ازعىن - (باللادا)
قۇلدىراۋ
XX عاسىردىڭ باستى دەرتى
قىنادايىن وتاعان، قىرعان كوپتى.
«وبا» دا ەمەس، مەنىڭشە، «وبىر» دا ەمەس.
اراق دەر ەم ەڭ باستى تاقسىرەتى.
عالىمدار دا، دانىشپان دانالارعا،
جەتكىنشەككە، اق شاشتى انالارعا،
ازاماتقا بيلىگىن جۇرگىزگەن ول،
قازاقشا ايتساق، حانعا دا قاراعا دا.
ازازىلمەن كۇرەسەر شاما بار ما؟
كەتە بارعان اراقتىڭ جەتەگىندە،
كارى قىزداي جابىسقان ەتەگىنە.
اقىلىڭدى، ەركىڭدى، جىگەرىڭدى،
الىپ قويعان «جۇزدىكتەر» وتەۋىنە.
سان «جۇزدىكتىڭ» تەڭىزىن ءجۇزىپ ىشكەن،
كۇن قۇرعاتپاي تۇنىعىن ءسۇزىپ ىشكەن.
قىرىق جاستا بەت- اۋزى بەزەۋلەنىپ،
مىلجا-مىلجا،
ايرىلعان تۇگەل تىستەن.
ءبىر كۇن اندا سەندەلگەن، ءبىر كۇن مۇندا،
تۇراقتى جۇمىسى جوق اتى زىندا.
باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزداعاندا،
دەگەندەيىن جىن ءۇيىر امەن جىنعا.
شولىركەگىش شولمەكتەس دوستارى كوپ،
ءبىز تىرىدە زىندەكە باتپا مۇڭعا.
ء-قازىر-قازىر جانىڭدى شاقىرامىز.
ءبىر بەس تيىن بار بولسا، قوسساڭ مۇندا.
-جوق دەيسىڭ بە؟
-بۇل كىسىنى قيناما بىزدە بار دەپ،
كەلەسىدە بىزدەردى سۋارار دەپ.
كەڭكىلدەسىپ ءوزارا كۇپىلدەسىپ،
ىشكىش بىتكەن اپ-ساتتە جيىلار كەپ.
ىشكىشتەردىڭ كەيبىرى ىشسە بولدى،
توبەلەس ىزدەپ تۇرادى قىشىپ قولى.
تىرنار ەدى اركىمنىڭ جان جاراسىن،
-زىندەكەلەپ
تۇرسىڭ سەن بۇل ءبىر سورلى.
ء-وي، بليا، اتىڭ قۇرعىر، ۇزىن تۇرا!
- كىم سورلى؟- دەپ كىجىنىپ شىقتى بۇ دا.
ونىسىنان اناۋ دا ىقپاعان ەد:
-سەن سورلىسىڭ! -دەپ ءسوزىن نىقتاعان ەد
-بەيشارا، قاتىنىڭ – كارى، قىزىڭ – ساقاۋ،
وسى ءسوز تۇتانۋعا تۇرعان تاقاۋ.
توبەلەستىڭ وتىنا ماي قۇيعان ەد
مۇندايدا قالا الادى كىم سامارقاۋ؟
ء-وي، بليا،
قولىڭدا ولەم شىق بەرى! - دەپ
سارت ەتكىزدى تۇرانى شىقشىتتان كەپ.
تىلەگەنى بولعانداي تۇران تەگى،
كىم ەكەنىن تۇراننىڭ تانىسىن كوپ.
تالايدى جۇنشە ساباپ اتى شىققان،
زىندانى سىلەيتە ءبىر ساباسىن كەپ.
-قالادا تۇران، ءسىرا، جاي جۇرمەپتى.
-تاني الماي تۇرعانىم جۇگەرمەكتى.
-جالعاندىكى جالعاندا قايتات دەگەن،-
دەپ ءسۇيسىندى زىندادان كورگەن تەپكى.
بوتەلكەلەس، وڭەشتەس دوستارى ەندى
تۇراننىڭ كۇنى باتىپ، ايى ءسوندى.
دەگەندەي سىرتتاي باعىپ شەتتەپ تۇرعان
داۋىستان سەلت ەتكەن ەد: «ويباي، ءولدى!»
تۇرانىڭ ىشەك- قارىنى اقتارىلىپ،
دوڭبەكشىپ، ءوڭى قاشىپ، جاتىر سۇلىق.
