InfoHub Logo

اللەرگيا – جاس  تالعامايتىن اۋرۋ. بۇل – كەز كەلگەن ادامدا، كەز كەلگەن جاستا داميتىن، ءتىپتى ەمشەكتەگى سابيلەردە دە كەزدەسەتىن سىرقات. بالالار اللەرگولوگياسى اللەرگولوگيانىڭ ەرەكشە ءبىر سالاسى، ول بالالارداعى اللەرگيالىق اۋرۋلاردى زەرتتەيدى. الەمدە ءاربىر بەسىنشى بالا اللەرگيادان زارداپ شەگەدى، سوندىقتان بۇل سالا الەم دارىگەرلەرى ءۇشىن اسا ماڭىزدى.

اللەرگيا ءسوزى گرەكتىڭ alloz جانە ergia – دەگەڭ سوزدەرىنەن شىققان، ول «بوگدە زاتقا رەاكسيا» دەگەندى بىلدىرەدى.

اللەرگيا – اعزانىڭ ءارتۇرلى زاتتارعا – اللەرگەندەرگە سەزىمتالدىعى. بۇل اللەرگيالىق اۋرۋلار بەلگىلەرىمەن كورىنەدى.

اللەرگيا – يممۋندىق جۇيەنىڭ ەڭ كەڭ تاراعان بۇزىلىسى. بۇل اعزانىڭ قاراپايىم جاعدايدا، زيانسىز زاتتىڭ، اللەرگەننىڭ مولشەرىنە جوعارى سەزىمتالدىق رەاكسياسى بولىپ تابىلادى. اللەرگيانىڭ ءبىر نەمەسە بىرنەشە تۇرىمەن التى بالانىڭ بىرەۋى اۋىرادى.

ەڭ كەڭ تاراعان اللەرگيالىق رەاكسيالاردىڭ تۇرلەرى: شوپكە جانە اعاشتارعا، جاندىكتەردىڭ ۋىنا، ءۇي شاڭىنا، جانۋارلاردىڭ، قۇستاردىڭ جۇندەرىنە، قاۋىرسىندارىنا جانە ت.ب اللەرگيا. يممۋندى جۇيە وسى زاتتارعا رەاكسيا بەرىپ، جاسۋشالىق حيميكاتتاردىڭ، سونىڭ ىشىنە گيستاميندەردىڭ كوپتەپ ءوندىرىلۋىن تۋدىرادى. بۇل حيميالىق زاتتار بوگدە زاتتار دەپ تانىلىپ، دەنەدە تىزبەك رەاكسياسىن جۇرگىزەدى. ونىڭ سوڭى – مۇرىن جانە كوز اينالاسىنداعى تىندەر ءىسىنىپ، تىنىس الۋ قيىنداپ، تەرى قىشيدى، شىرىشتاردىڭ ءبولىنۋى كوبەيەدى. كوز، تىنىس الۋ جۇيەسى، تەرى جانە ىشەك جولدارى اللەرگيالىق رەاكسيالارعا اسا سەزىمتال. اللەرگيالىق رەاكسياعا ءتان بەلگىلەر: جاس اعۋ، كوزدىڭ قىزارۋى، مۇرىننىڭ بىتەلۋى نەمەسە سۋ اعۋ، تەرىنىڭ قىشۋى، شارشاعىشتىق، باستىڭ اۋرۋى، تۇشكىرۋ. اللەرگيالىق رەاكسيالاردىن كورىنىستەرى ءارى قاراي كۇشەيىپ، تەرىنىڭ قابىرشاقتانۋىنا، بورتۋىنە، قىزارۋىنا جانە سۋلانۋىنا الىپ كەلۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار بالادا «اللەرگيالىق كوگەرۋلەر» – كوزدەردىڭ اينالاسىنىڭ قارايۋى دامۋى مۇمكىن. بۇل كوگەرۋلەر اللەرگيانىڭ نەمەسە بۇيرەك اۋرۋلارىنىڭ سالدارى بولۋى مۇمكىن. ناقتى دياگنوز قويۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە دارىگەرگە قاراۋ كەرەك. اللەرگيا ماۋسىمدىق نەمەسە سوزىلمالى بولادى، ول اللەرگيانى قانداي زاتتىڭ تۋدىرىپ تۇرعاندىعىنا بايلانىستى.

