جەسىرلەر
(ديپتيح)
1. «ساعىندىڭ با؟»
مامىردىڭ مامىراجاي ءبىر كۇنى ەدى. مال تولدەپ ءبىتىپ، شارۋا ادامىنىڭ قولى قالت بوساعان شاق. سويتسە دە، اۋىلدىڭ ۇساق-تۇيەك شارۋاسى بىتە قويسىن با، ىستەيمىن دەسەڭ ەكى قولعا ءبىر جۇمىس تابىلادى. گۇلسىم دە ۇيدە جالعىز وتىرۋدان زەرىگىپ، قورا جاققا بەتتەدى. باداعا كەتكەن سيىرلاردىڭ استىن تازارتۋ كەرەك. بۇل ولكەگە ناعىز كوكتەم مامىردى ورتالاپ كەلەتىن ادەتى. سوندا عانا جەر-انا بۋسانىپ الىپ، باۋىرىن تىلە ەككەن كوككە ءنار بەرىپ، ەركىن تىنىستاپ جاتقانى.
ۇلىنىڭ كۇپايكەسىن كيە سالىپ ەدى، سالدەن كەيىن ىستىقتاي باستادى. باسىنداعى ورامالى كوزىنە قايتا-قايتا تۇسە بەرىپ شارشاتتى. گۇلسىم كۇپايكەنى شەشۋگە اسىقپادى. كوكتەمگى جەلەمىك جەلمەن ويناۋعا بولمايدى، ەرتەڭ بۇيىردەن ۇستاپ قالسا، بالە سوندا باستالار. ورامالىنىڭ سۋلىعى سامالمەن تەربەلىپ، قىتىعىن كەلتىرگەن سوڭ، گۇلسىم وڭ جاق ەزۋىمەن تىستەپ الدى. ەپسەكتى قولى كۇرەكتى ارى-بەرى تەز اۋدارىستىرىپ، رەتتى قيمىلدايدى. ءبىر مۇڭدى اۋەن ءتىلىنىڭ ۇشىنا كەلە بەرگەن. سالدەن سوڭ گۇلسىم ءوزىنىڭ جايلاپ سول اۋەندى ىڭىلداپ جۇرگەنىن اڭعاردى.
قىزدارىنىڭ ءبارى تۇرمىسقا شىققان. بۇل كۇندە ءارقايسىسى ءبىر-بىر ءۇي. بىردەن-ەكىدەن جيەن دە سۇيگىزىپ وتىر. ءبارى الىستا. اندا-ساندا عانا ارتىنىپ-تارتىنىپ كەلىپ، اپتالاپ جاتىپ كەتەدى. وندايدا گۇلسىمنەن سەرگەك، گۇلسىمنەن سامداعاي ادام جوق. بۇرىنعىسىنشا، تەمىربەگى ءتىرى كۇنىندەگىدەي، جايناڭ قاعىپ جاسارىپ كەتەدى. جيەندەرىنىڭ ءبىرىن جەتەلەپ، كورشىلەرگە كىرىپ-شىعۋى دا جيىلەيدى. قالىڭ ويدان ەڭسە جازىپ، قاباعىنا ساۋلە ۇيالايتىنى دا وسى كەز. امال نە، قىزدارى كەتكەسىن قۇلازىپ-اق قالادى. كەۋدەسىنەن ەل كوشكەندەي، بوپ-بوس. ال جالعىز ۇلدىڭ ساناسىنا ەشتەڭە كىرىپ-شىقپايتىن سياقتى. ەرتەلى-كەش باعاتىنى — قورا ماڭى. ودان قالسا كەشكىلىك دوبىن قۇشاقتاپ، مەكتەپتە ۆولەيبول ويناۋعا تارتىپ بارا جاتادى. اندا-ساندا داستارقان باسىندا وتىرعاندا اكەسى تۋرالى ءسوز باستاسا، ۇلى ىلەسىپ تە جارىتپايدى. ءۇنسىز تىڭدايدى دا، باسىن سالبىراتىپ وتىرىپ-وتىرىپ تۇرىپ كەتەدى. ءبىراق گۇلسىم ۇلىنىڭ بۇل قىلىعىنا رەنجىگەن ەمەس. ونىڭ دا سوڭعى كەزدەرى ءجيى ويلاناتىنىن بايقاپ قالىپ ءجۇر. سىرتتاي وقۋعا تۇسكەلى ءوزى كىتاپ وقىعىش بولىپ الدى. سەسسيا باستالۋىنا ءالى جارتى اي ۋاقىت بار بولسا دا، «كيىنەمىن»، «اپكەلەرىمنىڭ ۇيىندە جاتىپ اعارامىن» دەپ سىلتاۋ ايتىپ، الماتىعا الىپ-ۇشىپ جونەلگەن. اناسىنىڭ جالعىز قالا بەرەتىنىنە ابدەن ەتى ءولىپ كەتكەندەي.
قورا تازالاپ بولعان سوڭ گۇلسىم ءۇي ىرگەسىندەگى كۇنشۋاققا وتىرىپ الىپ، كىر جۋۋعا كىرىستى. ءۇپ ەتكەن جەل قالماپتى، جايناعان جاز كۇنى دەرسىڭ. ەشكىم كەلەتىن حابارىن ايتپاسا دا، گۇلسىم قولىمەن كۇندى كولەگەيلەپ، كوشە جاققا اۋىق-اۋىق قاراپ قويادى. وتاعاسى و دۇنيەلىك بولعالى بەرى وسىنداي ادەت تاپقان. ازىردە بۇل ۇيگە تەمىربەك بارداعىداي قوناق تا ءجيى كەلمەيدى.
گۇلسىمنىڭ ويىن كورشى ۇيدەن جەتكەن ءان سازى ءبولىپ جىبەردى. قابىرعاسىنىڭ جارتىسى اينەكتەلگەن اقىلباي كورشىنىڭ ءۇيىنىڭ شىعا بەرىس ەسىگى اشىق قالىپتى، اۋىز بولمەدەن ادەمى اۋەن جەتىپ تۇر. بۇل ءۇيدىڭ مەكتەپ بىتىرەتىن بانۋ ەسىمدى قىزى بار. الگىندە عانا ساباقتان قايتقانىن كورگەن. ماگنيتوفوندى قوسىپ، ساز ويناتىپ جاتقان سول بولدى عوي. ال اۋەن ءبۇرتۇرلى... ادامدى ەلىتىپ بارادى. گۇلسىم بۇل ءاندى قايدان ەستىگەنىن ەسىنە تۇسىرە الماي كوپ تۇردى. قولىنىڭ سابىنى كەبە باستاعاندا عانا:
— ويبۇي، ءان تىڭداپ نەمدى العان؟ شىمىلدىعى جەلپىلدەپ تۇرعان جاسقا ۇقساپ... — دەپ ءوزىن جازعىرىپ الىپ، شارۋاسىنا قايتا كىرىسە بەردى. ءبارىبىر اۋەنگە ەلتۋىن قويا الار ەمەس. مۇنىڭ تىلەگىن ەستىپ قويعان جانشا، اۋىز ۇيدەن بۇرىمى جالت ەتىپ كورىنگەن بانۋ ماگنيتوفوننىڭ داۋىسىن زورايتتى. ەندى اۋەن ەركىن ەستىلەدى.
