ءومىرداستان

1. بەسىك بالاعىنداعى جىلان
قىرىق-وتىز قۇرىم ءۇي جيەكتەگى،
قىرقاداعى وراقتا نيەتتەرى.
شەشەم بولەپ، ۇيىقتاتىپ، بەسىگىممەن،
كەرەگەگە كەتىپتى سۇيەپ مەنى.
كەتىپتى ءوزى جىلعاعا سۋ الۋعا،
سۋساپ كەلەر اكەمدى سۋارۋعا.
اكەم بايعۇس وراقتا بولسا كەرەك،
مۇرشاسى جوق كۇلۋگە، قۋانۋعا.
ەسى-دەرتىن ەكى ۇلعا كەزەك ءبولىپ،
كەتسە كەرەك اجەم دە تەزەك تەرىپ.
تويىپ السام، تومپيىپ جاتادى ەكەم،
شامالى ەكەن شەشەمدى مەزى ەتكەنىم.
جار سالىپ، جاسالماپتى تويىم انىق،
اعايىن شابىلماپتى قويىن الىپ،
ۋىز ەمگەن بۇزاۋداي جاتسام كەرەك،
ۋىزىنا شەشەمنىڭ تويىپ الىپ.
تال بەسىگىم قورعانىش بولىپ ماعان،
جاتسام كەرەك، ءسىرا دا، قورىقپاعام.
قوشان تىرلىك اينالام دۇنيە ەكەن،
قۇرىماعان نەمەسە مولىقپاعان.جاتسا، تۇرسا جارماسىپ جەرگە ۇڭىلە،
ءوز تىرلىگىن كۇيتتەپتى ەل دە مىنە.
ءسىرا، ءبىر جان، بىلمەيمىن، قۋاندى ما؟
ءبىر قازاقتىڭ ومىرگە كەلگەنىنە.
(نەگە كەرەك قۋانسىن، قۋانباسىن!
قازاق جۇرتى، ايتەۋىر، سۋالماسىن!)
...شەشەم مەنىڭ جىلعادان كايتسىن ۇيگە،
اپىل-عۇپىل اسىعىپ سۋ العاسىن.
اسىعىپتى، ەشنەگە بۇرىلماپتى،
الدەنەدەن جۇرەگى سۋىلداپتى.
قۇلاعىنا الدەكىم سىبىرلاپتى،
الدەبىرەۋ مەن بولىپ شىرىلداپتى.
ۇيگە كەلسە، قاپەرسىز جاتىر ەكەم،
شوشىرلىقتاي نارسە جوق زاتى بوتەن.
قايتا بۇركەپ بەسىكتى قويىپتى دا،
قاننەن-قاپەر قاتەردەن قاپىل ەكەن.
بىردەمە دەپ، كۇبىرلەپ، ىرىمداپتى.
تىرشىلىگىن جالعاپتى، بۇرىلماپتى؛
جۇك ۇستىندە، سول ساتتە الا مىسىق،
ۇدىرەيە بەسىككە، بىرىلداپتى.
ينە-مۇرتى شانشىلىپ تاناۋىندا،
الدەنەنى مىسىق تۇر قاراۋىلداپ،
...ورالىپ قارا شۇبار جىلان جاتىر،
باس جاقتا، تال بەسىكتىڭ بالاعىندا.
زارە-قۇت جوق، انامدا سۇر قالماعان،
قارسى الدىندا اجداھا سۋماڭداعان،
باس بارماقتاي باسىندا ساعات ءتىلى،
وتتى-كەتتى دەگەندەي جىلماڭداعان.
قۇرىم ءۇيدىڭ قۇبىجىق ەسىك-تورى،
دارمەنى جوق الماپتى شەشىپ مەنى.
اجەم ۇيگە كىرگەندە، ءۇنسىز عانا،
ءابجىلاندى نۇسقاپتى بەسىكتەگى.
اجەم كەلىپ ءجۇزىمدى بايقاپ كورگەن،
ءتىرى مە دەپ، باسىمدى شايقاپ كورگەن،
سۋسىپ ءتۇسىپ سۋماڭداپ، شۇبار تاجال،
يرەلەڭدەپ، ىرگەگە تايقاپ بەرگەن.
قىسىپ تۇرىپ قىسقىشپەن جەلكەسىنەن،
اجەم ونى الىپتى جەر توسىنەن.
اناما ءسۇت اكەل دەپ بۇيىرىپتى،
اڭگىمەنى دوعارىپ كەلتەسىنەن.
- بۇزىقتىڭ قامشىسىنداي يرەكتەلگەن
بۇزىق يت، سەنى نە سور سۇيرەپ كەلگەن؟!
تامىز، كانە، سۇتىڭنەن تاڭدايىنا،
تاجال نەمە بىزگە دە ءۇي دەپ كەلگەن.
تۇرىپتى انام تۇسىنبەي ءمان-جايىنا،
ىسىپ-سۋىپ، زىمىراپ قان بويىنا.
دۇشپاندى اجەم ەسەن-ساۋ جولعا ساپتى،
اق تامىزىپ جاۋىمنىڭ تاڭدايىنا.
- ولتىرمەگىن، كوتەرمە قۇنىن بوسقا،
ول شاققان جوق، جىتۋىن، قۋىن، شوشقا!
ۇيىقتا، بوتام، ءوزىڭ كەپ تيىسپەسەڭ.
جىلان دەگەن توكپەيدى ۋىن بوسقا.
مەن جاتىپپىن ەسەن-ساۋ بەسىگىمدە،
الدا بولىپ اجالىم، نەسىبىم دە.
تيتتەي-تيتتەي قىرىق كۇن سىعالاپتى.
قىرىق جاماۋ قۇرىم ءۇي تەسىگىندە.
الدە ساقتاپ پەرىشتەم قاقتى ما ەكەن؟!
الدە قورعاپ مىسىعىم جاتتى ما ەكەن؟
الدە مەنىڭ دۇشپانىم ءوزى قورقىپ،
مەنەن كەلىپ قورعانىش تاپتى ما ەكەن؟!
نەگە مەنىڭ ۇيىمە توتە كىردى؟!
بەسىگىمە نەلىكتەن كوتەرىلدى؟!
نەگە مەنى شاقپادى؟!
سەزدى مە الدە؟!
مەن وزىنە جاۋ ەمەس ەكەنىمدى.
جاقىن بولسا جاۋىم كەپ، سۇيىنەر ەم
جاۋىم بولسا جاقىنىم، كۇيىنەر ەم؛
كىم ەكەنىن بىلمەيمىن، تۇسىمدە مەن،
قارا شۇبار جىلاندى ءجيى كورەم.
ساقتا مەنى، سالقىن تاۋ، جۇپار دالام؟!
ۇلى تىستەر بار شىعار مۇقالماعان...
ەكىنشى رەت بىلمەيمىن نە بولارىن،
ءبىرىنشى رەت، ايتەۋىر، جۇتا الماعان...

2. الدىمەن كورگەنىم - اسپان
كەشىرسىن مەنى جەر انا،
جەر انا - ماڭگى جورگەگىم.
كوك اسپان، تۇنىق كوك اسپان
- كوزىمدى اشىپ كورگەنىم.
اكەتكەن دە ءىلىپ سول
اسپان اجەمنىڭ قۇرعان ورمەگىن.
تەك اسپان - مەنىڭ ارمانىم،
تەك اسپان - مەنىڭ ەرمەگىم.
(شالقامنان بولەپ ۇيرەتكەن)
جاتىرمىن مىنە شالقامنان.
اسپاندى كور دەپ،
جەر ءوزى كوتەرەدى ارقامنان.
شارشايدى ءبىر ءسات جانارىم،
ءسۇرىنىپ سوناۋ تاۋلارعا،
وتە الماي الىپ قالقاننان.
قالقانعا بارىپ كوكجيەك،
سالبىراپ تۇرىپ كۇلايدى؛
- اسپاننىڭ شەتى سول ما؟ - دەپ،
ابدىراپ ءسابي سۇرايدى.
الەك بوپ اجە جاتقانى،
اۋەلى اتاپ قۇدايدى:
...اسپاننىڭ شەتى بولمايدى،
بولمايدى، بالام، و نەسى
قالقالاپ تۇرعان، كوردىڭ بە؟
تاۋلاردىڭ سوناۋ توبەسى.
- ءار قاراي تاعى اسپان با؟
- مىجىما، بالام، وسەسىن،
وسكەن سوڭ ءوزىن كورەسىڭ.
كونبەيمىن،
جانە قارايمىن،
الىستا جاتىر مۇنارتىپ،
كوك ايدىن، بىردە اق ايدىن،
تاعى دا تاۋلار-قالقاندار،
اسپاننىڭ شەتى قۇداي كەپ،
تاۋسىلعانعا سانايمىن.
تاماشا!
ءدال سول جەردە، وڭاشا،
تاعى دا اسپان بار ما ەكەن،
ءوز كوزىڭمەن قاراساڭ!
كوكجيەك!
جۇماق كوكجيەك!
ءار جاعىڭ ماعان بەلگىسىز،
- الدە ءبىر جاتقان تۇنەك پە،
ءتىرى ادام شىداپ كورگىسىز؟!
الدە ءبىر اسپان بار ما ەكەن،
مەنىكىنە دە بەرگىسىز؟!
بەلگىسىز ماعان، بەلگىسىز.
ءوز ءۇيىم عوي - جەر مەنىڭ،
الدىمەن اسپان - كورگەنىم.
ايدى، كۇندى، جۇلدىزدى
سونان سوڭ بارىپ كورگەمىن.
الدىمەن اسپان - كورگەنىم،
سونان سوڭ بارىپ تانىدىم،
بۇلتتاردىڭ قاپتاپ ورگەنىن،
سەلدەردەن كەيىن اسپاننان،
اجەمنىڭ كوردىم ورمەگىن.
اسپاننان ءتۇندى تانىدىم،
اسپاننان تاڭدى تانىدىم،
تانىدىم ءتۇننىڭ تۇنەگىن،
تانىدىم كۇننىڭ جارىعىن.
اسپاننان ساۋلاپ تۇراتىن،
ءتۇيىرى مە الدە بيدايدىڭ،
ءتۇيىرى مە الدە تارىنىڭ؟!
جەلپىنىپ الىپ،
ءبىر ساتتە، جەلىكپە بۇلتتار تارايتىن،
تويىمسىز ءبىزدىڭ تومپاق جەر،
تومسارىپ كوككە قارايتىن.
كوكجيەك جانە كولبەي كەپ،
كولەڭكە تاۋعا جانايتىن.
جانارىنا جاس تۇنىپ،
جالعىزسىراپ كولدەر دە،
اسپانعا قاراپ جاتاتىن،
قايتقاندا قۇستار، كەلگەندە.
ايدىندا شاباق شورشيتىن،
اسپانداعى ايدى كورگەندە،
اسپاننان ساۋلە تونگەندە.
اسپانعا قاراپ سۋىعام،
اسپانعا قاراپ جىلىعام،
"اسپاننىڭ استى كەڭ"، - دەيدى،
(ءۇستى كەڭ، سولاي ۇعىنام)
اپىراۋ، مۇندا نە سىر بار؟!
مايلاياق ءبىزدىڭ قامىقسا،
اسپانعا قاراپ ۇلىعان.
اسپانعا قاراپ كەلدى ادام،
اسپانعا قاراپ كەتتى ادام،
شىنىمەن اسپان شەكسىز بە؟!
بەلگىسىز وسى تەك ماعان.
كوكجيەك تاۋمەن ءسۇيىسىپ،
كورىنبەي جاتسا ءار جاعى،
اسپاننىڭ بىتكەن جەرى سول،
اسپان جوق ءارى دەپ قالام.
قۇنىسقان قۇرىم ۇيىمدە،
جاتتىم-اۋ تالاي شالقالاپ،
بەلگىسىز ماعان اۋە اسپان،
بەلگىسىز ماعان شارتاراپ.
مايىستىرىپ ۋىتىن،
جەلپىنىپ الىپ قۇرىم ءۇي،
اسپانىمدى اياداي،
تۇراتىن ەدى ارقالاپ.
اياداي مەنىڭ اسپانىم،
توڭكەرىلگەن توبەمنەن،
الايدا سەن شەكسىزسىڭ،
شەتىنە جەتپەي كەلەم مەن.
وزىڭە قاراپ تۋىپپىن،
وزىڭە قاراپ ولەم مەن...

3. ادام اتا مەن حاۋا aنa
مەن - ادام اتا، ول - حاۋا انا،
مەن دە تازا، ول دا تازا، اۋا دا.
جىلجىپ اعىپ جىلعا جاتىر، وي-تولقىن،
قارەكەتسىز ءبىز وتىرمىز جاعادا.
اينالامىز الاۋ-جاسىل جان پات باك،
اڭتارىلعان ەكەۋمىزدى ارداكتاپ.
بەت العان ەك بىزدەر قايدا بارماققا؟
نەگە وتىرمىز ەل كوزىنەن اۋلاقتاپ؟
نە كۇش ءبىزدى باستاپ كەلدى، بىلمەيمىز،
نەگە بىزدەر وينامايمىز، كۇلمەيمىز؟!
نەگە بىزدەر بۇرىنعىداي اسىر ساپ،
الدىم-جۇلدىم ارپالىسىپ جۇرمەيمىز؟!
ءارى جاقىن، ءارى الىس ارامىز،
قىز بەنەن ۇل...
ءبولىنىپپىز، قاراڭىز.
قىز بەنەن ۇل...
جەر مەن كوكتەي ارامىز،
جەر مەنەن كوك جاقىنداسىپ بارامىز.
ءبىز وتىرمىز، ەش نارسە دە دەمەيمىز،
(ەش نارسەنى تۇسىنبەسەك، نە دەيمىز...)
جىلىپ اققان جىلعاعا تاس لاقتىرىپ،
قۇنىعا كەپ قۇمعا اياقتى بولەيمىز.
ال تابيعات... ال تابيعات تىم باسقا،
ءتۇيىپ بولماس، ءسۇيىپ بولماس سىر-داستان.
ىيۋ-قيۋ قۇستار اناۋ شۋلاسقان،
كوبەلەكتەر ءنار الۋدا تىنباستان.
شالعىن مىناۋ بۇيرا شاشىن تارانعان،
سارى، جاسىل، قىزىل گۇلدەر - سان الۋان.
سامالداتىپ ساعىم اقسا اۋلاقتا،
ساعىم بولىپ تەڭسەلەدى تاۋ، ورمان،
بارلىعى دا سۇيىسۋدەن جارالعان.
بار ولكەدە بارا جاتىر نۇر جانىپ،
ءبارى ءبىزدى باعاتىنداي ۇرلانىپ.
ادام اتا باستاپ بەرگەن كۇناعا،
بىزدەر ءبىراق موينىمىزدى بۇرمادىق.
باقا-شايان، ايۋاندار نە ءتۇرلى،
سول كۇنانى قالايتىنداي سەكىلدى.
باسقا شىتىپ بال شارابى كوكتەمنىڭ،
بالبىراتىپ، مازامىزدى كەتىردى.نە كەرەمەت ءبىزدى مۇندا تاستاعان؟!
ول دا مەنەن، مەن دە ودان جاسقانام.
اينالايىن ادام اتا، حاۋا انا،
الدىمەنەن قايسىڭ ەدىڭ باستاعان؟
الدە سەن بە، اينالايىن حاۋا انا،
قاۋىزىن اشقان گۇلگە ۇساپ قاراعان؟
ادام اتا، الدە سەن بە اق گۇلدەن،
ءنار العاندى تىرشىلىككە بالاعان.