قانجارىن قان-قان بولعان بالاعىنا،
سۇرتە ساپ كەتە باردى زىندا ءجۇرىپ.
...وعان دا وتە شىقتى ءبىراز زامان،
تۇرمەدە ونىنشى جىل وتىر امان.
مال ۇرلاپ، توبەلەسىپ سوتتالعاندار،
كىسى جارعان زىندادان قورقادى ءامان.
ايتقانىن ەكى ەتپەيدى مۇنىڭ، ءسىرا،
اراق دەسە جۇگىرەد اتا تۇرا.
وعان قوسا اناشا تاۋىپ بەرەد،
تۇرمەدە اتى شۋلى ەركە-شورا.
زىندا دەسە سەلت ەتەدى كوبى تەگى،
اراقتان ازعانداي ما كوكىرەگى،
ەلەستەپ كوز الدىنا الدەنەلەر
سولارمەن بيلەگەن بوپ سەكىرەدى.
«بليا» دەپ بايلانىسىپ الدەكىممەن،
سان رەت الاسۇرىپ بىلەك تۇرگەن.
ەسىن جيىپ سونان سوڭ سۇرار ەدى.
-قايدا- دەپ،- الگى يتتەر ماعان ۇرگەن؟
تاڭ قالسا مۇنىسىنا وتىرعاندار:
ء-اي، ءاي!- دەپ اقىرار ەد،- ءسال توقتاڭدار.
-مىنا جەردە وتىردى اكە-شەشەم،
انا جەردە ۆاسيا مەن الگى شەشەن.
كەتتى ولار ايتىڭدار قايدا ءسىڭىپ؟
وتىرعاندار شوشيتىن قانى سۋىپ.
-اكە-شەشەم دەمەپ پە ەڭ قايتىس بولعان؟..
ەسەڭگىرەپ قالار ەد كوزىن جۇمىپ،
قاندى جاس جونەلەر ەد ءجۇزىن جۋىپ.
-سوندا مەن... بولعانىم با، ەلەستى اۋرۋ؟!
«بليالاپ» ەڭىرەدى اتىپ تۇرىپ،
جىبەردى ءوزىن-وزى جاققا ۇرىپ.
- دارىگەرگە اپارىڭدار، ءولدىم!- دەگەن.
ءۇندى ەستىپ قاراۋشىلار ەتتى ەلەڭ،
دارىگەر: «بەلايا گورياچكا!»- دەگەنىندە
كۇڭىرەنىپ، بەتىن تىرناپ، شاشىن جۇلىپ،
قيمىلسىز كەلەسى ءسات قالدى سۇلىق.
سىرتتا
قايتا قۇرۋ كەزەڭى.
توقىراۋدان قۇتىلىپ،
اشىلعان ەل كوزى ەندى.
ءبىر وزگەرىس بولاتىنىن سەزەدى،
كوشەلەردە كوك ەزۋ
باردى- جوقتى ەزەدى.
وتتادى ويعا كەلگەنىن،
كورىن قازىپ ولگەننىڭ.
جاعاسىن جىرتىپ ءتىرىنىڭ،
سىباعاسىن بەرگەنىن
وتىرعانداردا ەستىدى.
ءدۇبارا قىلعان ەستىنى،
اقىماقتاردى اقىلدى.
باردى قۇرت ساق ەلدەگى،
ساياساتكەرلەردىڭ ەرمەگى.
قاقىراتىپ قالانى،
ءوندىرىس ورنىن جەرلەدى.
قارعىس اتسىن ەسكىنى،
توقىراۋدىڭ توقتاسىن،
قۇرتقان ەلدى تەپكىنى
قايتا قۇرۋ جاساسىن!
وسى ۇراننىڭ ەكپىنى
سانالاردى مەڭدەگەن،
ءتىرى جان جوق سەنبەگەن.
ساياساتكەردىڭ جاعى سەنبەگەن.
-لەنين جولى- وسى،- دەپ،
نە بولسا سونى جوندەگەن.
سەندەلىپ حالىق سان سوقتى،
ەسەپسىز ۇران سان سوققى.
اقىرى، ەلدى قۇلاتتى،
سۋالتتى ۇلى بۇلاقتى...
-سوتتالعانداردى كەڭەس كەزىندە
بوساتساق دەرەۋ تۇرمەدەن،
كەم قويعانىڭ وزىندە
سان ميلليون ۇنەمدەپ...