«تاعدىرعا باعىندىڭ با؟
جىبەك مۇڭ جامىلدىڭ با؟
مەنى اڭساپ، اياۋلىم-اۋ،
سەن مەنى ساعىندىڭ با؟
مەنى اڭساپ، اياۋلىم-ا-اۋ،
سەن مەنى ساعىندىڭ با؟
سا-ا-عىندىڭ با؟
سا-ا-عىندىڭ با؟»
گۇلسىمنىڭ تۇلا بويى تۇگەل ۇيىپ كەتتى. كوزىن جاس اشىتىپ بارادى. ول قالت تۇرا قالىپ، قولىنان تامشىلاعان سۋدى دا سىلكىمەستەن تىڭداي قالدى. مەيرامبەكتىڭ قوڭىر داۋسى جۇرەگىن تىلگىلەپ، جانىن قوزعايدى. ءاننىڭ ءسوزىن بىلمەسە دە، ەرنىن جىبىرلاتىپ قوسىلعان بولادى. جەڭىمەن شاراسىنا تۇنىپ قالعان جاستى ءسۇرتىپ تۇرىپ تا، قۇلاعىن ءان جەتكەن جاققا توسەۋدەن تانبادى. اۋەن سورعالاپ بارىپ كىلت ۇزىلگەندە گۇلسىمنىڭ ءىشى دە سولق ەتتى. ءارى-سارى بولىپ ءبىراز تۇردى. وزىنە-وزى كەلە الار ەمەس. وتىرا قالىپ، جۋىپ جاتقان كىرىن ارى-بەرى اۋدارىستىردى. قولى دا يكەمگە كەلمەي قالىپتى.
«بانۋعا بارىپ، وسى ءاندى قايتا قويۋىن وتىنسەم بە ەكەن؟» دەپ ويلادى. ورامالىن تۇزەپ قويىپ، كەلەسى ءاندى كۇتتى. الدىنداعى شارۋاسىن دا ۇمىتقان. جالعىز ادامدا ءقايبىر جۋىلماي جاتقان كىر بولسىن، كىرشىدەگىسى — كورپەنىڭ سەيسەبى عانا. گۇلسىم الگى اسەردەن ايىعا الار ەمەس. ەندى ويناقتاعان بوتەن اۋەن ەستىلەر بولسا، اسەرىنىڭ بىت-شىت بولارىن سەزىپ ۇيىنە اسىققان. تابالدىرىقتان اتتاي بەرە توسىلدى. تاعى دا سول ءان. «سا-اعىندىڭ با؟» دەپ قولقانى ۇزەردەي شىمىرلاتىپ، توگىلتىپ بارادى. «بانۋ باسىنان قايتا قويدى ما ەكەن؟» دەپ كورشى ۇيگە ءبىر قاراپ قويىپ، گۇلسىم كىرىن سىعا باستادى. قولى ءدىر-دىر ەتىپ، يكەمگە كەلەر ەمەس. كىردى سىلكىپ-سىلكىپ الىپ كەرمەگە جايىپ تۇرىپ، گۇلسىم كوز جاسىنا ەرىك بەردى.
«تاعدىرعا باعىندىم عوي مەن، تەمىربەك! باعىنباسقا شارام قايسى؟ جانىمىز ءبىر دەمەپ پە ەدىك؟ دۇنيەنىڭ تار سوقپاعىن داڭعىل جولعا ەندى اينالدىردىق دەگەن تۇستا جالعىز تاستاپ كەتە بەرگەنىڭ نە؟ سەن كەتكەلى مىنا دۇنيەگە ۇرلىقى نيەتپەن قاراپ قالعاندايمىن. ەزۋ تارتىپ كۇلسەم دە، بىرەۋ قاراپ، باعىپ، اڭدىپ تۇرعانداي قۋىستانام. جۇمىسىمدا دا بۇرىنعىداي بەلسەنە، بەل شەشە قيمىلداۋ جوق. «تەمىربەكتىڭ ايەلى كۇيەۋى ولگەلى بەلسەنىپ كەتىپتى، بارلىق شارۋاعا ارالاساتىن بولىپتى» دەگەن قاڭقۋ سوزدەن قورقامىن. ەلى ءىشى بولعان سوڭ، ونداي اڭگىمە ايتىلماي تۇرمايدى ەكەن. ال مەن سەنىڭ اتىڭا كۇيە جاققىم كەلمەيدى، سەلكەۋ تۇسىرگىم كەلمەيدى. وسىدان ەكى-ۇش جىل بۇرىن ەسبەرگەن قايتىس بولعاندا، شيەتتەي بالا-شاعاسىنا زەينەتاقى جازدىرىپ الۋعا جۇگىرىپ جۇرگەن ناز جايلى ەل نە دەمەپ ەدى؟ سول نازدىڭ جانىن تۇسىنگەن جان بولدى ما؟»
كىرقىستىرعىشتى قىسا ۇستاپ، كوزىنەن جاسى سورعالاپ تۇرعانىن ءبىر-اق اڭعاردى. اپىل-عۇپىل جان-جاعىنا قاراپ، ەشكىمنىڭ كورىپ تۇرماعانىنا كوزى جەتىپ، تەز باسىپ ۇيگە كىردى. كوڭىلىنە الاڭ كىرگەنى انىق ەدى. سىرتقا قايتا شىققان. «ساعىندىڭ با؟» ءانى ءالى توگىلىپ تۇر ەكەن. گۇلسىم بانۋدىڭ بۇل ءاندى ءبىر تاسپاعا تۇگەل جازىپ قويعانىن ۇقتى.
اقىلباي كورشىنىڭ ءۇيى مەن ءوز ءۇيى اراسىندا شاعىن باقشا بار. گۇلسىم باقشا ءوسىرۋ ماسەلەسىندە كانىگى مامان بولا باستاعان. جىلدا ءتۇرلى جەمىس-كوكونىس ۇرىعىن اكەلىپ، ءوسىرىپ كورىپ جۇرەدى. كۇن سايىن باقشانىڭ ارام ءشوبىن تازالاپ، سۋارىپ جۇرسە دە، گۇلسىم ءدال ءقازىر تاسپا تۇگەل اينالىپ بىتكەنشە سوندا تۇرتىنەكتەپ جۇرە تۇرۋ ءجون بولاتىنىن شامالادى. سىرت قاراعان ادام دا بوتەن ەشنارسە بايقاي قويمايدى، گۇلسىمنىڭ ارام ءشوپ جۇلىپ وتىرعانىن عانا كورەدى.
