بالا تاربيەسى بەسىكتەن
بالاعا بايقاپ سويلەسەڭ،
اقىلىڭا كونەر،
بايقاماي شايقاپ سويلەسەڭ،
كورسەتەر ءبىر «ونەر».
بالا ءوزىن جاقسى كورگەندى، وزىمەن ويناعاندى، سويلەسكەندى، كوڭىل بولگەندى قالايدى. بۇل نارسەلەرگە اسا قاجەتتىلىگى بار. بالا وزىنە سالقىن، قاباعىن ءتۇيىپ، دورەكى جانە قاتتى مامىلەدە بولعان ۇلكەندەردىڭ ونى جاقسى كورمەيتىنىن ويلايدى جانە كۇيزەلىسكە ۇشىرايدى.
بالالارعا تەك ناسيحات ايتۋدىڭ كوپ جاعدايلاردا اسەرى بولمايدى. ماسەلەن ون رەت وعان “تاماقتان بۇرىن قولىڭدى جۋ” دەپ ايتۋدىڭ ورنىنا ءبىر رەت “كانە ەكەۋمىز بىرگە قولدارىمىزدى جۋايىق!” دەپ بىرگە ىستەۋ ودان دا اسەرلى بولىپ تابىلادى. وعان ءبىر نارسەنى ىستە دەگەننەن كەيىن، ول نارسەنى ىستەپ-ىستەمەگەنىن قاداعالاۋ كەرەك. بۇل قاداعالاۋ ونىڭ بۇدان كەيىن دە ايتىلعان نارسەنى ورىنداۋى ءۇشىن قاجەت. ونىڭ قولىنان كەلمەيتىن نەمەسە ىستەمەيتىنى ءمالىم بولعان نارسەلەردى ايتپاۋ كەرەك. ولاي بولماعان جاعدايدا ىستەپ جۇرگەن قاراپايىم نارسەلەردى دە ىستەمەيتىن بولادى.
شايناپ بەرگەن اس بولماس
قازىرگى تاڭدا جاسالىپ جاتقان قاتەلەردىڭ ءبىرى جەتكىنشەك بالالارىمىزعا جاسالىپ جاتقان مامىلە. بارىنەن بۇرىن بالالارعا ءوز اياعىنا تۇرۋدى ۇيرەتۋدە وسالدىق تانىتۋدامىز. كوپ وتباسىلار ءبىز كوپ قيىنشىلىق كوردىك، بالامىز تارشىلىق كورمەسىن، وسىلار ءۇشىن تاۋىپ جاتىر ەمەسپىز بە دەگەن سياقتى جەلەۋلەرمەن بالاسى نە قالاسا الىپ بەرۋدە، ايتقانىنىڭ ءبارىن ورىنداۋدا، شامادان تىس قورعاشتاۋدا جانە ەڭبەككە باۋلۋدا وسالدىق تانىتۋدا.
سانالىق تۇرعىدان دا، پسيحولوگيالىق تۇرعىدان دا بالاعا ءار قالاعانىن الىپ بەرۋ، ەڭبەكسىز، ماشاقاتسىز ومىرگە داعدىلاندىرۋ وعان جاقسىلىق ەمەس جاماندىق ەتۋ بولىپ تابىلادى. بۇگىننىڭ ەرتەڭى دە بارىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ەرتەڭگى ءال-اۋقات باسقا بولۋى مۇمكىن. ءال-اۋقات ازايماعانىمەن دە «شايناپ بەرگەن اس بولماس» دەگەن دانالىق ءسوز بار. دۇنيەنىڭ مىڭ ءسان-تۇرلى قىرى بار. ماسەلەن جەگەنى الدىندا جەمەگەنى ارتىندا، ليۋكس كولىك، قىمبات كيىم، ياعني مولشىلىققا، دايىنعا داعدىلانعان بالا، جوقتىققا تاپ بولعاندا، ءوز باسىنشا ءومىر ءسۇرۋ قاجەت كەزدە نە ىستەيدى. جۇمىس تابا الا ما؟ تاپسا دا بۇرىنعى ءومىر سالتىن جالعاستىراتىنداي تابىسى بولا ما؟.. وسى سەكىلدى سەبەپتەرگە بايلانىستى بالانىڭ ءار قالاعان نارسەسىن الىپ بەرۋ جانە تەك قانا ءساندى، سالتاناتتى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋ، ەڭبەكسىزدىككە ادەتتەندىرۋ دۇرىس ەمەس. ويتكەنى بالا وسكەندە دە ءار قالاعانىنا قول جەتكىزە الاتىنىن ويلاپ، وعان ۇمتىلا بەرەتىن بولادى، ال بۇل جۇزەگە اسپاي قالعان كەزدە، قياناتقا مويىن بۇرۋى، ومىرگە رەنجىپ، قيالدارى قيراپ ەشكىمدى تىڭدامايتىن قۇلاقسىز قىرسىققا، بۇزاقىعا اينالۋى مۇمكىن.
بالا جانە وتىرىك
بالالارىڭىزعا ەشقاشان، قالجىڭداپ بولسا دا وتىرىك ايتپاڭدار. وتىرىك ايتقانىڭىزدى تۇسىنگەن بالا مۇنى قالىپتى نارسەدەي قابىلداپ، ول دا وتىرىك ايتا باستايدى. بالاڭىز ءتارتىپتى، جۇيەلى ءومىردى سىزدەن ۇيرەنەدى. ويىنشىقتارىن ورنىنا قويۋدى، كيىمدەرىن كوتەرۋدى ۇيرەتۋىڭىز كەرەك. ءبىراق ايقايلاپ ۇرىسپاستان مۇنى ويىن حالىنە كەلتىرىپ اتقارۋ كەرەك.
