عۇمىر
بىر-ەكى ساعات بوس ۋاقىتىم بولا قالعاسىن، قازمۋ قالاشىعىنداعى كوكتەم وزەنىنىڭ جاعاسىنا كەلدىم. كوكتەم كۇنى. اينالا تىپ-تىنىش. قالتا تەلەفونىمداعى ادەمى اۋەندەردى تىڭداپ، ارى-بەرى وتكەن ادامدارعا قاراپ، ءبىر راحات كۇي كەشىپ وتىرمىن. شىنىندا دا، «جۇمىس-جۇمىس» دەپ ءجۇرىپ، ءوز اتىمىزدى ۇمىتىپ قالارمىز ءبىر كۇنى...
انە، وزەننىڭ ەكى قاپتالىن جاعالاي قىز بەن جىگىت جۇگىرىپ بارادى. جىگىتتىڭ قيمىلى قىزىق: ءبىر ورىندا ورعىپ تۇرعان سياقتى كورىنەدى، جۇدىرىقتارى دا تۇيىلمەگەن. قىز شارشايتىن ەمەس، جارتى ساعاتتا كوز الدىمنان ەكى-ۇش رەت ءوتىپ ۇلگەردى.
ءتۇۋ، مىنا شىبىندار مازا بەرمەدى-اۋ... ۇساق-ۇساق قۇمىتىلار كاستومىمە قونىپ الىپ، قاناتتارىن سۋلاي ما-اۋ، قۇمىرسقالار بالاعىمنان كىرىپ، اياعىمدى جىبىرلاتا ما-اۋ، بەرەكەم قاشا باستادى. اسىرەسە، جاپ-جاسىل، كىپ-كىشكەنتاي، كەنەگە ۇقساس مىنا ءبىر جاندىكتىڭ كۇشتىسى-اي! ءۇپ ەتىپ ۇرلەي سالعانىمدى ەلەگەن دە جوق. ءسال كۇشەيتە ۇرلەدىم. كوزگە كورىنەر-كورىنبەس اياقتارىمەن تۇرعان جەرىنە جابىسا قالدى. ەندى بار كۇشىممەن ۇرلەدىم، مىڭق ەتەر ەمەس. قۇدايدىڭ قۇدىرەتى-اي، سونشا كۇشتى قايدان الىپ تۇر ەكەن؟! قولىممەن قاعىپ جىبەرمەك بولعانىمدا، جابىسىپ تۇرعان كەنە بولشەك-بولشەك بولىپ شاشىلدى دا قالدى. ورايسىز قيمىلداعانىما كادىمگىدەي نالىدىم. تىرشىلىك يەسى ءتىرى جۇرە بەرۋى كەرەك ەدى...
سويتسەم، وندايلاردىڭ مىڭ-ميلليونى ءجۇر ەكەن، قاپ-قارا كاستومىمدە جاپ-جاسىل بولىپ، انىق كورىنە باستادى.
ءبىرجاننىڭ «بۋرىلتاي» انىنە قوسىلىپ ىڭىلداپ وتىرعانىمدا، ءدال اياعىمنىڭ استىنان وزىنەن كەمى ءۇش ەسە ۇلكەن ارا ولىگىن كوتەرىپ بارا جاتقان قۇمىرسقاعا كوزىم ءتۇستى. كادىمگى جۇمىسكەر، قىپشا بەل، باس جاعى قارا، اياق جاعى قىزىل قۇمىرسقا. سانمەن ورىلگەن قىش تاستاردىڭ اراسىنان جول تاۋىپ، ارانىڭ سالماعىمەن بىردە وڭعا، بىردە سولعا اۋىپ، قايتسە دە ولجاسىنان ايىرىلماي، قالىڭ شوپكە قاراي تارتىپ بارا جاتىر.
— جازعان-اي، قايتا-قايتا تاستاردىڭ ورتاسىنا ءتۇسىپ كەتەتىنىڭ نە، بەتىنە شىعىپ الساڭ، تەپ-تەگىس قوي جول دەگەن... — دەيمىن كۇبىرلەپ.
نە دە بولسا، ءولى ارا قۇمىرسقاعا ۇلكەن ولجا. ولەرمەندەنە سۇيرەپ، كەيدە ارقاسىنا تىك سالىپ، كەيدە بۇرق ەتىپ استىنا قۇلاپ، باعىتىن تۋرا ۇستاپ بارادى. ماعان دەيىن دە از بولماعان، مەنەن كەيىن دە قۇمىرسقا تىرشىلىگىن باقىلايتىندار از بولماس، اۋەنگە تاعى ەلتىپ، ويىم مۇلدە باسقا كەڭىستىكتى شارلاپ كەتتى.
...ءيا-ا، بارىمىزدىكى دە تىرشىلىك ءۇشىن جانتالاس...
ءبىر قاراعانىمدا، قۇمىرسقا ۇزاي قويماپتى. ولجاسىن ارقالاپ، وزەن جاعاسىنداعى تەمىر شارباقتىڭ تۇبىنە تاياعانىن بايقادىم. شارشايتىن ەمەس ءوزى.