سوزىلمالى اللەرگيادان ەكى مىسال قاراستىرايىق: جانۋارلاردىڭ جۇنىنە جانە شاڭعا. بۇل كەزدە اللەرگەن ۇنەمى ادامعا اسەر ەتەدى. ال ماۋسىمدىق اللەرگيا ول بەلگىلى ءبىر جىل ماۋسىمىندا اللەرگەن اسەر ەتكەندە عانا كورىنىس بەرەدى.

بالالار اللەرگياسى بىرنەشە كەزەڭدەرگە بولىنەدى، ونىڭ ءارقايسىسى بالالارداعى اللەرگيانىڭ كورىنىسى رەتىندە مالىمەت بەرەتىن ىشكى سەبەپتەردى ءبولىپ قاراستىرۋدى قاجەت ەتەدى.

سىرقاتتاردىڭ تۋىنداۋ سەبەپتەرى بالاداعى اللەرگياعا بەيىمدىلىك بولىپ تابىلادى. بۇل بالانىن قۇرساقىشىلىك كەزىنەن دامۋى مۇمكىن. ياعني اناسى جۇكتىلىك كەزىندە اللەرگيانىڭ دامۋىنا ءقاۋىپ تۋدىراتىن تاعامداردى (شوكولاد، بالىق، سيترۋستى ونىمدەر، قۇلپىناي) شەكتەن تىس قولداناتىن بولسا، ءسابي دۇنيەگە كەلگەننەن كەيىن وندا اللەرگيالىق اۋرۋ دامۋى ابدەن ىقتيمال. سونىمەن قاتار، بولاشاق انانىڭ يممۋنيتەتى تومەن، جەدەل رەسپيراتورلىق ۆيرۋستى ينفەكسيالىق اۋرۋلارمەن اۋىرۋى، سوزىلمالى قابىنۋدىڭ بولۋى دا بولاشاق سابيدە اللەرگيانىڭ دامۋىنا قوسىمشا بەيىمدىلىك تۋعىزادى. ديسباكتەريوز، شىلىم شەگۋ، الكوگول، جۇكتىلىك اعىمىنىن اسقىنۋى دا ۇلكەن قيىندىقتارعا اكەپ سوقتىرادى.

بالا ءومىرىنىڭ ءبىرىنشى جىلىندا دامىعان اللەرگيا اناسىنىڭ دۇرىس تاماقتانباۋىنان جانە/نەمەسە انتيبيوتيك دارىلەردى قولدانۋدان داميدى. سونىمەن قاتار، اللەرگيانىڭ دامۋىنا جاساندى تاماقتانۋ جانە قاتتى تاعامعا اۋىستىرۋ دا ءوز اسەرلەرىن تيگىزبەي قويمايدى.

بالالاردىڭ التى جاسقا دەيىنگى ومىرىندە دامىعان اللەرگيانى جوعارى اللەرگەندى تاماقتانۋ تۋدىرادى، ياعني بالادا ديسباكتەريوز بولسا، ونى كوپ مولشەردە تازارتىلعان كومىرسۋلارمەن قورەكتەندىرگەندە داميدى. بۇدان باسقا، بالالارداعى اللەرگيا بالا اعزاسىندا قاجەتتى دارۋمەندەر جەتىسپەگەن جاعدايدا دا كورىنىس تابادى.

اللەرگەندەر تۇرلەرىنە كەلەتىن بولساق، ولار شارتتى تۇردە تاعامدىق، بيولوگيالىق، حيميالىق، دارىلىك بولىپ ءبولىپ قاراستىرىلادى.

اللەرگيانىڭ دامۋى جەرگىلىكتى جانە جالپى بولۋى مۇمكىن. جەرگىلىكتى تۇرىنە: اللەرگيالىق رينيت (ىسىنگەن قىزىل مۇرىن، ءىسىنۋ، بولىنىستەر بولۋى)، اللەرگيالىق كونيۋنكتيۆيت (جاس اعۋ، كوزدىڭ قىزارۋى، قىشۋى)، برونحوسپازم (قيىنداعان ىسقىرعان تىنىس)، اللەرگيالىق وتيت (ءىسىنۋ، ەستۋدىڭ تومەندەۋى)، اللەرگيالىق دەرماتيت (تەرىنىڭ قىزارۋى، ءبورتۋى، قىشۋى). ونىڭ نۇسقالارى: جاناسۋلىق دەرماتيت، ەسەكجەم، ەكزەما.