گۇلسىم جاراتىلىسىنان قايراتتى ايەل-دى. جان-جارى و دۇنيەلىك بولىپ، اقتىق ساپارعا اتتاندىرىپ سالعان سوڭ تارس بەكىنگەن. سودان بەرى كوز جاسىن جان ادامعا كورسەتكەن ەمەس. اندا-ساندا كوڭىل ايتىپ كەلگەندەر بولسا، ولاردىڭ دا جاقىن-الىستىعىنا نەمەسە شىن جىلاپ تۇرعان-تۇرماعانىنا قارايلايتىن بولعان. وندايدا ىشتەي ەگىلىپ، سوسىن بويىن تەز جيىپ، قاتايىپ الادى. الگى ادامدار تەمىربەك تۋرالى ايتا تۇسسە ەكەن دەپ تىلەيدى. ازىرشە كوڭىلىنە جالعىز مەدەۋ — تەمىربەك تۋرالى جىلى سوزدەر. جيىرما جەتى جىل ءبىر شاڭىراق استىندا عۇمىر كەشسە دە، ەرىنىڭ ءوزى سەزىپ-بىلمەگەن ادامشىلىق قاسيەتى كوپ بولعانىن ەندى عانا ءتۇسىنىپ ءجۇر. دەگەنمەن ايەلدىڭ اتى ايەل ەمەس پە، ەشكىم جوقتا وز-وزىنەن بوساپ، ايقايلاپ تۇرىپ جىلاپ العىسى كەلەدى. بۇل كۇنگە دەيىن ءوزىنىڭ كوڭىلىنە قارايتىن، اشۋىن كوتەرەتىن ادامى باردا ەشتەڭە ويلاماعان سياقتى. ەندى جان-دۇنيەسىن كىمگە اقتارارىن بىلمەي سانسىرايتىن كۇندەرى كوپ. جالعىز ۇلدىڭ تىرشىلىك قىزىعىن ەندى تاتىپ كەلە جاتقانىن تۇسىنەدى، سوندىقتان دا ونىڭ ساناسىنا جۇك ارتۋعا اسا پەيىلدى ەمەس. ۋاقىت وتە كەلە ۇلىنىڭ اكەسى جايلى كوبىرەك بىلۋگە قۇشتارى ويانار. ونىڭ ۇستىنە، بەسىكتە قالعان بالا ەمەس، بىلدەي ستۋدەنت.
گۇلسىم ونسىز دا جۇيەگى ايناداي بولىپ جاتقان ءسابىز وسكىندەرىنىڭ تۇسىندا شۇقىنىپ ءبىراز وتىردى. مۇندا جۇلا قوياتىن ارام ءشوپ جوق. كەشە عانا تازارتىپ، سۋارعان. قۇلپىناي وتىرعىزعان تۇسقا قارادى. وندا دا بەيساۋات تامىر بايلاعان ساباقتار از ەكەن. اننەن قۇلاعىن الماعان كۇيدە سوندا باردى. جۇيەكتەن شاشىراعان بىردى-ەكىلى ساباقتى بىرت-بىرت ءۇزدى.
«سەنى ولەدى دەپ ويلاسام نەعىل دە، تەمىربەك... ءار تاڭدا سەنىڭ اياق-قولىڭ سەمە باستاعانىن سەزىپ ويانسام دا، جازىلىپ، ساۋىعىپ كەتەتىنىڭە سەنىپ ءجۇردىم. كوڭىل سۇراي كەلگەن كىسىلەردى جاقتىرمايتىن مىنەزىڭ بىرتە-بىرتە ماعان اۋىستى. ولاردىڭ ءبارى سەنى تابالايتىنداي، سەنىڭ دارمەنسىزدىگىڭنەن ءلاززات الاتىنداي، وز-وزىمنەن قورىنىپ، ىشتەي شىتىناپ جۇرەتىن بولدىم. ءبىراق سەنىڭ الدىڭدا ونداي السىزدىگىمدى كورسەتۋگە قاقىم جوق-تى. سەن ءوز قولىڭمەن قاسىق كوتەرە المايتىن جاعدايعا جەتكەندە دە، سول كۇيىڭدى ازىلگە اينالدىرىپ، بالالار سىرتقا شىعا سالىسىمەن اۋزىڭا تاماقتى ەركەلەي سالاتىنىم شە؟ سەنىڭ قۇلازىعان كوڭىلىڭ ءبىر سەرپىلسىن دەپ، ستۋدەنت كەزىمىزدى ەسكە الاتىنمىن. ول كەزدە سەن كىتاپتان باس المايتىن ەدىڭ عوي. سوندا «سۋىپ قالادى» دەپ اۋزىڭا تاماقتى قاسىقپەن قۇياتىنمىن. سەن ءبارىبىر كوزىڭدى كىتاپتان المايتىنسىڭ. مەن بەيباق سول شاقتا كۇندەردىڭ كۇنى سەنىڭ قاسىق كوتەرۋگە شاماڭ بولمايتىنىن، تاماقتى جاس بالاشا اۋزىڭا توسارىمدى ويلادىم دەيسىڭ بە؟»
«ساعىنعانىم-اي...» دەپ ەگىلدى گۇلسىم. باسىن ەڭكەيتە ءتۇستى. ساۋساقتارى جۇيەك-جۇيەكتىڭ اراسىن ءتىنتىپ، قۇر بەكەر تۇرتىنەكتەپ ءجۇر. ىلىنە قويار ارام ءشوپ جوق. ءبىر ءسات ءانشى ايالداپ، ءيىرىمى تەرەڭ ساز شالقىعاندا، گۇلسىم قايتادان وز-وزىمەن سويلەسىپ كەتتى.
«مەن سەنى ولىمگە قيمادىم، تەمىربەك. ميىما قايدان ورناپ قالعانىن قايدام، كۇندەردىڭ كۇنى سەن قۇلان-تازا ايىعىپ، تەڭ باسىپ كەتەتىندەي كورىندىڭ دە تۇردىڭ. تۇلا بويىڭدى ابدەن مەڭدەگەن اۋرۋ شىعىپ ءبىتۋى ءۇشىن سەنىڭ اعزاڭ تولىق السىرەپ، سوسىن بارىپ قانا كۇش الۋعا ءتيىس سياقتانىپ تۇردى. جازعان باسىم، سول السىرەۋ — ماڭگى ايىرىلىسۋدىڭ باسى ەكەنىن تۇسىنبەپپىن-اۋ...
سەنىڭ ناۋقاسقا دۋشار بولعانىڭا كىنالى — مەنمىن. ازاماتىم دەپ ارقالانىپ ءجۇرۋدى عانا ءبىلىپپىن. باتپانداپ كىرگەن دەرتتى مىسقالداپ شىعارۋعا تۇك ىستەمەگەنىم-اي... ءبارىبىر... ءبارىبىر مەنى تاستاپ كەتكەنىڭ نە؟ ءبىر كۇنى قاسىڭا شاقىرىپ، قالام-قاعاز سۇراپ، ايتقانىڭدى جازىپ وتىرۋىمدى وتىنگەنىڭدە دە ءولىم تۋرالى تۇك ويلاعان جوقپىن. «جىلداردىڭ ءتۇردىم جەلكەنىن» دەدىڭ.