قاراجات قوي بۇل دەگەن
ءبىرىن-بىرى ءىلىپ اپ،
دەپۋتاتتار سايرادى.
بىرتە-بىرتە بيۋدجەتتىڭ
جەلدەي ەسىپ ايدارى،
كۇمپيىپ ءبۇيىرى شىعادى.
تۇراقسىزدىق ەلدەگى
سويتكەندە بارىپ ىعادى.
قاراتپايتىن الدى-ارتىنا
كەڭەستىڭ وسى سالتى دا
زياندى ەدى جالپىعا.
ءبىرتۇتاس سوۆەت حالقىنا
وتىرعاندار سىرتقا شىقتى تۇرمەدەن.
قۇتىلىپ بيت پەن بۇرگەدەن،
بەليگورەچكا دەگەندەر،
وكپەسىن قۇرت جەگەندەر
ساۋ الەمگە بەت الدى
-جاراتپاسا دا كوپشىلىك،
باس الماس ەم ىشۋدەن.
ىشپە دەگەندى ىشكە تەپكىلەپ،
قيراتار ەدىم ءتىسىن مەن.
اۋىلعا ەنگەن ساتىندە،
كەتكەنىن ارتىق تۇسىنگەن،
«بليا» دەپ قويىپ ىشىنەن.
كوشەنىڭ كوركى بالا ەدى،
كەمپىر مەنەن شال ەدى.
كەۋدەلەرى كەپسەردەي
نار جىگىتتەر بار ەدى.
مىڭ بۇرالىپ مايىسقان،
كوز تارتاتىن الىستان.
كورىنبەيد نەگە قىز-جەلەڭ؟
ءبىر ساتكە كوزى جاساۋراپ،
قۇلازىپ، كوڭىلى ەتتى ەلەڭ.
ۇيلەر جوق ىرگە تاستارى،
قورالاردىڭ جاتىر ورىنى.
اۋىلدىڭ قايدا جاستارى؟
قوسىلا قالسا باستارى
سوبراز دەپ ۇران تاستايتىن.
كەلگەندە شولدەپ وسىلاي،
سۋارىپ-اق تاستايتىن،-
دەگەن ويعا بەرىلىپ
جەتكەن تۇستا ۇيىنە،
كۇيگەلەكتەنە كۇيىنە،
شوشىنا شوشىپ ىركىلدى.
قارسى الدىندا تۇرعان ءۇي
ەڭسەلى ەدى ءبىر ءتۇرلى.
سىرت جاعى قورا –قوپسىلار.
اينالاعا كوز تىگىپ،
بۇل ۇيدەن بىردەن ءۇزدى ءۇمىت،
ويعا باتتى كۇيىنە.
كۇزەتشى بولار الدەكىم
سىزدانا بۇعان ءتىل قاتتى:
-كىم كەرەك، قىمباتتىم؟
-بۇل ءۇي كىمنىڭ تۇراعى؟
ء-بىلىپ ال سەن، جارقىنىم،
كوپ بىلگەندى قۇداي ۇرادى.
ۇرماسىن دەسەڭ، سول قۇداي...
-سول قۇدايىم سەنبىسىڭ؟
اقىرىپ اناۋ: « مەن!»- دەدى.
-تانىماي تۇرسىڭ سەن مەنى،
مەن كارىمنىڭ زىندانى
-زىندا بولساڭ كەل بەرى،
تانىتايىن اكەڭدى
جاتقان اناۋ كوردەگى.
باسىلىپ قالدى سول ساتتە،
كەۋدەسىن كەرگەن كەردەڭى.
باسىلىپ سالا بەرگەنى،
قورلىعىنان قورىنىپ،
وز-وزىنەن تورىعىپ،
ءتىل قاتپاستان مۇنان سوڭ
ءىلبىدى العا،
جوق ءۇمىت.
***
ء-بىر اپتا بويى ەنەڭدى...
جولدا كەلەم مەن ەندى.
ۇمىتتىم تاماق دەگەندى...
اۋزىما الماي انانى.
ءمولت ەتتى سول ءسات جانارى.
وڭە بويىم السىرەپ، اشتىق جەڭىپ بارادى،-
دەي بەرگەنى ىشتەي سول ەدى.
«ماگازين» دەگەن جازۋعا
كوزى ءتۇستى كولەمدى.
قۋانعاننان زىندا سۇم.
كەتكەن ەدى تىم ارتىق.