بالالار كوبىنەسە بۇزىقشىلىق جاساعاندا وتىرىك ايتادى. ايتقان ءاربىر سوزىنە دەرەۋ سەنە سالۋ دا بالانى وتىرىكشىلىككە داعدىلاندىرادى. بالا وتىرىك ايتۋمەن ماسەلەنىڭ جابىلاتىنىن، اتا-انانىڭ سول ماسەلە جايلى كوپ سۇرامايتىنىن بىلسە، بۇزىقشىلىعىن جالعاستىرا بەرەتىن بولادى، ءارى سوزدەرىنىڭ اراسىنا دا كوپ وتىرىكتەردى قوساتىن بولادى. بالانى ۇرۋ دۇرىس ەمەس. بالا تاياق جەۋدەن قورقادى، ءبىراق ىستەيتىن قىلىعىن جاسىرىن جاساي باستايدى. مۇنىڭ سالدارىندا بالا قيىندىقتان وتىرىك ايتىپ شىعۋعا، الداۋعا ادەتتەنەدى. كوپ وتىرىك ايتۋدى ادەتتەنىپ وسكەن بالالار كەيىنگى كەزەڭدەردە ءوز وتىرىگىنە ءوزى دە سەنەتىن بولادى، سەنىمسىز تۇلعا رەتىندە قابىلدانادى، ەلگە ماسقارا بولادى.
بالانى كىشكەنتاي كەزىنەن باستاپ ادالدىققا داعدىلاندىرۋ كەرەك. وزگەنىڭ مال-مۇلكىن تارتىپ الۋدى، وتىرىك ايتۋدى، جامان، جيىركەنىشتى قىلىپ ءتۇسىندىرۋ كەرەك. وسىنداي تاربيەمەن ءوسىرىپ، باليعات جاسىنا تولعاندا بۇل ادەپتەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، ماڭىزدىلىقتارىن ۇيرەتۋ كەرەك.
قورقىنىش كينولارى
قورقىنىش جانە زۇلىمدىققا نەگىزدەلگەن كينولار بالالاردى اگرەسسيۆتى بولۋعا، كەلەڭسىز قىلىقتارعا باعىتتايدى. مۇنداي كينولاردى بالالاردىڭ كورۋى رۋح ساۋلىعى تۇرعىسىنان دا وتە زياندى. قورقىنىش پەن زورلىق-زومبىلىققا نەگىزدەلگەن كينولار مەكتەپكە دەيىنگى بالالاردىڭ قيال كۇشىن شەكتەن تىس ازىقتايدى. 3-6 جاس ارالىعىنداعى بالالار ءۇشىن بۇلاردىڭ شىندىق ەمەس ەكەندىگىن ءتۇسىنۋى قيىن بولادى. ماسەلەن سۋپەرمەن ءفيلمىن كورگەن بالا ءوزىنىڭ دە كينوداعىداي ۇشا الاتىنىن ويلاپ، كينودا كورگەن ادەتتەن تىس ارەكەتتەرگە قول ۇرۋى مۇمكىن.
ازداعان كەڭەس
- بالالارىڭىزدان قايعىلارىڭىزدى، دەرتتەرىڭىزدى جاسىرىڭىزدار.
- بالانى جانۇيادان بىرەۋ ۇرسىپ، سوگىپ جاتقاندا، بۇل ۇرىسقانى ادىلەتسىزدىك بولسا دا، جانۇياداعى باسقالارى بالانى جاقتاماۋى كەرەك.
- ولاردىڭ جانىندا ءارقاشان جايدارلى، كۇلىمدەگەن، جارقىن ءجۇزدى بولىڭىز! جابىرقاۋلى، مۇڭدى ادامداردىڭ جانىندا بالالار قاتتى اسەرلەنەدى.
- بالالارىڭىزدى وزگەلەردىڭ جانىندا ۇرىسپاڭىز! كىشكەنتايلاردىڭ دا نامىسى، رەنجيتىن وزدەرىنە ءتان كوڭىلدەرى بار.
- بالالارىڭىزعا جاساعان قاتەلىكتەرىن مويىنداۋدى ۇيرەتىڭىز. كەمشىلىكتەرىن ءبىلۋى جانە ونى جاساماۋعا تىرىسۋى، ومىردە جەتىستىككە جەتۋ - سىرلارىنىڭ ءبىرى.
- باتىل مىنەزدى بولۋىڭىز بالانى كوپتەگەن جامان ارەكەتتەردەن ساقتايدى.
- بالالاردى ەشقاشان وتىرىكشىلىكپەن ايىپتاماۋ كەرەك.
- بالالارىڭىزدى بىر-بىرىنەن ەشقاشان بولەكتەمەڭىز.
- بالالاردىڭ تاكاپپارلانۋىنا ەشقاشان كوز جۇمباۋ كەرەك.
- بالالارعا وتكىنشى ەمەس، تۇراقتى تاربيە بەرۋگە تىرىسۋ كەرەك.
- بالالاردىڭ كوڭىلدى جانە قۋانىشتى بولۋلارىنا تىرىسۋ كەرەك.
You Might Also Like
-
كولشىك ماڭىنداعى كوگالدا باقا مەن كىرپى ءبىر-بىرىنىڭ ءتۇرىن كورىپ، قايران قالىسىپتى. كوزى بادىرايىپ، جۇرەگى لۇپىلدەگەن باقا:
-
سىزگە، بالكىم، بەيمالىم بولعان الەم مۇحيتى مەن ونى مەكەندەيتىندەر جايلى 8 دەرەكتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز:
