ازات اكەنىڭ «اعاتتىعى»
تاتەم (اكەم) بۇعان دەيىن تۇسىمە وتە سيرەك ەنەتىن. قيمىل-قوزعالىسىنىڭ ەمىس-ەمىس بىر-ەكى دەتالى ەستە شالا ساقتالاتىن دا، تەز عايىپ بولاتىن. سويلەمەيتىن. ءوزىم ونىڭ كوزقاراسىنان، قاس-قاباعىنان نەمەسە ۇستىندەگى كيىم-كەشەگىنەن، ت.ب. بەلگىلەرگە قاراپ، تۇسىمە نەگە ەنگەنىن، نە جايىندا ايان ەتكەنىن جورامالداپ تۇسىنەتىن ەدىم. كوبىنەسە الدەقانداي وي ۇشىعىنا جەتە الماي، كوپ ويلانىپ، نە ءبىر شەشىمگە كەلە الماي تىعىرىققا تىرەلگەن ساتتەردە، ۇيقىلى-وياۋ ەلەڭ-الاڭدا كورىنەتىن. ايتەۋىر ءوزىم سودان ءبىر شەشىم، تىعىرىقتان شىعار جول تاۋىپ جۇرەتىنمىن. ەشكىمگە ءتىس جارىپ ايتپايمىن دا، اللانىڭ ايانى دەپ قانا ويلاپ، شۇكىرشىلىك ەتەتىنمىن.
بۇگىن كوپ نارسە «ايتتى». الدە ايتقانىن قالاپ، ءوزىم سولاي جورىدىم با، ايتەۋىر كوپتەگەن سۇراقتارىما اكەمنىڭ پايىمىمەن، سونىڭ قولداناتىن ءسوز ورالىمدارىمەن وي ءتۇيىپ، زەردەلەپ جاتقانىم انىق. ۇيقىلى-وياۋ قالىپتا ەدىم، تاڭ الدىندا بولاتىن...
«سەنى رەنجيدى دەپ ويلاعان جوقپىن قىزىم، — دەگەن تاتەمنىڭ داۋسى ءبىرقالىپتى ءارى انىق ەستىلىپ تۇردى، — ويتكەنى سەن رەنجۋگە ءتيىستى ەمەس ەدىڭ. مەن ساعان، سەن تۇگىلى، سەنىڭ ەكى اعاڭ مەن اپكەڭە دە اكە بولعالى، ءتىپتى ودان دا ەرتەرەك، مەن ءمۇعالىم اتانىپ ... مەكتەپكە العاش ۇستازدىق ەتە باستاعالى نەنىڭ ءجون، نەنىڭ ءجون ەمەس ەكەندىگىن جاس ۇرپاققا ايتىپ، ءتۇسىندىرىپ، سەندەر مەكتەپتە ءمۇعالىمنىڭ (ۇيدە اكەنىڭ) ءسوزىن تىڭداۋعا، ال مەن تۇسىندىرۋگە، تىڭداتۋعا مىندەتتى بولاتىنبىز. بۇل — ادەتكە اينالعان، تالقىلاپ، ولشەپ-پىشۋدى قاجەتسىنبەيتىن بۇيرىقتى ءىس بولاتىن. سوندىقتان سەندەردى رەنجىتىپ ايتتىم-اۋ دەپ ەشقاشان ويلاماپپىن. ويتكەنى، مىندەتىمدى اتقارىپ، سولاي بولۋ كەرەك دەگەن، وزىمە قويىلعان تالاپپەن ءجۇرىپ داعدىلانعان قىزمەتىم، اكەلىك مىندەتىم سونداي بولاتىن...
