قوڭىر قاز
قوڭىر قاز الا جازداي ۇيادان ۇزاپ شىقپادى. بيىل كوكتەم ەرتە شىقتى. كۇن جىلىنىسىمەن-اق جەر بەتى قيقۋلاعان، تىراۋلاعان ءان سالتاناتىنا بولەنىپ، جابايى قوڭىر قازدىڭ جۇرەگىن شاتتىق كەرنەگەن... ءۇمىت... جىلى جاقتان تىراۋلاي ۇشىپ، انالارىمەن اڭساي قاۋىشار بالاپاندارىنا دەگەن ساعىنىشقا تولى ءتاپ-تاتتى ءۇمىت! نەتكەن جارقىن، جارىق، ساۋلەلى ەدىڭ، مىناۋ الەم، جارىق دۇنيە!..
...سوناۋ ءبىر سۇرقاي كۇزدە ءوزى ىلەسە الماي قالعان كوش-كەرۋەندى قوڭىر قاز ءبۇپ-بۇتىن قالپىندا وسى توعاي ۇستىندە قارسى الاتىنداي كورىنىپ ەدى. قۇس ءۇمىتى كوكتەمگە كۇمانسىز جەتكىزگەن، كوكىرەگىن جىلىتقان ءۇمىت وتىنىڭ جالىنى ءالجۋاز تارتقانداي بۇگىن... كۇن ساناپ كوڭىلىندەگى ءسان-سالتانات ازايا ءتۇستى. توڭىرەكتى تۇمان جاپقانداي. كۇننەن كۇنگە كوك ءجۇزى كۇڭگىرتتەنىپ بارا ما، قالاي ءوزى؟ جو-جوق. كۇننىڭ كوزى شاقىرايىپ-اق شىعادى. تەك مي قايناتار ىستىعى باسەڭسىپ، كۇن قىسقارىپ بارا جاتقانى بولماسا... ءيا، جاز ءوتىپ بارادى.
قوڭىر قاز ۇيادان ۇزاپ كەتپەگەلى ۋاقىت باياۋ جىلجيتىنداي. شارىقتاۋعا قۇشتار قۇس قيالى ءقازىر قيانداردى شارلامايدى. وتكەن شاقتىڭ سۇرقاي كوڭىلسىز كورىنىستەرى تىزبەكتەلىپ كوز الدىنان كولبەڭدەپ كەتەر ەمەس. سەبەزگىلەپ مۇڭ سارىن باۋراي بەرەدى قوڭىر قازدىڭ جان-دۇنيەسىن! سول جازدا... توعايدىڭ كۇنگەيىندەگى قۇتتى ۇياسىنان بەزەيىن دەپ بەزىپ پە ەدى!؟ ەكى اياقتى پەندەلەردىڭ مۇڭ-مۇقتاجى تاۋسىلعان با؟! ادام وزبىرلىعى تابيعاتتىڭ ءار بولشەگىنە شەڭگەلىن اياماي-اق سالادى... مۇنى دا جىپ-جىلى ۇياسىنان ايىرعان سول قاتىگەزدىك! بالاپان باسىپ، مامىعىمەن جىلىتقان مەكەن-تۇراعى جابايى قوڭىر قاز ءۇشىن ۇيرەنشىكتى ۇيا عانا ەمەس-تى. قاز ءۇمىتىنىڭ، ۇيىرىنەن اداسقان ماما قازدى اتار تاڭ، كەلەر كۇنمەن جالعاستىرعان ءتاتتى قيالىنىڭ ورداسى ەدى! ...قوڭىر قازدىڭ بالا-شاعاسى، ءۇرىم-بۇتاق ءۇيىرى ءار كوكتەمدە ساعىنىشپەن قاۋىشاتىن بازارلى مەكەنى ەدى بۇل! توعايدىڭ كۇنشىعىس شەتىن الا ورنالاسقان سول ءبىر ءساندى الاڭ!