— جىلداردىڭ ءتۇردىم جەلكەنىن،
تەنتەكتەۋ ەدىم، ەركە ەدىم.
تۇنەك بوپ ءتونىپ تۇر قاراپ،
كەلمەيتىن ماڭگى ەرتەڭىم.
تىرلىكتىڭ تىلسىم ارالى،
بارادى تاستاپ جاعانى.
جالعاننىڭ نۇرىن قيا الماي،
جانارىم ءسونىپ بارادى،
— دەپ جازعىزدىڭ. سەنىڭ قوشتاسىپ جاتقانىڭدى سوندا دا سەزگەن جوقپىن. ەكى اۋىز ولەڭدى ارى وقىپ، بەرى وقىپ تۇسىنە المادىم. ءتۇسىنىپ-اق تۇردىم، ءبىراق سەنگىم كەلمەدى. ەلۋدىڭ ەسىگىنە كەلىپ تۇرىپ، جارىق دۇنيەنى كىم قيىپ كەتۋشى ەدى؟ بۇرىن سەن ولەڭ جازبايتىنسىڭ. «كۇنى بويى ارەكەتسىز جاتقان سوڭ، بۇل دا ەرمەك شىعار» دەپ ويلادىم دا قويدىم. كەلەسىدە ءۇمىتتى ولەڭ جازباساڭ، قاعازعا تۇسىرمەي قوياتىنىمدى ايتىپ قورقىتتىم. «جاز، جازىپ قال. كوكىرەگىمنەن جانىم قوش دەپ ۇشار كۇن ماعان دا تايادى» دەدىڭ سەن سۇپ-سۋىق.
ەرتەڭىنە ورتانشى قىزدىڭ شوشىعان داۋسىنان سەلك ەتىپ ويانىپ كەتتىم. سەنىڭ جانارىڭ ەشتەڭەگە تۇراقتاي الماي، شاراسىنان شىعا الايىپ جاتىر ەكەن. ءتىلسىزسىڭ. كورشى ۇيدەن مولدا دا كەلە قالدى. بالالاردىڭ ءبارىن سىرتقا شىعارىپ جىبەردى. ەرنىن جىبىرلاتىپ، كاليما قايىردى. سۋ الدىرىپ، باسىڭدى سۇيەپ وتىرىپ ۇرتتاتتى. «قاراعىم، بەرىك بول. ازاماتىڭ ماڭگىلىك مەكەنگە اتتانىپ بارادى» دەدى ماعان. «ا-ا؟» دەپپىن. ەشتەڭە ءتۇسىنىپ تۇرعانىم جوق. باسىم دۋىلداپ بارادى. «قوساعىڭنىڭ جانىن قيناما. قيدىم دەپ ايت. قيدىم دە» دەدى مولدا. قالاي قيامىن مەن؟ مەن سول كەزدە سول ءبىر اۋىز ءسوزدى، قارعىس اتقىر «قيدىم-دى» ايتپاسام، سەن ولمەس پە ەدىڭ، تەمىربەك؟..»
گۇلسىم جۇدىرىعىنىڭ اۋىرعانىنا قاراماستان، كەسەك توپىراقتى سالىپ-سالىپ قالدى. سۋلىعىمەن كوزىن باسىپ الىپ، تاعى ۇزاق وتىردى. بۇل كەزدە وكسىك جان-جۇيەدەن ءبىر-اق شىعىپ، ەكى يىقتى سەلكىلدەتىپ بارىپ قانا كومەيدەن اقتارىلاتىن بولعان. گۇلسىم ۇزاق وكسىدى.
ورنىنان ازەر كوتەرىلىپ، ۇيگە بەتتەدى. قادامى قالت-قۇلت ەتىپ، تەڭسەلە باسىپ بارادى. ۇيگە كىرە بەتىن جۋماققا ەڭكەيە بەرىپ ەدى، قولجۋعىشتىڭ ايناسىنداعى ءوز بەينەسىنە كوزى ءتۇستى. ەكى كوزى بۇلاۋداي بولىپ ءىسىپ كەتىپتى. ءوزىن-وزى قيناي جىميدى.
ءىشى بوساپ قالىپتى.
وكسىگى ابدەن تىيىلىپ، كوزىنىڭ ىسىگى باسىلىڭقىراعاندا، گۇلسىم اقىلباي كورشىنىڭ ۇيىنە اياڭدادى. مانا اۋەن ءۇزىلىپ، تىنشىعانداي بولىپ ەدى. ەندى تاعى توگىلىپ تۇر. گۇلسىم ەنگەندە، ءوسپىرىم قىز بانۋ اۋىز ۇيدەگى ءتور كورپەدە شالقاسىنان جاتقان-دى. كوزىن جۇمعان كۇيدە انگە قوسىلىپ، ىڭىلداپ، «سا-اعىندىڭ با؟» دەپ قۇبىلتا سوزىپ، باسىن ساز ىرعاعىمەن بيلەتىپ قويادى. اياق دىبىسىنان كوزىن شالت اشقاندا، گۇلسىم العا ۇمسىنا بەرىپ، بانۋدىڭ قولىنان ۇستاپ:
— بانۋجان-اي، راحمەت ساعان! ءبىر جەڭىلدەپ قالدىم-اۋ، — دەدى.
بانۋ تۇك تە تۇسىنگەن جوق. كورشى اپايىنىڭ ءسال ىسىڭكى كوزىنە ءبىر قارادى، وزىنە ءبىر قارادى...
2. ءتۇسىنۋ
كۇلان بۇل تۋرالى ەشكىمگە ايتپاۋعا بەكىندى. ويشا كىممەن اقىلداسۋ كەرەگىن سالماقتاپ كورگەنى راس. قۇربىلارىنىڭ ەشبىرىنە بۇل ماسەلەدە سەنىم بىلدىرە الماسىنا كوزى جەتتى. ايەلدىڭ اتى ايەل، ەرتەڭ ءسال ءسوز شىقسا، قامىسقا تيگەن ورتتەي قاۋلاپ جونەلەر. ودان دا الدىمەن ءتانتىنىڭ تامىرىن باسىپ كورسىن، ارعى جاعى بىردەڭە بولا جاتار.