بۇعان دەيىن ساعان، سەندەرشە ايتقاندا «تۇسىڭە كىرگەندە» سويلەمەيتىنىم، بۇل جاقتا سويلەۋگە تىيىم سالىنعاننان ەمەس. ءبىز سويلەمەيمىز، ويتكەنى بىزدە ونداي قاجەتتىلىك جوق. ءبارى ءجايلى دە ىڭعايلى، مۇقتاجدىق، قىسىم، ولشەم، اسىعۋ، ت.ت. تولىپ جاتقان تىرشىلىك قامىتىنان ازاتپىز. ناعىز ءومىر وسىنداي. سەندەر ونى تۇسىنبەيسىڭدەر. نەتۇرلى قيىندىقتار مەن سىناقتاردى، جوقشىلىق، مۇقتاجدىق، قۋعىن، سۇرگىن، اڭدۋ، الداۋ مەن ارباۋ، جەۋ، توناۋ، الاكوزدىك، مازاسىزدىق، نەبىر قيىندىقتىڭ ءبار-بارىن ويلاپ تاباتىن دا، تۋدىراتىن دا ءتىرى ادامداردىڭ وزدەرى.
بۇگىن دە ادەتتەگىشە ماعان «نەگە كەلدىڭ» دەگەن سۇراۋلى كەيىپ تانىتا قارادىڭ. ايتقان جوقسىڭ. ءبىراق مەن سەنىڭ كوزىڭنەن ءبارىن تۇسىنەمىن. وسى جولى «ايتپاعىم، تۇسىندىرمەگىم» كوبىرەك. ءوزىڭ قاربالاس تىرلىكپەن مۇرشاڭ بولماي جۇرگەنىن بىلەم. الايدا سەنى ەڭ جاقىن كورەتىن ادامىڭا، ماعان قاتىستى ءبىر وي مازالايدى، ءتىپتى كەيدە «اكەم مەنى «كەلىن بالا» دەدى-اۋ سوندا...» دەپ جىلاپ تا الاسىڭ. «كەلىن بولۋ» قورلىق ەمەس قوي قىزىم. كوپ جىل بۇرىنعى وسى ءجايتتى ۇنەمى كوكەيىڭدە ۇستاپ، قاتتى ويلانۋىڭا سەبەپ — ساعان كامەلەتكە تولار-تولماس شاعىڭدا تاپتىشتەپ اقىل ايتىپ، تۇسىندىرمەگەن وزىمىزدەن دە بولار، بالكىم.
دەگەنمەن، ءوزىڭنىڭ كوپ وقيتىنىڭا، توڭىرەكتى بايقاعىشتىعىڭا، كوپ زەردەلەيتىنىڭە سەنىم ارتتىق پا، ايتەۋىر باسقا بالالارعا ايتقانىمىزداي كەزىندە وزىڭمەن وسى جايلى اڭگىمە قوزعالماپتى. سەن ۇيدەن جاستاي كەتتىڭ. وقۋ ىزدەپ، جۇمىس ىستەپ دەگەندەي... ۇيدەن تىسقارى ءجۇرىپ ەرجەتتىڭ...
كىنالى دە بولارمىز، ءبىراق ونى مەن كەشىرەك ءتۇسىندىم. سەن «اكەم نەگە سول جولى ءسويتىپ ايتتى» دەپ تاڭعالساڭ، «قىزىمنىڭ ورەسى جەتپەگەنى مە، مەن بۇدان گورى اقىلدىراق دەپ ويلاۋشى ەدىم، سوندا قالاي، نەدەن قاتەلىك كەتتى» دەپ باسىمدى قاتىرعانمىن، ءتىپتى ۇيگە كەلگەن سوڭ كەمپىرىممەن سوزگە دە كەلىپ قالعامىن. شەشەڭ ونى ايتپاعان ەكەن-اۋ ساعان. ءيى جۇمساق ادام عوي، كەيدە باتىرىڭقىراپ، كەيدە جەتكىزىپ ايتاتىن رەتى كەلگەندە دە بالالارىنىڭ كوڭىلىنە كەلەر دەپ، ىشىندە ساقتايتىن ادەتى بار ەدى... ءجا، ءقازىر ەندى ءوزىڭ اجەسىڭ، ءبىراق «تاتەمنىڭ قىزىمىن» دەگەن تۇيسىكتەن ءالى كۇنگە ارىلماپسىڭ...