جالپى تۇرىنە: جەرگىلىكتى بەلگىلەردىڭ بىرنەشەۋىنىڭ قوسارلانىپ كورىنىس تابۋى – قىشۋ، قىزارۋ، ىسىنۋلەر، قيىنداعان تىنىسپەن برونحوسپازم جانە ت.ب. وسى بەلگىلەردىڭ ايقىندالۋى انافيلاكتيكالىق شوكقا كۇدىك تۋدىرادى.

رەسپيراتورلىق اللەرگيا. ول وتە ۇساق اللەرگەندەرمەن، ياعني اۋادا جۇرەتىن – اەرواللەرگەندەرمەن  (وسىمدىكتەردىڭ شاڭى، جانۋارلاردىڭ جۇنىنەن جانە قايىزعاقتارىنىڭ بولشەكتەرى، زەڭ ساڭىراۋقۇلاقتارىنىڭ سپورالارى، ءۇي شاڭىنىڭ كەنەلەرى، تاراقاندار) شاقىرىلادى. مۇندا تىنىس جولدارى اعزالارى ارقىلى ەنگەن اللەرگەندەر ناۋقاستا تۇشكىرۋ، مۇرىننىڭ بىتەلۋى، سۋ اعۋى جانە ت.ب. بەلگىلەرىن تۋدىرادى.

تاعامدىق اللەرگيا كوبىنەسە ەمشەك جاسىنداعى بالالاردى جاساندى قورەكتەندىرۋگە اۋىستىرۋ، قوسىمشا تاماقتى ەنگىزۋ كەزىندە ءجيى داميدى. سونىمەن قاتار بۇل جەردە سىرقات اللەرگيا شاقىراتىن تاعامنىڭ تۇرىمەن قاتار، ونىڭ مولشەرىنە دە بايلانىستى ەكەندىگىن ەسكەرتەمىز. جاساندى تاماقتاندىرۋعا اۋىستىرۋ كەزىندە دە ايماقتىق دارىگەرمەن كەڭەسىڭىز. ەگەر بالانىڭ اتا-اناسىندا، اتا-اجەلەرى، جاقىن تۋعان-تۋىستارى اللەرگيالىق اۋرۋلاردان زارداپ شەگەتىن، تۇقىمدارىندا برونح دەمىكپەسى بار بولاتىن بولسا، ونداي جاعدايدا مىندەتتى تۇردە قانداي تاعام تۇرلەرىن بەرەتىن بولسا دا ابايلاپ، از مولشەردە بەرىپ، باقىلاۋ قاجەت. ەڭ دۇرىسى گيپواللەرگەندى تاعامداردى قولدانعاندارى ءجون. وسى تاعامدىق اللەرگيامەن قاتار، قازىرگى تاڭدا ەرتە جاستاگى سابيلەردە دارىلىك اللەرگيا دا كەڭىنەن ەتەك الۋدا، ول سابيلەرگە ارنايى دايىندالاتىن سيروپ، سۋسپەنزيا جانە ت.ب. ءتاتتى سۇيىقتىق دارىلەردى بەرۋمەن بايلانىستى.

اللەرگيالىق دەرماتوزدار تەرىنىڭ اللەرگيالىق اۋرۋلارى بولىپ تابىلادى.

انافيلاكتيكالىق شوك – اللەرگيالىق رەاكسيانىڭ اسقىنعان، ەڭ قولايسىز ءتۇرى. ول كوبىنە جارعاققاناتتى جاندىكتەردىڭ – ماسا، ارا جانە ەسەك ارانىڭ شاعۋىنان كەيىن داميدى، سونىمەن قاتار دارىلىك اللەرگيا سالدارىنان انتيبيوتيكتەرگە، انالگەتيكتەرگە جانە كوپتەگەن باسقا دا دارىلەردەن تۋىنداۋى مۇمكىن.