كۇلان ءتانتىنى قاتتى ايايدى. مىنا زاماندا التى بالامەن جەسىر قالۋدى اللا ەشكىمنىڭ باسىنا بەرمەسىن. ءتانتى جىل جارىم ارالاتىپ، قۇرساعى قۇرعاماي بالا كوتەرىپ، اينالاسى ون-ون ءبىر جىلدىڭ ىشىندە التى بالانىڭ اناسى اتانىپ شىعا كەلگەن. ەرى اۋدەمبەك تە ازاماتتىڭ ازاماتى، ەردىڭ ەرى ەدى. ءتانتى ەكەۋى شاڭىراق كوتەرگەندە ۇرەرگە ءيتى، سىعارعا ءبيتى جوق-تى. ەكەۋىنىڭ ەل قاتارىنا ىلىگىپ، كادىمگىدەي جۇرت ۇلگى تۇتار وتباسى اتالا باستاعانى دا سوڭعى جىلدار بولاتىن. اۋدەمبەككە كەسەل كەنەت جابىستى. كەيىنگى ءبىر جىلدا ەكى يىعىمەن ەسىكتىڭ جاقتاۋىن سىندىرىپ كىرەردەي ازاماتتىڭ قۇر سۇيەگى قالعان. اقىرى اۋرۋ الىپ تىندى. التى بالاسىمەن اڭىراپ ءتانتى قالا بەردى.
العاشقىدا كۇلان جيىرەك بارىپ، ءتانتىنىڭ كوڭىلىن اۋلاپ وتىرۋشى ەدى. ءتانتى تەز بوسايدى، اۋدەمبەكتىڭ اتى اتالماق تۇرسىن، ول ۇستاعان زاتتىڭ رەتسىز جاتقانىن كورسە دە كوز جاسىنا ەرىك بەرەدى. بالا بالالىعىن ىستەمەي تۇرا ما، بىردە ورتانشى ۇل احمەت اۋدەمبەكتىڭ شالعىسىمەن قالاقاي شاپپاق بولىپ، ابايسىزدا ساعاسىن سىندىرىپ الىپتى. شالعىنىڭ بولەك جاتقان باسىنا ءبىر، سابىنا ءبىر قاراپ، ءتانتى ال كەپ ەگىلسىن. سولق-سولق ەتىپ، يەگى كەمسەڭدەپ ۇزاق جىلادى. كۇلان جۇباتپاق بولىپ ەدى، كورشى كەمپىر «ءىشىن بوساتىپ السىن» دەپ ەرىك بەرمەدى.
اۋدەمبەك قايتىس بولعاننان كەيىن ءتانتى ءبىر جىل بويىنا اۋىلدان اتتاپ باسقان جوق. جيىن-تويلارعا دا بارمادى. اندا-ساندا، سەنبى، الدە جەكسەنبىدە ول بالالارىن جىلى كيىندىرىپ، اۋىلدان ەداۋىر قاشىقتاعى زيراتقا بەت الاتىن. بىر-ەكى رەت كۇلان دا ەرىپ باردى. ءتانتى بەيباق اۋدەمبەك قابىرىنە شارشاي جەتىپ، توپىراعىن ۋىستاعان كۇيى تىنىپ قالادى. كوزىنەن جاس پارلاپ، قىستىعىپ، اقىرى شىداي الماي داۋىس سالىپ جىبەرەدى. ەسكى ماقاممەن ساي-سۇيەگىڭدى سىرقىراتىپ، ەرىن جوقتايدى. مۇندايدا ءار جەر-ار جەردە ءۇرپيىسىپ تۇرعان التى بالا نە ىستەرىن بىلمەي، ءبىرى جانارىمەن جەر شۇقىپ، ءبىرى تۇيمەسىن اينالدىرىپ، ابىگەر-اۋرەگە تۇسەدى. مەكتەپ بىتىرۋگە تاياعان اققال عانا اناسىنىڭ قاسىنا وتىرا كەتىپ، ءتانتىنى كىشكەنتاي كوكىرەگىنە قىسىپ، جۇباتىپ وتىرعانىن كورگەندە كىمنىڭ كەۋدەسىن وكسىك كەرنەمەسىن... ءوزى دە جىلاپ جىبەرىپ، سوستيىپ تۇرىپ قالعان كۇلان سوندا عانا ەس جيعانداي بولىپ، تەز-تەز باسىپ تانتىگە تاياپ:
— جانىم، قۇربىم-اۋ، سابىر ەتشى. بالاپاندارىڭدى اياشى. ءقابىر باسىندا جىلامايدى دەيدى عوي. ازاماتىڭا، اۋدەمبەگىڭە اۋىر بولادى، كانە، تىيىلشى، — دەيتىن.
ءتانتى ابدەن بوساپ، ءبىر ساتتەرى تەك ەكى يىعى سەلكىلدەپ قالعان كەزدە دومبىققان كوزدەرىن كۇلاننان جاسىرىڭقىراپ، جەرگە قاراعىشتاپ، ءپىسىرىپ كەلگەن شەلپەكتەرىن سالىپ، شاعىن داستارقان جايادى. اققالدان وزگە بەس بالا بۇل كەزدە زيرات ءىشىن ارالاپ، تۋىس اتا-اجەلەرىنىڭ قابىرىنەن توپىراق الىپ جۇرەدى. ەستيار بولىپ قالعان تاۋىربەك وزگەلەرىنە ءامىر بەرىپ، ۇيدەن ارناپ اكەلگەن ورامالدارمەن قۇلپىتاستارداعى شاڭدى، قۇس ساڭعىرىعىن سۇرتكىزەدى. سوسىن ءبارى ءتانتىنىڭ قاسىنا جايعاسىپ، انانىڭ كۇبىر-كۇبىر دۇعاسىنان كەيىن كىشكەنتاي قولدارىمەن بەت سيپاپ، داستارقانداعى شەلپەكتى تالاسا-تارماسا جەپ الادى. ۇيگە قايتاردا، بالا ەمەس پە، ەرەسەكتەۋ اققال، تاۋىربەك، راحمەتتەن باسقا ۇشەۋى قۇلدىراڭداپ جارىسا جونەلەدى. ءتىپتى كەنجە قىز قامار دا بانتيگى جەلبىرەپ، اعالارىنىڭ ارتىنان جۇگىرەدى. ولار اۋدەم جەرگە بارىپ، ەنتىك باسىپ دەمالىپ تۇرعاندا، تاۋىربەك جىلدامداتا اناسىنان بۇرىن جەتىپ، ولاردى تارتىپكە شاقىرادى. «تويدان كەلە جاتقان جوقسىڭدار عوي. ۇيگە دەيىن شىداساڭدار بولماي ما؟ ۇيگە قاراي جۇگىرۋگە بولمايتىنىن دا بىلمەيسىڭدەر مە؟!» دەپ جەكىگەنىن كۇلاننىڭ دە قۇلاعى شالعان. وندايدا احمەت، داۋىربەك، قامار ۇشەۋى دە ءوز قاتەلەرىن شىن مويىنداپ، اعات كەتكەندەرىن سەزىپ، انالارىنىڭ قاباعىن باعىپ، ۇيگە تومسارىپ جەتەتىن.