(ايتارىم بار سەندەرگە مەن ماقتانىپ)،
سەندەر باتقان كۇناعا ءبىز باتپادىق،
تۇرعان بولار، ايتەۋىر، ءبىر وت جانىپ،
جانىپ بارىپ، جانىپ بارىپ توقتادىق.
البىراعان المادايىن حاۋا انام،
البىراپ تەك وتىر ەدى مانادان،
شىرت ەتتى دە، بۇتاعىنان ءۇزىلىپ،
شولپ بەرىپ سۋعا ءتۇستى جاعادان.
سەرمەپ قالىپ اپپاق سازان بىلەكتى،
اعىنمەنەن ارپالىسىپ ءبىر ءوتتى.
سۋ سيپالاپ، سۋ ايمالاپ دەنەسىن،
مەن وپپەگەن ديدارىنان سۋ ءوپتى.
اۋناپ، تۋلاپ ارناسىندا جىلعانىڭ،
ارالاسىپ كەتتى-اۋ، كەتتى سۋ، جالىن.
سوندا بارىپ سەزدى مەنىڭ قۋ جانىم،
سۋ مەن ءورتتىڭ ورىستەس بوپ تۋعانىن.
تاس باۋىرى قالۋعا ءبىر جىلىنىپ،
سۋىق سۋ دا تىلەيدى ەكەن جىلىلىق،
الاۋ جالىن ورتەنگەنمەن قانشاما،
قالايدى ەكەن قالعاندى ءبىر سۋىنىپ.
سۋ مەن جالىن ءبىرىن ءبىرى تاپقانداي،
سۋىتا الماي، جىلىتا الماي جاتقانداي،
اق جالىندى اپپاق نوسەر جاپقانداي،
اق ايدىنعا اپپاق جالىن باتقانداي.
جالىن مەن سۋ بارىپ-بارىپ باسىلسىن،
ءمولدىر مونشاق جاعاعا كەپ شاشىلسىن.
حوردىڭ قىزى سۋدان الىپ كەۋدەسىن،
قوس قولىمەن كوكىرەگىن جاسىرسىن،
قوس بۇرىمى قوس يىققا اسىلسىن.
جىلىپ قانا جۋاسىعان جىلعادا،
سۋ مونشاعى مويىنىنان سىرعاناپ،
موپ-موماقان اق قاناتتى پەرىشتەم،
ءالى مەنىڭ كوز الدىمدا تۋر قاراپ...
ماحاببات پا الدە باسقا سەزىم بە؟
سەزىنبەدىم سول ءبىر ساتتە ءوزىم دە.
قىسقا ءومىردىڭ قىزعىلىقتى ءساتىنىڭ،
نەگاتيۆى ءالى مەنىڭ كوزىمدە.
تالاي قىزىق كوردىم دە مەن، كورەرمىن،
تايتالاسقان سەزىمگە ەرىك بەرەرمىن.
مەنەن الىپ نەگاتيۆىن سول ءساتتىڭ،
سونداعىداي سۋرەت جاساپ بەرەر كىم؟

4. شارۋا ءھام جاۋىنگەر
بىلمەيمىن، ءولدىڭ بە سەن، ولمەدىڭ بە،
بەلگىسىز، جەڭدىڭ بە سەن، جەڭبەدىڭ بە.
كەتىپ ەڭ: "كوپپەن كورگەن - ۇلى توي"، - دەپ،
ۋىستاپ قايراتىڭدى شەڭگەلىندە.
بىلمەيمىن، سەن اتتىڭ با، جاۋ اتتى ما؟!
تىرىدەي تىقتى ما الدە اباقتىعا؟!
بىلمەيمىن، ءبىر قاتىنعىر سوعىس سالسا،
شالعايداعى شارۋا جاۋاپتى ما؟!
جانجال دەسە، قۇلاعى ەلەڭدەگەن.
جاۋىنگەرلەر سياقتى ەم سەنەن دە مەن.
سەنبەيمىن، سەن ادامدى اتا المايسىڭ،
قارۋ العان جاۋىنگەر دەگەنمەنەن.
ارانىن اشقان شاقتا قاندى اۋىزدار،
قورعانىپ اتتىڭ با الدە جالماۋىزدان؟!
بىلمەيمىن، قايتىپ ادام ولتىرە الدىڭ،
ۇيىندە كورمەپ ەدىڭ مال باۋىزداپ؟!
نامىسىڭ قوزدى ما الدە ءتوزىم بەرىپ،
وق بولىپ ۇشتى ما الدە سەزىم-جەلىك؟!
وراقپەنەن قولىڭدى وتاپ الساڭ،
شوشۋشى ەڭ ءوز قانىڭدى ءوزىڭ كورىپ...
الدە ول باسقا قان با جولاي، بوتەن،
الدە ەرلىكتىڭ عادەتى سولاي ما ەكەن؟!
الدە ەلىندە ەگىن ساپ، مال باققاننان،
ادامدى اتا سالۋ وڭاي ما ەكەن؟!
مەن بىلمەيمىن، بىلمەيمىن، تۇسىنبەيمىن!..
(ەل ماقتاسىن ەرلىگىڭ ءۇشىن مەيلى).
قارلىعاش بوپ وتىڭا سۋ سەبەم دە،
سەنى، ايتەۋىر، توزاققا تۇسىرمەيمىن.
قارۋ قۇرسىن، قارۋدى نەعىلاسىڭ،
سەن وراقتى الدىمەن تانىتاسىڭ.
جاھاننامعا قان جۇكتەپ كەتكەن جوقسىڭ،
ەگىن سالعان ەگەۋ قول شارۋاسىڭ.
بازارلاپ وتىراتىن بارىڭمەنەن،
شارۋا ەدىڭ جانىڭمەن، ارىڭمەنەن،
الدە جاۋ بۇلاعىڭدى بۇرىپ الىپ،
ەگىنىڭدى سۋاردىڭ قانىڭمەنەن؟!
الدە بىرەۋ تۇتقان سوڭ ارمانىڭدى،
امالسىز جۇمسادىڭ با قانجارىڭدى؟!
امالسىز ءولتىرۋدى ۇيرەندىڭ بە،
جاۋ ايداپ باراتقاسىن بار مالىڭدى؟!
قۋلاعالى تۇرعان سوڭ قايران قوسىڭ،
قارۋ بولىپ قولىڭدا قايران دوسىڭ.
قانسىراتىپ بىرەۋدى جىقتىڭ-اۋ سەن،
قۇرباندىقسىز قان مايدان قايدان بولسىن.
ولتىرۋدەن باسقا ەش، دىم بىلمەدىڭ،
كىم ءبىلسىن، كەك الىپ تا ۇلگىرمەدىڭ...
العاش رەت جاۋىندى جامساتاردا،
ايان ماعان ابىرجىپ، دىلگىرگەنىڭ.
مۇمكىن، جاۋىڭ سول ءساتتى پايدالاندى،
اياۋشىلىق، پاراسات جايعا قالدى.
سەزىم بيلەپ، سەن اياپ تۇرعان شاقتا،
سەنى اياماي، دۇشپانىڭ بايلاپ الدى.
اداممەن تىلدەسۋگە قۇمار ەدىڭ،
مۇمكىن، سەن اڭعالدىقپەن تۇرا بەردىڭ،
مۇمكىن، سەنىڭ كوزىڭدە قان ويناقتاپ،
ايتەۋىر، قىرا بەردىڭ، قىرا بەردىڭ.
وكىنبەي سەن ومىردەن ءوتتى عوي دەپ،
وكىنەم جاۋ تۇبىڭە جەتتى عوي دەپ.
وكىنەم جەندەتتەردىڭ اراسىندا،
سەندەي ءبىر شارۋالار كەتتى عوي دەپ.
كەتسىنشى اۋلاق!
قۇرىسىن پايىمداۋلار!
جان ەمەسپىن قاسقىردان قويىن داۋلار.
مەنىڭ اكەم بەلگىسىز سولدات ەمەس،
باۋىرلار مولاسىنا قويىلعاندار!
باۋىرلار مولاسىنا تابىنامىن!
باسقاداي ەسكەرتكىشتى ناعىلامىن.
باستارىڭدا ماڭگىلىك تۇرسا بولدى،
وراق پەنەن بالتاسى شارۋانىڭ...

5. مەنەن سۇرا
مەن سوعىستى كورگەنىم جوق،
كورگىم دە جوق، كورمەدىم.
سوعىس ويىنىن وينايتىنمىن،
(بالالاردىڭ ەرمەگى).
قارۋ الىپ، قان مايداندا،
قاس جاۋىما تونبەدىم،
كوردىم ءبىراق جەسىرلەردىڭ، جەتىمدەردىڭ ەڭىرەۋىن.
مەن سوعىستا بولعانىم جوق، قاتىسپادىم، بارمادىم،
باتىر ويىنىن وينايتىنمىن،
(باتىر بولۋ - ارمانىم).
بىلەم ءبىراق، شىمىلدىقتار تۇسىرىلمەي قالعانىن،
بەسىك جىرى بولعاندىعىن قاتىنداردىڭ زارلارى.
جو، جوق، جولداس!
ءبىز سوعىستى كورگەمىز!
اتى سولدات بولماعانمەن،
سولداتتاردان كەم بە ءبىز؟!
قىزىل اياق پارتيزاندار - قىردان ماساق تەرگەمىز،
قالتامىزدى قاعىپ تۇرىپ، قان مايدانعا بەرگەمىز.
اشتان ولگەن اۋرۋ قارتتى، اقپانداتىپ كورگە ءبىز،
توڭدى تەسىپ، ازەر-ازەر،
ءۇش-تورت كۇندە كومگەمىز.
تاتتىق بىزدەر سول سوعىستىڭ، "بالى مەنەن شەكەرىن"،
كوردىك بىزدەر،
ماحابباتتىڭ قۇلازىعان مەكەنىن،
سەزدىك بىزدەر، جەڭگەمىزدىڭ جاستىعىنىڭ وتەۋىن،
بىلدىك بىزدەر، اكەسىزدىك، نەكەسىزدىك نە ەكەنىن.
كوردىك قوي ءبىز، وتكەردىك قوي، قيلى-قيلى كەزدەردى.
گۇلىمىز دە ەرتە اشىلىپ، كامەلەتتىك تەز كەلدى،
تىڭداپ ءبىلىپ، كومەيدەگى ايتىلماعان سوزدەردى،
تاني بىلدىك قۇمارلىقتىڭ تۇمانى بار كوزدەردى.
اتاسىنا جاراسپايتىن كەلىنىنىڭ سالەمى،
كەز ەدى ءبىر... (كەساپاتتار كەساپاتقا ءتان ەدى...)
تىلدەرىنە تيەك تۇتىپ، ىزدەيتۇعىن دالەلى
- نە دەمەكسىڭ، تەك سوعىستىڭ، تەك سوعىستىڭ الەگى.
...سوعىس دەگەن قايدان شىقتى؟!
اۆتورى كىم العاشقى؟
ەسىل ادام، ەسى كەتىپ، وتان نەسىن جارماستى؟!
ءبىر داۋىردەن ءبىر داۋىرگە نەگە ۇزىلمەي جالعاستى،
بۇكىل ادام تاريحىنىڭ بەتىن نەگە قان باستى؟
سوعىس دەگەن نەمەنە ءوزى؟
تەك قانا اپات، قىرعىن با؟
ارمان-تىلەك، اقىل-ويدى اپاراتىن قۇردىمعا؟
سوعىس دەگەن - اققان سورى اقسۇيەكتىڭ، قۇلدىڭ دا،
سوعىس دەگەن -
توككەن ارى قىزدىڭ جانە ۇلدىڭ دا.
سوعىس دەگەن جارالماعان، جالعىز عانا قان ءۇشىن.
سوعىس دەگەن - سور ايداعان سودىرلاردىڭ تابىسى.
سوعىس دەگەن - ساقايمايتىن ەسۋاستار ءدارىسى.
سوعىس دەگەن - سويقانداردان قورعانعاندار نامىسى.
سوعىس دەگەن - سوتقارلاردىڭ قولىنداعى نايزاسى،
قولدانادى، دولدانادى، تاۋسىلعاندا ايلاسى.
سوعىس دەگەن، سوعىس دەگەن — زۇلىمدىقتىڭ ايناسى،
بىرەۋلەردىڭ شىعىنى دا، بىرەۋلەردىڭ پايداسى.
جاس داۋىرگە، جارماسىپ اپ، سوعىس دەيتىن كارى ءبىر،
قولدان اجال جاس اپ الىپ، جاسقاندىرىپ ءالى ءجۇر،
ادىلەتتى، ادىلەتسىز... اتى - سوعىس ءبارىبىر،
قان توگىسسىز قارا جەردىڭ كىرمەي قويدى "ءسانى" ءبىر.
تىنىش جاتقان ءبىر ەلگە، ءبىر ەل كەلىپ ۇرىنار،
قانداي عانا اكەسىنىڭ الىنباعان قۇنى بار؟!
قايسى ەل سوعىس باستاسا، ەل ەمەس، ول - ۇرىلار،
قان مايداندا باسى ونىڭ الدىمەنەن جۇلىنار.
...شەكسىز سۇيەم ۇلتىمدى سۇيە تۇرىپ الايدا،
باسقا ادام بالاسىنا كوز الارتسام، قالاي ما؟!
ۇلتىن ءسۇيۋ ءبىر بولەك، ۇلتشىل بولۋ جاراي ما؟!
ءقايتىپ ايتام دانتەگە،
جەتپەيسىڭ دەپ ابايعا؟!
ماعان سوققان سامال جەل، باسقاعا دا سوعادى،
ماعان كەلىپ ب ا ق قونسا، باسقاعا دا قونادى،
مەندەگى بار ۇلىلىق، باسقالاردا بولادى،
قانداي عانا قاقىم بار، تۇرام دەۋگە جوعارى؟!
الەمگە ورتاق اۋا بار، الەمگە ورتاق جارىق بار،
مۇڭايماسىن "كىشىلەر"، مۇڭايتپاسىن "الىپتار"،
ۇلى ۇلت جوق، كىشى ۇلت جوق،
ادامدار بار، حالىق بار،
سوعىس ەمەس، ەڭبەكپەن ۇلىلىعىن انىقتار.
حالىقتار بار، الدىندا تارام-تارام جولدارى،
تابيعاتتىڭ ءبارى ورتاق، تالاسپاسا بولعانى.
سوعىس دەگەن - ءبىر حالىق ءبىر حالىقتى زورلاۋى،
سوعىس دەگەن – فاشيستەر ۇلتشىلدىقتىڭ قورعانى.
سوعىس دەيتىن ءسوز ەسكى، ءوتتى ول ەندى كەزەڭنەن،
سوزدىك قورعا فاشيزم، فاشيست دەگەن ءسوز ەنگەن.
فاشيزم، فاشيست سوزدەردەن، قۇلاقتاردىڭ بەزى ولگەن،
قارعاي ءجۇرىپ ولاردى ەرنىمىز دە كەزەرگەن.
سوعىس - فاشيست، ەكى ءسوز، ءبىر تۇبىردەن تارالعان،
ءبىرى سىڭار قالماۋى ءۇشىن، بىرەۋىسى جارالعان.
قارعا ولاردى، تاۋ مەن تاس، قارعا ولاردى، قارا ورمان،
فاشيزم - ۇلى عاسىردى ۋلاندىرعان ارام قان!
ءفاشيزمدى كورگەمىن، ءفاشيزمدى سەزەم مەن،
مەن قۇرساقتا جاتقاندا ماعان قارۋ كەزەنگەن.