ءيا، ول كەزدە وتاعاسى وتباسىنىڭ يەسى سانالاتىن. جانۇيادا دۇنيەگە كەلگەن ءار بالا جوعارىدان باستالاتىن ساتىلى «بيلىكپەن» تۇڭعىش نارەستە «اتاعا نە اجەگە»، ودان كەيىنگىلەرى «اكەسىنىڭ»، «ماماسىنىڭ قىزى نە ۇلى» بولىپ، كىندىگى بىرىگىپ وسەتىن. رۋحاني جاقىندىق، ەرەكشە سۇيىسپەنشىلىكتەن تۋعان «مەنشىكتەۋ» قالىپتاسقان قازاق وتباسىندا. سەن ءسوز جوق، مەنىڭ قىزىمسىڭ. ەكى اعاڭ سول كەزدىڭ داعدىسىمەن «اكە قاباعىنان قايمىعىپ وسكەسىن بە» ماعان كوپ جولامايتىن، اجەسىنە ءتان ۇلدار بولاتىن، ءوزىمنىڭ دە ولاردى ەركەلەتكەن ساتتەرىم ەسىمدە قالماپتى-اۋ. الدە قىزمەت جاعدايى اسەر ەتتى مە، وزىمە بايقالماپتى، مەن قاتالداۋ بولىپپىن بالاعا. اپكەڭ شەشەسىنە بەيىمدەلىپ تۇراتىن. بالالاردىڭ ىشىندە سەن ءوزىمدى كوپ توڭىرەكتەيتىنسىڭ. «كىمنىڭ قىزىسىڭ» دەپ سۇراساق «تاتەمنىڭ» دەپ ويلانباي جاۋاپ بەرەتىنسىڭ. بايقاسام، باسقا بالالارمەن بىردەي تاربيە بەرگەننىڭ وزىندە سەن «كوبىرەك قۇقىققا يەمىن» دەپ سەزىنەتىنسىڭ ءوزىڭدى. ونى قىزىق كورەتىنبىز. اسىرەسە، باسقا بالالارداعى «ءسوزسىز باعىنۋ» سەنىڭ بويىڭدا كەمدەۋ بولاتىن.
كەيىن مەكتەپكە بارعانىڭدا دا مۇعالىمدەرىڭ وسىنداي وزگەشەلىگىڭدى ارا-اراسىندا ايتىپ جۇرەتىن. ءبىراق، ساباققا وتە زەرەك بولعاندىقتان، باسقالاردان ەرەكشەلەنەتىن وجەتتىگىڭ كوپ بىلىنبەي قالاتىن. كىتاپ، گازەت-جۋرنالدى باسقا بالالارعا قاراعاندا كوز مايىڭدى تاۋىسىپ وقيتىنسىڭ. ەسكەرتۋ جاساعانمەن، ول ادەتىڭدى قويدىرا المادىق. كىتاپقۇمارلىق تا ىرىققا كونبەيتىن قۇمارلىقتىڭ ءبىرى بولاتىن. كەيىن ءوزىڭ بالالى-شاعالى بولعاندا عانا مۇرعاڭ الماعان سوڭ ازايتقان بولۋىڭ كەرەك باس الماي كىتاپ وقيتىن ادەتىڭدى. ءجا، قىزىم، كوبىرەك «ايتىپ» كەتتىم-اۋ، ءبارى وسى ايتىلعاندارعا بايلانىستى ەدى...
