاۋىپ جاتقان شاق ەدى. اي ساۋلەسى باتىستان نازىك سەبەزگىلەي باستاعان.
زەينەپ ويلادى: «ءا، مىناۋ الگى عۇمىر اعا عوي. ءبىز كەشكىسىن بادادان سيىردى ايداپ قايتۋعا بارعاندا قاراگەر اتىمەن تاپتاپ ءوتىپ كەتە جازداعان عۇمىر عوي. ونىڭ باۋىرى الا بۇقانى اياماي ساباپ، يماناقىن اتانىڭ شارباعىن بىت-شىت سىندىرىپ، ايداپ كەتكەنىن كورگەن باداشى اتىق: «ءاي، بۇل دۇلەي عوي، دۇلەي! ءسوز وتە مە بۇعان؟!» — دەمەپ پە ەدى. سوندا گۇلدەن قۇربىم ەكەۋمىز سىرتىنان قورقاقتاي قاراپ قالعانبىز. كەيىن ءبىر-بىرىمىزدى «عۇمىر كەلە جاتىر!» دەپ شوشىتاتىنبىز. اسەل تاتەم دە قىزىق. قويماي قويدى عوي ءتىپتى. «سويلەسىپ كورشى، جانى نازىك جىگىت» دەي مە-اۋ، «ءوزى ۇندەمەۋى مۇمكىن، سوزگە تارت» دەي مە-اۋ... مەن ءقايتىپ سوزگە تارتادى ەكەم؟ اسەل تاتەم، شىنىندا دا، ءوزىنىڭ وسى ارەكەتىنەن بىردەڭە شىعاتىنىنا سەنەدى-اۋ دەيمىن. مەن قالاي كۇيەۋگە شىعام بۇعان؟ ءۇيى مەن قوراسىنىڭ اراسىنداعى جولدى عانا جاتقا بىلەتىن، الەممەن ءىسى جوق، ءتىلىنىڭ بار-جوعى بەلگىسىز بىرەۋگە، ا؟.. جانە ءوزى مەنەن ون بەس جاس ۇلكەن. ماسقارا! گۇلدەن بىلسە، ءىشىن باسىپ ءبىر كۇن كۇلەر-اۋ. مەنىڭ عۇمىرعا كۇيەۋگە شىقپاق تۇگىلى، ونىمەن وسى ءبىر بولمەدە وتىرعانىمدى بىلسە دە... ۇيات-اي! قايدان عانا كەلىسىپ ەدىم اسەل تاتەمە؟ ۋ-ۋ، ءتۇرىن-اي... قاپ-قارا. كوزى دە قىسىق ەكەن عوي».
بۇل كەزدە تەرەزەگە قادالىپ وتىرعان عۇمىر دا وي ۇستىندە ەدى. «اسەل جەڭەشەم دە قىزىق. قىز مەنەن ون ءتورت-ون بەس جاس كىشى دەدى مە؟ قاراۋشى ما ەدى ول ماعان؟ ءقازىر ون توعىز، جيىرمادا بولسا... ادامنىڭ ىشىنە ەمەس، سىرتىنا، تۇرىنە قارايتىن شاعى. ال ول مەنىڭ تۇرىمنەن ەشقانداي سۇيكىم تاپپاس. جانە جاسىم دا ۇلكەن، تىم ۇلكەن. ءقازىر سويلەسە كەتىپ: «اعا، وسى ۋاقىتقا دەيىن نەگە ۇيلەنبەي ءجۇرسىز؟» — دەسە نە دەيمىن؟ «سەنى كۇتىپ ءجۇردىم» دەيمىن بە؟ تۇرا قاشار. ءوزى پىسىق سياقتى. ادامعا جانارىن تايدىرماي تۋرا قارايدى ەكەن. جاس قوي. ومىردەن كەۋدەسى قايتىپ كورمەگەن...»