ء-وي، بليا، مىنا قاتىندار
جول بەرە مە، الدە بەرمەي مە؟
ەركەك دەگەن اتىم بار،
شىبىن قۇرلى كورمەي مە؟-
دەپ كەزەكتى كيمەلەپ،
ىعىستىرىپ كەيبىرىن،
كەيبىرەۋىن سۇيرەلەپ
بىلاي دەپ ءبىر كوكىدى:
ء-اي، قاتىندار،
ەركەكتى اڭساپ كۇيلەگەن
سارى ماساداي توڭىرەگىمە ۇيمەلە،
ايىزدارىڭدى قاندىرام،
ەستەرىڭنەن تاندىرام.
-ساندىراقتاماي كەت ءارى!
سەنسىز دە جىندى جەتەدى،-.
دەگەندى تىڭدار زىندا ما؟
مەن- كارىمنىڭ زىندانى!
بولا قالدى جىم ءبارى.
-اق اراقتان بوتەلكە،
نان اكەل دەدى ءبىر بولكە.
-اراق جوق بىزدە اتىمەن
-سپيرت شە؟
-بار، قىمبات تۇرادى.
-قاراي گور، قۇداي ۇرعاندى
اقشا دەيدى،-دەپ كىجىنىپ،
سورەنى سارت ۇرعان-دى.
-بىلمەيمىن مەن باسقانى!-
دەپ قانجارىن سۋىردى.
ء-بىر سۇققانىم مۇنىمەن
ون بەس جىل ماعان تۇرادى.
ءپىسىپ العان پەندەمنىڭ
شىرقىراپ جانى شىعادى.
سونەدى ماڭگى شىراعى،-
دەپ اقىردى،- مەن زىندامىن
-قۇيسا قۇيسىن،
قۇيماسا،
ءولتىر دەپ تۇر سەنى جىندارىم.
ايەلدەر سول ءسات ەسىككە
لاپ بەرگەن ەد تالاسا.
ساتۋشى مەن ەكەۋى
قالعان ساتتە وڭاشا.
قوس بىلەكتەن شاپ بەرىپ،
بيلەدى بويىن ءبىر جەلىك...
توسىنە-توسىن تىرەدى.
قۇتىلماسىن ءبىلىپ بۇل ەندى.
-اعا!- دەدى القىنىپ،-
سىزگە سپيرت قۇيايىن
-سويتە عوي، قۇلىنىم، سويتە عوي،-
دەپ جاتىر اناۋ جالپاقتاپ،
جان-جاعىنا جالتاقتاپ.
دەپ قويدى سۋىڭ بار ما ەدى؟
كوزى ويناقشىپ، باسى قالتاقتاپ.
قىسقانداي بەزگەك دەنەسىن،
سىلەكەيى شۇبىرىپ،
ءسات سايىن ءوڭى قۇبىلىپ،
ستاقاننىڭ جيەگى
تىسىنە تارس-تۇرس تيەدى.
قولىمەن قولىن دەمەدى،
اقىرى بولدى دەگەنى.
ءجۇز گرامم سپيرت اپ-ساتتە-اق،
ەڭسەرسە كەرەك سانانى،
لاعىپ الا جونەلدى.
-قاتىنىمدى ءولتىرىپ،
ساقاۋ قاردى الام مەن بۇگىن.
تويىما سەنى شاقىرام،
قىز جولداس قىلام كەل، كۇنىم...
توي دەسە قۋ باس دومالار،
كەپ قالىپتى-اۋ مىنالار.
اكە-شەشەم، ءوي، مىناۋ
ۇزىن تۇرا مارقۇم با؟!
سەنى ءولتىرىپ مىنا مەن،
قالعان ەم عوي ارتىڭدا.
تىرىلگەنىڭدى ەندى جۋامىز،
كەل ىشەيىك تارتىنبا.
كەلگەنىن مۇنىڭ ەسىتكەن
دەي بەرگەندە ەسىكتەن
ايەلى كىردى جۇگىرىپ،
ەرە كەلگەن قىزى اقەركە
اكەسىن كورىپ تۇر كۇلىپ.
-وتاعاسى!-
دەگەندە جالت بۇرىلدى زىندا دا
-كارى يت، ساعان نە جوق!- دەپ
ساقاۋ قار مىنا تۇرعاندا،
جولاۋشى بولما بۇل ماڭعا.