التى بالانى كيىندىرىپ-ىشىندىرۋ تانتىگە وڭاي بولعان جوق. ءتانتى كولحوز تاراعانشا سوندا باس ەسەپشى بولدى، تاراعان سوڭ مەكتەپكە اۋىستى. ونىڭ ەسەپ-قيساپقا تاستاي ەكەنىن بۇكىل اۋىل بىلەدى. مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسىن اۋداننان ۋاقتىلى اكەلىپ، ۋ-شۋسىز، سوڭعى تيىنىنا دەيىن تۇگەندەپ، شىپ-شىرعاسىن شىعارماي ۇستاتاتىن. اۋدانداعىلار دا ءتانتىنىڭ ۇقىپتىلىعىن بىلەتىن، ول كەلگەندە: «تاۋبۇلاقتىڭ كۇلمەسحانى كەلىپتى، ونى ءبىرىنشى جىبەرەيىك»، — دەسىپ، ءتانتىنىڭ قاعازدارىنا تەز-تەز قول قويىپ، ءمور باسىپ جىبەرەتىن. جۇرت سىرتىنان ءتۇرلى ات قويىپ، پىش-پىش ءسوز ايتسا دا، ءتانتى سول سابىرلى قالپىنان وزگەرگەن جوق. تەك بۇرىنعىسىنان گورى تۇيىق، بۇرىنعىسىنان گورى بۇيىعى. اۋدەمبەك قايتقانىنا ەكى جىل وتكەندە عانا تويعا باردى. اۋىل ءتانتىنى ءانشى دەپ ءبىلۋشى ەدى، ەندى ءتىپتى قولقالاپ ءان ايتقىزا المايتىن بولدى.
قۇرداستار اراسىنداعى ءتۇرلى وتىرىستارعا ءتانتى ۇدايى بالالارىنىڭ بىرەۋىن ەرتىپ اكەلەدى. وتىرىس ءبىتىپ، كەلiنشەكتەر كۇيەۋلەرىنىڭ كيىمىن ىزدەپ، بىرەۋلەرى قىزىپ قالعانداردى سۇيەمەلدەپ، ابىگەرگە ءتۇسىپ جاتقاندا، ءتانتى سول ءۇيدىڭ بالالارىنىڭ ورتاسىندا ۇيىقتاپ قالعان ءوز بالاسىن وياتىپ جۇرگەنى. وندايدا ءتانتىنىڭ الدە راحمەتى، الدە احمەتى، الدە داۋىربەگى تۇككە تۇسىنبەي، تىنىشتىعىن اناسىنىڭ كەنەت بۇزعانىنا رەنجىپ، پالتەسىنىڭ جەڭىن تاپپاي، ءبىراز اۋرەگە سالادى.
كولحوز تاراعالى بۇرىنعىداي تەگىن كەلىپ جاتقان دۇنيە جوق، جۇرت الدى-الدىنا جانباعىس ءۇشىن جانتالاسىپ كەتتى. سول كەزدە ءتانتى قينالۋداي قينالدى-اق. جۇگىرىپ ءجۇرىپ، اۋىلعا تاياۋ جەردەن شابىندىق جەر الدى. ەگىستىك ءبارىبىر قاشىق. ءوزى بولسا جۇمىسىن تاستاي المايدى، تاستاعان كۇندە دە اۋدەمبەگى باردا شالعى ۇستاپ، نە بولماسا تراكتورشىنىڭ ارتىنان «اكە-كوكەلەپ» ءجۇرىپ جەر جىرتقىزىپ، ەگىن ەككىزىپ كورىپ پە؟ بار سالماق ەرەسەكتەۋ تاۋىربەك پەن راحمەتكە ءتۇستى. اناسى ۇشەۋى كوكتەم شىعا ەگىسكە، جاز ورتالانا شابىندىققا، كۇز تۋا وراققا جۇگىرەتىن بولدى. كۇلان بىر-ەكى رەت ءتانتىنىڭ شالعى تارتىپ جۇرگەنىن كورگەن. بۇكشەڭ-بۇكشەڭ ەتىپ، اياعى ارتقا، كەۋدەسى العا كەتىپ، قارا سورپا تەرى شىعادى ەكەن. شالعىسىن ءتۇزۋ تارتقاننان، باسىن جەرگە قاداپ الاتىنى ءجيى. وندايدا تاۋىربەك پەن راحمەت وزدەرىنشە نامىستانىپ:
— اپا، ءسىز شاي قايناتىپ وتىرساڭىز بولدى ەمەس پە؟ ءتىپتى جۇمىس ىستەگىڭىز كەلىپ شىداماي بارا جاتساڭىز، كەپكەن بورازدانى قوعامداپ، شومەلە سالۋعا ىڭعايلاي بەرسەڭىزشى، — دەپ قويادى.
وسىنىڭ ءبارىن كورە ءجۇرىپ، كۇلان ءبىر ويعا بەكىگەن. وزدەرىمەن قۇرداس ەسەپتى، بىرەر جاس قانا ۇلكەن ساعىنبەكتىڭ ايەلى قايتىس بولعالى بەس جىل. ونىڭ ەكى بالاسى دا ستۋدەنت، قالادان اندا-ساندا عانا كەلەدى. ايەلى قايتقالى ساعىنبەكتەن دە كۇي كەتكەن. كيىمدەرى ساۋىس-ساۋىس بولىپ، ۋاقتىلى ىستىق اس ىشپەي، جايى كەلمەي جۇرگەنى اڭعارىلعان. ءوزى ءبىر اقكوڭىل جىگىت. كولحوزدان ەڭبەگىنە تيگەن «گازيكتى» كۇنى-تۇنى سالدىرلاتا ايداپ، بىرەۋدىڭ ءشوبىن، بىرەۋدىڭ وتىنىن ءتۇسىرىپ بەرىپ، ەندى بىرەۋدى كوشىرىسىپ، قولى ەش تيمەيدى. كوكتەم مەن كۇزدە، اۋىلداعى جالعىز كومبايننىڭ يەسى بولعان سوڭ، ەگىن ەگىپ، ونى ورۋدان بوسامايدى. اۋىلداستارى ەگىن ورعىزۋ ءۇشىن ساعىنبەكتىڭ كومباينىنا كەزەككە جازىلادى. كەيىن ەڭبەگىنىڭ اقىسىمەن قوسا «اماندىق ءۇشىن» الىپ قوياتىنى بولماسا، ساعىنبەك بىلاي جامان ادام ەمەس. كۇيەۋىمەن قۇرداستىعىن پايدالانىپ، ول كۇلاننىڭ قيتىعىنا تيگەندى جاقسى كورەدى. كۇلان ءتانتىنى وسى ساعىنبەككە تانىستىرماق. ءبىر اۋىلدا تۇرعاسىن، بۇرىننان-اق تانيدى عوي. ەكەۋى نەگە جاراسىپ كەتپەسكە؟ قارتايىپ تۇرعان جوق، ءبىرى — ەلۋگە ەندى كەلەدى، ءبىرى — قىرىقتان جاڭا استى.