فاشيست باردا سوعىس بار، ول - اقيقات ەجەلدەن،
فاشيزم بار، فاشيست بار، سوعىس دەگەن ءسوز ولگەن.
...مەن سوعىسقا بارمادىم، مەن سوعىستى كورمەدىم،
ءبىراق كوردىم سولداتتىڭ ۇيىنە كەپ ولگەنىن.
قۇمارلانا قۇشا الماي ساعىنىشىن جەڭگەمنىڭ،
قۇشاعىنىڭ ۇيگە كەپ ءوز كوزىممەن كورگەنمىن.
مەن سوعىسقا بارمادىم، مەن سوعىستا بولمادىم،
ءجۇردى ءبىراق مايداندا مەن جىبەرگەن قولعابىم.
كوردىك ءبىراق قۇربى قىز تولماي جاتىپ سولعانىن،
جىبىتكەنىن كورگەمىن الدەكىمنىڭ توندارىن...
جاناپ ءوتتى بالالىق، بالا بولىپ وسپەدىم،
شارۋانىڭ عۇمىرى كەنەدەيدەن كەشكەنىم.
مەنەن سۇرا،
بيدايدىڭ ەگىلگەنىن، وسكەنىن،
مەنەن سۇرا
ەڭبەكتىڭ قىسقا تاڭىن، كەشتەرىن.
مەنەن سۇرا سوعىستىڭ تاستاپ كەتكەن زاردابىن،
اۋىل كايتىپ كوتەردى قان مايداننىڭ سالماعىن،
مەنەن سۇرا جاس بالا ءقايتىپ ايەل العانىن،
مەنەن سۇرا جاس قىزدىڭ ءقايتىپ شالعا بارعانىن...

6. اعا، مەن ءتىرىمىن
...سودان بەرى كورمەدىم، جولاۋشى اعا-اۋ،
جولىعىسىپ، شىركىن-اي، قول الساق-اۋ!
كەزەڭ اسىپ، قايرىلماي كەتىپ ەدى:
سوناۋ - سەن، سوناۋ - اتىڭ، شاناڭ - سوناۋ.
جادىمدا.
سوعىس كەزى، سويقاندى كەز،
قىس ەدى قىتىمىر شال، سويقان مىنەز.
سالدىرتىپ شىعا كەلدىڭ قىر باسىنا،
قالدىرىپ الدىنداعى قايقاڭدى لەز.
- مىناداي تۇتەپ تۇرعان بوراسىندا،
ەي، بالا، ولەيىن دەپ باراسىڭ با؟!
- اعاتاي، الا كەتشى ناعاشىما!
انەكي، اناۋ تاۋدىڭ اراسىندا.
ءسوزىمىز وسى بولدى، ۇندەمەدىڭ،
شۇبار ات جەلىپ كەتتى:
"ءشۇۋ!" - دەپ ەدىڭ.
قايىرىمسىز كىسىنى العاش كوردىم،
قايىرىمسىز قازاقتى بىلمەپ ەدىم.
دەپ تۇرعام جوق سەنەن مەن ءوش الايىن،
(كەزدەستى عوي قايرىمسىز نەشە اعايىن...)
...شۇبار اتىڭ امان با، ولگەن جوق پا؟
سىنعان جوق پا سونداعى قاشاۋايىڭ؟
بىلمەگەنسىڭ مەنىڭ كىم ەكەنىمدى،
جەتپەسىمدى اۋىلعا، جەتەرىمدى.
سالەم، اعا، كوڭىلدىڭ ارحيۆىنەن
سەن قالدىرعان ءبىر توزاڭ كوتەرىلدى.
سەن كەتتىڭ.
مەن تاعى دا جاياۋلايىن،
جۇگىرەيىن، جەلەيىن، اياڭدايىن.
ءسال سابىر ەت، اعاسى، رەتىمەنەن،
اسپاي-ساسپاي، اقىرىن باياندايىن.
اشتىق دەيتىن الباستى نالانى ارتقان،
بالا ەدىم قورەك ىزدەپ بارا جاتقان.
ادامنىڭ بالاسى دەپ، قارايلاپ ەم،
قاراڭداپ كورىنگەن سوڭ قاراڭ ارتتان.
باراتقان ەم تاپپاق بوپ نەسىبەمدى،
(اعات ايتسام، اشۋمەن، كەشىر ەندى...)
سەن ماعان قايىرىلماي كەتكەنىندە،
ەسىڭدە مە، اعاسى، بەسىن ەدى.
ەكى كوزىم، شۇبار ات، سەندە مەنىڭ،
وكپەم كەۋىپ، ارتىڭنان تەرلەگەمىن.
اۋرە ەتەيىن دەگەن ءبىر ءازىلى دەپ،
ءوزىمدى ءوزىم جۇباتىپ، سەنبەگەمىن.
پانام عوي دەپ، ءتاڭىرىم جولىقتىرعان،
شىرىلداعام جولىڭا بولىپ قۇربان.
ەستىمەۋىڭ داۋىسىمدى مۇمكىن ەمەس،
سەبەبى جەل مەن جاقتان سوعىپ تۇرعان.
اقىرى عايىپ بولدى تارلان شۇبار،
تارلان شۇبار - سەندەگى اردان شۇبار.
جارتى قاسىق قازاقتىق قانىڭ بولسا.
قۇلاعىڭدا داۋىسىم قالعان شىعار.
سول كەتكەننەن مول كەتتىڭ، قارامادىڭ،
كۇن باتتى، قىرعا قاراي جاعالادىم،
ءجۇرىپ كەلەم قادالىپ جۇرەگىمە،
شۇبار اتتىڭ ەمشەكتى تاعالارى.
باتىرسىپ، قايرات جيىپ، جورتقان بولام،
- قايت! - دەيدى قارسى الدىمنان سوققان بوران.
سوندا، اعا، سەن قاي جەردە بارا جاتتىڭ؟
شۇباردىڭ تۇياعىنان وقتار بوراپ؟!
مەن اداستىم تاۋدىڭ ءبىر اڭعارىندا،
بايىپپەنەن باعدارلاي المادىم دا.
ەمىس-ەمىس ەستيمىن ءيتتىڭ داۋسىن،
ەندىگى سول - ءۇمىتىم، ارمانىم دا.
بولدى ما اياز، بىلمەيمىن بولمادى ما،
كوڭىل بولگەن مەن جوقپىن ول جاعىنا.
(سەن سوندا شاي دا ءىشىپ ۇلگەردىڭ-اۋ،
بولايىن سەنىڭ قازاق بولجامىڭا...)
قاراماي قاجىعانىم، توڭعانىما،
ءيتتىڭ داۋسى قاي جاقتان شىقتى ەكەن دەپ،
تىڭ تىڭداپ، تەرىم قاتىپ، سورلادىم-اۋ.
ءيتتىڭ دە داۋسى تىندى قىرسىققاندا،
ولگەن بە بۋ دۇنيە، تۇنشىققان با؟!
كەشىر، اعا، مەن سەنى اياعام جوق،
ومبى قارعا ءبىر ءتۇسىپ، ءبىر شىققاندا...
ءبىر سايدىڭ تىرەلدىم كەپ تۇيىعىنا،
اسپان قۇلاپ بارادى يىعىما،
بەتىم اۋعان جاقپەنەن بەزىپ كەلەم،
ءتۇسىپ الىپ قويلاردىڭ شيىرىنا.
جوق، اعا، مەنى ءولسىن دەپ جاراتپاعان،
ءۇمىت تۇر قارسى الدىمدا قاراپ ماعان.
شاي ءىشىپ، بۋى شىعىپ قىستاۋ جاتىر،
مۇرجاسىنا ءتۇتىنىن ساباقتاعان.
توبەتتەر ءجۇر قورانى شىر اينالىپ،
تۇرا تارتتىم، تۇرمادىم مىڭ ويلانىپ.
قورقىنىش تا، ۇرەي دە بىلاي قالىپ،
تاقادىم-اۋ قىستاۋعا قۇلاي بارىپ.
كىسى الاتىن توبەتتەر قالاي بوتەن؟!
نەسىبەمنەن بۇرىلىپ قالاي كەتەم؟!
قورىقپا، اعا، ەسەن-ساۋ ۇيگە دە ەندىم،
اش ادامدى يت تاعى ايايدى ەكەن...
تورت-بەس توبەت قاپپادى، تالامادى،
راقمەت يتتەرگە، باعالادى.
ءيتتىڭ ءتىسى جۇرەككە دارىمادى،
دارىعانى - شۇبار ات تاعالارى.
ءۇي يەسى وزىڭنەن بولەك ەكەن،
بالا دەسە، بايەك بوپ ولەدى ەكەن.
قايىرىمدى قازاققا ءدوپ كەلىپپىن،
قازاق دەگەن سەن ەمەس، بولەك ەكەن.
جاۋىپ جاتىر تونىڭ دا، تورقاسىن دا،
بەرىپ جاتىر ەتىن دە، سورپاسىن دا.
ناعاشىمنىڭ قىستاۋىن تاپپاعانمەن،
اكە-شەشەم وتىرمىن ورتاسىندا.
سەن تۋرالى قارتقا ايتتىم، جولاۋشى اعا،
سەنى جاقسى دەمەدى ول ونشاما.
اكەڭنەن، تالىمىڭنەن تۇك قويعان جوق،
لاستاندى سوناۋ ات، سوناۋ شانا...
قارت سەنىڭ بىلەدى ەكەن قىلىعىڭدى،
"دايارلاپ ءجۇرمىن، - دەگەن، - قۇرىعىمدى".
قان مايداننان بالاسى ورالعاندا،
قالايدا ۇزەم دەگەن جۇلىنىڭدى.
بىلمەيمىن بەس بەرەسى، الاسىڭدى،
قارت ساعان كارىن توگىپ، الاسۇردى.
"يت بولماسا، ايتپاي ما، بۇل تاۋدا جوق،
ول سەنىڭ بىلەدى عوي ناعاشىڭدى".
وتكەن كۇن وتكەن ءىز عوي، باسىلادى،
كەشكەن بۇلت - كوڭىل كىرى، اشىلادى.
بابام بىلمەس قازاقتىڭ قارا شالى،
ون بەس كۇن كانيكۋلدا اسىرادى.
قولقانات قىپ، قويىن دا باقتىرمادى،
توڭ اۋدارتىپ، كەتپەن دە شاپتىرمادى،
ءوزى اكەلىپ تاستادى اۋىلىما،
وزىڭە ۇقساپ وزەككە لاقتىرمادى.
جەتەر ەندى،
جەل ءسوزدى جەلپىدى ءىنىڭ،
جولاۋشى اعا، بارسىڭ با، مەن ءتىرىمىن.
اتىن بىلعاپ، امان-ساۋ ءجۇرسىڭ بە سەن،
قازاقتىڭ قاسيەتتى كەمپىرىنىڭ؟

7. داريعا-جۇرەك
I.اققۋداي ەدى
بولعاندى مەندە ءبىر جەڭگە
جىلايتىن ەدى ءبىر دەمدە،
كۇلەتىن ەدى ءبىر دەمدە.
كۇلەتىن ەدى ءبىر كۇللى الەم،
داريعا جەڭگەم كۇلگەندە.
جاس تامىپ جاسىل بۇرلەردەن،
قاراعاي، تەرەك، بۇرگەننەن.
جىلايتىن ەدى گۇلدەر دە،
داريعا جىلاپ جۇرگەندە.
اۋىرا قالىپ بىردەمدە،
ايىعۋشى ەدى ءبىر دەمدە.
"اققۋداي ەدى كولدەگى،
سۇڭقارداي ەدى جەردەگى".
ايتا دا ءجۇرىپ وسى ءاندى،
داريعا-جۇرەك شولدەدى.
ساناتتان جارى كەلمەدى.
ساياتقا كوڭىلىن بولمەدى،
سابىرعا سايتان ەرمەدى،
سايتانعا ەرىك بەرمەدى،
داريعا-جۇرەك شولدەدى،
شولدەدى، ءبىراق ولمەدى.
"سۇڭقارداي ەدى جەردەگى،
اققۋداي ەدى كولدەگى".
اققۋداي ەدى كولدەگى...
جولبارىس باقاي - بىلەگى،
قۇلان جون جاننىڭ ءبىرى ەدى.
قۇلپىرا سوقسا جۇرەگى،
قىراندى قۇرداي ىلەدى.
قوس ۋىس بۇرىم ارقادا،
قوس جىلان بولىپ جۇرەدى.
ەگىز شىڭ تۇرعان كەۋدەدە،
ەڭىستىڭ جاتىر سىلەمى.
قوس جانار بىردەن جالت ەتسە،
جارق ەتىپ شىققان كۇن ەدى.
داريعا-جۇرەك كىم ەدى؟!
دالانىڭ جالعىز گ ۇلى ەدى،
ەكەۋى بولسا، ءبىرى ەدى،
بىرەۋى بولسا، ءوزى ەدى.
(ونى ءوزى دە سەزەدى).
داريعا-جۇرەك كىم ەدى؟
تاسىلماي قالعان وزەنى،
اشىلماي قالعان وزەگى،
كەلمەي ءبىر كەتكەن كەزەگى،
كەرەمەت جاننىڭ ءوزى ەدى،
ايتىلماي قالعان ءسوز ەدى،
اشىلماي جۇرگەن سىر ەدى،
باسىلماي جۇرگەن جىر ەدى،
داريعا-جۇرەك كىم ەدى؟
داريعا-جۇرەك مەندەگى!
"سۇڭقارداي ەدى جەردەگى،
اققۋداي ەدى كولدەگى"؛
داريعا-جۇرەك شولدەدى.
ساپ-سالقىن قوڭىر كەشتەردە،
سايلاردان سامال ەسكەندە،
الىستان اي كەپ شىنداردىڭ،
اق سالدەسىن شەشكەندە،
كەرۋەن بۇلتتار كوشكەندە،
كوڭىلدەن وتتار وشكەندە،
ارشالار كۇبىرلەسكەندە،
جان سالار سونىڭ بارىنە،
ءان سالار سوندا ءبىر ءۇن بار،
تۇرىڭدار ءبارىڭ، تۇرىڭدار!
انمەنەن تۋىپ، بىرگە ولگەن،
اتاڭنان قالعان ىرىم بار،
تۇرىڭدار، تۇگەل تۇرىڭدار!
اۋەزگە قۇلاق بۇرىڭدار!
اۋەلى سىرتقا شىعىڭدار.
شىعىڭدار دا، تىنىڭدار،
تالىقسىپ جەتكەن سول ۇنگە
تالىقسىپ ءبىراز تۇنىڭدار.
اياسىندا اناۋ ارشانىڭ،
داريعا وتىر ءان سالىپ،
بىلدىرمەي وكسىپ ءبىر شالىڭ،
ءبىر شالىڭ وتىر تامسانىپ...
داريعا وتىر ءان سالىپ.
جەر ءتۇبى كەتكەن جارلارىن،
جەسىرلەر تۇرسىن قارسى الىپ،
جەتىمدەر ۇشسىن جار سالىپ.
داريعا وتىر ءان سالىپ،
ءولى ءبىر كەشكە جان سالىپ.
"سۇڭقارداي ەدىم جەردەگى،
اققۋداي ەدىم كولدەگى..."
داريعا-جۇرەك شولدەدى.
داريعا-جۇرەك شولدەدى،
ساپاردان جارى كەلمەدى...
داريعا وتىر ءان سالىپ.
داريعا سولاي وتىرسىن،
جالعاننان جارىن شاقىرسىن.
كەرەناۋ، دەل-سال، ەي، تاۋلار،
كۇرسىنبەي نەگە جاتىرسىڭ؟!