سونداعى سۇرقاي تاڭنىڭ اتپاي-اق قويعانى ءتاۋىر ەدى! ...تاڭ الاكەۋىمىنەن دارىلداعان «جابايى» تەحنيكا سۇتتەي ۇيىعان توعاي ماڭىنىڭ تىنىشتىعىن العان. بىرتىق قولدارىن وڭدى-سولدى سەرمەپ، ەكى ەلى اۋزى تىنىم كورمەيتىن بىرەۋ پايدا بولدى عايىپتان. نە جەپ سەمىرگەنىن كىم بىلەدى، ەكى ۇرتى ۇرگەن قارىنداي، قارىنى جەل كەۋلەگەن شاتىرداي ەكى اياقتى... تالتاڭ-تالتاڭ ەتكەن جۇرىسىنەن، قۇداي ساقتاسىن، ۇرىككەن قۇس ۇياسىنا قايىرىلماستاي ۇسقىنسىز ادام جابايى قوڭىر قازدىڭ اتا جۇرتى — تىنىش توعايدىڭ قۇت-بەرەكەسىن بەزدىرگەن. ۇرەيىن ۇشىرىپ، جان ساقتاۋ مۇڭعا اينالعان سول ءسات...
قۇس تا بولسا، انا قۇرساقتى جاراتىلىس... بالاپان ورگىزىپ، قىزعىشتاي قورعاۋ، قاناتتارىن قاتايتىپ، سۋىققا ۇشىراتپاي، تىراۋلاعان قۇس كەرۋەنىن جىلى وڭىرگە باستاپ ۇشۋ «پەشەنەسىنە» جازىلعان قازدىڭ باقىتتى عۇمىرى ەمەس پە ەدى! قوڭىر قاز كورىكتى ءسامبى تالدىڭ ساياسىن تاستاپ شىققالى دا ەكى جاز، ەكى قىس ءوتىپتى-اۋ!.. قۇس اتاۋلى ادامداردىڭ مۇددەسىن كوزدەيتىن زاڭ، ەرەجە دەگەننەن بەيحابار. اتاسى قاز اتانعالى... ادام تىرلىگىنە ءتان «جەرگە يەلىك، مۇلىك، جەكەشەلەندىرۋ» دەگەننىڭ سۇتتەي ۇيىعان ورمان تىرشىلىگىن ويران ەتكەن قورقاۋ كورىنىستەرى... ماماقازدىڭ كوزدەرىنەن ەرىكسىز باداناداي-باداناداي جاس ىتقىپ شىقتى! ۇياسى، ءۇيىرى، بالپاڭداعان بالاپاندارى...
...سودان بەرى قۇس ءومىرىنىڭ تىراۋلاعان اۋەنگە قۇلاق تۇرگىزگەن سالتاناتتى كوكتەمىنەن ءسان اۋلاقتاپ، ءۇمىت وتى السىرەي ءتۇستى. كوك جۇزىنە تەلمىرگەن قوڭىر قازدىڭ قيقۋلاعان قۇس كەرۋەنىنە ىلەسە الماي قالعان كۇندەرى ەسىنە ورالا ما ەكەن...
...كۇز ەدى. تاڭ سىبىرلەي باستاعاندا قوڭىر قازدان تاراعان ءۇرىم-بۇتاعى وسكەن ۇياسىن قيماعانداي، توعاي ۇستىنەن قانات جازا ءۇش رەت اينالىپ ۇشىپ، بىرتە-بىرتە بيىككە سامعاپ، شارىقتاي ءتۇستى دە، تۇستىك جاقتى بەتكە الىپ، كوز ۇشىندا نوقاتتاي بولىپ، اسپان كەڭىستىگىنە ءسىڭىپ كەتە بەرگەن... ۇزاق تەلمىرگەننەن كوز اياسى جاساۋراپ، ەكى كوزىنەن ىپ-ىستىق قوس تامشى ءۇزىلىپ تۇسكەن ماما قازدىڭ... ءۇزىلىپ تۇسكەن تامشىلارمەن بىرگە كوڭىل تۇكپىرىندەگى اياۋلى ءتاتتى ۇمىتتەرى دە ۇزىلگەنىن سەزدى مە، سو جولى!..
