ازامات ەردىڭ بەلگىسى...
ءىسىن كورىپ ءيسىنىپ، ءسوزىن ەستىپ ءسۇيسىنىپ جۇرەتىن ءبىر ادامدارىڭ بولادى. سەن ونى جىعا تانىماۋىڭ دا مۇمكىن، كورسەڭ — كوپ ىشىندە كورگەن شىعارسىڭ، قول بەرىپ، قول الىcىپ امانداسقاننان ارىگە ۇزاعان تانىستىعىڭ دا جوق. سويتە تۇرا اۋىزدان اۋىزعا تاراعان، اۋىزدان اڭىزعا اينالعان ءاربىر ءىسى، ارەكەتىنە قىبىڭ قانا رازى بولىپ، العىرلىعىنا، ازاماتتىعىنا ايىزىڭ قانا: “اپ-بارەكەل-دە!” — دەپ قوستاي ءتۇسىپ، قولپاشتاپ وتىراسىڭ. مەن ءۇشىن سونداي ازاماتتىڭ ءبىرى — امانكەلدى ەرمەگيايەۆ. ءبىر عانا ەمەس، بىرەگەيى دە بولۋى مۇمكىن...
ءبىزدى قولىمىزدان سۇيرەپ اكەپ تانىستىرعان ەشكىم جوق. العاش رەت مەن ونى 1997 جىلدىڭ قوڭىر كۇزىندە كورىپ ەدىم. ءبىزدىڭ جاقتىڭ اعايىنعا سىيلى ارىس ازاماتتارىنىڭ ءبىرى، كورنەكتى عالىم-ماتەماتيك تايتولەۋ احمەتقالي ۇلى جەر ورتاسى جاستان اسا بەرگەندە اياق استى جاستاي قوسىلعا جارى زيناگۇلدەن ايىرىلىپ قالا بەرگەن. ەسەڭگىرەپ قالعان ەر، شيەتتەي بالا-شاعا، دارمەنسىز جەكجات-جۇراعات اراسىندا ءبىر قورا جورا-جولداس بولىپ ءبىز دە جۇرگەنبىز. قايعىسىنا ورتاقتاسىپ، قارا كوبەيتكەنىمىز بولماسا، ءجون-جورالعى ايتىپ، جاردەم بەرىپ جاتقانىمىز دا شامالى
ءولىم دەگەن بىرەۋدىڭ مالىن شاشا، بىرەۋدىڭ ارتىن اشا كەلىپ، الدى-ارتىن ويلاي بىلەتىن ەستى ادامنىڭ ءوزىن ەسەڭگىرەتىپ تاستايدى عوي. ءبىز بىلەتىن الپامساداي تايتولەۋدىڭ ءوزى دە ءبىر ۋىس بولىپ شوگىپ، ەسەڭگىرەپ قالعانداي بولعان. سوندا سۇڭعاق بويلى، شالت قيمىلدى ءبىر جىگىتتىڭ داۋسىنداعى ەكپىن-جىگەر، ءار نارسەنى رەت-رەت، جون-جونىمەن ايتار سۇڭعىلالىعى ەرىكسىز وزىنە قاراتقان. اينالا ءجون سىلتەپ، جورالعىسىن جاساپ، ۇلكەن قايرات تانىتىپ جۇرگەنىن بىردەن بايقاپ ەدىم. بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن جىگىتىم بولعان سوڭ، مەنىڭ “بۇل كىم بولدى ەكەن؟” دەگەن ىمىما قاسىمداعىلار: “امان عوي، امانكەلدى ەرمەگيايەۆ، تاكەڭنىڭ ءىنى دوسى، قالتاسى دا قالىڭ، قايىرىمدى ازامات” — دەسىپ جاتتى. فاميلياسى اۋىرلاۋ ەكەن، ەسىمنەن شىعىپ كەتتى دە، ەسىمى جادىمدا جاتتالىپ قالا بەردى.