كەيىمەي تۇرسىڭ، كەڭ جايلاۋ،
كەن جايلاۋ ەمەس، تاتىرسىڭ!
كەۋىپ ءبىر قالعان تاقىرسىڭ!
كەيىمەي تۇرسىڭ،
اي دا، سەن،
اي ەمەس، قارا باقىرسىڭ!
قاراڭدى سۋعا باتىرسىن!
كۇڭىرەن، تاۋلار، كۇڭىرەن،
كۇڭىرەن، جايلاۋ، كۇڭىرەن،
كەۋدەڭنەن جالىن اتىلسىن!
كىرپىگىڭدى قاقشى، ايىم،
كوزىڭنەن جاسىڭ شاشىلسىن.
داريعا-جۇرەك باسىلسىن،
كوڭىلدىڭ كىرى اشىلسىن،
جاسىرسىن، ءبارىن جاسىرسىن.
شاقىردى جارىن، كەلمەدى،
بەلگىسىز ءتىرى، ولگەنى،
داريعا-جۇرەك شولدەدى.
تاۋ داعى كوڭىل بولمەدى،
اي داعى كوڭىل بولمەدى،
جايلاۋ دا كوڭىل بولمەدى.
قوس باسى ولىك كومگەندەي،
داريعا ونى كورمەدى.
"سۇڭقارداي ەدىم جەردەگى،
اققۋداي ەدىم كولدەگى"،
داريعا-جۇرەك شولدەدى.
داريعا-جۇرەك شەلدەدى.
2. جالعان
- جەڭگەلەر-اۋ، جەڭەشەم قايدا مەنىڭ؟
- شومىلىپ جاتىر اناۋ سايدا، - دەدى.
ءبىر سۇمپايى كۇلكىلى قىمتاپ قالدى،
قىلىمسىعان قاتىننىڭ قايماق ەرنى.
- اكەل بەرمەن، قىمىزىڭ قايدا؟! - دەدى.
- قىمىز ەمەس، بۇگىنگى ايران ەدى...
- ىستىق مىناۋ، سونشاما كەشىگەسىڭ...
اكەل بەرمەن! نەسىنە تەسىلەسىڭ؟!
شالعى شىنداپ وتىرعان كەكسە قاتىن:
- ەي، ءباتىش، نەڭە سونشا ەسىرەسىڭ؟!
نەسىبەڭدى ۇرلاعان داريعا عوي،
بالاعا نەسىن سونشا جەكىرەسىڭ؟..
- جۇرەسىڭ دە قوياسىڭ وسەك باعىپ،
قاشان بىزگە بەرىپ ەڭ توسەك سالىپ؟!
جايىڭە وتىر وتتاماي، ءىسىندى ءبىل،
تۇلپارعا اكەپ تەلىمە ەسەكتى الىپ!..
- ءپىشتۋ دەگەن بەتىم-اي!
قاراي قالعىن؟!
بىلمەيسىڭ بە سىنعانىن شار ايناڭنىڭ؟!
ءوز كوزىممەن كورگەمىن، ءالى كورەم!
شومىلۋعا سەن داعى تالاي باردىڭ...
مەن كەتىپ قالدىم...
جامان تۇستەن شوشىنىپ ويانعانداي،
شوشىپ كەتتىم، شوشىدىم، وي، اللام-اي!
مەن الاپات ەكى ءبىر جىرتقىش كوردىم،
قىزىل قانعا بوكسەسى بويالعانداي.
سۇمدىق كوردىم ەشقاشان سىر اشپاعان،
نەسىنە ايتامىن دەپ تىراشتانام...
سۇمدىق كوردىم، بۇكىل ءبىر سۇلۋلىقتى،
سۇرقيا قۇمارپازدىق لاستاعان.
دۇنيە-اۋ، سۇلۋ ەڭ توي جاڭا عانا،
وپ-وڭاي-اق وسىلاي جوعالا ما؟
ايتساڭشى، ەي، تابيعات، سۇلۋلىعىڭ
وسىنداي سۇرقايلىقتان جارالا ما؟
داريعا... تفۋ!!!
جامان ەدى اتى قانداي!
سورلى اعا، سويقان اپتى قاتىن الماي.
...اۋزىمدى انداۋسىز اشىپ قالسام،
جۇرەگىم سنارياد بوپ اتىلارداي.
تفۋ، يت!
قانداي جامان ءان سالادى،
ءان ەمەس، وسى ەكەن عوي اڭساعانى.
مىنا ءبىر بوياۋى جوق بوزالا تاۋ،
وزىنە سۇلۋمىن دەپ تامسانادى.
مىنا ءبىر بۇرقىراعان بۇزىق وزەن،
داۋرىعىپ وزىنە ءوزى جار سالادى
مىنا ءبىر تاتىمى جوق تاۋ سامالى،
انا ءبىر الباستىداي ارشالارى،
مەن سۇلۋ، مەن سۇلۋ دەپ قارسى الادى.
مىنا ءبىر قىزىل گۇلدەر قىزىنباقسىڭ،
انا ءبىر جاۋ جاپىراق قول سوعادى.
قاي جەردەن كورىنەر دەپ قان سونارى،
سوناۋ ءبىر كارى قىران تاۋ شولادى.
قىران ەمەس، جاۋىز ول، قان سورادى!
جاقپار-جاقپار جارتاستار، قۇدايسىڭدار!
سەبەبى سەندەر، مىنە، بىلايسىڭدار:
تاكاپپار سۇلۋلىقتى ساقتايسىڭدار،
بەتتەرىڭنەن جوسقاندا لاي سۋلار،
تاكاپپار سۇلۋلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن،
تاكاپپار قورلىقتارعا شىدايسىڭدار.
كۇننەن جىلۋ، جەلدەن ءتىل سۇرايسىڭدار!
و، جارتاستار!
جارتاستار، قۇدايسىڭدار!
جابىلا كەپ جالتاڭدىق، كۇندەگەندە،
ءار "سۇلۋدىڭ" باسىنا قۇلايسىڭدار.
سۇلۋلىقتى قايتادان قۇرايسىڭدار،
سەندەر عانا ماڭگىلىك ەسكەرتكىشتەر،
سەندەر عانا ماڭگىلىك قۇدايسىڭدار؛
سەندەرگە مەن شىڭعىرىپ شىنىمدى ايتام،
شىڭعىرىپ سەندەر بىرگە جىلايسىڭدار.
جالعان! - دەدىم، (جالعان دەپ ايتام ءالى.)
جالعان-ن-ن! - دەدى، (جارتاستار قايتالادى).
تاۋلار! - دەپ ەم، (تاۋلارىم بايقامادى.)
جارتاستارىم تاۋلار دەپ قايتالادى.
داريعا-جۇرەك! (تاعى دا قايتالادى).
قۇندىز بوركى قۇزداردىڭ شايقالادى.
3. نامىس پەن مۋزا
سامالداپ بارىپ، سايالاپ تىنعان شالعايدا،
داريعا-جۇرەك اققۋعا قوسقان ءان قايدا؟
سۇلۋلىق شىركىن شىنىمەن مەنى الداي ما؟
داريعا-جۇرەك جانە ءبىر انگە سالماي ما؟!
قويۋ ءتۇن مىناۋ، قوقىرسىپ جاتىر قوس باسى.
بويكۇيەز تاۋ تۇر، بوزبالا بۇلتپەن دوستاسىپ.
ءبىر بەل مەن ءبىر بەل - قوسىلا المايتىن قوس عاشىق.
گۇلدەرىن ۇستاپ، قولدارىن بۇلعاپ، قوشتاسىپ.
ەستەرىن جيىپ، ەسىنەي-ەسىنەي، ماۋجىراپ،
ادامدار تۇگەل ۇيقىعا كەتتى قالجىراپ.
بۇلاقتىڭ باسى، بۇيىعى وسكەن بال قۇراق،
باعادى سىبىس، ەستىلەر ەمەس ءان ءبىراق.
جارتاستار جاتىر جالاڭاش تاستاپ كەۋدەنى،
سايلاردا، مىنە، سارىلا-سارىلا شولدەدى.
مازاسىز بۇلاق ماڭايعا تىنىم بەرمەدى،
اڭساتىپ ءبارىن داريعا-جۇرەك كەلمەدى.
نەسىنە كەلسىن، ءان سالۋ وعان ماقتان با،
نە جەتسىن، شىركىن، نەسىبە قۇشىپ جاتقانعا.
نەسى بار ونىڭ جەتىم مەن جەسىر، قارتتاردا،
نە جەتسىن، شىركىن، تەمەكىنى وراپ تارتقانعا.
جات كوزدەر، مەيلى، جازعىرىپ وتان قاراسىن،
ءتۇسىنسىن بە ولار ءولى مەن ءتىرى اراسىن.
جارايدى سول دا،
جانىنىڭ باستى جاراسىن،
جادىراپ ەندى، جالىنى بويعا تاراسىن.
داريعا-جۇرەك نەسىنە ەندى سالسىن ءان،
نەسىن الدى ونىڭ،
جۇرەككە ينە شانشىعان.
نە تاۋىپ ەدى كوزىنەن تامعان تامشىدان.
نە تاپتى اننەن كوڭىلىن ىلعي جانشىعان؟!
كۇتپەڭدەر، تاۋلار،
داريعا انگە سالمايدى،
جارتاستار، كۇتپە،
داريعا داۋسى بارمايدى.
كۇتپەڭدەر، سايلار، كۇلكىمەن ەندى الدايدى،
حالقىنىڭ ءۇنىن ساۋىققا ەندى ارنايدى.
...وسى ءبىر ويلار ءتۇن سايىن مەنى ەزەدى،
بويىمدا قانىم - تۋلاعان تاۋدىڭ وزەنى.
جانىمدى مەنىڭ جەڭگەمنىڭ داۋسى كەزەدى،
جۇرەگىم ۇلىپ، قالعانداي جەتىم سەزەدى.
ءشوپ شابىس ەدى.
قوسىمىز تۇرعان شاتقالدا،
ۇيقىدان قاۋىم جاڭادان تۇرىپ جاتقاندا،
داريعا-جۇرەك بوتاداي كەلىپ بوزدادى،
بوزارىپ تۇرىپ، بوزارىپ اتقان اق تاڭدا.
تىڭداعان جان جوق، وزىنشە جۇرتتار دۇربەلەڭ،
كىمدەرى سويلەپ، كىمدەرى ۇرسىپ كىممەنەن.
(قاۋىمنىڭ مۇنداي قاتىگەزدىگىن بىلمەپ ەم.)
ايعاي مەن قاي بار، اينالام تەگىس گۋلەگەن.
- تاڭ اتپاي جاتىپ ويىنا ءتۇستى الدەنە؟
سايقالدانبا ەندى، ءۇنىڭدى ءوشىر، قار نەمە!
سۇمدىقتى باستاپ، تاڭ اتپاي جاتىپ زارلاما،
ءۇنىڭدى ءوشىر! وتىرىك زارلاپ الداما!
- پارۋاردىگەر، الباستى ما ءوزى، پەرى مە؟!
ءارۋاقتى مىنا يت وياتار بولدى-اۋ كورىنەن.
داريعا-جۇرەك، مىنا جۇرت سەنەن جەرىگەن،
كومگەلى جاتىر ءانىڭدى بىرگە سەنىمەن.
كۇرسىنىپ الىپ، كۇڭىرەنىپ كەتتى تاۋ ماڭى،
باعىتىن بۇزىپ، بۇلتتاعى
اي تەرىس زاۋلادى.
تيگەندەي ءبۇيى، كەڭ جايلاۋ كەيىپ، اۋنادى،
داريعا-جۇرەك دامىلىن تاپپاي، لاۋلادى.
جايلاۋدى تاستاپ، جاپىرلاپ اۋىل كوشكەندەي،
شاتىرلاپ بارىپ، وشاقتا وتتار وشكەندەي.
ازالى ءبىر ءۇن، اياۋلى جاۋى جەڭگەندەي.
ازالى ءبىر ءۇن، ارىزىن كىمگە شاققانداي،
مەزگىلسىز كۇز كەپ، مەرەيدى تۇمان جاپقانداي.
مەكەنىن تاستاپ، مەزگىلسىز قۇستار قايتقانداي،
قوڭىر قاز ءان ساپ، قوشتاسىپ بارا جاتقانداي.
قىرشىنداي سولعان، قىزعالداق گۇلگە ءبۇر جارعان،
قۋرايلار سىڭسىپ، جوقتاۋ ساپ قۇلا قىرلاردان.
ازالى ءبىر ءۇن، بىردە مۇڭ-قايعى، بىردە ارمان،
ازالى ءۇننىڭ استىندا جاتىر بۇل جالعان.
داريعا-جۇرەك لاپىلداپ بارىپ باسىلدى،
كۇرەڭ كۇن كەلىپ، موينىنا تاۋدىڭ اسىلدى.
ءبىر بەلدەن سوندا، بريگادير كەلدى اشۋلى،
- تەزدەت! - دەپ، جۇرتتىڭ دەگبىرىن ابدەن قاشىردى.
تىرلىكتىڭ كۇنى تىرلىكتىڭ ءسانىن سىرعىتتى،
تىرلىكتىڭ كۇنى تىرلىكتىڭ ءانىن قىلعىتتى
جالىنا اتتىڭ بىرەۋلەر جاسىن ىرعىتتى،
بىرەۋلەر جاسىن بەتىنەن تومەن جىلجىتتى...
- قىمىزىڭ بۇگىن ءتاتتى ەكەن، قۇيشى، تەنتەگىم،
ايىزىم قانىپ، ىشەيىن بۇگىن يەن تەگىن.
جەڭگەمدە كوزىم، كۇدىكتىڭ بۇلتىن سەرپەمىن،
بەلگىسىز ماعان كوڭىلىم ءبىر كۇي شەرتەدى.
ەرنىندە ونىڭ قيىعى مەنىڭ كوزىمنىڭ،
ەلەستەپ كەتتى قىلىعى باعلان-قوزىمنىڭ،
قوزىما سۋسىن بەرگەندەي بولىپ سەزىندىم،
لac ويلاردى لاقتىردىم مۇلدە، بەزىندىم.
سىرلى توستاقتان سىزىلتا سورىپ بولدى دا،
سىزىلا بەرىپ سىرعاناي تۇردى ورنىنان.
ايانىش كوزبەن، بايلاپ قاراپ سورلىعا،
جىگەرىم جاسىپ،
كوڭىلىم سوندا بولدى نان.
- تەنتەك، سەن وتىر، اتىڭدى تۇسا، اتتانبا،
تاس جۋا تەرىپ كەلەيىن انا شاتقالدان
— دەم الساڭ ەتتى، نەسىنە سونشا جەلىكتىڭ؟
- تەنتەگىم مەنىڭ... تۇسىنەسىڭ بە... جەرىكپىن...
(تۇسىنە الماعام، جەرىكتى قاشان كورىپپىن.)
وڭاشا جالعىز وتىرمىن جۇمساق ماقپالدا،
قويامىن قاراپ، جەڭەشەم كەتكەن شاتقالعا.
وڭباعان ويلار ورالىپ جاتىر قايتادان،
سوناۋ ءبىر وتكەن، سوناۋ ءبىر سۇرقاي شاقتارعا.
بەزىنەم ودان، كورمەدىم ونى، بارمادىم،
ءبارى دە سۇلۋ، سۇلۋلىق تولىق جان-جاعىم.
قاراعاي شىرشا، قاپتالدان قۋلاي قاۋلاۋىن.
تۇڭعيىق كوكتە قىراننىڭ قارا سامعاۋىن.