شىبىن-شىركەيسىز، مامىراجاي سوناۋ ءبىر جازدا جابايى قوڭىر قازدىڭ بالاپاندارى قاراقۇلاقتانىپ، ارالاس ورماندى توعايدىڭ كۇنگەي بۇيىرىندەگى ايدىن كولدەن قايتىپ ورالعان. كەنەتتەن ۇيتقي سوققان جەل قارا تۇتەك داۋىلعا ۇلاستى. مامىرلاي بالپاڭداپ، تىزبەكتەلە، الاڭسىز كۇندەلىكتى ۇيەزدەيتىن الاڭشاعا بەت العان. كەنەتتەن جەل تۇرىپ، الا قۇيىن ارالاي جونەلدى. جەلەكتى ورماننىڭ ۇيپا-تۇيپاسىن شىعارعان سۇراپىل ەس جيعىزۋعا مۇرشاسىن كەلتىرمەدى تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ! تاياۋ جەردەگى جۋان قاراعايدى داۋىل شايقاپ، دەم اراسىندا گۇرس ەتىپ قۇلاپ تۇسپەدى مە! ساتۇر-سۇتىر دىبىستان ۇرىككەن ۇرەيلى قاز ءۇيىرى قيقۋدى سالا، جانۇشىرا ىلگەرى قانات سەرمەستى. انالىق سەزىم قاۋىپ-قاتەردىڭ نەبىر تۇرىنەن دە كۇشتىرەك بولىپ شىقتى. قوڭىر قازدىڭ ۇيىردەن ۇنەمى قارا ۇزىڭكىرەپ جۇرەتىن كۇرەڭ قاۋىرسىندى جايباسار بالاپانىنا قاراي جانتالاسا تۇرا ۇمتىلعانى سول ەدى... قاراعايدىڭ قوماقتى ءبىر بۇتاعى مۇنىڭ وڭ قاناتىن باسا قۇلادى. جان-دارمەنىن جالداپ، ازەر دەگەندە سىتىلىپ شىققانىمەن، توپشىسى ءزىل تارتىپ، قاناتىنىڭ سىرتقى، قالقان قاباتى يكەمگە كەلمەي، جاپىرىلعان ورمان شالعىنىنىڭ بەتىمەن سۇيرەتىلە جەر سىپىرىپ، بالاپاندارىنان قارا ۇزبەي، اقساڭداي ىلەسە بەرگەن...
...سۇراپىل داۋىل اتام زامانعى جۋان قاراعايدى تۇبىرىنەن قوپارا سۇلاتۋ ءۇشىن كەلگەندەي. الاسىپاران اكەلگەن قۇيىننىڭ قيتۇرقى ءىزىن بۇركەمەلەگەندەي ءبىر شوعىر سۇر بۇلت سەبەلەپ ءوتتى دە، الگى الاساپىرانعا مەنىڭ تۇك قاتىسىم جوق دەگەندەي، كۇن جارق ەتىپ شىعا كەلگەن!..
