InfoHub Logo

الماتى قالاسى
SmART Kids بالاباقشاسىنىڭ تاربيەشىسى
پالمۋحانبەت ءلاززات ەرحان قىزى

دانا دا داڭقتى، قايسار دا ەرجۇرەك حالقىمىز ەجەلدەن بالا تاربيەسىنە اسا ماڭىزدى كوڭىل اۋدارعان. «تاربيە باسى – تال بەسىكتەن باستالادى»  دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. بولاشاق ءبىلىمدى دە، سانالى، ءوز وتانىن سۇيەتىن، وعان ادال قىزمەت ەتەتىن بالالاردى تاربيەلەۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى بولىگى – وتباسى.                          

ءابۋ ناسىر ءال-فارابي: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ادامزاتقا اپات اكەلەدى»، - دەيدى. وسى ايتىلعان ءسوز تاربيەشى ۇستازدار مەن اتا – انالاردىڭ  اركەز ەسىندە بولعانى دۇرىس.

ءبىلىم مەن تاربيە – ەگىز ۇعىم.ولاردى ءبىر- بىرىنەن اجىراتىپ قاراۋعا بولمايدى، سوندىقتان شەبەر تاربيەشى ەكەۋىنىڭ دە كۇردەلىلىگىنە قاراماستان ولاردى قاتار الىپ جۇرسە نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.

تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ كەلەشەك ۇرپاقتى تاربيەلەۋ ماسەلەسى – وسى كۇننىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەسى. ويتكەنى، ولار وسى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ  بولاشاعى. وسكەلەڭ، وتانسۇيگىش ۇرپاقتى تاربيەلەۋدىڭ ەڭ نەگىزگى باسپالداعى رەتىندە ەكى توپقا ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى. سونىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى وتباسىنا توقتالىپ وتسەك.

ءوز تاجىربيەمدە بالانىڭ دەنى ساۋ جانە تاربيەلى ەتىپ وسىرۋدە دۇرىس دەپ ساناعان اتا-انالارعا ۇسىنار كەڭەستەرىم:
– بالانىڭ الدىندا اتا-انانىڭ بەدەلدى بولۋى. بەدەل – ادامنىڭ سانا -سەزىمىنە تەرەڭ ۇيالاعان قاسيەتتەرىڭ ءبىرى. اتا-انا بالالاردىڭ الدىندا ۇرىسپاۋعا، تالاسىپ تايتالاسپاۋعا، سوزبەن سالعىلاسپاي، ىستەگەن ىستەرى مەن سويلەگەن سوزدەرىنە اباي بولىپ، ءمان بەرۋى قاجەت. اتا-انا ەشقاشان بالا تاربيەسىنە نەمقۇرايلى، جاۋاپكەرشىلىكسىز قاراماۋى قاجەت. وعان قاراستىرۋعا بولاتىن ماسەلەلەر: بالانى شەكتەن تىس ەركەلەتۋ، كىشكەنتاي كەزىنەن ءوز دەگەنىن ىستەتۋ. ءوزارا ىنتىماقتاستىقتىڭ بولماۋى، ءبىرى-بىرىنىڭ سوزدەرىن اياعىنا دەيىن تىڭداماۋى بالا الدىنداعى اتا-انا بەدەلىن جويادى؛