سايلاردان سوققان سامالدىڭ قارا سالقىنىن،
تاڭدايعا ۇيىپ، گۇلدەردىڭ مىنا اڭقۋىن.
بۋ شاشىپ، انەۋ
كارى جارتاستىڭ بالقۋىن،
جاسىل بەلدەردىڭ، جاسىرىپ ءبارى شالقۋىن!
جارىق دۇنيە-اي، جانىم-اي مەنىڭ!
عاجاپسىڭ!
عاجاپسىڭ، شىركىن!
امال نە، تەزسىڭ، از-اقسىڭ...
قۇزار جارتاستان
ورامال كوردىم بۇلعاعان.
- قوش بول، تەنتەك!..
(ازىلدەپ، ءسىرا، تۇر ماعان).
كوك كويلەك كوردىم،
قالىقتاپ قۇزدان زۋلاعان،
- قوش بول! - دەپ، - تەنتەك... -
شۋىلداپ ءۇنى تىنباعان.
— قوش بول! — دەپ تاستار
حابارلاپ جاتتى جان-جاققا،
نەعىلعان سۇمدىق؟!
داريعا ما الدە ارۋاق پا؟!
وتە الماي قالدىم،
جەتە الماي قالدىم ار جاققا،
داريعا-جۇرەك
ۇشتى دا كەتتى اۋلاققا...
مۋزا دەپ اتاپ،
اقىندار عيبرات قىلاتىن،
سول ەكەن - مەنىڭ پەرىشتە جىرىم، مۇراتىم!
دۇنيەنىڭ مىناۋ قاباعىن باعىپ تۋراتىن،
داريعا-جۇرەك ومىرگە بەردى ءبىر اقىن...

8. قاناتتارىم مەنىڭ
...سول جىلدارداعى سوعىس قۇرباندارىنىڭ وتباسىلارىنا ارنايمىن
ءبىرى دە مايدان ءۇشىن!
وسى ۇراندى،
مەدەت قىپ بۇكىل قاۋىم جوسىعاندى.
شابىندىقتار ايرىلىپ شالعىشىدان،
ديحانداردىڭ ەركەكسىز قوسى قالدى.
كەتىپ جاتىر بىرەۋدىڭ باۋىرلاسى،
بىرەۋدىڭ باس يەسى، اۋىلداسى.
قاڭىراپ، مەلشيىپ تەك قاراپ تۇردى،
بىتپەگەن مەكتەپتەردىڭ قابىرعاسى.
جوق بولدى جاڭا مەكتەپ ەندى بىزگە،
بىتپەي قالدى، (قىرسىقتى كوردىڭىز بە؟!)
سوندا بارىپ وينايمىز سوعىس وينىن،
ءسابيمىز، دانەڭە جوق كوڭىلىمىزدە.
اتىسامىز، چاپاي بوپ شابىسامىز،
"ءبىز" بولىپ، "نەمىس" بولىپ الىسامىز.
دىڭكەمىز قۇرىعاندا ۇيگە كەلىپ،
دەرتىمەن شەشەيلەردىڭ تابىسامىز.
وسىلاي ەنگەن ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە
باياعى بولىپ وتكەن سوعىس اڭىز.
بارتۇعىن ەكى دوسىم، ەكى ءىنىم،
ەكى انام، ەكەۋى دە ەكى كۇنىم.
مال دەگەننەن جالعىز-اق قۇلا قۇنان،
قاسقاسى بار استىندا كەكىلىنىڭ.
ەكى انا، ەكى عانا دوس بولاتىن،
ەكى ءىنى، قۇلا قۇنان - قوس قاناتىم.
جەتى جەتىم سۇيەنىپ بىر-بىرىنە،
قايعى دەيتىن قاڭىراپ بوس قالاتىن.
مەن قاناتسىز ەمەس ەم جارالعاننان،
جالعىز جاياۋ دا ەمەس ەم قاراڭ قالعان.
جانىم سۇيگەن جاقسى اتتى قاناتىم دەپ،
قانات الىپ ۇشقان ەم ادامداردان.
ءومىر وزدى.
وتىزدان ءارى اتتادىم،
ۇشىپ كەلەم، كەلمەيدى تاعاتتاعىم.
قانداي ەدى؟!
قايدا ءجۇر؟!
قايدا كەتتى؟!
مەنىڭ مامىق بالاپان قاناتتارىم؟
قۇزدارى قۇلاش ۇرعان كوكتە كۇنگە،
الىپ تاۋدىڭ اۋلىمىز بوكتەرىندە.
...قۇلانداي قۇنانىما قۇرىق ءتۇستى،
سوعىستىڭ ەڭ العاشقى كوكتەمىندە.
ءسابي ەم، شىن قايعىرىپ ۇلگەرمەگەن،
جالاڭاش-جابىقتىقتى ءمىن كورمەگەن.
جارىسىپ بىرگە ءجۇردىم كۇندەرمەنەن،
جايعاسىپ بىرگە ۇيىقتادىم تۇندەرمەنەن،
ءسابي ەم زور ومىردەن دىم كورمەگەن.
جىلعادا جۇردىك ويناپ اۋلاقتاعى،
جىلقى جاتتى قاشادا تاۋ جاقتاعى.
ءبىر توپ ادام ءبىر اساۋ ورتاسىندا،
قاربالاس قورشاپ العان قاۋلاپ ءبارى.
(قۇتىلماس بۇتالىقتان جىلقى مالى)،
شۋ اساۋ قىل ارقاندا قىلقىنادى.
بوسانباق بوپ شالماشى تاقىمىنان،
تورعا تۇسكەن تورعايداي بۇلقىنادى.
كوز الدىمدا شالماشى شىرەنگەنى،
جاقىندادى اساۋعا بىرەۋلەرى.
قوس قۇلاقتان بىرەۋلەر تۇقىرتا ۇستاپ،
بىرەۋلەرى تەنتەكتى جۇگەندەدى.
سونشاما اتبەگىلەر ورتاسىندا،
قۇنان ەمەس، قۇلاننان قورقاسىڭ با؟
جالىنا كەپ جارماسىپ پىسىق بالا،
قارعىپ ءمىندى اساۋدىڭ ارقاسىنا.
تاستاي الماي ۇستىنەن "باتىر" ۇلدى،
اساۋ ءبىراز الەك بوپ اتىرىلدى.
جىلقىشى قارت بالاعا دەم بەرەدى:
"تارت تىزگىندى، بوساتپا تاقىمىڭدى!"
قارىسىپ قالدى بالا قۇلاماستان،
كوندى اساۋ اۋىزدىققا شىداماستان.
كەنەت مەنىڭ جارق ەتتى كوز الدىمدا،
كەكىلى كۇلتەلەنگەن قۇلاق اسقام.
قوس قۇربىم قوس جاعىمدا قاناتىمداي،
الدى دا ۇشتى ارلاندى سوعاتىنداي.
ۇشەۋ بولىپ ۇشتىق ءبىز، ورتادا مەن،
ناعىز ءبىر جاۋدى شاۋىپ الاتىنداي.
تاۋسىلماعان تابى بار بۇلا كۇننىڭ،
تىزگىنىنە ورالدىم قۇنانىمنىڭ.
تاي اشۋىم تۋلاپ ءبىر ءون بويىمدا،
شەمىرشەگىن شاينايدى قۇلاعىمنىڭ.
بويدى كەرنەپ بارادى اڭعال كۇشىم،
قايتكەندە دە قالاپ ءتۇر جانجالدى ءىشىم.
جىلقىشى قارت مىرس ەتتى ميىعىنان:
"قاراي گور ءزانتالاقتى، مالجاندىسىن!"
جۇرەگىمنەن كارت ءسوزى شوقىپ الىپ،
تۇر ەدىم مەن ىزانىڭ وتى جانىپ،
جەم ءيىسىن سەزگەندەي قۇلا كۇنان،
يىسكەيدى كەۋدەمنەن وقىرانىپ.
"ۇيرەتىپ بەر دەپ سەنەن سۇرادىم با،
نە اكەڭنىڭ قۇنى بار قۇنانىمدا؟!"
- ...پىسىق بالا قۇلانى مىتىپ ەدى،
اتىلدى اساۋ.
مەن قالدىم جىلادىم دا.
شاۋجايىنان ايرىلىپ قالعانىمدا،
ءازىل-وسپاق گۋلەدى جان-جاعىمدا.
سايقى-مازاق تۇرعانداي بولدى قاپتاپ،
بۇكىل سوناۋ تاۋلاردىڭ اڭعارىندا.
شارت سىندى شاناعىنان شىدام دەگەن،
قالايشا كەك قايىرام جىلاۋمەنەن؟!
قوس قاناتىم - قوس دوسىم، ويدا ۇشەۋمىز،
جارىسا ۇشتىق سامعاعان قۇنانمەنەن.
ومىراۋلاتا وسقىرتىپ كوك تەڭبىلىن،
ارتىمىزدان ساڭق ەتتى وكتەم ءبىر ءۇن:
"ەي، شىرىك! قاي جەتى اتاڭ كورىپ ەدى،
اتتىنى جاياۋ قۋىپ جەتكەندىگىن؟!
جوعال بىلاي، جوتاڭنان تاسپا الارمىن!
قۋ اياق، قۇيتتايىڭنان قاشقان ارىڭ.
جالعىز سەنىڭ باسىڭا تۇسكەن ءىس پە،
جانى ءقايتىپ شىداپ ءجۇر باسقالاردىڭ؟!
كۇن وتكەن اكەڭ سەنى بۇلا قىلعان،
جانىڭدى شىعارارمىن قۇلاعىڭنان!
كۇشىمىز جەتپەي جاتىر، سوقاعا شىق،
قاسىمدا بولسىن دەسەڭ قۇلا قۇنان.
قاراي گور، قارشادايدان جىندانادى...
ەكى بىردەي شەشەڭدى كىم باعادى؟!"
قايىرىپ ۇشەۋىمىزدى قوسقا اكەلدى،
شولاق قول بريگادير ءقۇرمانالى.
اڭىزاق.
اپتاپ سەۋىپ تۇرادى اسپان،
اڭىزداردا قاڭباقتار ءجۇر اداسقان.
...بالا نەمە بار كۇشىن سارقا تارتىپ،
ارىپ بىتكەن استىمدا قۇلاق اسقام.
ارىپ بىتكەن جانۋار مايىسادى.
جەتەكتەگى جاۋىرعا ويىسادى.
قۇيتتاي بايعۇس قامىتتا مىقشيعاندا،
دەنەم مۇزداپ، قابىرعام قايىسادى.
بەۋ جاستىق-اي!
سەزبەيدى-اۋ قۇلاعانىڭ،
ءبىر قامشى سالدىرتپايدى قۇلا جانىم.
ازاپتان قۇتقارايىن دەسەم داعى،
تابا الماي-اق قويعانىم ءبىر امالىن.
باسىن تەجەپ، پالە سول سالبىراسا،
سوپ قامشىمەن سوقاشىم سالدى قانشا،
...كۇڭىرەنىپ دۇنيە كەتەر ەدى-اۋ،
ەگەردە ادامعا ۇقساپ مال جىلاسا.
پىسىق بالا سۇم ەدى-اۋ ويران بولەك،
ويلاۋشى ەدىم قاس دۇشپان قويعان با دەپ.
جانىم كەلىپ القىمعا تىعىلاتىن،
ارىقتاردى جاۋىردان سويعاندا كەپ.
سۇيسىنەتىن سوپ قامشى ىسقىرعاندا،
قۇمار ەدى قۇلشىنا كۇش قىلعانعا.
ىشتەي نەلەر قارعىستى جاۋدىرامىن،
ءتاڭىرىنىڭ تاياعى تۇسكىر جانعا.
قانىپەزەر، جاۋىز دەپ اتالعاندار،
سوقىر كۇشتىڭ تورىنا ماتالعاندار،
ادام دەگەن سەزىمنەن تۋمادى ما،
قايدان عانا جارالعان قاتال جاندار؟!
... كۇننەن بولەك ءتۇيىر جوق شار اسپاندا
سامال دا جوق سايالاپ، تولاستارعا،
كولبەي كەلىپ كوكجيەك توڭكەرىلگەن،
توڭىرەكتى قورشاعان تاۋ-اسقارعا.
جاتىر تاۋلار، كەمەدەي قايىرلاعان،
جاتىر دالا، الدەنە ۋايىمداعان.
جاتىر ءبارى، جاتىر ءبىر سال تىرشىلىك،
جەردىڭ ءتوسىن ۋىستاپ ايىرىلماعان.
شوشىماعان، تىرلىكتەن جاسىماعان،
جاتىر اۋىل ءبىر-بىرىن اسىراعان.
بىرەۋلەردىڭ ءتۇتىنى ءتۇزۋ شىعىپ،
بىرەۋلەردىڭ ءتۇتىنى شاشىراعان.
ءبارى جاتىر قيمىلداپ، ءالى ولمەدى،
ءالى ولمەيدى، ولمەيدى، دالەلدەدى!
وسىناۋ تىنىشتىقتا سەنۋ قيىن،
قىرعىن بوپ جاتقاندا الەمدەگى.
سەنۋ كيىن قىرعىن بوپ جاتقانىنا،
ادامدى ادام اياۋسىز اتقانىنا،
سەنۋ قيىن ۇرى كەپ تۇسكەنىنە،
بايىرعى باعبان - وتان باقتارىنا،
سەنۋ كيىن قاراۋىل بولعانىنا،
نەلەر عۇمىر ءفاشيستىڭ وقتارىنا.
الايدا ابىرجۋ بار جەردە، اسپاندا،
داريعا-اي، دۇنيەنى شەر باسقان با؟!
تاتۋ ەلگە بۇل تاجال قايدان كەلدى؟!
تارشىلىقتان كوزدەرىم ەندى اشقاندا.
...يەسىز دالا.
اڭىزاق.
ارىق كولىك.
بار قۋاتتى بويداعى الىپ بەرىپ.
تۇرەندەيمىز سوقامەن ەسكى اڭىزدى،
ارىقتارمەن قىبىرلاپ بارىپ كەلىپ.
جىرتا-جىرتا ءتۇتىلىپ، توزعان اڭىز،
(كۇش شامالى، تىڭعا قول سوزباعامىز...)
وشپەسىن دەپ اكەلەر سالعان ءىزى،
ايتەۋىر قوزعالامىز، قوزعالامىز.
قوزعالامىز باعىنىپ ءبىر اعىنعا،
قوزعالادى جانۋار قۇنانىم دا.
سوپ قامشىسىن جىلانداي ىسقىرتادى،
پىسىق بالا سوقانىڭ قۇلاعىندا.
سىرتىلداپ بار ءسىڭىرى، تاسپالارى،
قۇلاق اسقام قامشىدان جاسقانادى.
دومبىرانىڭ ىشەگىندەي سوزىلادى،
سورلىم مەنىڭ سۋ بولىپ قاس-قاباعى.
قۇيتتاي مەنىڭ قۇربىم-اي!
قانشا امالىم؟!
مۇنشاما ازاپ مەن ساعان اڭسامادىم.
ارقا-باسىن تەر باستى.
سەزدىم مىنە،
قاناتىمنىڭ ءبىرجولا شارشاعانىن.
بار قۋاتى بىرتىندەپ ويسىراۋدا،
جانۋار عوي ءتىلى جوق ءجاي سۇراۋعا.
ءبىر پىسقىرىپ، كەكىلىن سىلكە تاستاپ،
دارمەنى جوق قۇلاعىن قايشىلاۋعا.