زەينەپتىڭ ويى: «اسەل تاتەم مەنى ويىنشىق كورگەنى مە سوندا؟ قايداعى ءبىر ءسۇربويداققا قوسقىسى كەلگەنى نەسى؟ مانا شاي ءىشىپ بولعان سوڭ شىعىپ كەتپەگەن ەكەنمىن. وزىمە دە وبال جوق. «كورسەم كورەيىن، نەم كەتەر دەيسىڭ؟» دەپ ويلاعانىم راس قوي. ءبىرتۇرلى قىزىق كورىنىپ ەدى. الدە مەنى جەتىم دەپ باسىنعاندارى ما بۇل؟ قۇداي-اي، وسى جالعىزدىقتان تارتقانىم-اي... تىم قۇرىعاندا اعام بولعاندا عوي الدىمدا؟ اعام بولسا... ول مەنى ەركەلەتەر ەدى، بەتىمە ەشكىمدى جەل عىپ تيگىزبەس ەدى. دوسقا كۇلكى، دۇشپانعا تابا بولىپ، مىناۋ سياقتى وزىمنەن ون بەس جاس ۇلكەن «شالعا» ايتتىرىلماس ەم. اسەل تاتەم انامنىڭ اۋرۋلى ەكەنىن، مەنىڭ ول كىسىگە قارايلايتىنىمدى، انامدى تاستاپ ەشقايدا كەتە المايتىنىمدى، وقۋعا بارا المايتىنىمدى بىلەدى. ادەيى ىستەپ وتىر عوي. «سەنىڭ ورنىڭ وشاقتىڭ قاسىندا» دەگەنى بولار. قولىمنىڭ وسىنشا بايلانعانى-اي...»
زەينەپ كوزىنە ىركىلگەن جاستى ساۋساعىنىڭ ۇشىمەن ءىلىپ الىپ تاستادى. كوز جاسىن عۇمىرعا كورسەتكىسى كەلمەدى. ول بولسا وزىمەن-وزى، قاراڭعىلىققا ءالى تەلمىرىپ وتىر.
عۇمىردىڭ ويى: «ءيا، مەن مىنا قالپىممەن كىمگە كەرەكپىن؟ شىنىندا دا، اۋىلداستار سىرتىمنان ايتاتىنداي ناعىز دۇلەي شىعارمىن. مۇمكىن، ادامعا ءتان باق-باقىت ماعان جات بولار... مىنە، مەنىڭ قۇرداستارىمنىڭ توي كورىپ، وتاۋ قۇرا باستاعانىنا ون بەس جىل. الگى ماناتبەكتىڭ ۇلى نياز بيىل كوكتەمدە ون تورتكە شىقتى. سول ماناتبەك مەنى كورە قالسا: «ءاي، عۇمىر، ۇيات قايدا؟ مەنىڭ نيازىم جاقىندا قاتىن العالى جاتىر. ەستىگەن ەلدەن ۇيات، مەن ەشكىممەن قۇدالاسپاي تۇرعاندا تەز ۇيلەن»، — دەپ قاعىتادى. مەيلى عوي، ازىلدەي بەرسىن. ءبىراق نەگە ءوز باسىما سونداي كۇي ەشقاشان تۋمايتىنداي، ەشكىممەن كوڭىل جاراستىرا المايتىنداي، ەشكىمگە تەڭ بولۋعا جارامايتىنداي سەزىنەدى ەكەنمىن ءوزىمدى؟ ءتىپتى وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىر دە ءبىر رەت «ۇيلەنسەم» دەپ تالپىنىپ تا كورمەپپىن عوي...»
عۇمىر تەرەڭ ويعا باتىپ وتىر. ادەتتە جۋاس ادامداردىڭ ويلانعانى دا سىرت كوزگە قىزىق كورىنەدى عوي. عۇمىردىڭ باسى سالبىراپ، ەكى كوزى شۇڭىرەيىپ، تەرەزەدەن سىعالاي باستاعان اي نۇرىمەن بەتى قاراقوشقىلدانىپ، ءيىنى ءتۇسىپ كەتىپتى. ەشقاشان ءدال بۇگىنگىدەي اۋىر وي ەڭسەسىن باسىپ كورمەگەنى اقيقات. زەينەپ جىگىت جۇزىنە قادالا قاراپ، ونىڭ بۇل ءتۇرىن اياپ تا كەتتى.