كۇزدە جۇرەك شىمىرلاتار قيقۋمەن جىلى جاققا ۇشقان ۇيىرىنە قوڭىر قاز سول ساپاردا ىلەسە المادى. قىس تۇسە، العاشقى اياز ۇرىپ، قار جاپالاقتاعان مەزگىلدە قاناتى قايىرىلعان قوڭىر قاز اجەپتاۋىر شيراپ ەدى. الدە جاپادان-جالعىزدىققا، تىرشىلىك قامىتىنا مويىنسۇنىپ، قاتايدى ما، الدە زاقىم العان توپشىسى اجەپتاۋىر وڭالدى ما، ايتەۋىر سىڭسىعان كوڭىلىندەگى مۇڭ سارىنىن كۇنكورىس قارەكەتى الماستىرىپ، كۇندەر وتە بەردى. اشەيىندە ەلەمەيتىن ءار سىبدىردى، تىرس ەتكەن دىبىستىڭ بىرەۋىن قالت جىبەرمەيتىن بولدى. بۇرىنعىسىنان دا دىبىسشىل، سەكەمشىل، ەلەڭدەۋى كوبەيدى... سول ساقتىعىنىڭ ارقاسىندا قىستان امان شىققان. كوكتەمدە قونىس اۋدارۋعا ءماجبۇر بولىپ ەدى...
... جاڭا قونىستا وتكەرگەن جاز دا ساعىنىشتى كۇي سارىنىنان ايىقتىرا الماپتى قوڭىر قازدى! تىراۋلاعان كوكتەم مەن قيقۋلاعان كۇزدە كوك جۇزىندە اسەم قالىقتاعان قۇس كەرۋەنى قوڭىر قازدىڭ جان دۇنيەسىن سەرگىتە، مۇڭىن سەيىلتە الماعانى انىق.
كۇز تۇسكەلى قوڭىر قاز ۇياسىنان شىعۋدى ءبىرجولا قويدى. ۇيقىلى-وياۋ قالپىندا تۇمسىعىن قاۋىرسىنىنا كومە ءتۇسىپ قالعىپ جاتتى دا قويدى. كوك كۇمبەزىنىڭ باتىس بەلدەۋىن قىزىل شاپاققا تۇگەل بوياپ، كۇن ۇياسىنا قوندى. ...قوڭىر قاز سۇمدىق ءبىر ءتۇس كورىپ جاتىر ەكەن دەيدى. ءوزىن كورىپ جاتىر ەكەن. ...جاس اڭشى شالاجانسار مۇنى قوس سيراعىنان قوسا ۇستاپ بۇلعاڭداتىپ اكەپ بوساعاعا تاستاي سالادى. الدەكىمگە الدەنەلەردى ايتىپ، وز-وزىنەن ماساتتانعانىن نىعارلاي اتتاعان قادامىنان «كورىپ جاتىر»، اۋلانىڭ باسقا بۇرىشىنا بەت الدى... اڭشىنىڭ گۇلدى ورامالدى ماڭدايىنان شەگىندىرە ساندەپ بايلاعان قىپشا بەل سۇلۋ كەلىنشەگى قوس بۇرىمىن بۇلعاڭداتا باسىپ مۇنىڭ قاسىنا كەلەدى... بۇراڭداعان نازىكتىگىنە قاراماستان، قايراتتى قولدارىمەن مۇنى بۇتارلاپ، جۇندەي باستادى... جەر وشاقتا وت مازداپ، ءوزى وسكەن ورمانىنان بۇتالعان قۋ شىلىك شاتىرلاي جانىپ، ۇشقىنىن شاشىراتا، قىزىل الا جالىن قارا سۋ قۇيىلعان قارا قازاننىڭ قارا ماقپالداي باۋىرىن جالاپ، جالاڭ قاعادى... «قاناتىنان اۋلا سىپىراتىن سىپىرعى جاسايىق!» دەپ، شىڭكىلدەك داۋىستى شۇڭىرەك كوز، كەميەك كەمپىر ءتونىپ كەلەدى بۇعان... قوڭىر قاز سەلك ەتە ءتۇسىپ، ويانىپ كەتتى! بۇيىعىپ جاتىپ، ءتۇن ورتاسى بولعانىن سەزبەپتى. بەزبۇيرەك تاعدىرىنىڭ كورسەتكەن ءتۇسى دە تۇلا-بويىن قالتىراتىپ-اق جىبەرگەنى... الگىندەگى قىزىل شاپاق تاراپ، توڭىرەكتى قاراڭعىلىق باسىپتى...