كۇلان مەن ءتانتى اۋدان ورتالىعىنىڭ شەتكى كوشەسىندە كولىك كۇتىپ تۇرعاندا، كۇلان ءوز ويىنداعىسىن تاعى ءبىر پىسىقتاپ الدى. ولاردىڭ اۋىلىنا ەندى كولىك جۇرە قويۋى ەكىتالاي. ءتانتى كەشكى اۆتوبۋسقا ءبىر-اق شىقپاق بولعاندا، مانا كۇلان قويماي وسىندا ەرتىپ اكەلگەن. تاڭەرتەڭ ساعىنبەكتىڭ «گازيگىمەن» ورتالىققا تارتقانىن كورگەن، انە-مىنە ول اۋىلعا قايتۋعا ءتيىس. كابيناسىندا بوتەن ەشكىم بولماسا دەڭىز. كوشە باسىنان قىلت ەتىپ كورىنىپ، زورايا بەرگەن كولىكتىڭ ساعىنبەكتىكى ەكەنىن تانىعاندا كۇلان ىشتەي قۋانىپ كەتتى. قاسىندا دا ەشكىم جوق ەكەن. ساعىنبەك گازدى ويبايلاتا باسىپ جاقىندادى دا، كۇلان مەن ءتانتىنى تاني كەتىپ، شيقىلداتا توقتادى. وڭ جاقتاعى ەسىكتى شالقاسىنان اشىپ جىبەرىپ:
— ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ سۇلۋلارى، قالاي، جۇمىستارىڭ ءبىتتi مە؟ كەتتىك! — دەپ قۋانا داۋىستادى ول.
كۇلان تابانىنىڭ بالشىعىن سۇرتكەنسىپ ادەيى ايالداپ قالدى. «ءتانتى ساعىنبەكتىڭ قاسىنا وتىرسىن» دەگەنى. قاساقانا اۋرەلەنىپ، تانتىگە كوز تاستاپ ەدى، ول قالشيىپ تۇر ەكەن.
— ءاي، ءاي! مەنىڭ «گازيگىم» «تويوتا» ەمەس مىندەتتى تۇردە اياق تازالاپ كىرەتىن. كانە وتىرىڭدار! قايتا اۋىزدارىڭدى باسىپ، باستارىڭدى تۇمشالاپ وتىرماساڭدار، شاڭعا كومىلەسىڭدەر، — دەيدى ساعىنبەك. ويىندا ەشتەڭە جوق. ءتانتىنىڭ ءبارىبىر قوزعالماسىنا كوزى جەتكەسىن عانا كۇلان ءبىرىنشى بولىپ كولىككە اياق ارتتى. اۋىلعا جەتكەنشە ءتانتى ولاردىڭ اڭگىمەسىنە ارالاسقان جوق، تەرەزەگە تەلمىرىپ وتىردى دا قويدى.
بۇدان كەيىن دە كۇلان ءتانتى مەن ساعىنبەكتى «كۇتپەگەن جەردەن» بىر-بىرىنە بىرنەشە رەت جولىقتىرعان. ءتانتى ءىش بەرمەدى. بەرگەنىڭىز نە، بىرتە-بىرتە كۇلان ويىن وقىپ قويعانداي، جاقىن قۇربىسىنان بوي تارتا باستاعانى دا سەزىلگەن. بىردەڭەگە كىرىسسە، ناتيجە شىعارماي توقتامايتىن كۇلان سوندا دا قىڭعان جوق، ءوز جوسپارىن ءبارىبىر ىسكە اسىرماي تىنباۋعا بەكىندى. ساعىنبەكتىڭ ءوزى ەشتەڭە سەزەر ەمەس. بىردەڭە عىپ بىلدىرەيىن دەسە، ماي-ماي شاپكىسىن قىسا ۇستاپ، وتىرىستاردا جۇرتتىڭ سوڭىن الا اسىقپاي ورنىنان تۇرادى. ءتانتى بالاسىن ەرتىپ، جۇرت ورنىنان قوزعالعاندا-اق شىعىپ كەتەدى.
اقىرى كۇلان شىداي المادى. كەشتە كۇيەۋى جاقسىبايعا ءشاي قۇيىپ وتىرىپ ءوزىنىڭ ءتانتىنى ساعىنبەككە تەلىگىسى كەلىپ جۇرگەنىن، ءبىراق ءتانتى ءتىپتى مويىن بۇرمايتىنىن ايتىپ سالدى. جاقسىباي ايەلىنە جاقتىرماي، الارا قارادى.
— سەندە ءوزى تاۋىقتىڭ ميىنداي مي بار ما ءوزى؟ — دەدى از-كەم ۇنسىزدىكتەن سوڭ.
— ە، نەعىپپىن؟ جازىعىم — ەكى جارتىنى ءبىر ءبۇتىن ەتۋگە تىرىسقانىم با؟ — دەپ بۇل دا شاپ ەتە قالعان.
— باسقا باسقا، ءتانتى مەن اۋدەمبەكتىڭ قانداي جاراسىمدى عۇمىر كەشكەنىن سەن بىلسەڭ ەتتى! ءتانتى... ول... باياعىدا جانىن، ءيا، جان-دۇنيەسىن، جوق... كەۋدەسىندەگى سەزىمدi... اۋدەمبەكپەن بىرگە جونەلتىپ قويعان. ونىڭ ەندىگى بار قىزىعى — بالالارى عوي. قالايشا تۇسىنبەيسىڭ سەن؟ — دەدى سوسىن. ءسوز وسىمەن ءتامام بولدى.
بىردە كەشكىلىك ءتانتى كۇلاندى ۇيىنە شاقىردى. اۋلادان كىرە بەرە قورا جاقتان بەرى تاۋ بوپ ءۇيىلىپ جاتقان ءشوپتى كوردى. شارباقتىڭ سىرتىندا ساعىنبەكتىڭ «گازيگى» تۇر. ەسىكتىڭ الدىندا راحمەت ساعىنبەكتىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ جاتتى. كۇلاننىڭ ءىشى جىلىپ قالدى. ءوز نيەتى ىسكە اسۋعا بەت العانداي، ۇيگە جايراڭداي كۇلىپ كىردى. داستارقان جايناپ تۇر ەكەن. ءشوپ باسىسقان ەكى-ۇش بالا جىگىت كۇلاندى كورىپ، ورىندارىنان قارعىپ تۇرىپ امانداستى. ءبارى داستارقانعا ىڭعايسىزدانا قاراستى. ورتادا ءمولدىر شىنىدا جارتى ليترلىك اراق تۇر سورايىپ. ءتانتى دەرەۋ جۇرت نازارىن اۋدارا:
— بۇلار دا جىگىت بولدى عوي. تاۋىربەگىمە ءشوپ باسىسقانى ءۇشىن الىپ قويسا، ۇستاز-اپايلارى كەشىرەر، ءيا، — دەدى جىميىپ. كۇلان بوزبالالاردىڭ نەگە ىڭعايسىزدانىن ەندى ءبىلدى. وتىرا بەرىپ:
— ە، بۇل جىگىتتەر مەكتەپ ءبىتىرىپ، ازامات بولدى عوي. وزدەرى بىلەدى دە، — دەدى جايدارى. اس ۇستىندە كۇلان ۇرلانىپ ءتانتى مەن ساعىنبەككە بىرنەشە رەت كوز تاستاپ قويدى. ساعىنبەكتىڭ ويىندا تۇك جوق، تاۋىربەكتىڭ شابىسى قيادا ەكەنىن، ماشينەنى اسا شەبەر تىزگىندەمەسە، ءشوپتىڭ وپ-وڭاي اۋىپ كەتەتىنىن ايتىپ قويار ەمەس. ال ءتانتى كۇلاننىڭ تىمىسكى كوزىنە ءبىر رەت اسا سۋىق قارادى. كۇلاننىڭ دەنەسى تىتىركەنىپ كەتتى. قوناقتاردى شىعارىپ سالعاسىن ءتانتى كۇلاندى وڭاشا الىپ قالدى. بىردەڭە ايتقىسى بار.