«سوندا وسىنداي ادامدار نە ءۇشىن ومىرگە كەلەدى ەكەن؟ — دەپ ويلادى ول. — قۋ تىرشىلىكتىڭ ىزىنە ءتۇسىپ، نە جارقىلداپ كۇلمەي، نە جارىتىپ كيىنبەي، نە جايناپ تويعا بارماي ءومىر كەشۋدىڭ نەسى قىزىق؟ الدە ءومىر تۋرالى ويلانۋعا ونىڭ ساناسى جەتپەي مە؟ تاڭى اتسا، كۇنى باتىپ... بۇل كىسى ادامي قىزىقتارعا، تىرشىلىك الدانىشتارىنا قۋانا دا المايتىن بولار؟ ءقازىر نە ويلاپ وتىر ەكەن؟ ءوزىنىڭ ءتىپتى ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ كەتىپتى. كۇرسىنىپ وتىر... ءاي، مەن دە قىزىقپىن-اۋ... ءومىر تۋرالى ويلانباۋشى ما ەدى ادام؟ بۇل كىسى ءوز ومىرىنە سونشالىق رازى كىسى ەمەس قوي».
«مەنى ەشكىم دە تۇسىنبەيدى. ماعان جار ىزدەپ، جانۇشىرىپ جۇرگەن اسەل جەڭگەم دە، اعايىن دەيتىن ءمىنۋار اعام دا... جولداستارىم ءتىپتى تۇسىنۋگە تىرىسقان دا ەمەس. ولار ءۇشىن مەن قيسىندى-قيسىنسىز كەلەمەجدەيتىن بىرەۋ عانامىن. يتتەر-اي، ءتىپتى ەشبىرى ماعان بالالارىن دا يىسكەتكەن ەمەس قوي. مەن جاقىنداسام-اق ءبىتتى، جىلان كورگەندەي جيىرىلىپ: «ءوي، عۇمىر، سەن بالالارعا جاقىنداماشى. ولار سەنىڭ تۇرىڭنەن قورقادى»، — دەپ سىلتاۋراتادى. ولار مەنىڭ جۇرەگىمدە كەرەمەت مەيىرىم بارىن بىلمەيدى عوي. مەنىڭ سول مەيىرىممەن استا-توك جاقسى كورە الاتىنىمدى سەزىنبەيدى عوي. ولار مەنىڭ وزگەلەردەن دە مەيىرىم اڭساپ تۇراتىنىمدى قايدان ءبىلسىن؟ وسىنى باسقانى قويىپ، قارسى الدىمدا وتىرعان مىنا قىزعا قالاي اڭعارتا الارمىن، ا؟!..» عۇمىر زەينەپ جۇزىنە باتىلسىزداۋ ءبىر قاراپ الدى.
زەينەپ ءوز ويىمەن ءوزى. كوزىن ءبىر نۇكتەگە قاداپ الىپتى. جىگىتتىڭ وزىنە قاراعانىن ىشكى تۇيسىگىمەن اڭعارىپ، ءسال قوزعالاقتاپ قويدى.
«قىزىق بولسا دا ەلەستەتىپ كورەيىنشى. عۇمىر ەكەۋمىز كوشەدە قولتىقتاسىپ كەلە جاتىرمىز دەيىك. گۇلدەن الدىمىزدان قارسى ۇشىراسىپ قالسىن. مەن اپپاقپىن، عۇمىر قاپ-قارا. عۇمىر ءداۋ، مەن كىپ-كىشكەنتايمىن. گۇلدەن شىداپ تۇرا الماس، شيقىلداپ كۇلىپ، ءىشىن باسىپ قۇلاپ تۇسەر... ءبىراق مەن نەگە گۇلدەننىڭ پىكىرىمەن ساناسۋعا ءتيىسپىن؟ ونىڭ ءومىرى وزىنىكى، مەنىكى — وزىمدىكى. كۇلسە كۇلە بەرسىن!»
زەينەپ ءوز ويىنان شوشىپ كەتىپ، بويىن تىكتەپ الدى. ءماس-ساعان، ءتىپتى ءوزىن عۇمىردىڭ جارى سەزىنىپ كەتىپتى عوي! «قۇداي ساقتاسىن!» دەدى ول ىشتەي. سوسىن ءوزىنىڭ ماناعى ويىنا ىشتەي كۇلدى. ادامنىڭ باسىنا قانداي وي كەلىپ-كەتپەيدى دەسەڭشى.