اراعا بەس-التى جىل سالىپ، سول تايتولەۋدىڭ ءوزى دە باقيعا اتتاندى. ونى جونەلتۋدىڭ بار اۋىرتپالىعىن تاعى دا سول امانكەلدى ءوز موينىنا الدى. ءبىر جىل بويعى جول-جورالعىسىن اتقارۋعا باس-كوز بولعانىن جانە كورىپ ەدىك. كورىپ قانا قويماي، دوسقا دەگەن ادالدىقتىڭ، ادامي پارىزدى وتەۋدىڭ كۋاسى بولعانبىز. كەيىن سول تايتولەۋدىڭ تۋعان اپاسى راقىش ءىنىسى جايىندا “وتكەندەرىم مەن وتكەلدەرىم” دەپ اتالاتىن كىتاپ جازىپ، سول شىعارمانىڭ ءون بويىندا امانكەلدىگە دەگەن شەكسىز العىسىن ايتىپ، ءبىر ءوزى عانا ەمەس، تايتولەۋ اۋلەتى، اعايىن-جۇرتىنىڭ ءالى كۇنگە رازى ەكەندىگىن ءبىلدىرىپ وتىرىپتى. مىنا مىڭ قۇبىلعان بەيداۋا تىرلىكتە ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن كىسىلىك قامقورلىققا انالىق ۇلكەن العىسىن سىپايى عانا جەتكىزىپتى.
كەيبىر الەمدى اۋزىنا قاراتارداي، جەر ءجۇزىن جارىلقاپ تاستارداي بولىپ كۇپىنىپ جۇرەتىن جىگىتتەردىڭ كىسىگە قول ۇشىن بەرۋگە كەلگەندە ۋادەسىنىڭ ءوزى سۋ اياعى قۇردىمعا كەتىپ جاتاتىنىن وسىندايدا ويلايسىڭ. ال امانكەلدى بولسا، سوندايلاردىڭ مىڭىنا تاتيتىن جىگىت. كەيىن ءبىرشاما تانىسا، بىلىسە كەلە ءوزىم دە امانكەلدىنىڭ قازىرگى جۇرت نازارىندا جۇرگەن قالتالى ازاماتتاردىڭ قاي-قايسىسىنان دا ەڭسەلى، شوقتىعى بيىك تۇراتىنىن بايقادىم. ءساتى ءتۇسىپ از-كەم سىرلاسا قالعان تۇستاردا ونىڭ مالتابار كوپ پىسىقتىڭ ءبىرى ەمەس، ناعىز ۇلت پەرزەنتىنە اينالعان، ەلى مەن جەرى ءۇشىن بارىن تۇگەل جۇمساۋدان تارتىنىپ، ايانىپ قالمايتىن ءبىرتۋار تۇلعا ەكەندىگىنە كوزىم جەتە تۇسكەن-دى. ونىڭ وقىعان-توقىعانى دا از ەمەس، ويى وردالى، تۇيسىگى قوردالى جىگىت ەكەندىگىن اڭعارماۋ مۇمكىن ەمەس. الدەكىمشە بۇعىنا قالۋ، بىرەۋلەردىڭ سىرتىنا تىعىلىپ قالۋ وندا جوق. قايمانا قازاقتىڭ باسىنا ءىس تۇسسە شاقىرۋ كۇتپەي الدىمەن جۇگىرەتىن قاسيەتى بار. كىلەڭ ءبىر قىزۋ ىستەردىڭ ورتاسىندا جۇرەدى. وندا دا قوساق اراسىندا ەمەس، داۋ مەن داماي، ايتىس پەن تارتىستاردا كوزگە وقشاۋ تۇسەتىن ازامات. ءوز باعىتىنىڭ دۇرىستىعىن ىسىمەن دە، ىسكەرلىگىمەن دە دالەلدەپ جاتادى. ەلدىڭ جاقسىلىعىنا الدىمەن قۋانىپ جۇرەتىن اقكوكىرەك ازامات تا وسى امانكەلدى.