قوڭىر قاز ءوز بالاپاندارىنىڭ ەسكى جۇرتقا، وسى توعايدىڭ كۇنشىعىس جاق شالعايىنا كوكتەم سايىن ورالىپ، كۇز تۇسە ءوز بالاپاندارىمەن بىرگە ءۇيىر-ۇيىر بولىپ ورمان ءۇستىن قيقۋعا بولەپ، جاز ومىرىمەن قيماي قوشتاسىپ جۇرگەنىنەن بەيحابار ەدى. بۇلاردىڭ جىلى ۇياسىن سۋىتقان تالتاق بۇت — «كاسىپكەر» اتانعان پەندەنىڭ مەملەكەتتىك قورىققا زاڭسىز يەلىك ەتۋگە جاساعان ارەكەتى ءۇشىن تاس زىندانعا تاستالعانىنان دا بەيحابار ەدى قوڭىر قاز!
كۇز تۇسە قۇس كەرۋەنىنىڭ سۇڭقىلىنا قۇلاق تۇرەتىن اڭساۋعا جاراتىلعان انا كوكىرەك! نەبىر دىبىستاردىڭ اراسىنان جۇرەگىنە سىبىزعى ۇنىندەي ۇزدىگە شىققان بالاپاندارىنىڭ ءوزىن اڭساعان مۇڭدى داۋسى الىستان تالىپ جەتەردەي قۇلاعىن توسۋدان ءبىر تانبايتىن... جابايى قازدىڭ سوڭعى دەمى القىنىپ بارىپ، سايابىر تاپقانداي...
قوڭىر قاز بيىل كەنەتتەن تۇسكەن اققىراۋدى ەلەمەدى، بۇيىعۋدى دا قويعان. موينىن سوزا ءتۇسىپ، سۇلىق جاتىر. وعان اڭساعان سيقىرلى اۋەن دە ەستىلمەيدى، كوكىرەگىن ادەمى الديگە بولەيتىن اسەرلى دە قۇدىرەتتى قۇس كەرۋەنىنىڭ ءۇنى ساپ تىيىلعانداي. قورقىنىشتى تۇستەر دە ەنبەيدى. دۇنيە ءبىر ساتكە تىما قالىپ، قوڭىر قازدىڭ تىنىسىن اڭداپ، قىبىرسىز قالعانداي... دىبىس تا سولعىن، ماڭايداعى كورىنىس تە كومەسكى، سەلت ەتكىزەر تىرشىلىك اتاۋلى تىنا قالىپتى. جاز ءومىرى، ءماز ءومىرى ءتامامدالعاننان بەرى شاراسىزدىق كۇيىن كەشتىرگەن تىرشىلىك اتتى وپاسىز دۇنيە ءبىر ساتكە بايىز تاپقانداي. جابايى قوڭىر قازدىڭ جانى تىنشىماي اڭساعان پەيىشتى ءساتى ءدال ءقازىر كەلىپ جەتكەندەي...
...مامىراجاي ماڭگىلىك تىنىشتىق ورنادى قوڭىر قاز ءۇشىن!
مۇڭنان، ساعىنىش پەن اڭساۋدىڭ قۇرساۋىنان ازات... سامعاۋ، شارىقتاۋ كەڭىستىگىنە قۇلاش ۇرعىزعان جەپ-جەڭىل، جاپ-جارىق، كەدەرگىسىز كاۋسار الەمدە قاۋىرسىن ۇلپەگىنەن دە جەڭىل، كىرشىكسىز ءاپپاق قاز رۋحى قالىقتاپ بارا جاتقانىنان بەيحابار تاسباۋىر تىرشىلىك تومسىرايىپ تۇر...
You Might Also Like