عۇمىر ءبىرىنشى بولىپ ەشقاشان ءتىل قاتپايتىن سياقتى. زەينەپ وسىنى اڭعاردى. ءىشى دە پىسىپ بارادى. اپاسى ۇيىقتاپ قالدى ما ەكەن؟ «سىنىپتاسىمنىڭ تۋعان كۇنى بولادى. اسىقپاي كەلەمىن» دەپ ايتىپ كەتكەن. اپاسى مۇنى ەشقاشان بەتىنەن قاققان ەمەس. بارعىسى كەلگەن جاعىنا جىبەرەدى، العىسى كەلگەن نارسەنى اپەرەدى. ءوز عۇمىرىنىڭ جارتىسىن اۋرۋمەن الىسىپ وتكەرگەن سوڭ، بار تىلەگى وسى جالعىزىنىڭ ۇستىندە. وتكەندە قاراپتان-قاراپ وتىرىپ جىلاپ جىبەرگەنى. «سەن كۇيەۋگە كەتسەڭ مەنىڭ كۇنىم نە بولادى، جانىم؟ مەنى جالعىز تاستاپ كەتە باراسىڭ عوي» دەپ سولق-سولق جىلاپ، ءبىراز ۋاقىت وز-وزىنە كەلە الماي وتىردى. زەينەپ العاشقىدا اپاسىمەن قوسىلا جىلاعان. سوسىن اپاسىنىڭ السىرەپ قالاتىنىن سەزدى دە: «اپا، قورىقپاڭىز، — دەدى جايدارى قالپىنا اپ-ساتتە كوشىپ. — مەن مىناۋ دەگەن جىگىتكە تۇرمىسقا شىعامىن. ءسىزدى قولىما كوشىرىپ الامىن. ىشكەنىڭ الدىڭدا، ىشپەگەنىڭ ارتىڭدا بولادى. ادەمىلەپ كيىندىرىپ قويامىن». دەرىن دەسە دە، اپاسىنىڭ قاباعى اشىلا قويماعانىن اڭداپ: «قايداعى كۇيەۋ، اپا؟ سەنى قالاي قيىپ كەتەمىن جات ۇيگە؟» — دەي سالىپ، موينىنا اسىلا كەتتى.
زەينەپ تە باسىنان ۇلكەن ماحاببات كەشىرىپ كورگەن ەمەس. مەكتەپتە جۇرگەندە وزىنەن ەكى جاس ۇلكەن جىگىتتى ۇناتۋشى ەدى. ءبىراق ونىسىن ەشكىمگە ايتقان جوق. ول جىگىت ينستيتۋتقا ءتۇستى دە، اۋىلعا سيرەك كەلەتىن بولدى. زەينەپ ونى ءبىرتۇرلى ساعىنىپ جۇرەتىن. بىرەۋ اتىن اتاي قالسا دا ەمىنە قۇلاق توسەپ، سول جايلى ەستىگىسى كەلە بەرەتىن. كەيىن ولاردىڭ ءۇي ءىشى قالاعا كوشىپ كەتتى. زەينەپ بىرتە-بىرتە ونى ۇمىتا باستادى. ءقازىر ونىڭ اتىن ەستىسە، بۇرىنعىداي الابۇرتپايدى.
بۇل كەزدە ءتۇن دە ورتالانىپ قالعان ەدى. جىلجي-جىلجي وڭتۇستىككە جەتكەن ايدىڭ ساۋلەسى تەرەزەدەن ەركىن ەنىپ، بولمە ىشىندەگى زاتتاردى اجىراتا تانۋ مۇمكىن بولا باستاعان. قىز بەن جىگىت باياعىسىنشا ءۇنسىز. ءبىر-بىرىنىڭ مۇندا وتىرعانىن ۇمىتىپ تا كەتكەن سياقتى.
زەينەپتىڭ ويىن ولەۋسىرەپ شىققان ءان سازى ءبولىپ جىبەردى. قايدان ەستىگەنىن شامالاي الماي، جان-جاعىنا قاراپ ەدى. اسەل تاتەسى وتىرعان بولمە تىپ-تىنىش سياقتى. زەينەپ ەندى عۇمىر جاققا قۇلاعىن توسەدى. عۇمىر تەرەزەدەگى پەردەنى ۋماجداي ۇستاپ، سىرتقا تەسىلىپ قالىپتى. ءان ايتىپ وتىرعان — سول! ءسوزىن اجىراتىپ بولار ەمەس. ەرىندەرى بولار-بولماس اشىلىپ-جابىلىپ، بەرىلە اندەتىپ وتىر.