توقتادى، زور كۇرسىنىپ الدىداعى،
كىلت تۇرىپ قوزعالىستىڭ قالدى ءبارى.
مەزگىلسىز ۇسىك ۇرعان جاپىراقتاي،
ءبۇرىسىپ قوس قۇلاعى سالبىرادى.
ءسونىپ كەتىپ بارادى ءال-شىدامىم،
الدەنەمەن الەك بوپ جانشىلامىن.
پىسىقتان قورىقتىم دا تۇڭعىش رەت،
قاناتىمدى اياماي قامشىلادىم.
قايىس ورمە باۋىرىن تىلىمدەيدى،
ەش قيمىل جوق، بۋىنى دىرىلدەيدى.
قارعىپ ءتۇسىپ، قاراسام كوزدەرىنە،
باياعى وت، باياعى ۇشقىن بىلىنبەيدى.
ۇرەي كەۋلەپ كەتتى دە تاعاتىمدى،
قامىتىنان بوساتتىم قاناتىمدى.
سوقانىڭ قۇلاعىنان ايىرىلماي،
سوستيىپ سو ءبىر سوتقار بالا تۇردى.
ەرىن الدىم.
سەرگىپ ءبىر سىلكىنبەدى،
استىڭعى ەرنى سول عانا بۇلكىلدەدى.
"ەشتەڭە تاقالعان جوق، ابىرجىما!"
- دەدى دە پىسىق بالا كۇڭكىلدەدى.
"پىسىق، پىسىق" دەگەنگە اۋەستەنە،
ايايتۇعىن ءجايى جوق ابەس نەمە.
قۇنانىم تۇر، ۇقسايدى قالت-قۇلت ەتىپ،
اياعىن ءتاي-تاي باسقان نارەستەگە.
"پىسىق-پىسىق" دەگەنگە قورازدانا،
قوقيلانىپ قارايدى وراز بالا.
...جانۋارىم سەندەلىپ باردى داعى،
سەرەيىپ قۇلاپ ءتۇستى بورازداعا.
قيىلىپ كەتتى مەنىڭ ەركە ارمانىم،
سەزىندىم قاناتىمدى ءورت العانىن.
قۇيىنداي قۇيقىلجىعان قۇلا قۇنان،
قۇرىدى، تۇياعىن دا سەرپە المادى.كەكىلىنەن سيپايمىن بايعۇسىمدى،
قانداي اسەم قاسقاسى اي ءمۇسىندى!..
بەلىم مەنىڭ بەسىكتەن شىقپاي جاتىپ،
بەيمازا ءومىر، مىنەكي، قايعى ۇسىندى.
بار الەمنىڭ قايعىسى ءبىر باسىمدا،
ەڭىرەدىم، ەشكىم جوق سىرلاسۋعا.
قوس باۋىرىم، قوس قۇربى قاسىمدا جوق،
قوس انام جوق جەتەۋ بوپ مۇڭداسۋعا؟
پىسىق وراز، ءۇش جاۋىر جۇباتپايدى.
اسقار تاۋداي باسىما قۇلاپ قايعى،
بار ءوڭىردىڭ اپتاپ پەن اڭىزاعى،
تەك مەنىڭ ارقاما كەپ شۋاقتايدى.
كىمگە كەرەك شىرىلداپ جىلاعانىم،
ساردالا ساعىمىمەن ءبىر اعامىن.
...ەسكە ءتۇسىپ اكەمنىڭ ولگەندىگى،
سەزىندىم قورعانىمنىڭ قۋلاعانىن.سەزىندىم مايدان بولىپ جاتقاندىعىن،
سەزىندىم سور كەلگەنىن باقتان بۇرىن.
سول ساتتە سەنۋ ماعان قيىن ەدى،
كورەم دەۋ كەلەر تاڭنىڭ اتقان نۇرىن.
ءزىل باتپان ۋايىممەن جانشىلامىن،
كوزىمنەن بۇرشاق جاۋدى، ارشىمادىم،
كول-كوسىر ادامزاتتىڭ كوز جاسىنا،
قۇيىلىپ جاتتى مەنىڭ تامشىلارىم.
سەزىندىم: مۇڭ-نالانىڭ كوشىن كوردىم،
سويقانىن سوعىس سالعان كەسىرلەردىڭ.
قولدان كەلەر ايلا جوق، قوسىلدىم تەك،
حورىنا جەتىمدەر مەن جەسىرلەردىڭ.
شىعارماي شار اسپاندى شىراعىنان،
اڭىزدا جاتتى جايراپ قۇلا قۇنان.
قاناتىم مەرتىككەندەي سەزىنەمىن،
جاۋلاردىڭ ماعان اتقان ءبىر وعىنان.
كۇن باتتى.
تاۋدىڭ باسى قانتالادى.
قانتالاپ كوپكە دەيىن تارقامادى.
قالدىرىپ قۇنانىمنىڭ قاڭقالارىن،
جاياۋلاپ ەر-توقىمدى ارقالادىم.
ءجۇرىپ كەلەم...
جىگەرىم وپىرىلدى.
اشۋ دا، ايبات تا جوق سوپى عۇرلى،
ءجۇرىپ كەلەم قايتادان جالعايىن دەپ،
قالدىرىپ كەتكەن كەشە وقۋىمدى.
بۇلىڭعىر...
بولجاي الماي الداعىمدى.
و، ءومىر!
الا كورمە ارمانىمدى!
ءبارىن سەزەم.
ءبىراق تا سەزىنبەپپىن،
ءبىر-اق ساتتە ەسەيىپ قالعانىمدى...
شەشەي ءقازىر شارۋا باسىبايلى،
اجەم وتىر تاستاپ اپ ناسىبايدى.
قايران قالام.
اپىراۋ، نەتكەن بەرىك؟!
جالعىز ۇلى ولسە دە جاسىمايدى.
بىلمەيمىن بوزداۋى ما، ولەڭى مە،
كۇڭىرەنىپ ورمەككە تونەدى كەپ.
كوڭىل ايتا كولگىرسىپ كەلگەندەرگە:
"كەبىن كيىپ كەتپەگەن كەلەدى"، - دەپ،
قايراتتانا ورمەككە تونەدى كەپ.
قوس ءىنىم ءجۇر،
ازىرگە ەس بىلمەيدى،
قيىندىقتا ەس بىلمەي ءوسسىن مەيلى.
"كەبەنەك كيىپ كەتكەن" اكەمىزدەن،
ولدىدەن باسقا حابار ەستىلمەيدى.
قايىرىم جاساپ قاسىمىز، دوسىمىزعا،
قاپەرسىز جۇرە بەرىپ قاسىمىزدا.
قايران اكەم تىم قۇرسا ءجونى ءتۇزۋ.
ءجاي دا سالىپ بەرمەپتى باسىمىزعا.
ەل باسقاردى.
قاۋىم بوپ قولداستى ەلى.
ءبىرى دوس، ءبىرى باۋىر، جولداس دەدى.
باقانداي ءبىر اۋىلدى بيلەپ تۇرىپ،
ءبىر ءۇي جاساپ الۋعا بولماس پا ەدى؟
بىلمەيمىن، ارلاندى ما، الداندى ما،
دۇنيە وپا ەتپەسىن اڭعاردى ما؟
ازىرگە ازەر-ازەر تۇر قالقيىپ،
اكەمنەن كوز توقتاتار قالعان مۇرا.
...قوس دوسىم تۇر قاسىمدا - قوس قاناتىم
قوس جۇرەك تۇر مەنىمەن قوس سوعاتىن
ەكەۋىنىڭ ەنگەندە ورتاسىنا،
قۇلازىعان كوڭىلىم حوش بولاتىن.
قوس دوسىم، قوس قاناتىم قايرات، بەرىك،
مال-مۇلكىن قوسپاسا دا ايداپ كەلىپ،
الدەرى كەلىسىنشە اكەسىزدەر،
الەك بوپ جاتىر ماعان قايرات بەرىپ.
تاستاشى، نەگە سونشا ۋايىمدادىڭ،
ال مەنىڭ باسى ءبۇتىن تايىمدى العىن.
قۇنانىڭنان ارتپاسا كەم تۇسپەيدى،
تايىمدى العىن!
قۋانىش تويىندا ءمىن.
و، دوستىق!
نەتكەن عاجاپ سەزىم ەدىڭ!
ەت جۇرەكتىڭ ەزىلمەس كەزى مە بۇل.
قوس قاناتىم تۇرعاندا قولتىعىمدا،
ەزىلەمىن نەدەن مەن، بەزىنەمىن.
- ەستەرىڭنەن اينالدىم، شىراقتارىم،
وسىلاي ءبىر-بىرىڭدى جىلاتپاعىن.
وسىناۋ ەلگە تۇسكەن قارا كۇندە،
وسىلاي بىر-بىرىڭە شۋاقتاعىن.
ءبىزدى قويشى، ءبىزدىڭ كۇن تاياۋ قالدى،
كۇش كەتتى، ءال تاۋسىلىپ باياۋلادى.
كولىكتەرىڭ تۇرعاندا، قارعالارىم،
جولعا تاستاپ كەتپەڭدەر جاياۋلاردى!..
نازارىمدى وسى ۇنگە توسا قالدىم،
تۇڭعىش كوردىم اجەمنىڭ بوساعانىن.
...قۇيىن سوعىپ ءوتتى دە، جەلپىندى جەل،
سولقىلداتىپ دىڭگەگىن بوساعانىڭ...
اجەم ءسوزىن ارىگە جالعامادى،
كوزىن ءسۇرتتى كورسەتپەي، ارلانادى.
كورىنىپ تۇر: كوزدەن جاس پارلاعانى،
قاجىعانى، ءتوزىمى قالماعانى.
تاڭبا تۇر وتكەن كۇننىڭ بارىنەن دە،
قاشانعى شىداي بەرسىن كارى كەۋدە.
داريعا-جۇرەگىنىڭ داقتارى بار،
كەلمەيتىن بۇل ومىردە دارىلەۋگە.
قاشانعى شىداي بەرسىن كارى كەۋدە؟!
* * *
جوق!
بىزگە ورناعان جوق زاماناقىر!
جەڭە المادى جەندەت تە، نالا باتىر.
قان مايداننان حاباردى ءجيى ەستيمىز:
"ءبىز جەڭەمىز!
جاۋ قاشىپ بارا جاتىر".
سۇرەڭسىز كۇن وتۋدە، سۇرەڭسىز ءتۇن،
جۇرت ۇمىتكەر.
كۇنەلتپەك تىلەۋسىز كىم؟
جۇرت ۇمىتكەر، ۇمىتكەر دوستارىم دا،
مەن ءبىراق رەڭسىزبىن، كۇدەۋسىزبىن.
كۇندەرگە كۇن، ايلارعا اي جالعانادى
جالعان ءۇمىت جانىمدى الدامادى.
ولدىدەن باسقا ەشبىر حابار دا جوق،
"كەبەنەك كيىپ كەتكەن" جاننان ءالى.
قىلاۋلاتىپ قىس تا تۇر، قىراۋلاتىپ
قىراۋلاتىپ كەتەدى تۇمانداتىپ.
اجەم جاتىر توسەكتە ءال ۇستىندە،
ءالى بىتكەن بايعۇسىم تۇماۋراتىپ.
تىنىم بەرمەي بيشارا جامباسىنا،
شەشەم ءجۇر
سول ءوزىنىڭ شارۋاسىندا.
جەسىرلىكتىڭ جابىنىن موينىنا ءىلىپ،
جەگىلىپ ءجۇر تۇرمىستىڭ ارباسىنا.
جالعىز عانا نەسى باسپانانىڭ،
جالعىز سونىڭ باعامىز قاس-قاباعىن
جالىنادى ول ماعان، جابىعادى:
"قارتام مەنىڭ، وقۋدى تاستاماعىن!"
"تاستامايىن وقۋدى اش قالعاندا،
قاتەرلى كۇن قاتىگەز باستالعاندا.
تاستامايىن وقۋدى، ءۇمىت تۇلكى
بۇلاڭ ەتىپ بۇلتارىپ قاشقاندا الدان.
تاستامايىن وقۋدى نالىعاندا،
تارىعاردا، قاۋقارسىز ارىعاندا.
تاستامايىن وقۋدى، تەرى شالبار
بوربايىمدى قاڭتاردا قارىعاندا.
تاستامايىن تاباننان سىز وتكەندە،
ۇسىك ۇرىپ قۇلاعىم تىز ەتكەندە.
تاستامايىن وقۋدى، جەسىر انام،
ءولى اكەنىڭ ءولى ورنىن كۇزەتكەندە.
توقىم-توسەك، ەرىمدى جاستانايىن،
تاستامايىن وقۋدى، تاستامايىن!
انت ەتەيىن الدىڭدا، الاڭ بولما،
جاستايىنان قۋارعان اق سامايىم!"
وسى وي تۇرعان.
وندا مەن ايتا الماعام.
ءبىراقتا ىرەڭىمنەن بايقاۋدا انام.
تالقان سۇراپ قىڭقىلداپ ەكى ءىنىم ءجۇر
ۇيرەكتىڭ بالاسىنداي بايپاڭداعان.
...جوق!
بىزگە ورناعان جوق اقىرزامان.
سارى اياز دا جەڭبەدى ساقىلداعان.
اكە، سەنىڭ وشكەن جوق ءتۇتىنىڭ دە،
ءوزىڭسىز ولگەن دە جوق قاتىن، بالاڭ.
تەك اجەم...
اجەم بايعۇس قينالادى،
ساعان دەگەن ءۇمىتىن تىيمايدى ءالى.
سىبىرلاپ اتىندى اتاپ شاقىرادى.
ءسىرا، سەنى ءبۇل ومىردەن قيماعانى.
ولىمگە قيماي سەنى جاتىر ءالى،
سىبىرلاپ ءجيى-جيى شاقىرادى.
سارعايىپ كۇننەن-كۇنگە بارا جاتىر،
سەكىلدى سارى كۇزدىڭ جاپىراعى.
ەربەڭدەپ ەكى قولى قارمانادى،
بايعۇستىڭ قوزعالۋعا قالمادى ءالى.
ەسىمدە ءالى.
اجەمدى ولەرىندە،
كوزىمشە كورشى شالدىڭ الداعانى.
جاتقاندى ءتۇپسىز، تەرەڭ ساندىراقتا،
ودان ساسا قويمادى شال ءبىراقتا:
"بالاڭ ءتىرى، ءتىرى ەكەن حاتى كەلدى،
قيناما ەندى جانىڭدى قالجىراتپا..."
"باسە... سولاي...
كەبەنەك كيىپ كەتكەن"،
— دەدى دە، ءبارىمىزدى ءسۇيىپ بەتتەن،
مازاسىز جان الدانىپ، تولاس تاۋىپ،
ماڭگىلىك ۇيقىمەنەن ۇيىپ كەتكەن.
ەكى شەشە تەربەتكەن ۇل ەدىم مەن،
ەكەۋىنىڭ ايرىلدىم بىرەۋىنەن.
باقىتىم دا بار شىعار بۇل ومىردە،
سورىم دا بار ىرگەمدى تۇرە كىرگەن...
* * *
الاقاي، جەڭىس كەلدى، جەڭىس كەلدى!
كوز جاسىنان قۇرعايدى جەر ءۇستى ەندى.
اتىراپتان "اتتاندار" ەستىلمەيدى،
الاۋلاعان وت-جالىن تەگىس ءسوندى.
ءسۇيىنشى بەر.
قۋانىش كەلدى ەلگە.
كوز جاسى قۇيىلمايدى شەرلى كولگە.