— كۇلان، — دەدى جاي عانا. — كۇلانتاي، سەنىڭ نە نارسەگە تالاپ قىپ جۇرگەنىڭدى سەزەمىن. مەنىكىن ءبىر ءومىرزايا كورەتىن شىعارسىڭ. مەيلى. مەن... مەن... اۋدەمبەكتى...
ءتانتى جىلاپ جىبەردى. جالىن اتا كۇرسىنىپ:
— مەنى ءبارىبىر تۇسىنبەيسىڭ عوي سەن... — دەدى وكسىك ارالاستىرىپ.
كۇلان ۇيىنە بەي-جاي بولىپ قايتتى. تۇسىنبەسە تۇسىنبەيتىن شىعار... قۇرسىنشى، اركىم وزىمەن-وزى بولسىنشى. «مەنىڭ نيەتىم ادال ەدى عوي» دەدى كۇبىرلەپ.
***
دۇنيە كەنەت اۋناپ ءتۇستى.
باسە، باعانا تۇلا بويىنىڭ جەر تارتۋى جامان ەدى. كورشى اۋىلدان حيميك-مۇعاليما ەكەۋى جاياۋ قايتقان. جول بويى بۇل قايتا-قايتا دەمالىپ، وز-وزىنەن دەمىگىپ، ءاربىر ادىمىن قينالا اتتاپ، توقتاي بەردى. انشەيىندە 20 مينۋتتا تاۋسىلاتىن ءۇش شاقىرىمدىق جول ءتىپتى ۇزارىپ كەتكەندەي. بىرنەشە رەت سوقپاق شەتىنە وتىرىپ دەمالدى. بىردە ءتىپتى كوك مايساعا كەرىلە جاتىپ اياق سۋىتقان. حيميك-مۇعاليما جاستاۋ ەدى، نە كەتە الماي، نە اسىقتىرا الماي، ول دا مۇنىمەن بىرگە وتىرىپ-تۇرىپ بەرەكەسى كەتكەن. كۇلاننىڭ سول كوزى ماڭدايىن سولقىلداتا تارتتى دا تۇردى.
ۇيىنە تاياعاندا قاراقۇرىم ەلدى كوردى. داۋىس سالىپ كىرىپ جاتىر. كۇلاننىڭ جۇرەك تۇسى شىم ەتە قالىپ، جەر تايانىپ قايتا تۇردى. قاينىسى اتشىباي استىنداعى اتىنىڭ تىزگىنىن قويا بەرىپ، بودا-بوداسى شىعا جىلاپ، ۇيگە قاراي ات قويىپ كەلەدى ەكەن.
— باۋىر-ە-ەم! قانات-ە-ەم! ۇيالاس-ە-ەم! — دەپ وكىرە كەلىپ، اتتان سەكىرە ءتۇسىپ، ۇيگە جۇگىرە كىردى. كۇلان تالىپ قالدى...
...جاقسىباي قان قىسىمى كۇرت كوتەرىلىپ قايتىس بولىپتى. تۇسكى اسقا ۇيىنە كەلە جاتقاندا قاسىنداعى كورشى تالعاتقا بىردەڭە دەمەك بولىپ بۇرىلا بەرىپتى دە، اۋزى-مۇرىنان قان ساۋلاي قۇلاپتى. سوڭعى ءسوزىن دە ايتىپ ۇلگەرمەپتى مارقۇم.
كۇلان قايتا-قايتا تالا بەردى. كىم كەلىپ كوڭىل ايتىپ، كىم باسىن سۇيەپ ءشاي ىشكىزىپ جاتقانىن دا سەزگەن جوق. «جاقسىبايدىڭ دەنەسى جەر قوينىنا ەرتەڭ بەرىلەدى» دەگەن ءتۇنى ەپتەپ ەسىن جيىپ، قوساعىنىڭ ءجۇزىن كورىپ قالۋعا تاۋەكەل ەتتى. جاقسىبايدىڭ ەرنى كوگىس تارتىپ، كۇلىمسىرەپ جاتىر ەكەن. ماڭدايى، بار دەنەسى سۇپ-سۋىق. ءتورت بالاسىمەن بىرگە وتىرىپ شىراق جاقتى.
ەرتەڭىنە جانازا شىعارىلىپ، جۇرت سۇيەكتى الىپ كەتكەندە كۇلان تاعى تالىپ قالدى. ەسىن جۇرت زيراتتان ورالعاندا ءبىر-اق جيدى. داۋىس شىعارىپ جوقتاۋ ايتۋعا دا شاماسى جوق، ىشتەي ەگىلىپ، ىڭىرسىدى دا وتىردى.
كوزىن ءبىر اشىپ، مۇنارلانعان جانارىن سەيىلتىپ، اينالاسىنا ۇڭىلە قاراعاندا اۋزىنا ىستىق ءشاي توسىپ تۇرعان ءتانتىنى كوردى. ەكى-اق كۇندە ارۋاقتاي ارىپ قالعان قولىن سوزا ءتۇسىپ، ءتانتىنى باۋىرىنا تارتتى.
— مەن دە سورلى بولىپ قالدىم عوي، ءتانتى، — دەدى قىستىعا جىلاپ. ءتانتى قوسىلا جىلادى.
You Might Also Like
-
بىر-ەكى ساعات بوس ۋاقىتىم بولا قالعاسىن، قازمۋ قالاشىعىنداعى كوكتەم وزەنىنىڭ جاعاسىنا كەلدىم. كوكتەم كۇنى. اينالا تىپ-تىنىش. قالتا تەلەفونىمداعى ادەمى اۋەندەردى تىڭداپ، ارى-بەرى وتكەن ادامدارعا قار...