ءيا، عۇمىر شىنىندا دا ءان ايتىپ وتىر ەدى. ول ماناعى اۋىر ويدىڭ بارىنەن ارىلعان. ءبارىبىر جەڭگەسىنىڭ بۇل ارەكەتىنەن ەشتەڭە شىقپاس. نە زەينەپ باستاپ سويلەر، نە جەڭگەسى ەسىك اشار، ءبىراق عۇمىر وسىلاي ءۇنسىز وتىرا بەرۋدى دۇرىس سانادى. پەردەنى ىسىرا سىرتقا قاراپ وتىرىپ، اندەتىپ كەتكەنىن ءوزى بايقاماي قالىپتى. «ە-ەي، احاۋ، ساباز! ۇشىردىم ۇياسىنان بالاپان قاز-اي...» دەپ ساعىنىشى باسىم سازدى توگىلتى-ىپ وتىر. وزىنە زەينەپتىڭ قادالا قالعانىن بايقار ەمەس. وسى حالىق ءانى وزىنە كەرەمەت ۇنايدى. اندا-ساندا كوڭىلى قوڭىلتاقسىعاندا ايتاتىنى وسى ءان.
زەينەپ تاڭ-تاماشا بولىپ قالدى. «مىنا كىسى ءان ايتىپ وتىر عوي اۋەلىم. و، توبا، بۇل كىسى دە ءان ايتادى ەكەن عوي! مەن جۇرەگى قارا تاس بىرەۋ مە دەسەم... ءوزى ءتىپتى بەرىلىپ كەتىپتى». زەينەپ قۇلاعىن انگە توسەي ءتۇستى. ءسوزى ەستىلمەسە دە، اۋەنى ءبىرتۇرلى جانىڭدى ەرىتەتىندەي مۇڭلى ەكەن. قىز قىبىر ەتپەستەن تىڭدادى.
ءان كەنەت ءۇزىلدى. عۇمىر ورنىنان ءدۇر كوتەرىلىپ، تەرەزەگە قادالا ءتۇستى. ءتۇرىن ادام تانىعىسىز. جاس بالاداي بىردەڭەگە ەمىنە قاراپ، ءلاززات الىپ تۇرعانى ايان. ول وشارىلا بۇرىلىپ: «قارىنداس، قاراڭىزشى، قانداي ادەمى!» — دەدى سوسىن. زەينەپ تەرەزەگە ءۇڭىلدى.
شىلىك وزەنىنىڭ بايىرقالاي اققان تۇسىندا ايدىڭ بەينەسى قوناقتاپ تۇر ەكەن. كوكتەگىسىنەن دە ادەمى. سۋدىڭ جاعاعا اسىققان تولقىندارىمەن ءدىر-دىر ەتىپ، قورعانسىز عانا ءمولت-مولت قوزعالادى...
... اي ساۋلەسى سۋ بەتىنەن كوشكەن ۋاقىتتا عۇمىر مەن زەينەپ ءسوز بايلاسىپ شىققان ەدى...
You Might Also Like
-
انەميا نەمەسە قانازدىق قاي ادامعا دا جاقسى ەمەس. ال جۇكتى ايەلدەر ءۇشىن ود مۇلدە ءقاۋىپتى: جۇكتىلىكتىڭ دۇرىس دامىماۋىنا، قيىن بوسانۋعا، قۇرساقتاعى نارەستەنىڭ دۇرىس جەتىلمەۋىنە سوقتىرادى.
-
بيىك-بيىك دۋالدان ارعى جاعىنداعى اسەم كوتتەدجدەرى ارەڭ كورىنەتىن كوشەمەن ورلەپ كەلەمىن. مىنا كەرەمەت ۇيلەر ءبىز تۇراتىن ىقشاماۋدانمەن كورشىلەس ەكەنىنە كوڭىلىم سەنبەيدى. ءوز ءۇيىمدى قاتتى قوراشسىنىپ قا...