بۇل كەزدە ۇزىن بويلى بوزبالا تاياپ قالعان-دى. العا تۋرا قاراپ كەلەدى. ادىمى كەڭ. ونىڭ باسى دا ءتۇرلى ويلارعا تولى، ءسىرا، تۇيىلگەن قاباعى، سالبىراعان يىعى سولاي دەيدى. تەز-اق وتە شىقتى. وتە شىققانى بار بولسىن، مەن باقىلاپ وتىرعان قۇمىرسقانى باسىپ كەتىپتى!.. بوزبالانىڭ سىرتىنان وشىگە قاراپ قالعانىمدى ءبىر-اق اڭعاردىم. قۇمىرسقا ولجاسىمەن بىرگە كىرپىش ۇستىندە تەپ-تەگىس بولىپ جاتىر... «ءبىر عۇمىر ءبىتتى...» دەدىم كۇبىرلەپ.
«قوزعالار ما ەكەن؟ ءسال جاتىپ، ەسىن جيار ما ەكەن؟» دەگەن ءبىر ءۇمىت سانامدا ويناپ تۇرىپ الدى. ول سۇلىق. وتكەن-كەتكەننىڭ اياعىنا تاپتالىپ قالادى-اۋ ەندى... ورنىمنان تۇرىپ، ولجاسىمەن بىرگە شەتكە شىعارىپ تاستاماققا تاياعانىمدا، قۇمىرسقانىڭ الدىڭعى اياقتارى ەپتەپ دىرىلدەپ جاتقانىن بايقادىم. دەمەك، ءتىرى! ءبىراق مەنەن قايران جوق، ەشقانداي كومەك كورسەتە المايمىن. ودان دا اياق استى بولماي، شەتتە جاتقانى جاقسى، كۇش جيناپ، ءتىرىلىپ كەتەر. ارانىڭ قاناتىنان ەپتەپ ۇستاپ، شەتكە شىعارىپ تاستادىم.
اڭگىمەمدى وسىمەن-اق ءتامامداي سالسام بولار ەدى. ونىڭ ۇستىنە، بوس ۋاقىتىم دا ءبىتىپ، دارىسكە جينالا باستاعانمىن. اۋەستىك جەڭىپ، سوڭعى رەت قاراعانىمدا... جارادار قۇمىرسقانى دا، ولگەن ارانى دا باسقا ءبىر جۇمىسكەر قۇمىرسقا كەلىپ، وڭگەرىپ بارا جاتىر ەكەن. مىنە، قىزىق! ارقاسىنان ءتۇسىرىپ العانىنا قاراماي، دىرىلداتىپ سۇيرەپ كەتتى. ءبىراق بىر-ەكى قادام اتتاماي، ول ءبىر ورىندا ميتىڭدادى دا قالدى. ارى-بەرى تارتىپ كوردى، ءبىراق قوسار ولجا قوزعالار ەمەس. بۇل نە كەرەمەت؟ بىلۋىمشە، قۇمىرسقا ءوز سالماعىنان الدەنەشە ەسە ارتىق سالماقتى مىڭق ەتپەي كوتەرۋگە ءتيىس ەمەس پە ەدى؟! جانىنا تايادىم.
و-و، قىزىقتىڭ كوكەسى وسىندا بولىپ شىقتى! مەن ولدىگە ساناعان، كىرپىگى عانا قيمىلداپ جاتقان اۋەلگى قۇمىرسقا الدىڭعى اياقتارىمەن جەرگە جابىسىپ الىپتى. ايىرىلار ەمەس. ءال ۇستىندەگى بۇعان وسىنشا كۇش قايدان ءبىتتى؟
جاڭا جۇمىسكەر قايتار ەمەس. شەگىنىپ-شەگىنىپ الدى دا، ەكى قولىن تۇكىرىكتەگەندەي بىر-بىرىنە ىسقىلاپ، تۇرا ۇمتىلدى. جارادار قۇمىرسقانى ءولى ارامەن قوسا تىك كوتەردى. سوسىن سۇيرەدى دەيسىڭ! جارادار جاۋىنگەردىڭ بەلى بۇكشيىپ كەتكەن، ءسىرا، سول تۇسىنان مەرتىككەن. ال ارتقى اياقتارىمەن ولجاسىن ءبۇرىپ العان. ولسە ايىرىلمايتىن ىڭعايى بار. ءيا، ولگەن ارا وتە قۇندى ءھام باعالى ولجا بولۋعا كەرەك!
ءبىراق ساۋدىڭ اتى ساۋ، كەيىنگى قۇمىرسقا ەكەۋىن دە سۇيرەگەن كۇيى قالىڭ ءشوپ اراسىنا ەنىپ كەتتى.
يلەۋىنە بارعاندا، جارادار قۇمىرسقانىڭ جايى نە بولار ەكەن؟ ول ولجانىڭ وزىنە ءتان ەكەنىن قالاي دالەلدەمەك؟ ويتكەنى، ءوزى دە وڭگەرىلىپ كەلدى عوي. بەلدەن كەتكەن وعان كومەك كورسەتە مە ۇيالاستارى؟
ءومىر قىزىق، ءا... كەيدە قاراپايىم جايدان-اق كوكەيىڭە وسىنداي سۇراقتاردى كولدەنەڭدەتەدى. ويعا شومىپ، دارىسكە بەتتەدىم.
You Might Also Like
-
شاعىل مىسىعى — كىشىرەك جابايى مىسىق (دەنەسىنىڭ ۇزىندىعى 40-50 سم، قۇيرىعى 20-30 سم، سالماعى 1،5-3 كگ). اراۆيا مەن سيناي تۇبەكتەرىندە، ساحارانىڭ سولتۇستىگىندە، پاكىستاندا، ورتا ازيا مەن قازاقس...