قۇلاعان قۇنانىمدى قۇشاقتاپ اپ،
جىلاماي قۋ دالادا ەندى مەن دە.
ەندى كۇندەر باتپايدى قانتالانىپ،
كۇڭىرەنىپ جاتپايدى بارشا حالىق
قان مايداننان ۇلىنان حابار كۇتكەن
قاسىرەتىن كورمەيمىن قارت انانىڭ.
ورالۋدا مايداننان جارالىلار،
بەرەرى بار، ومىردەن الارى بار.
جاس جۇبايلار ۇيىندە توي بولادى،
جاس جۇبايلار...
جاندارى بالاقۇمار.
ازاماتىن اڭساعان قارتاڭ بابا
- ءبىر مەيىرىن توگەدى دارقان دالا.
تاسىنا دا جەرىمنىڭ ءدان وسەدى،
باۋىرساققا جاريمىز، تالقانعا دا،
شاتتانادى شاۋ قارتتار، شالقار بالا.
ورالۋدا كىمدەردىڭ باۋىرلاسى،
كىمدەردىڭ اكەلەرى، اۋىلداسى.
ەسەككە ىعىر بولىپ تۇرمايدى ەندى،
مەكتەپتىڭ بىتپەي قالعان قابىرعاسى.
جوعالدى.
جوعالدى ەندى قاھارلى كۇن،
پىسىق وراز تاستايدى قاتالدىعىن.
ازابىنان قالاي دا ايىعار-اۋ،
ارقالاعان جەسىرلەر اتان جۇگىن.
قاسىرەتتى، قايعىنى تاستاپ ءارى،
ادامداردىڭ اشىلىپ قاس-قاباعى.
"قوي ۇستىندە بوزتورعاي جۇمىرتقالاپ"،
ۋىز ءومىر قايتادان باستالادى.
...ءوتىپ جاتىر جەڭىستىڭ اي، كۇندەرى،
تالپىنۋدا ىنىلەر تاي مىنگەلى.
ازامات بوپ قالىپپىن.
جەسىر جەڭگەم،
ازىلدەسىپ مەنىمەن:
- قاينىم،.. - دەدى.
جىلدار ءوتتى تىنىشتىق جامىلعالى،
دۇربەلەڭ دە تىنعان شاق اۋىلداعى.
ويناي ءجۇرىپ جەتىپپىز ون جەتىگە،
كومسومولعا بىزدەردى قابىلدادى.
قۋانىشتى ايت سول جىلعى شاقتارداعى،
باسىمىزعا قونباعان ب ا ق قالمادى.
جاستىقتىڭ جۇلدىزىنا قۇمارتامىز
جاتىرمىز اۋدان جاققا اتتانعالى.
بولاشاققا جولداما الۋعا ءبىز،
كولىك سايلاپ، جول ءجۇرۋ قامىندامىز.
كەشەگى كەساپاتتى ءورت، داۋىلدا ءبىز
قيالداپ، وسى كۇندى ساعىنعامىز.
قوس دوسىم دايارلاپتى كولىكتەرىن،
ءىشىم جاندى ولاردى كورىپ مەنىڭ.
...تاعدىر-اي، قاراڭ وشكىر ۋايىمدى،
تەك مەنىڭ ماڭدايىما بەرىپ پە ەدىڭ؟
بارىپ قايتتىم اۋىلدىڭ باستىعىنا،
(بىلمەيمىن، دوستىعى ما، قاستىعى ما؟!
"كوزىڭ كورىپ تۇر، بالا، كولىك جوق قوي"،
دەگەن سوزبەن ۇيگە ەندىم باستىرىلا.
جابىرقاعان اناما قارادىم دا،
ۋايىمنىڭ ۇلىدىم تابانىندا.
سارقىلماعان ءالى دە جاس بار ەكەن،
جابىع ۇلى جانىم مەن جانارىمدا.
جەڭىس كەلىپ، بولەدى شارتاراپتى،
قۇشاق-قۇشاق قۋانىش ارقالاتتى.
جۇرەگىمنىڭ ءجۇردى ەكەن قاي جەرىندە؟
ءبىر ءتۇيىنى قايعىنىڭ تارقاماپتى.
كوز جاسىمەن نايساپتى قۋالايمىن،
جۇباتپاڭدار، اعايىن، سۇرامايمىن.
جاننىڭ شەرى جوعالسىن جاسپەن بىرگە،
ءقازىر جىلاپ، ەكىنشى جىلامايمىن!
ۋايىم ۇلى جىلان، تاسقا مەكەن
ەكىنشى جىلامايمىن، ماسقارا ەتەم!
الداعى كۇندەرىمە اپارمايىن،
مەندە ءالى سارقىلماعان جاس بار ەكەن...
"ءباتشاعار، مۇنىڭ قالاي، قاتىنعا ۇقساپ؟
جىگىتسىڭ، ويلاساڭشى اقىلعا ساپ"...
اجەمدى اتتاندىرعان باياعى كارت،
باسۋ ايتتى.
دالاعا شاقىردى شاق:
"ءمىن مىنانى!
سۇراۋسىز اللا الدىندا.
نەگە كەلىپ ايتپايسىڭ، ارلاندىڭ با؟!"
سەنەرىمدى بىلە الماي، سەنبەسىمدى،
قاراي بەردىم قارتقا مەن تاڭداندىم دا.
- اۋىر كۇندەر سايرانىن كىم سۇرمەگەن،
اپتىعىڭدى باسا عوي دۇرسىلدەگەن!
اينالايىنىم اجالدىڭ اۋىزىنان،
امان-ەسەن ورالسا، ءمىنسىن دەپ ەم.
ول باقىتتى قيمادى قۇداي ماعان...
جىلاسام، سەنەن بەتەر جىلاي دا الام.
نە ىستەمەكپىن؟
تىرىگە ءومىر كەرەك،
تىرشىلىكتىڭ قازىعىن شىر اينالام.
بار، بالام، قالا كورمە قاتارىڭنان،
قالا كورمە ءۇمىتتى ساپارىڭنان".
...اق باس دانام...
اينالدىم ساقالىنان!
تۇرعىزدى قورعانىمدى قوپارىلعان.
... اق باس دانام اتانداي تورى ات بەردى،
تورى ات ەمەس، تۋىرلىق كانات بەردى.
بولاشاعىما ۇشايىن، ۇشايىن ءبىر،
سامعايتۇعىن ماعان دا ساعات كەلدى.
كورسەم دە جابىعىمنان جاۋ اتقانىن،
سەزسەم دە سىننىڭ اۋىر ساعاتتارىن،
بۇلىنبەپتى، ءالى دە ءبۇتىن ەكەن،
مەنىڭ مامىق بالاپان كاناتتارىم.
جاۋ مەنىڭ اكەمدى اتتى، اتامدى اتتى
جاۋ وعىنان جارالى جاپان جاتتى.
قاراقشىلار قانشاما قارمانسا دا،
قاناتتىمدى، حالقىمدى اتا الماپتى.
سامعايمىن بولاشاققا،
اتا-مەكەن،
قۇنداقتاپ قۋانىشىڭدى الا كەتەم.
بۇلىنبەپتى قۋاتتى قاناتتارىم،
اق باس قارت، اق باس حالقىم امان ەكەن!
قاناتتارىم مەنىڭ!!!

9. اتامەكەن
اكەل، دوسىم،
سەن ماعان قولىڭدى بەر!
اكەتەيىن، مەن وتكەن جولىمدى كور.
سوناۋ شىڭنىڭ باسىنا شىعارامىن،
مەنمىن عوي بۇل ايماقتىڭ جولىن بىلەر.
مىنەكي،
شىعا كەلدىك شىڭ باسىنا،
ال ەندى شاقشاڭدى بەر قۇرداسىڭا.
اتامەكەن تۋرالى سىر شەرتەيىن،
قۇلاعىڭ تۇر، قۇرداسىم، سىرلاسىڭا.
قالاي ەكەن؟
مىنا شىڭ بيىك پە ەكەن؟
جارىلماسىن اۋەگە ءتيىپ شەكەڭ.
قايسىبىرەۋ ولكەمدى جامانداسا،
شوق تۇسكەندەي جانىما كۇيىپ كەتەم.
ءبىز تۇرعان تاۋ ەسىمى ەلشەنبۇيرەك،
شىعا كەلسەڭ، اسپانعا ەڭسەڭ تيمەك.
جازدا ورانىپ جاتادى كوك تورعىنعا،
قىستا اپپاق ەلتىرى سەڭسەڭ كيمەك.
باسقا تاۋدان جىراق بۇل ەلشەنبۇيرەك.
تۇزدى كولگە تىرەلسە مىنا باسى،
قۇنار جەرى - باتىستا
لاباسى. انوۋ - تيان-شان،
ال اناۋ - ءحانتاڭىرى
- وسى ولكەنىڭ بايىرعى عۇلاماسى.
مەن تۋعان جەر - قاراساز باۋرايداعى،
جالعاندا جەر بىتكەننىڭ بال قايماعى.
ەسىم كەتىپ جۇرگەندە ەس بىلدىرگەن،
جارالعان جۇلدىزىم عوي ماڭدايداعى.
ىركەس-تىركەس اعادى قارا سۋلار،
قاراساڭ، سۋلاردا دا تالاسۋ بار.
بۇل سۋلارعا مەنىڭ كوپ بەرەسىم بار،
بۇل سۋلاردان مەنىڭ كوپ الاسىم بار.
باقىتىم عوي قاراساز كەلىپ قونعان،
كيسەم، - كيىم، ىشسەم - اس، كولىك بولعان.
مەندەي ۇلدىڭ وسى جەر مىڭىن تۋىپ،
ءالى كۇنگە مىڭىنا جەرىك بولعان.
ءسۇتىن ەمىپ وسكەن ەم سان بۇلاقتىڭ،
سان جىلادىم قۇربىمنان،
سان جىلاتتىم.
جالىن تارتىپ مىنگەن ەم وسى ماڭدا،
ءومىر دەيتىن شۋ اساۋ ارعىماقتىڭ...
كەشىر، دوسىم، اۋىتقىپ كەتكەنىمە،
كەيىنىرەك توقتالام وتكەنىمە.
ازىرگە سەن شىعىسقا كوز جىبەرىپ،
قاراپ وتىر قيانعا، شەتكەرىگە.
ءقازىر جايلاۋ جەرىنەن ماي تامىپ تۇر.
توگىلەردەي مولتىلدەپ شايقالىپ تۇر.
كانە، دوسىم، ەكەۋمىز قيالمەنەن
شالكودەنى ارالاپ قايتالىق ءبىر.
جايلاۋىن ايت جايلاۋ دەپ شالكودەنىڭ،
ەڭسەسى مىڭعىرعان مال ءار توبەنىڭ.
سۋ ەمەس، سۋاتىنان قىمىز اققان،
پاۋ. شىركىن، قانداي عاجاپ ولكەم ەدىڭ!
كيىك ويناپ شاتىندا، بوكتەرىندە،
ايعايتاس شالكودەنىڭ ناق تورىندە.
قىراعى كوز شەكارا قۇمبەل اناۋ
قىتايمەن ەكى ورتانى قاق بولۋدە.
ايعايتاس - شالكودەنىڭ شاڭىراعى،
اق وتاۋ اقتا بۇلتتى جامىلادى.
جات جاققا جۇرت ۇدەرە كوشكەن كەزدە
جابىرقاپ تاس تا بولسا اڭىرادى.
ايعايتاس - تاس ەمەس تەك ايعايلاعان،
عۇلاما قارت جۇرت ءۇشىن قايعى ويلاعان.
حالىقتىڭ ءۇنى جاتىر كەۋدەسىندە،
ءبىر كەزدە "ەلىم-ايلاپ" ويبايلاعان.
ايعايتاس - الباندارعا اتامەكەن،
(ومى مەن شەجىرەدەي اتاپ وتەم).
ەرتەدە ەل شەتىنە جاۋ تيگەندە،
ايعايلاپ، حابار بەرىپ جاتادى ەكەن.
سولتۇستىگى قارارشا، كەتپەنىمەن،
قىمبات ولار بۇگىنى، وتكەنىمەن.
وڭتۇستىك شىعىسىندا ويقاراعاي،
ارتىندا ايعايتاستىڭ بوكتەرىلگەن.
شالكودە ەكى تاۋدىڭ اراسىندا،
ەكى وزەن تۋلاپ جاتىر ساباسىندا.
جالعاندا گۇل بىتكەننىڭ ءبارى وسىندا،
جالعاندا ءشوپ بىتكەننىڭ ءبارى وسىندا،
ادامعا شيپا بولار ءدارى وسىندا. كەڭبۇلاق -
مەنىڭ بابام وسكەن مەكەن.
مەنىڭ اكەم كىندىگىن كەسكەن مەكەن.
سايدى ساعىم قۋالاپ بارا جاتىر،
...عاسىرلاردان ورالعان كوشتەر مە ەكەن؟
جاراتىپتى بايگەگە ات قوسۋعا،
ءبىزدىڭ رۋ ۇياسىن تاپتى وسىندا.
كوشەدى ەل، كوشەدى زاماندار دا،
ءتاڭىرىم جەردى ءبىراق ساقتاسىن دا.
ءبىزدىڭ جۇرت كەڭبۇلاقتى مەكەندەگەن،
اۋرۋ بىلاي تۇرسىن، جوتەلمەگەن...
مەنىڭ بابام باي دا ەمەس، اتكەزشى ەمەس،
كەدەي دە ەمەس، تۇعىرمەن تەپەڭدەگەن.
كۇشىن ساتىپ بىرەۋگە جالدانباعان،
ساۋدا جاساپ،
پىشپەككە ساندالماعان.
ءبىر وزىنە جەتەرلىك شارۋا جيناپ،
ءبىر پەرزەنتى بولۋىن ارمانداعان.
بايلارمەنەن پەيىلى قاتار ەكەن،
شالدىڭ شاقار مىنەزى قاتال ەكەن.
ىرىمشىگىن قايناتىپ، قۇرتىن جايىپ،
سارى قىمىز ساپىرىپ جاتادى ەكەن.
كەڭبۇلاقتا ەركىمەن سايرانداعان،
ءوتتى، كەتتى.
و، مەنىڭ قايران بابام!
كەڭبۇلاعىم بولسا ەكەن ماڭگى باقي،
بولسا ەكەن تاۋلار دا امان، سايلار دا امان.
كەڭبۇلاقتىڭ كىشكەنە تۇقىمى - مەن،
(قىران ەمەس، ارينە، ۇكىمىن مەن).
... ءاي، دوسىم-اي، قالتاڭدا شاقشاڭ دا جوق،
قايتتىم ەندى؟..
بەرىپ قوي تۇتىنىڭنەن!
جەر تۋرالى بويىما شابىت كىرىپ،
دوسىم، سەنى الدىم با جالىقتىرىپ؟
باۋىر توسەپ، شىركىن-اي، جاتىپ السا،
بابالاردىڭ جۇرتىنا بارىپ تۇرىپ.
سايلاردان ساۋمال وزەن جايلاپ قۇلاپ،
سامال بەل سوناۋ جاتقان - جايداقبۇلاق.
باۋرىندا ەركە بۇلاڭ بالا بولىپ،
بازارلاپ وسكەمىن جوق ويناپ ءبىراق.
باۋرىندا بۋلا بولىپ كۇن كەشپەدىم،
بۇلدىراپ بۋرىل تايعا مىنگەسپەدىم.
بۇيىعى جەتىمدەرمەن بىرگە وسكەمىن،
ۇنىمەن جەسىرلەردىڭ ۇندەسكەنمىن.