امانكەلدى ەرمەگيايەۆ — “الماتىقۇرىلىس حولدينگ” كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى. الماتى قالاسىنداعى ءبىرشاما ءىرى قۇرىلىس مەكەمەلەرىنىڭ نەگىزىندە قۇرىلىپ، ىرىلەنگەن، وتكەلەكتەردەن دە، وتكەلدەردەن دە ءوتىپ، ءقازىر سان-سالالى الىپ قۇرىلىمعا اينالعان كومپانيانىڭ نە ىستەپ، نە قويىپ جاتقانىن تالداپ جاتۋعا، سارالاپ ايتىپ بەرۋگە مەنىڭ شامام جەتپەس. بىزگە كەرەگى — “الماتىقۇرىلىس” مەكەمەسىنىڭ باسشىسى امانكەلدى ەرمەگيايەۆتىڭ باس كوتەرۋگە مۇرشا بەرمەيتىن كۇندەلىكتى قىزمەتى ەمەس، قايىرىمدىلىق جولىنداعى ازاماتتىق تىرلىگى، ونىڭ تۋعان جەرگە، قالىڭ ەلگە جاساپ وتىرعان قامقورلىعى. بۇگىندە ەرمەگيايەۆتەردى بىلمەيتىن قازاق جوق. ول اۋلەتتىڭ ابىرويى اسقاق، مەرەيى ۇستەم. امانكەلدىنى جەرلەستەرى ماقتان تۇتادى، ونىڭ جوق-جىتىككە قامقورلىق جاساپ، ءجابىر كورگەن ادامعا قۇشاعىن كەڭ اشاتىن ازاماتتىعىنا ءتانتى بولادى.
امانكەلدىنىڭ ءوزى رايىمبەك اۋدانىنىڭ ازاماتى. ول اۋلەت سوندا كوكتەپ، كوگەرگەن. ءبىر زاماندا اتا-باباسى وسىندا اۋىپ كەلىپ، تۇراقتاپ قالعان. “ەر تۋعان جەرىنە” دەيدى عوي. ەندەشە ونىڭ ەڭ الدىمەن ءوزى تۋىپ وسكەن جالاڭاش اۋىلىن تىكەلەي قامقورلىعىنا الۋى زاڭدى قۇبىلىس ەدى. تۋعان جەر قاي پەرزەنتىنە بولسا دا ەرەكشە ىستىق. كۇنى كەشە كوگىنە اۋناپ، وزەن-كولىنە شومىلىپ وسكەن ايماعىنىڭ كۇن ساناپ گۇلدەنە تۇسۋىنە سوزبەن ەمەس، ىسپەن قول ۇشىن بەرە الساق، ودان ارتىق عانيبەت بولار ما؟! ءبىرىمىز “اتتەڭ توننىڭ كەلتەسى-اي” دەگىزەر قول قىسقالىعىنان، قولى ۇزارعاندار بولسا سول باياعى باقاي ەسەپ ەنجارلىقتان ەشتەڭە تىندىرا الماي جۇرەمىز. تىندىرعانداردى كورىپ، ۇلگى الايىن، ۇيرەنەيىن دەرلىك ىنتا مەن ىقىلاس جانە جەتىسپەي جاتادى. ويتكەنى، امانكەلدى دە تاپقانىن قايدا جىبەرەرىن بىلمەي جۇرگەن جوق شىعار. ءبىراق قاشاندا حالقىنا قامقور كوڭىل تانىتىپ، تۋعان جۇرتىنىڭ جىرتىسىن جىرتىپ، قولدا بارىن اياپ، ايانىپ قالمايتىن مارتتىگى ونى قاتارلاستارىنىڭ الدىنا شىعارا بەرەدى. مەرزىمدى باسپا ءسوز بەتتەرىنەن وقيمىن، سول ءوڭىر ازاماتتارىنىڭ اۋىزەكى ءارت ۇلى اڭگىمەلەرىنەن ەستيمىز، امانكەلدىنىڭ تۋعان جەرىنە جاساپ جاتقان ەڭبەگىندە ەسەپ جوق ەكەن. مەملەكەتتىڭ ءوز قولىنان كەلمەي جاتقان كەشەگى ءبىر قىستالاڭ تۇستا ءوزى وقىعان جالاڭاش ورتا مەكتەبىن كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىپ، جەرگە ورنالاسقان قوسالقى شارۋاشىلىعىنىڭ قاز تۇرىپ كەتۋىنە مۇمكىندىك جاساپتى. مەكتەپ ماڭىنا مىڭداعان ءتۇپ شىرشا، باسقا دا اعاشتار وتىرعىزىلعان. ەكى بىردەي سىنىپقا ينتەرنەتكە قوسىلعان كومپيۋتەر ورناتىلعان. ءجۇزۋ باسسەينى، سپورت زالى جاڭادان سالىنعان. ءجاسوسپىرىم سپورتشىلاردىڭ شەت ەلدەگى جارىستارعا قاتىسۋىنا قاجەت ماتەريالدىق شىعىننىڭ ءبارىن ءوزى كوتەرىپ الىپتى. ول وسىنىڭ “قايىرىمى بولا ما، جوق پا؟” دەپ الدەكىمشە ەكى شوقىپ، ءبىر قارامايدى. “قىران بالاسى العانىن اينالاسىنا شاشىپ جەيدى” دەگەن قاعيدانى بەرىك ۇستانعان ول مۇنىڭ ءبارىن ازاماتتىق بورىشىم، ەلگە تيگىزگەن قولعابىسىم دەپ بىلەدى.
قازاق ءبىر پەرزەنتىن باسقالارىنان ايرىقشا جاقسى كورگەندە: “وسى ۇلىم ءبىر توبە دە، وزگەلەرى ءبىر توبە” دەيدى. امانكەلدى تۋعان وڭىردە ودان دا قالتالى، ودان دا داۋلەتتى ىسكەر جىگىتتەر جوق ەمەس، ءبىراق ءبىزدىڭ بىلەتىنىمىز — سولاردىڭ ءبارى جيىلىپ كەلىپ ازىرگە امانكەلدى تىندىرعان شارۋانىڭ وننان ءبىرىن دە جاساي الماعان سەكىلدى.
ەكىنىڭ ءبىرى بىلەدى، ەلىمىزدە ءوتىپ جاتقان، باسى-قاسىندا ءجۇرسىن ەرمانوۆ جۇرگەن ايتىس اتاۋلى ەرمەگيايەۆسىز وتپەيتىن بولدى. مىنە، قانشا جىل بولدى، الماتىدا، قاراعاندى، جەزقازعان، بالقاش جاعىندا ءوتىپ جاتاتىن ايتىس جايلى حابارلامادان امىسە: “باس دەمەۋشى — “الماتىقۇرىلىس” كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى امانكەلدى ەرمەگيايەۆ” دەپ جاتادى. جۇرتتىڭ قۇلاعى دا، ەتى دە وعان ابدەن ۇيرەنىپ بولعان. ايتىسسىز امانكەلدىنى، امانكەلدىسىز ايتىستى ەلەستەتۋ قيىن.