...سەن تۇڭعىشىڭا جەڭىلدەنىپ، پەرزەنتحانادان شىعىپ، اتا-ەنەڭنىڭ قولىندا قيعاش بويىنداعى اۋىلدارىڭدا قالدىڭ دا، كۇيەۋىڭ الماتىعا جۇمىسىنا كەتتى. ماماڭ ەكەۋمىز ءداتىمىز شىداماي، جيەنىمىزگە «يتكويلەك» اكەلۋ نيەتىمەن، ونىڭ ۇستىنە «جانىڭ امان قالدى ما» دەپ ىزدەپ كەلدىك. قۇدا-قۇداعيلار قاۋقىلداسىپ وتىرمىز، ءشاي اسۇيگە دايىندالدى، سەن بوپەڭمەن ىشكى ۇيدەسىڭ. كىشى كەلىندەرى شاي قۇيىپ وتىر. ءوزىڭ ەسىكتەن كىرگەنىڭدە قايىن اتاڭ «كەل، كەل، بالام» دەپ ساعان ءوز قاسىنان ورىن ۇسىنىپ ەدى. ويىڭدا ەشتەڭە جوق، قايىن اتاڭنىڭ قاسىنا تورگە تامان جايعاسىپ الىپ، ءشاي ىشە باستادىڭ. شەشەڭ ەكەۋمىز «جەرگە قارادىق». مەن شىدامسىزداۋ ادەتىممەن «كەلىن بالانىڭ ورنى ساماۋرىننىڭ قاسىندا عوي، قىزىم-اۋ» دەدىم. قايىن اتاڭ مارقۇم مۇنداي اڭگىمەنى كۇتپەگەن بولسا كەرەك، جاقتىرماي «بالانىڭ ءبارى بالا ەمەس پە، قۇدا، جىلىنا الماتىدان ساعىندىرىپ ءبىر كەلگەندە «كەلىن-مەلىن» دەگەندى قايتەمىز» دەپ سەنىڭ قاباعىڭا قاراپ قاتتى قوبالجىدى. بالاجان، ءيى جۇمساق جان ەدى، جارىقتىق!
سول، بىزدەن، اتا-انا تاراپىنان جىبەرىلگەن «قاتەلىك» تۇزەتىلمەي، ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىپ كەتۋ ىقتيمالدىعىن «كورىپ»، ءداتىم شىداماي، بۇگىن «ۇندەمەي» كەتە المادىم. ءوزىڭ دە قىز ءوسىردىڭ. تاربيەلى، اقىلدى، ەرەكشە سۇيكىمدى. ول دا «اكەسىنىڭ مەنشىكتى» قىزى بولىپ وسكەنىن ءوزىڭ بىلەسىڭ. وركەنيەت، وركەنيەت دەپ كەڭىردەك كەرگەندەرىڭە قاراماي، «اتا سالتىن ساقتاعىش» وڭتۇستىك وڭىرگە ۇزاتتىڭ قىزىڭدى. كەزىندە مەن جىبەرگەن «سول اعاتتىق» تۇزەتىلمەگەنىن، بۇدان ءارى جالعاسۋ ءقاۋپى بار ەكەندىگىن «بايقادىم». ءيا، قىزىم، سەندەر -وزدەرىڭ دە «قايتقان جاناشىر ادامنىڭ ءارۋاعى جەلەپ-جەبەيدى نەمەسە، كەرىسىنشە، ءارۋاقتىڭ قولىندا ەشتەڭە جوق، ءبارى اللانىڭ بۇيرىعى، وندايعا سەنبەۋ كەرەك» دەپ نەقيلى پىكىرتالاسپەن دال بولىپ جۇرەسىڭدەر. ول جاعىنان ءبىز ازاتپىز.