كۇنمەن باتىپ، بىرگە اتىپ تاڭدارىمەن،
ءشوپ شاۋىپ، شومەلە ساپ، مال باتىپ ەم.
زارلارىمەن قارتتاردىڭ ۇيقىعا ەنىپ،
قاتىنداردىڭ ويانعام زارلارىمەن.
سەنبەسەڭ قوي،
سەنسەڭ سەن.
ماقتانامىن.
جەپ جۇرگەن نانىمدى مەن اقتاعامىن.
مەڭدەگەن - شارۋانىڭ مۇراگەرى،
شارۋانىڭ پاسپورتى ساقتاعانىم.
و، جايداق! جايداقبۇلاق!
جاسىل مەكەن.
ارمىسىڭ، اقباس اتام،
اسىل مەكەن!
كەۋدەمدە كەرەمەت بوپ قاتىپ قالعان،
وسكەن جەر،
الدە سەنىڭ تاسىڭ با ەكەن؟!
قاراتايلى.
قارسىدا اقبۇلاعى.
اقشا بۇلتتان جۇلىپ اپ لاقتىرادى.
قاتارتوبە ورتادا قالعىپ جاتىر،
سەكىلدەنىپ قويشىنىڭ ساققۇلاعى.
ءتۇزۋ اقتاس انە تۇر قوقىرايىپ،
اتانىڭ ۇمىت قالعان اق تۇماعى.
ولكەگە قيسىق اقتاس قىرىن قاراپ،
شيپالى جىلى سۋىن اتقىلادى.
وسى جەر بايىتتەردىڭ ناق تۇراعى،
تۇبىندە وسى جەردە ب ا ق تۇنادى.
دارا تۇر شاكىرامبال جۇبىن تاپپاي،
قولتىق - ءبىر قولعا تۇرماس ۇرىنشاق تاي.
ەڭكەيىپ ەسەكارتقان اناۋ جاتىر،
جابىعا جابا سالعان ىڭىرشاقتاي.
قوس وزەن شالكودەدەن قۇلدىرايدى،
ويناقتاپ ورىستەگى قۇلىنشاقتاي.
بەلدەرىنە كوزىڭ سال داردامدىنىڭ،
داردامدى دەپ قالماقتان قالعان بۇرىن.
زاتىندا جەر - بىزدىكى، اتى - ونىكى،
شەجىرە بىلەدى ونىڭ جالعاندىعىن.
راقات-اۋ، قاجىساڭ، شولاققا كەپ،
سارقىراما باسىندا العان تىنىم.
قوس شيبۇت اناۋ جاتىر ەگىزدەيىن.
دەگەندەي باسقالاردان نەمىز كەيىن.
قوس قانات قىپ ۇشايىن قوس قولىمدى،
قوساعىمنىڭ مەكەنى، سەنى ىزدەيىن.
بالا ءسۇيدىم، جار ءسۇيدىم،
شيبۇت، سەنەن،
جىرىممەن ەل-جۇرتىڭا سىيلىق بەرەم.
قىرقاڭنان قىزىل تۇلكى قىلاڭ ەتسە،
قياڭنان قوسىلۋشى ەم جۇيرىكپەنەن.
قىران بولىپ ءىلۋشى ەم قىرمىزىڭدى،
(قاتەرىمدە قۋاتىڭ تۇر قىزۋلى).
تەنتەگىڭە جاتسىنباي تەلىدىڭ سەن،
قۇلىن مىنەز، قۇس اتتاس ءبىر قىزىندى.
قوس وزەن قوسارلانعان - قوس كەلىنشەك،
جاعاڭدا جان بىتكەندى دوس كورۋشى ەك.
اتانىڭ عۇرپىن ساقتاپ كۇيەۋسىنىپ،
كەز كەلگەن كەدەيىڭ دە ءتوس بەرۋشى ەد.
شيبۇتتىڭ ساي-سالاسى تۇيىق كەلەر،
جاتىر عوي تۇيىقتىققا سىيىپ نەلەر...
ال، شيبۇت، سالەمىمدى ال، قارىزدار ەم،
مالىم جوق ورىسىمدە جيىپ بەرەر.
ارمىسىڭ، اساۋ شيبۇت، اسىل اعا!
مىڭ سالەم تاۋىڭا دا، تاسىڭا دا!
شيبۇت سەن، مەنىڭ ءۇشىن ماحابباتسىڭ،
ماحاببات ولمەيىنشە باسىلا ما؟..
كەشىر، دوس، مەنىڭ ءبىراز بوسكەنىمە،
ەسىم كەتىپ ورالام ەستەگىمە.
قاي-قايداعى جوعالعان قايران كۇندەر،
شىنىمەنەن شىرپىداي وشكەنى مە؟!
سوناۋ تۇرعان قوشقاردىڭ باسى ما ەكەن؟
قوشقاردىڭ مۇيىزىندەي تاسى بوتەن.
ەل اۋزىندا اڭىزعا جۇگىنسەك ءبىز،
وسى تاۋعا قىرعىزدار عاشىق ەكەن.
اڭسايدى عوي الىستى اتى بار جان،
بۇل تاۋدا قىرعىزدىڭ كوپ اتى قالعان
ارگى جاعىن قايتەمىز... قازاق، قىرعىز،
ايتەۋىر، وسى تاۋدا جاتىپ العان...
جايلاۋ بارساڭ، قوشقار بار، تالاسقا بار،
جادىرايدى جان-جۇيەڭ، تولاس تابار.
نۋ ورمان، بال بۇلاقتى كورگەنىڭدە،
باسقا جايلاۋ جايىمەن قوراش قالار.
تاڭ سىزعاندا سارعايىپ سارى بەلدەن،
سارى بەلدەن ساۋلەلى لاعىل ورگەن.
ساي-سالادان سالقىن ءبىر سامال سوقسا،
تاڭدايىڭا قىمىزدىڭ ءدامى كەلگەن.
قۋلاعىڭ ءتۇر قىراننىڭ شاڭقىلىنا،
كەۋدەڭدى توس كەرىلىپ سالقىنىنا.
ءاجىم-اجىم اق تاستار كۇنگەيدەگى،
وتكەن ءبىر عاسىرلاردىڭ تامتىعى ما؟
ەسكەرتكىشتەر سياقتى گۇل الاڭدا،
ءبىرى مالعا ۇقسايدى، ءبىرى - ادامعا.
اق تاستاردىڭ بەتتەرى سورا-سورا،
سورا-سورا... و، سۇمدىق، جىلاعان با؟
ءار جىرانى قۋالاپ مىڭ بۇلاعى،
جەلىدەگى قۇلىنداي شىڭعىرادى.
قىران كەلىپ كيىككە سورعالاسا،
باسىن شايقاپ نۋ ورمان قىنجىلادى.
اۋا شىركىن! نە دەگەن جۇپار ەدىڭ!
جۇتا بەرگىڭ كەلەدى، جۇتا بەرگىڭ.
جالعىز-اق وسى اۋامەن قورەكتەنسەڭ،
دوسىم، سەن بۇل ومىردەن ۇتار ەدىڭ.
جايلاۋ بارساڭ، قوشقار بار، تالاس بارعىن،
ايالاپ كىر استىنا كوك اسپاننىڭ،
جەلكەسىندە جەلپىلدەپ جەلبەگەي بۇلت،
شىڭنان اسىپ كەتە الماي تولاستار كۇن.
باتىسىندا قوشقاردىڭ كورشى كۇنگەي،
كومىرشى كوك بەستىنىڭ ەرشىگىمدەي.
كەگەنگە كەپ قۇسمۇرىن سۋ ءىشىپ تۇر
قاشاننان ءدال ءوزىنىڭ مەنشىگىندەي...
جەرىم وسى شالكودە اڭعارىندا،
اسقار-اسقار تاۋ جاتىر جان-جاعىمدا.
ارمانىم با، كىم ءبىلسىن، الدە ماعان
تابيعات ءوزى ورناتقان قورعانىم با؟
ۇزىن سونار جىرىمدى سابىلتتىرىپ،
الدىم با، دوس، سەنى مەن جالىقتىرىپ؟
قانەكي تۇتىنىڭنەن بەرىپ جىبەر،
سورايىن ەرىنىمدى قارىپ تۇرىپ.
سوناۋ تۇر لاباسى، توتە بەرى،
جابىردى جامباسقا الىپ جەتەلەدى.
باسىنا لاباسى بۇلت ىلىكسە،
بار ايماق قۇرق-قۇرق جوتەلەدى.
ناقىشىنا كەلتىرىپ شەبەر تىككەن،
شۇبار تال - زەر تاقيا شەكەدەگى.
ءبىر كەزدە ەل ءۇش قاقپاق پەن مۇزارت اسىپ
قاشقارعا قاشقىن بولىپ وتەر ەدى.
اناۋ جاتقان ۇكىرشى جاپ-جالاڭاش
- تاۋلاردىڭ بارىپ تۇرعان كوتەرەمى.
بايىنقول باي ولكە توي، جۇرتقا دا انىق،
بەۋ، شىركىن، ءبىر اي جۇرسە سىرتقا بارىپ!
شەكارادان ءارى اسىپ تەكەس كەتتى،
بۇلاعىن بار ايماقتىڭ ۇرتتاپ الىپ.
تىگىلگەن قوس وتاۋداي قوستوبە تۇر،
الدىندا ءحانتاڭىردىڭ بۇقپالانىپ.
بەردىبەكتەي ازامات وسىندا وسكەن،
تابانىن تاڭەرتەڭگى شىققا قارىپ.
شەكارادا ءبىر جەر بار سۇمبە دەگەن
ونى مەن كورمەگەن ەم، بىلمەگەن ەم...
سەزەم ءبىراق سۇمبەنىڭ بايلىعىنا،
كوز الارتىپ قارايدى ىرگەدەگى ەل...
ومىرگە شەشەم كەلگەن وسى ماڭدا،
ءومىردى سۇيگەن جانە شوشىعان دا.
ون بەسىندە جات جۇرتقا پەندە بولىپ،
جات بوساتا تۇرىپتى توسىپ الدا.
قارشادايدان قايعىنى ءىشىپ قانعان،
قايىرىلماي ارتىنا ۇشىپتى ارمان.
سارباستاۋ، ناحامنىڭ كوز جاسىمىسىڭ؟
ساۋ ەتىپ كىرپىگىنەن ءتۇسىپ قالعان.
تاعزىم ەتىپ اتىمنان اۋدارىلا،
قاراي-قاراي وتەرمىن تاۋعا مىنا.
ساي-سالانى ساعىم بوپ كەزىپ جۇرگەن
انامنىڭ اداستىرعان ارمانى ما؟
شاتتانسام شارىق ۇرىپ كەيدەگىمە،
كەشىر، دوس، كۇيىنەمىن كەيدە مىنە.
شارتتاستىڭ باسىنداعى شاربى بۇلتتار،
ون بەس جاسار شەشەمنىڭ كويلەگى مە؟
قاراشى، انە، شارتتاستىڭ باسى مۇنار،
جارقىلدايدى جاسىلى، جاسىنى ما؟
الدە مەنىڭ انامنىڭ الپىستاعى،
الدەقالاي ويانعان اشۋى ما؟!
سوناۋ تاۋدى اتايدى ىلايلى دەپ،
ءبورى جورتقان بەلىندە، قۇداي-جۇرەك.
كەزبە بۇلتتار كورىسىپ شىندارىندا.
سۇپ-سۇر بولىپ تۇنەرە جىلايدى كەپ.
باۋرى - قىستاۋ، باسى - وت ىلايلىنىڭ،
بار نۇرىمەن جونىنا قۇلايدى كۇن.
تۇزكول، مىنە، توسىندە قاز بەن ۇيرەك،
قاۋىرسىنمەن ورنەكتەپ سۋ ايدىنىن.
تار كەۋدەدە تۇنشىعىپ تالاي ءۇن ءجۇر،
سابىر، دوسىم، سامال جۇت. ماڭايىڭ گۇل.
تۇتىنىڭنەن بەرىپ قوي اق جالىنعا
كوك جالىندى اپارىپ جابايىن ءبىر...
كوكىرەك جانسا جانسىن كۇيىپ تە ءوشىپ،
بۇلاق جىر بۇرقانار ما ءىشىپ، كوشىپ.
بيىكتى كورەم دەسەڭ، دوسىم مەنىڭ،
الدىمەن بيىككە شىق، بيىككە شىق!
بۇل بيىك ءبىز وتىرعان - سارى دوعال،
سانامدى سامايىنىڭ اعى قولدار...
ءتىل ءبىتىپ سويلەپ كەتسە قايتەر ەدى،
اق جوندار، مىنا جاتقان سارى جوندار؟!
ەي، تاستار! كەيدە بيىك، كەيدە تومەن،
ەي، سايلار! كەيدە تايىز، كەيدە تەرەڭ.
ەي، تاۋلار! قۇدىرەتىڭ بولسام ەگەر،
جونىڭنان وسىپ تۇرىپ سويلەتەر ەم!
ءۇنسىز-تىلسىز مەلشيىپ جاتقان الەم،
قۇدىرەتىڭ مەن بولعان شاقتا بالەم.
قاتپار-قاتپار قىرقاندى پاراق ەتىپ،
كىتابىڭدى ءوزىڭ-اق اقتارار ەڭ...
امال قانشا... سەن ماعان باعىنبايسىڭ،
مەن ساعان قاجەت ەمەس، جالىنبايسىڭ.
قۇپياڭدى باۋرىڭا باسىپ الىپ،
قاشان قۇرىپ كەتكەنشە دامىلدايسىڭ...
كەشىر، دوس، ايقايىم بار كەيدە تەگىن،
جەر ءۇشىن جارالعان ءبىر بەينەت ەدىم.
تۋعان جەردىڭ قۇنى ەمەس، ءتىلىمىن مەن،
قالايدا ونى سويلەتەم! سويلەتەمىن!
قاراسازىم سويلەيدى قالاي داعى،
سويلەيدى تاۋى، تاسى - بار ايماعى.
شۋاقتا وتىرىپ اپ كۇڭىرەنگەن،
اجەمنىڭ عالامدا جوق تارايدى ءانى.
اجەمنىڭ ەستىلگەندە سوزعان ءانى،
كۇرسىنىپ مىنا تاۋلار قوزعالادى.
اعىل-تەگىل سەلدەتىپ اسپان كەلىپ،
كورىسە قۇشاقتايدى بوز دالانى.
وشپەيسىڭ، اتامەكەن، سۋىق كىرىپ،
كەتپەيسىڭ عايىپ بولىپ، ۇمىتتىرىپ.
قيىردان اكەم ساعان قول سوزادى،
باۋىرلار مولاسىنان شىعىپ تۇرىپ.
كورىنەن كۇڭىرەنگەندە باتىراعىڭ،
قالايشا سويلەمەسىن جاپىراعىڭ.
ءبىر ۇلانىن قالايشا جوقتاماسىن،
ءبىر ۋىس بۇيىرماعان توپىراعىڭ.
ايان توي ايماعىڭنىڭ سىرى ماعان.
سويلەيسىڭ، سويلەيسىڭ سەن،
ۇلى دالام!
... مەن سەنىڭ كوككە ۇشىرعان بوزتورعايىڭ،
شىرىلداپ جەرگە تۇسپەي تۇرىپ الام.
جارالعان جان ەمەسپىن باسى بوتەن،
تۋعان جەر، توپىراعىڭدى باسىپ وتەم.
كەۋدەمدە قاتىپ قالعان بىردەڭە بار،
كىم ءبىلسىن، تۋعان جەردىڭ تاسى ما ەكەن؟!

29.IX-1.X1.1967 ج.

---