شىنىندا ايتىس ونەرى سوڭعى جىلدارى ءوزىنىڭ شىرقاۋ بيىگىنە كوتەرىلدى. قازىرگى مادەني تىرلىگىمىزدى “ايتىسسىز” ەلەستەتۋ دە مۇمكىن ەمەس. جۇرت نە دەسە، و دەسىن، بۇگىنگى تاڭدا حالىقتىڭ ەڭ كوپ قىزىعىپ تاماشالايتىنى دا وسى “ايتىس”. ءبىزدىڭ بۇل سوزىمىزگە سوڭعى كەزدەرى ايتىس ونەرى جايىندا بۇگىنگىنىڭ عۇلامالارى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، تۇرسىنبەك كاكىشششيەۆ، رىمعالي نۇرعالييەۆتەر ۇزبەي جازىپ كەلە جاتقان ماقالالار دالەل بولا الادى. ەندەشە، سول ايتىستىڭ تارتىمدى وتۋىنە امانكەلدى ەرمەگيايەۆ از ەڭبەك ءسىڭىرىپ جۇرگەن جوق. اسىرەسە، سوڭعى بىرەر اي ۇردىسىنەن رەسپۋبليكا سارايىندا اپتا سايىن جالعاسىپ، “حابار” تەلەارناسى بويىنشا تىكەلەي ەفيردەن كورسەتىلىپ كەلە جاتقان ايتىستارعا قانشاما قاجىر-قايرات، ۋاقىت پەن قارجى كەرەك دەسەڭىزشى. باسقاسىن بىلمەيمىن، ءدال وسى ايتىس وتكىزۋگە، وعان دەمەۋشى بولىپ، بايگە تىگۋگە امانكەلدى ەرمەگيايەۆ باسقاراتىن “الماتىقۇرىلىس” كومپانياسىنىڭ (كەيىن وعان “وتان” پارتياسى قوسىلدى) ونداعان ميلليون تەڭگە شىعارعانى بەلگىلى.
ءقازىر “مەسەنات” ءسوزىن ءجيى قولدانىپ ءجۇرمىز. بىرەۋ بىلەر، بىرەۋ بىلمەس. ءريمنىڭ العاشقى يمپەراتورى وكتاۆيان اۆگۋستىڭ تۇسىندا گاي سيلنىي مەسەنات دەگەن اسا داۋلەتتى ادام ءومىر سۇرگەن. جاسىندا ساياساتقا بەلسەنە ارالاسىپ، يمپەراتوردىڭ كەڭەسشىسى بولعان. كەيىن ءبىرجولا اقىندار مەن ونەر ادامدارىنىڭ قامقورشىسىنا اينالىپ، يمپەراتور اۆگۋستىڭ اقىل-كەڭەسى بويىنشا، عۇمىرىنىڭ ءبارىن قازىرگىشە ايتقاندا دەمەۋشىلىك، قايىرىمدىلىق جولىنا ارناعان. وشپەس ونەر جاساي بىلەتىن شىنايى ونەرپازداردىڭ شىعارماشىلىقتان باسقانى ويلاماي قامسىز تىرلىك كەشۋىنە جاعداي جاساپ وتىرعان. ونىڭ تۇسىندا اسىرەسە ريم پوەزياسى كۇرت كوتەرىلىپ، ۆەرگيليي، توراسيي سياقتى اقىنداردىڭ بۇگىنگە جەتكەن ماڭگىلىك مۇرالارى دۇنيەگە كەلگەن. امانكەلدى ەرمەگيايەۆ تا ايتىس ونەرىنىڭ دامي تۇسۋىنە بارىن سالىپ كەلەدى. بۇل ونىڭ تازا مەسەناتتىق ءىسىنىڭ ءبىر جاعى بولسا، ەكىنشىدەن، ءبىرقاتار بەلگىلى-بەلگىسىز اۆتورلاردىڭ كىتابىن شىعارىپ بەرۋگە دە سەبەپكەر بولعانىن بىلەمىز.
جۇرتتىڭ ءبارىن قۇداي بولماسا ەشكىم دە جارىلقاي المايدى. سويتە تۇرا تورقالى توي، توپىراقتى ءولىم دەگەندەي، كوپشىلىكتىڭ باسى قوسىلا قالعان جيىندارعا امانكەلدىنىڭ باراتىنىن بىلەتىن ادامدار ونىڭ الدىن وراپ، حات تاپسىرىپ، وڭاشالاپ الىپ شىعىپ، كومەك سۇراپ، ءوتىنىش ءبىلدىرىپ جاتادى. “ۇلىق بولساڭ كىشىك بولۋدى” ونەگە تۇتقان امانكەلدى جىميىپ كۇلىپ، ءبارىنىڭ كوڭىلىن تابۋعا تىرىسىپ، جۇرت اراسىنان سىتىلىپ شىعا الماي، شىرمالىپ جۇرەدى ۇنەمى.
جوعارىدا ءبىز تىلگە تيەك ەتكەن اۆگۋست تۇسىنداعى مەسەنات تا جاسىندا ساياساتپەن اينالىسىپ، ۇلعايا كەلە ەل ىسىنە ارالاسۋدان مۇلدەم قول ۇزبەسە دە ءبىرجولا قايىرىمدىلىقپەن عانا شۇعىلدانسا، امانكەلدى ەرمەگيايەۆتىڭ ءدال ءقازىر قىپ-قىزىل ساياسات ءورتىنىڭ ىشىندە جۇرگەن سىڭايى بار. ول ءقازىر ەلىمىزدەگى ەڭ بەدەلدى “وتان” پارتياسى جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى. ارينە، پارتيا باسشىسى پرەزيدەنتىنىڭ ءوزى. ورىنباسارلارى قاتارىندا پارلامەنت سپيكەرى، كەشەگى ۆيسە-پرەمەرلەر بار. ول بۇل قىزمەتتە مۇلدەم شەگەندەلىپ، تەمىر قۇرساۋ ىشىندە قالعانداي كورىنۋى مۇمكىن. مەن بىرەر مينۋتقا سوزىلعان ءبىر اڭگىمە ۇستىندە وسى جايلى ونىڭ وزىنەن دە سۇراعانىم بار ەدى. سوندا ول: “ءبارى دە كوز الدىڭىزدا ءوتىپ جاتىر عوي، بىزدىكى ايتەۋىر ەل مەن جەرگە، زامانداستار مەن بولاشاق ۇرپاققا قاناتىمەن سۋ تاسىعان قارلىعاشتاي بولسا دا پايدامىز تيسە دەگەن نيەت قوي، بەتالىس ناتيجەسىز ەمەس، قالعانىن ۋاقىت كورسەتە جاتار”، — دەپ ەدى.
امانكەلدىمەن ساپارلاس تا، قاتارلاس تا جۇرگەن كەزدەرىمىز از ەمەس. سويتە تۇرا ءالى كۇنگە سول العاشقى تانىسقان سىپايى ديپلوماتيالىق قاتىناستان ارىگە ۇزاپ كەتە قويعان ەمەسپىز. ونىڭ ۇستىنە ابايدىڭ:
سىي دامەتپە، بەرسە الما ەش ادامنان،
نەڭ كەتەدى جاقسى ولەڭ، ءسوز ايتقاننان،
— دەيتىن قاعيداسىن بەرىك ۇستانىپ كەلە جاتقان جايىمىز بار. بىزدىكى بۇل جەردە جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايتۋ پارىزىنان تۋىندايتىن شىنايى نيەت قانا.
You Might Also Like
-
انىق قاي جىلى ەكەندىگى ەسىمدە قالماپتى، 1974 جىلدىڭ سوڭى نەمەسە 1975 جىلدىڭ كوكتەمى شىعار دەيمىن، قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا كەڭەسشى بولىپ ىستەپ جۇرگەن مەنىڭ بولمەمە مۇنتازداي بولىپ سىقيىپ كيىنگە...
-
از با، كوپ پە، ءىرى مە، ۋاق پا — ايتەۋىر ۇدايى عانا كىسىگە قول ۇشىن بەرىپ، قولىنان كەلگەنىنشە جاقسىلىق جاساعىسى كەلىپ تۇراتىن ادامدار بولادى. بىرەۋدىڭ جوعىن جوقتاپ، ءبۇتىنىن تۇگەندەپ ءجۇرۋدى دە ...