شاڭىراقتىڭ، قازاق شاعىراعىنىڭ ءداستۇرلى ءتارتىبى جايىندا ويلانۋعا قابىلەتىڭ ابدەن جەتەدى، قىزىم. ەسىڭە سالايىن، «كەلىن بولۋ» قورلىق ەمەس، قىزىم. قايتالاپ ايتسام، وسى اقىلدى ساعان كامەلەتكە تولار-تولماس شاعىڭدا تۇسىندىرمەگەن ءوزىمىز دە كىنالى ەكەنبىز... ءقازىر سەن ءوزىڭ دە ەنەسىڭ، اجەسىڭ... ماپەلەپ وسىرگەن قىز بالا بويجەتكەن شاعىندا اكەسىنىڭ تورىنەن ۇزاپ، باسقا بوساعاعا بارادى. ءسوز مامانىسىڭ عوي، «توركىن» دەگەن دە «ءتور» جانە «كىندىك» دەگەن سوزدەن شىققان بولار. تورىنەن ۇزاتىلىپ، كىندىگىن كەسىسىپ، بوتەن بوساعاعا بارۋ — ادامزات دامۋىنىڭ بۇلجىمايتىن زاڭى، بۇيرىقتى ءىس، بالام. توركىندەپ كەلگەن قىزدىڭ مارتەبەسى بولەك قوي. «جيەنگە قول جۇمساعاننىڭ قولى قالتىرايدى» دەگەن ءسوزدى بۇرىنعىلار ايتسا، ءبىلىپ ايتقان بولار. سەندەردىڭ ارقالارىڭدا جيەندەر دە ەرەكشە قۇقىق يەسى. ويتكەنى، باسقا شاڭىراقتىڭ وكىلى، سىيلى قۇدانىڭ نەمەرەسى دەگەن مارتەبەسى بولادى جيەندەردىڭ. ال كەلىن بوپ تۇسكەن كيەلى بوساعا، تابالدىرىق جايىندا كەلىنگە تىكەلەي قاتىستى ايتىلماسا دا، قازاقتىڭ «ەسىكتەن كىرىپ، ءتور مەنىكى دەۋشى بولما» دەگەن سوزىندە ويلانۋعا نەگىز جەتكىلىكتى. ءومىر بويى ەسىك جاقتا، بوساعادا قالىپ قويۋ دەگەندى بىلدىرمەيدى بۇل، قىزىم!!. بالالارىڭ ءوسىپ، ءوزىڭ دە سول بوساعاعا قىزمەتىڭدى ءسىڭىرىپ، ادال ازامات ەتىپ وسىرسەڭ، ازامات بالالارىڭنىڭ ارقاسىندا «ءتور اجەنىكى» بولارىن بىلەسىڭ عوي.
سەنىڭ دە ەكى اجەڭ بولدى. ولار دا كەزىندە سەن سياقتى بىرەۋدىڭ جاپ-جاس، ماپەلەپ وسىرگەن قىزدارى بولاتىن. كەلگەن بوساعاسىنا تاۋەلدىلىك پەن سىڭىرگەن ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا جاۋلىعى قارقاراداي اجە اتانىپ، قۇرمەتكە يە بولىپ توردە وتىرىپ ەدى عوي، قىزىم، ۇمىتپا وسىلاردى! جيەنىمنىڭ، جيەنشارىمنىڭ قۇلاعىنا ءسىڭىر! بۇل — سەنىڭ مارتەبەلى دە انالىق پارىزىڭ!
ال، ءوزىڭنىڭ بالاڭ مەن كەلىنىڭە كۇندىز-تۇنى ب ا ق، بەرەكە تىلەپ وتىراتىنىڭ اللاڭا ايان. اللا مۇقتاج پەندەسىنىڭ سۇراعانىن بەرۋگە جومارت. دەگەنمەن، جالعىز ۇلىڭدى «شەشەم جالعىز قالدى» دەپ جىلاپ، سىقتاپ توركىنىنە ەرتىپ كەتكەن كەلىنىڭدى اعايىن-تۋعان «كەلگەن جەرىنە كەلىن بولماي، شەشەسىنىڭ تورىندە «ءتور مەنىكى» دەپ تايراڭداپ ءجۇر. ال ۇلىڭ جات بوساعاعا قالاي سىڭەدى؟!» دەپ ءوزىڭدى تىعىرىققا تىرەگەلى سەنەن مازا كەتكەنىن بىلەمىن، قىزىم!!! «مەن جۇمىستامىن. قۇداعي ۇيدە، بالالارىنا قارايدى، قىزىنا جاماندىق ويلاماسا، مەنىڭ ۇلىمدى دا قورلاماس... ەكەۋى باقىتتى بولسا، ماعان ودان ارتىق ەشتەڭە كەرەك ەمەس» دەگەن ءوز جۇباتۋىڭ كەيدە ءوز كوڭىلىڭدى جۇباتۋعا جاراسا، كەيدە جاراماي جۇرگەنىن دە بىلەمىن... تەكتىلىگى نامىسىنا قامشى باسقان جالعىزىڭ ەت تىرلىگىمەن قارىزدانىپ، قاۋعالانىپ جەكە ءۇي سالىپ كىرگەندەگى قۋانىشىڭدى دا «كوردىم». «قولىما كەلمەيسىڭ بە؟» دەپ قىڭقىلداعان جالعىزعا «قارا شاڭىراقتى يەسىز قالدىرمايىن، ازىرگە كۇش-قۋاتىم بار، شۇكىر دەپ» شالقايعانىڭمەن، ەرتەڭىڭە الاڭدايتىنىڭ دا راس... جالعىزىڭ دالاعا تاستاماس! ءبىراق تۇسكەن جەرىنە «كەلىن بولىپ سىڭبەگەن» سوڭ، ول جاعىنا «سەنىمسىزدىگىڭ» كوكەيىڭدە تۇرادى. سەن كوپ ويلاناسىڭ، قىزىم...
سەندەر زامانعا يكەمدەلە-يكەمدەلە يلەنىپ كەتتىڭدەر، كونبىستىك جاعىنان سەندەردى وزگەرتۋ قيىن! ۋاقىتتىڭ دوڭگەلەگى ءبىراز قارقىن الىپ كەتتى، ەندى ونى قايتادان كەرى دوڭگەلەتۋ وڭاي ەمەس، قىزىم!!!
دەگەنمەن، «ساقالدىدان كەتكەن اعاتتىق — سايتانعا بولار توياتتىق» دەگەندى بىلەسىڭدەر! ارينە، بىلەسىڭدەر! كەزىندە ۇرپاقتى ورىسشا وقىتتىق، ورىستىڭ داعدىسىن الدىق، بودان بولدىق. ال، سەندەردىڭ داۋىرلەرىڭ ەندى تۋدى. زامان وزگەردى. كەرۋەن كەرى اينالعاندا سوڭعى تۇيە العا شىعادى ەمەس پە! ءيا، قىزىم. قازاقتىڭ ەسىكتە قالعان ءداستۇر-داعدىسىن دامىتىڭدار. توزىعى جەتكەنىن «كىسىنىڭ» (جاتتىڭ) سوزىمەن ەمەس، ءوز كوزدەرىڭمەن قاراپ، زەردەلەپ، قاعىپ-سىلكىپ، كۇلدە قالعان اسىلدارىڭدى تۇگەندەپ، جىرتىقتارىڭدى جامايتىن كەز كەلدى! قىزىم، تاڭ اتار-اتپاستان تىرلىكتەرىڭ باستالادى ەمەس پە، سەنىڭ تەرەزەگە قايتا-قايتا قاراپ، جارىقتى توسىپ جاتقانىڭدى دا «كورىپ» تۇرمىن...».
تاڭ بوزارىپ، تەرەزە پەردەسىنەن ءالسىز جارىق ءتۇستى. سەرگەك وياندىم. ءتىپتى ۇيىقتاماعان دا سەكىلدىمىن. قۇلاعىمدا اكەمنىڭ داۋسى ساقتالىپ قالدى. قولىما قالام العىزعان دا سول قۇدىرەتتى داۋىستىڭ ىرعاعى مەن ەكپىنى بولسا كەرەك.
You Might Also Like
-
مەنىڭ اجەم «ءۇش ۇلىمدى شەشەك جالمادى» دەيتىن. ۇلكەن ۇلى — مۇراتقالي اتامىز ستالين زامانىندا ۇستالىپ كەتىپ، دەنساۋلىعىن اباقتىعا بەرگەن كورىنەدى. ال، مەنىڭ اكەمدى «ءولىم سارقىت...