ەمىنە كەلەتىن بولساق، كەز كەلگەن اللەرگيالىق رەاكسيا بولاتىن بولسا، مىندەتتى تۇردە سول اللەرگەنمەن قاتىناستى بىردەن توقتاتۋ قاجەت، بىردەن دارىگەرمەن كەڭەسىپ، ونىڭ تاعايىنداۋىمەن ناۋقاسقا انتيگيستاميندى اللەرگياعا قارسى دارىلىك زاتتاردى – زيرتەك، تەلففاست، تاۆەگيل، سۋپراستين جانە ت.ب. بەرۋ قاجەت. تەرىلىك رەاكسيالار بولاتىن بولسا، قىشۋ، مازاسىزدىق شاقىرسا، سول ايماقتاردى ساليسيل سپيرتىمەن نەمەسە باسقا سپيرتتىك تۇنبالارمەن ءسۇرتۋ قاجەت. ەگەر شۇعىل مەديسينالىق كومەك قاجەت بولسا، وندا كەشىكتىرمەي جەدەل جاردەم شاقىرتىڭىز. ونىڭ كەلۋىنە دەيىن ناۋقاستىڭ بارىنشا كەڭ تىنىس الۋىنا جاعداي جاساڭىز.

ەگەر وتباسى مۇشەلەرىڭىز اللەرگياعا بەيىم بولاتىن بولسا، وندا گيپواللەرگەندى ەمدام ساقتاۋ قاجەت. سونىمەن قاتار ءۇي جانۋارلارىن، وسىمدىكتەرىن ۇستاۋدىڭ قاجەتى جوق. وتباسى مۇشەلەرىنىڭ وتكىر ءيىستى ءاتىردى، بوياۋ، تۇرمىستىق حيميالىق زاتتاردى جانە ت.ب. قولدانباعاندارى ابزال. وسى تۇستا گيپواللەرگەندى ەمدامدى كەلتىرە كەتكەن دۇرىس.

گيپواللەرگەندى ەمدام:

•        بوتقا: قاراقۇمىقتىڭ، كۇرىشتىڭ، جۇگەرىنىڭ، جارمانىڭ سۋدا نەمەسە گيپواللەرگەندى ءسۇت قوسپاسىندا پىسىرىلگەن بوتقاسى جانە ت. ب.

•        كوكونىس جانە كوك داقىلدار: الدىن الا كەمىندە ەكى ساعات سۋدا جۋىلعان كادى، اسكوك، سالات، جاسىلشا، بروككولي، كارتوپ.

•        ماي: ءيسى جوق سارىماي جانە وسىمدىك مايى جانە ت.ب.

•        ەت: قويان، كۇركەتاۋىق، جاس جىلقى ەتى.

•        سورپا: جارمالارمەن، كوكونىستەرمەن، قويان، كۇركەتاۋىق سورپاسى.

•        ءسۇت-قىشقىل ونىمدەرى: بالالارعا ارنالعان سۇزبە؛ جەمىس قوسپاسىز ايران جانە ت.ب.

•        نان-بولكەلەر، كونديتەرلىك ونىمدەر: نان – اشىتقىسىز  جاسالعان اق نان، گيپواللەرگەندى پەچەنە، كەپتىرىلگەن نان.

•        قانت: فرۋكتوزا.

قىمباتتى جاس انالار، مۇمكىندىگىنشە سابيلەرىڭىزدى انا سۇتىنەن ايىرماي قورەكتەندىرگەندەرىڭىز دۇرىس. سونىمەن قاتار بالالارىڭىزعا قوسىمشا تاماق ەنگىزگەندە از مولشەردەن، ابايلاپ، اللەرگەنگە جاتپايتىن تاعامداردى بەرىڭىز. بالانى ءسابي كەزىنەن شىنىقتىرىپ، بالا اعزاسىنا قاجەتتى دارۋمەندەردى بەرىپ، ءجيى اۋىرتپاۋعا تىرىسىپ، دەنى ساۋ بالا وسىرۋلەرڭىزگە تىلەكتەسپىن.

اينۇر ءجانالي قىزى

---