ا.س. ماكارەنكو ايتادى: «اتا – انانىڭ تاربيەسى – بالا مىنەزىنىڭ ىرگەتاسى».
– وتباسىندا پسيحولوگيالىق جاعىنان ەڭ كوپ تارالعان تەرىس ىقپال ەتەتىن فاكتور وتباسى مۇشەسىنىڭ ءبىرىنىڭ ىشىمىككە نە بولماسا شىلىمعا اۋەستىگى؛
– بالانىڭ دۇرىس دامۋى ءۇشىن تاربيەشى مەن اتا اتانىڭ ءوزارا ىنتىماقتاسا ارەكەتتەسۋى كەرەك؛
– بالانى كۇندەلىكتى رەجيمگە ۇيرەتۋ.وعان كىرەتىن مىسالدار: بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە ساي ۇيىمداستىرۋ، ونىڭ نەگىزگى قۇرام بولىكتەرى:  بالانىڭ دەنى ساۋ بولۋى ءۇشىن سالاۋاتتى تاماقتانىرۋ رەجيمى، دەنە جاتتىعۋلارىن جاساتۋ، كۇنى بويى تەلەديدار مەن تەلەفونعا تەلمىرتپەۋ (بالالارعا كورۋگە بولادى دەپ كەڭەس بەرىلەدى 30 مينۋتتان ارتىق ەمەس)، بالانىڭ بويى مەن ويى قاتار دامۋى ءۇشىن ۇيقى رەجيمىنە ۇيرەتۋ، مىسالى، ەرەسەكتەرگە دەنەنى قايتا جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىن تولىقتىرۋ ءۇشىن 7 – 8 ساعات ۇيقى جەتكىلىكتى بولسا، بالالارعا 10 ساعات جەتكىلىكتى؛
– بالانى ەشقاشان ويى مەن بويى، مىنەزى مەن ءبىتىم – بولمىسى جاعىنان ەشقاشان وزگە بالالارمەن سالىستىرماۋعا كەڭەس بەرىلەدى. ويتكەنى، ءار بالا ءارتۇرلى. ءسىزدىڭ بالاڭىز ءسىز بەن جۇبايىڭىزدىڭ قاسيەتتەرىن گەنەتيكالىق جاعىنان كوشىرەدى. سول ءۇشىن ءبىرىنشى وزىمىزگە كوڭىل اۋارعاندىعىمىز ءجون.
– بارلىق نارسەنىڭ بىردەن بولا قويۋىن تالاپ ەتپەۋ. «ماسكەۋ بىردەن ماسكەۋ بولعان جوق»  قاعيداسىن ەسكە ءتۇسىرىپ تۇرعان ءجون.
– بالاڭىز بالاباقشاعا باراتىن بولسا، جاساعان ءىس–ارەكەتتەرىڭىزبەن جانە سوزدەرىڭىزبەن ءارقاشان تاربيەشىنى قولداپ، كەڭەس الىپ، اڭگىمەلەسىپ وتىرىڭىز.
– بالانىڭ سۇراعان دۇنيەلەرىن اسىقپاي ءتۇسىندىرۋ قاجەت جانە بالانىڭ ايتقان پىكىرىن مۇقيات تىڭداپ، ءوز ويىڭىزبەن ءبولىسۋىڭىز قاجەت. ءبىر نارسەنى قايتا–قايتا قايتالاتۋدىڭ ءمانى جوق، ويتكەنى ولار ءار مينۋت سايىن دامۋ ۇستىندە بولعاندىقتان، تەز جالىعىپ، قىزىعۋشىلىعى مەن ىنتاسى ءسونىپ قالادى.
– بالاڭىزدىڭ ارىپتەرگە ءتىلى كەلمەسە، قاراپايىم ءارى ەڭ وڭاي جاڭىلتپاشتاردى قايتالاتىڭىز، ويتكەنى وندا ارىپتەر كوپتەپ قايتالانادى، بۇل ەستە ساقتاۋ قابىلەتىنە كوپتەن كوپ كومەك. ءبىر ەسكەرەتىن جايت، جاڭىلتپاشتى جەڭىلدەن كۇردەلىگە قاراي جاتتاتۋ.تۇسىنىكسىز سوزدەر بولسا، ءتۇسىندىرۋ.  

تاربيە شاعىن مەملەكەتتەن، وشاق باسىنان، ءتىپتى ودان ارىدە قۇرساقتا جاتقاننان اق سۇتىمىزبەن تازا قانىمىزبەن سىڭىرىلەدى. سوندىقتان، بالا – وتباسىنىڭ ايناسى. ول اينانىڭ جالتىراۋى، تازا كىرشىكسىز، اسەم بولۋى ەڭ الدىمەن سىزدەردىڭ قولدارىڭىزدا!

---