ساقاۋ قارعا ۇيلەنەم،
ءسويتىپ ءالى-اق تۇزەيمىن
تىرلىگىمدى كۇيرەگەن.
ۇعا المادى سوزدەرىنىڭ بىرىندە
مۇڭ ۇيالاپ تۇرىنە
ىنتىقتى سول ءسات بىلۋگە.
ساتۋشى قىز ىممەنەن
ساقاۋلاردىڭ تىلىنە
انالاردىڭ ءسوزىن اۋداردى.
ەسىنە اپ تاعى اڭداردى.
ادام...
سولاي دەي مە؟- دەپ
شوشىندى سونسوڭ تاڭ قالدى.
تاڭ قالۋ، جىلاۋ نە بەرمەك؟
ۋايىم قۇرتپاق، وي كەرمەك
تال بويىن نامىس كۇش كەرنەپ،
بەرىسپەۋگە بەكىندى.
نە دە بولسا بوپ كورمەك.
ال شەشەسى
قارعاپ-سىلەپ جىلادى.
ال اكەنىڭ مەڭىرەۋ ەدى قۇلاعى.
-توقتاتار مەنى كىم بار؟- دەپ
ەكىلەنىپ ودان سۇرادى.
-سەنگەنىڭ سوۆەت بولسا قۇرىدى.
ايتپا ماعان سەن تالاق
قۇدايىڭدى، ءپىرىڭدى،
تىڭدامايمىن ءبىرىڭدى.
-ساقاۋ قار ەندى قاتىنىم،-
دەپ بىلەگىن ءتۇرىندى.
دالەلدەيمىن مۇنىمدى،
دەپ قىزىنا بەت الدى.
توقتاتپاق بولعان ايەلىن
-باجىلداما بەت الدى،-
دەپ ءبىر ۇرىپ سىلەيتتى
جالاڭداتىپ قانجارىن
قىزىنا تامان جاقىنداپ:
-شەشىن!- دەدى باقىلداپ.
ساتۋشىعا
-شەشەسىن
الىپ كەت،- دەپ،- مىنانىڭ!-
بۇيىرا سويلەپ اقىردى.
سىلەيىپ قىزى تۇر ءالى
كىرگەنى عوي، ءسىرا، اقىلى...
-مەنەن باسقا ايتشى ءوزىڭ
كىم الماق بۇل پاقىردى؟
سودان سوڭ ساسپاي شەشىندى.
-بەرى كەل!- دەپ قىزعا ىمدادى
سول ساتتە...
شىر كوبەلەك اينالىپ،
مەنمەنسىپ تۇرعان زىندانى
يەگىنەن
سىلەيتە تەۋىپ، ۇرعان-دى.
گۇرس ەتتى كەسكەن تەرەكتەي
تۇرا الماي قۇر تىرباندى.
سول ساتتە بەزىپ كەتكەن ەدى،
قورشاعان ەلەس- جىندارى.
ءازىر اسقا تىك قاسىق
ميليسيا دا كەلىپ جەتكەن-دى...
ال اقەركە ايمالاپ قۇشىپ اناسىن،
ال اناسى قىزىن پاناسىن
قۇشاعىنا اپ ەگىلدى.
-قىز دا بولسا، ايبارلىم،
تانىتقان اسىل تەگىڭدى.
تابارسىڭ ءالى-اق تەڭىڭدى،
اقەركە، سەنەن اينالدىم.
ءتۇيىن.
الا تايداي بۇلدىرگەن
تۇنىق كولدەي ەلىمدى.
تالايىن ساپتان شىعارعان،
ايبار بولار ەرىمدى.
ومىردەن ەرتە وزدىرىپ،
بۇگىلدىرگەن بەلىمدى.
اراق، ساعان نە دەيىن؟!
ازدىرعان دا توزدىرعان
سەن دەسەم...
وز-وزىمە سەنبەسەم،
ماشەكەڭشە ايتسام، ءبىر ۋاق
قۋ ناپسىگە ەرىك بەرگەن كىم؟!
اراق، سەندەي شايتانعا
سومپەڭ قاعىپ ەرگەن كىم؟!
مەن دەسەم،
ياعني ادام دەگەنىم.
تالاس جوق مۇنىڭ ءجون دەسەڭ،
بار ءۇمىتىم، سەنەرىم،
وسىنى ۇرپاق ۇقسا ەگەر.
ازعىنداپ،
ازىپ ولمەسەك...
سۇلەيمەن بايازيتوۆ
You Might Also Like
